مجله علمی دانشگاه علوم پزشکی رفسنجان

مقاله پژوهشی
مجله دانشگاه علوم پزشکی رفسنجان
دوره 19، شهریور 1399، 590-579
 
مقایسه تأثیر آموزش چهره­به­چهره و آموزش ازطریق فیلم بر اضطراب بیماران متقاضی پیوند مغز استخوان بیمارستان افضلی­پور کرمان: یک مطالعه کارآزمایی بالینی تصادفی­شده
 
صدیقه سادات موسوی^[1]، فرخ اباذری^[2]، منصوره عزیززاده فروزی^[3]، مه لقا دهقان^[4]، فاطمه کرمی رباطی^[5]
 
 
دریافت مقاله: 16/2/99   ارسال مقاله به نویسنده جهت اصلاح: 13/3/99    دریافت اصلاحیه از نویسنده: 11/5/99         پذیرش مقاله: 13/5/99
 
 
چکیده
زمینه و هدف: آموزش بیماران قبل از جراحی موجب کاهش درد و اضطراب پس از عمل می‌شود. هدف مطالعه حاضر تعیین و مقایسه تأثیر آموزش چهره­به­چهره و آموزش ازطریق فیلم بر اضطراب بیماران متقاضی پیوند مغز استخوان بود.
مواد و روش­ها: این مطالعه کارآزمایی بالینی تصادفی طی مدت 9 ماه در بخش پیوند مغز استخوان بیمارستان افضلی پور کرمان در سال 1397 انجام شد. روش نمونه‌گیری به‌صورت در دسترس بود. ٣٤ نفر در هر یک از دو گروه قرار گرفتند. آموزش چهره­به­چهره در سه جلسه، هر جلسه ۴۰ دقیقه یک هفته قبل از پذیرش بیماران انجام گردید. در آموزش ازطریق فیلم، فیلم تهیه‌شده از مراحل درمان و پیوند، یک هفته قبل از پذیرش در اختیار بیمار قرار گرفت. در دو گروه میزان اضطراب بیماران قبل و بعد از آموزش موردبررسی قرار گرفت. ابزار مطالعه، پرسش‌نامه اطلاعات جمعیت شناختی و پرسش‌نامه استاندارد اضطراب ( State-Trait Anxiety Inventory (STAI بود که به‌صورت مستقل تکمیل شدند. برای تجزیه‌وتحلیل داده‌ها از آزمون‌های t مستقل، t زوجی، آزمون مجذور کای و آزمون دقیق فیشر استفاده شد.
یافته‌ها: میانگین نمره اضطراب بیماران در گروه آموزش چهره­به­چهره پس از مداخله آموزشی 54/12±32/25 نمره کاهش یافت (001/0=P). میانگین نمره اضطراب بیماران در گروه آموزش ازطریق فیلم پس از مداخله آموزشی، 77/16±94/24 نمره کاهش یافت (001/0=P). بین آموزش چهره­به­چهره و آموزش ازطریق فیلم تفاوت معنی‌داری وجود نداشت (921/0=P).
نتیجه‌گیری: نتایج مطالعه نشان داد آموزش چهره­به­چهره و آموزش ازطریق فیلم می‌توانند موجب کاهش سطح اضطراب بیماران متقاضی پیوند شوند. بنابراین برحسب شرایط بیمار می­توان یکی از روش­های آموزش را انتخاب نمود.
واژه­های کلیدی: آموزش چهره­به­چهره، آموزش از طریق فیلم، اضطراب، بیماران، پیوند مغز استخوان

مقدمه
پیوند مغز استخوان پس از جنگ جهانی دوم مورد توجه قرار گرفت و در حال حاضر به درمانی رایج برای بسیاری از انواع سرطان‌های خون و مغز استخوان تبدیل شده است. این روش، مستلزم استفاده از مقادیر بالای شیمی ‌درمانی (Chemotherapy)، رادیوتراپی (Radiotherapy) یا هر دو نوع آن‌ها برای درمان نقایص سلولی یا بیماری‌ها است [1].
بیماران کاندید پیوند که تحت شیمی‌درمانی قرار می‌گیرند، همواره دچار احساساتی مانند هیجان‌زدگی، امیدواری برای پایان دوران انتظار و شروع فرآیند پیوند، اضطراب (Anxiety) در مورد عواقب درمان، خستگی و بی‌قراری و در­نتیجه کاهش کیفیت زندگی می‌شوند. بنابراین، علی­رغم پیشرفت تکنولوژی پیوند مغز استخوان، تنش‌های روانی متعاقب آن نیز بیشتر شده‌اند [2].
بر اساس بسیاری از مطالعات روان‌سنجی، اختلالات روانی، اضطراب و افسردگی می‌توانند به دنبال پیوند مغز استخوان ایجاد شوند [3]. عدم­کنترل اضطراب و یا طولانی شدن آن، ممکن است منجر به افزایش تجزیه پروتئین، کاهش بهبود زخم، افزایش خطر عفونت، تغییر پاسخ ایمنی، عدم تعادل الