چکیده

  زمینه و هدف: کاربرد حیوانات در پژوهش به دلیل استفاده غیرداوطلبانه از سوژه‌های تحقیق در فرآیندهایی دردناک و زجرآور که معمولاً به مرگ آنها می‌انجامد، از نظر اخلاقی بحث‌برانگیز است. هدف از نگارش این مقاله، مرور جنبه‌های اخلاقی مربوط به بهره‌برداری از حیوانات در پژوهش‌های زیستی و پزشکی از دیدگاه تاریخی، نظری، علمی و اسلامی است.

  مواد و روش‌ها: عبارت‌ها و واژه‌های انگلیسی و فارسی مرتبط در پایگاه‌های اطلاعات علمی معتبر خارجی و ایرانی مانند PubMed ، Web of Knowledge ، Google Scholar ، Google ، IranMedex ، Magiran و SID جستجو شدند.

  یافته‌ها و بحث: بررسی تاریخی حاکی از روند افزاینده حساسیت‌ نسبت به کاربرد حیوانات در علوم زیستی و پزشکی در جهان و ایران است. از نظر فلسفی با اثبات وجود آگاهی و قابلیت تجربه درد و رنج در حیوانات، کاربرد روش‌هایی که مستلزم تحمیل درد، رنج و یا کشتن آنهاست را دیگر نمی‌توان توجیه کرد. شواهد علمی اخیر حاکی از توانایی حیوانات در تجربه انواع درد و هیجان و سرکوب آنها در حضور انسان و نیز وجود سامانه‌های هیجانی پایه (مانند خشم، وحشت، ترس، افسردگی و استرس) و مهارت‌های کلامی، حل مشکل، شناخت وابسته به ابزار، تلقین، خودآگاهی، استدلال علیتی، یادگیری انعطاف‌پذیر، تصویرسازی، آینده‌نگری و بازی کردن در آنهاست. این ویژگی‌ها و توانایی‌ها می‌تواند بستری برای حمایت اخلاقی از آنها فراهم آورد. همچنین بر اساس معارف اسلامی، خلقت حیوانات هدفمند بوده و به واسطه داشتن شعور و فطرت، سزاوار مراقبت و احترام هستند و لذا احکام کلی مربوط به نحوه تعامل انسان با حیوانات را می‌توان به کاربرد حیوانات در تحقیقات تعمیم داد.

  نتیجه‌گیری: رعایت حقوق حیوانات و مسایل اخلاقی در پژوهش‌های حیوانی از پایه‌های محکم نظری، علمی و اسلامی و قانونی برخوردار است. ضروری به نظر می‌رسد که پژوهشگران علاوه بر شناخت و رعایت حقوق حیوانات، به روح مقررات، یعنی به حداقل رساندن کاربرد حیوانات و بهبود کیفیت زندگی سوژه‌های حیوانی، توجه کافی داشته باشند.

  واژه‌های کلیدی: اخلاق، حقوق، پژوهش، حیوانات، اسلام