مجله علمی دانشگاه علوم پزشکی رفسنجان

گزارش کوتاه

مجله دانشگاه علوم پزشکی رفسنجان

دوره 13، اسفند 1393، 1178-1171

بررسی سیمای اپیدمیولوژی هپاتیت C در استان یزد طی سال‌‌های

1391-1389: یک گزارش کوتاه

مجید افضلی^[1]، مسعود میرزایی^[2]، حمیدرضا شرکاء^[3]، حسن سعادتی¹

دریافت مقاله: 15/4/93      ارسال مقاله به نویسنده جهت اصلاح: 15/6/93    دریافت اصلاحیه از نویسنده: 1/10/93      پذیرش مقاله: 6/10/93

چکیده

زمینه و هدف: شیوع عفونت هپاتیت C در جمعیت عمومی ایران کمتر از 1% است، اما متأسفانه دارای رشد صعودی می‌باشد که نشان‌دهنده اهمیت در نظر گرفتن این بیماری برای تصمیم‌گیری‌های بهداشتی است. با توجه به اینکه تاکنون مطالعه جامعی با استفاده از داده‌های تمام مبتلایان به هپاتیت C شناسایی شده جهت بررسی اپیدمیولوژی این بیماری در استان یزد انجام نگرفته بود، این تحقیق به منظور بررسی اپیدمیولوژی بیماران هپاتیت C شناسایی شده در این استان طی سال‌های 91-1389 انجام شده است.

مواد و روش‌ها: این مطالعه از نوع توصیفی مقطعی و جامعه پژوهش بر اساس داده‌های موارد ثبت شده بیماری در نظام گزارش کشوری طی سال‌های 1391-1389 بود. میزان بروز سالانه، میزان بروز بر حسب گروه سنی و جنس محاسبه گردید.

یافته‌ها: متوسط میزان بروز هپاتیت C در طی سال‌های 1391-1389 در استان یزد 25/9 در صد هزار، این میزان در مردان 16 در صد هزار و در زنان 1/2 در صد هزار و میانگین سنی افراد 25/11±32/38 سال بوده است. کمترین میزان بروز بیماری در گروه‌های سنی زیر 20 سال و بالای 70 سال و بیشترین میزان بروز در گروه سنی 39-30 سال می‌باشد. فراوانی بیماری در مردان 8 برابر زنان بوده اکثر مبتلایان ساکن شهر، متأهل بوده و بیماری بیشتر مبتلایان در مرکز بهداشت تشخیص و گزارش شده بود.

نتیجه‌گیری: بیماری در افراد در سنین با فعالیت اجتماعی بالا بیشتر مشاهده شد. لذا توصیه می‌شود برنامه‌های پیشگیری از بیماری هپاتیت C در افراد گروه‌های سنی 60-20 سال، گروه‌های پرخطر بیماری و با تأکید بر ارتقا سلامت در خصوص راه‌های پیشگیری از مواجهه با عوامل خطر عفونت هپاتیت C متمرکز گردد.

واژه‌های کلیدی: هپاتیت C، اپیدمیولوژی، میزان بروز

مقدمه

بر اساس گزارش سازمان جهانی بهداشت حدود سه درصد جمعیت جهان، به ویروس هپاتیت C0
 (Hepatitis C Virus) مبتلا هستند که حداقل 3/21 میلیون نفر از آنها ساکن کشورهای شرق مدیترانه می‌باشند [1]. هپاتیت C در سراسر جهان به عنوان یک بیماری انتقال یافته از طریق خون اپیدمی شده است [2].

شیوع این عفونت در جمعیت عمومی ایران کمتر از 1% است [3]، هر چند پایین‌تر از گزارش‌های مربوط به کشورهای همسایه مانند یمن، عربستان سعودی و پاکستان است [4]، اما متاسفانه دارای رشد صعودی در کشور می‌باشد که نشان دهنده اهمیت در نظر گرفتن این بیماری برای تصمیم گیری‌های بهداشتی است [5].

 به دلیل نبود واکسن برای پیشگیری و عدم درمان کامل بیماری پس از مواجهه با ویروس هپاتیت C، تلاش جدی جهت اجرای اقدامات اساسی پیشگیرانه از ابتلا به این عفونت در جامعه و به ویژه مراکز خدمات بهداشتی درمانی، سازمان‌های تامین خون و فرآوردهای خونی ضروری است. برای طراحی هدفمند اصول پیشگیری، ابتدا باید اپیدمیولوژی بیماری در جامعه بررسی شود [2].

تاکنون مطالعات کمی با استفاده از داده‌های نظام ثبت کشوری هپاتیت به بررسی میزان بروز هپاتیت C پرداخته‌اند و اکثر مطالعات برآوردی از آن را محاسبه نموده‌اند [6]. در مطالعه‌ای در استان همدان میزان بروز 17/5 در صد هزار بدست آمده است [7].

استان یزد مطابق با سرشماری ملی سال 1390، با جمعیت کل 1074428 نفری، 889583 نفر ساکن شهری، 184829 نفر روستایی و 16 نفر عشایر، در مرکز ایران واقع شده است [8]، تاکنون مطالعه‌ای جامع در سطح استان جهت بررسی دقیق اپیدمیولوژی این بیماری انجام نشده بود، لذا در این تحقیق به بررسی سیمای اپیدمیولوژی این بیماری با استفاده از داده‌های تمام مبتلایان هپاتیت C شناسایی شده در استان یزد طی سال‌های 1391-1389پرداخته‌ایم.

مواد و روش‌ها

این مطالعه توصیفی مقطعی بوده و از داده‌های نظام گزارش کشوری ثبت موارد هپاتیت استفاده شده است. بر اساس دستورالعمل نظام گزارش کشوری ثبت موارد هپاتیت، اطلاع رسانی مبتلایان به عفونت هپاتیت C شناسایی شده اجباری بوده و همه داده‌های عفونت هپاتیت C تا به حال به طور منظم در سراسر کشور جمع‌آوری می‌شود. بر اساس مقررات تمام آزمایشگاه‌های دولتی و خصوصی، سازمان انتقال خون، بیمارستان‌ها و مراکز پزشکی باید تمام موارد شناسایی شده را به مرکز بهداشت شهرستان مربوطه گزارش دهند. جهت اطمینان از صحت اطلاعات گزارش شده معمولا در مرکز بهداشتی درمانی شهری/روستایی که سطح دوم ارائه خدمات به مبتلایان به هپاتیت است، ارسال آمار و اطلاعات موارد شناسایی شده به مرکز بهداشت شهرستان به صورت غیرفوری معمولاً تا 24 ساعت بعد از شناسایی توسط کاردان و با تأیید پزشک مرکز صورت گرفته و در سطح سوم که مرکز بهداشت شهرستان می‌باشد نظارت بر صحت و دقت موارد آلودگی ثبت شده در مراکز بهداشتی و انجام اقدامات پیگیری و ارجاع به هنگام نیز انجام می‌گیرد [9].

جامعه پژوهش بر اساس داده‌های موارد ثبت شده بیماری هپاتیت C در استان یزد طی سال‌های
1391-1389، 299 نفر بود. معیار ورود کلیه مبتلایان به هپاتیت C شناسایی شده در استان یزد طی سال‌های 1391-1389 که اطلاعات آنان ثبت شده است می‌باشد. نمونه‌ها بر اساس روش سرشماری از موارد ثبت شده در پایگاه ثبت داده هپاتیت‌های ویروسی وزارت بهداشت درمان و آموزش پزشکی انتخاب گردید. با توجه به اینکه از داده‌های ثانویه استفاده شده ملاحظات اخلاقی مطرح نبود، پس از جمع‌آوری داده‌ها و وارد نمودن اطلاعات در نرم‌افزارSPSS  نسخه 18، با استفاده از آماره‌های توصیفی مورد تجزیه و تحلیل قرار گرفتند.

هرچند تغییرات جمعیتی در جمعیت سال‌های 1389 و 1391 نسبت به سال 1390، در محاسبه میزان بروز ناچیز و قابل چشم‌پوشی می‌باشد، جمعیت سال‌های 1389 و 1391 نیز با توجه به نرخ رشد جمعیت و بر اساس جمعیت پایه 1390 اعلام شده از مرکز آمار ایران محاسبه شد[8]. جهت محاسبه میزان بروز بیماری در استان و میزان بروز در هر گروه سنی ابتدا میزان‌های بروز را در هر سال محاسبه سپس متوسط بروز سالانه را طی سه سال بدست آوردیم.

نتایج

میانگین میزان بروز سالانه هپاتیت C طی سال‌های
91-1389، در استان یزد 25/9 در صدهزار گزارش شده است و میانگین سنی این افراد 25/11±32/38 بوده است. در بررسی توزیع فراوانی و همچنین، میزان بروز بیماری هپاتیت C براساس گروه سنی در استان یزد، کمترین فراوانی و میزان بروز سالانه بیماری در دو انتهای عمر و بیشترین فراوانی و میزان بروز سالانه در گروه سنی 39-30 سال بود. کمترین میزان بروز به ترتیب در گروه سنی زیر 10 سال، 20-10سال، بالای 70 سال، 29-20 سال، 69-60 سال، 49-40 سال، 59-50 سال و 39-30 سال با میزان‌های صفر، 35/0 درصد هزار، 55/2 درصد هزار،41/7 درصد هزار، 64/ 11درصد هزار، 14/16درصد هزار، 56/18 درصد هزار و 41/26 درصد هزار می‌باشد.

متوسط میزان بروز سالانه در مردان 16 درصد هزار و در زنان 1/2 درصد هزار بود.

در بررسی عوامل دموگرافیک بیماری، تعداد مردان مبتلا به هپاتیت C حدود 8 برابر زنان مبتلا به این بیماری، اکثر مبتلایان ساکن شهر، متأهل و بیشتر مبتلایان در مرکز بهداشت بیماری آنان تشخیص و گزارش شده بود (نمودار 1).

نمودار 1- توزیع فراوانی عوامل دموگرافیک در بیماران هپاتیت C  استان یزد طی سال‌های 91-1389

بحث

در مطالعه حاضر برای اولین بار با استفاده از داده‌های تمام مبتلایان هپاتیت C شناسایی شده در سراسر استان یزد به بررسی اپیدمیولوژی و محاسبه متوسط میزان بروز سالانه هپاتیت C، بررسی عوامل دموگرافیک و بالینی مبتلایان طی سال‌های 1391-1389 پرداخته شد. تعداد کل افراد بیمار مورد بررسی در این مطالعه گذشته نگر، 299 نفر و میانگین سنی مبتلایان 25/11±32/38 سال بود. میانگین میزان بروز سالانه بیماری هپاتیت C در این استان 25/9 درصدهزار نفر برآورد شده است. مطالعات زیادی در زمینه هپاتیت C در کشور انجام شده که همگی میزان شیوع را در جمعیت‌های مختلف در ایران برآورد نموده‌اند [11-10]. از آنجا که در این مطالعه میانگین میزان بروز سالانه را محاسبه نموده‌ایم لذا با نتایج مطالعات مذکور قابل مقایسه نمی‌باشد.

در توزیع فراوانی مبتلایان به هپاتیتC  بیشتر مبتلایان مطالعه حاضر در گروه سنی 39-30 سال سپس 29-20 سال قرار دارند و بیشترین میزان بروز نیز بترتیب در دهه چهارم و ششم زندگی مبتلایان می‌باشد. مشابه این نتایج، مطالعات انجام شده در استان‌های همدان [7]، خوزستان [12]، تهران و هرمزگان [13] نیز بیشتر مبتلایان در گروه سنی 39-20 سال می‌باشند که ابتلاء بیشتر در این سنین می‌تواند به دلیل فعالیت‌های اجتماعی بیشتر این گروه سنی و در نتیجه مواجهه بیشتر با عوامل خطر می‌باشد.

در این مطالعه بیشترین فراوانی و میزان بروز بیماری هپاتیت C، در جنس مرد می‌باشد، که مطالعات انجام شده در استان هرمزگان [13]، خوزستان [12]، و استان همدان [7] نیز این یافته را تأیید نمودند. این یافته نشان‌دهنده عوامل خطر رفتاری و مواجهه بیشتر مردان با عوامل خطر بیماری می‌باشد.

در مطالعه حاضر ساکنین شهر بیشترین مبتلایان هپاتیت C را تشکیل می‌دهند. نتایج مطالعات انجام شده در استان‌های همدان [7] و تهران [13] نیز مشابه نتیجه مطالعه ما بود. هر چند بعضی مطالعات نیز شیوع بالاتری را در روستاها نشان دادند [10] که این ممکن است بدلیل تفاوت مسائل اقتصادی و اجتماعی، سبک زندگی و نا برابری‌های آموزشی در این مناطق باشد.

در این مطالعه اکثر مبتلایان متأهل بودند، نتایج مطالعاتی در استان همدان [7] و استان کرمانشاه [11] نیز مشابه یافته‌های مطالعه ما بود. ابتلاء بیشتر در متأهلین می‌تواند به دلیل جمعیت بیشتر این گروه، بزرگتر بودن از لحاظ سنی و در نتیجه فعالیت اجتماعی بیشتر این افراد باشد.

از محدودیت‌های مطالعه ما این بود که میزان‌ها و درصد‌های محاسبه شده از داده‌های نظام گزارش کشوری ثبت موارد بیماری هپاتیت بوده که احتمال کم گزارش‌دهی وجود دارد. بنابراین نتایج میزان‌های حاصله ممکن است کمتر از میزان واقعی این بیماری در جامعه باشد. کم گزارش دهی در مطالعات دیگر نیز اشاره شده است.

نتیجه‌گیری

همانطور که در این مطالعه دیده می‌شود بیماری در افراد در سنین با فعالیت اجتماعی بالا بیشتر مشاهده شده لذا باید برنامه‌های پیشگیری از بیماری هپاتیت C در افراد گروه‌های سنی 60-20 سال، گروه‌های پرخطر بیماری و با تأکید بر ارتقا سلامت وپیشگیری از مواجهه با عفونت هپاتیت C متمرکز گردد. نتایج حاصل از این مطالعه می‌تواند در برنامه‌ریزی‌ها برای مدیریت و کنترل این بیماری کمک کننده باشد.

تشکر و قدردانی

این مطالعه حاصل طرح تحقیقاتی مصوب در مرکز تحقیقات عفونی وگرمسیری دانشگاه علوم پزشکی شهید صدوقی یزد بوده است. از همکاری آقای دکتر جمشید آیت‌اللهی و کارکنان گروه پیشگیری و مبارزه با بیماری‌های معاونت محترم بهداشتی دانشگاه تشکر و قدردانی می‌نماییم.

References

[1] Ramia S, J Eid-Fares. Distribution of hepatitis C virus genotypes in the MiddleEast. International J Infectious Diseases 2006; 10(4): 272-7.

[2] Pybus O.G, P.V Markov, A Wu, and A.J Tatem. Investigating the endemic transmission of the hepatitis C virus. International J Parasitology 2007; 37(8-9): 839-49.

[3] Tamaddoni A, Mohammadzadeh I and Ziaei O. Seroprevalence of HCV antibody among patients with beta-thalassemia major in Amirkola Thalassemia Center, Iran. Iran J Allergy Asthma Immunol 2007; 6(1): 41.

[4] Khattak M, Salamat N, Bhatti F, Qureshi T. Seroprevalence of hepatitis B, C and HIV in blood donors in northern Pakistan. J Pak Med Assoc 2002; 52(9): 398-402.

[5] Alavian SM, Hepatitis C. Infection in Iran; A review article. Archives Clinl Infectious Diseases, 2009; 4(1): 47-59.

[6] Tabatabaei S, Zahraei S, Ahmadnia H, Ghotbi M, Rahimi F. Principles of disease prevention and surveillance, Publishing Ministry of Health and Medical Education, center management disease. [Farsi]

[7] Poorolajal J, Mirzaei M, Bathaei SJ, Majzoobi MM. Hepatitis B and C Infections in Hamadan Province during 2004-2009. J Res Health Sci 2011; 11(1): pp: 51-7.

[8] census. 1390, Available at: http://www.amar.-org.ir/Default.aspx?tabid=1160. 2014/06/06

[9] Asghari F, Hagh-azali M, Esteghamati A, Hajrasoliha H. Guidline Survilance HBV. 2007, Tehran, Iran: MOHME Publishing. [Farsi]

[10] Zamani F, Sohrabi M, Poustchi H, Keyvani H, Saeedian FS, Ajdarkosh H, et al, Prevalence and Risk Factors of Hepatitis C Virus Infection in Amol City, North of Iran: A Population-Based Study (2008-2011). Hepatitis monthly 2013; 13(12): e13313.

[11] Babak S, Fatemehshamsedin S, Hossein K, Mansour R, Tannaz A, Siavash V, et al. Seroepidemiology of hepatitis C in Kermanshah (West of Iran, 2006). Hepatitis Monthly 2008; 141-6.

[12] Hajiani E, Hashemi J, Masjedizadeh R, Shayesteh AA, Idani E, Rajabi T. Seroepidemiology of hepatitis C and its risk factors in Khuzestan Province, south-west of Iran: a case-control study. World J Gastroenterology 2006; 12(30): 4884.

[13] Merat S, Rezvan H, Nouraie M, Jafari E, Abolghasemi H, Radmard AR, et al. Seroprevalence of hepatitis C virus: the first population-based study from Iran. International J Infectious Diseases 2010; 14: 113-6.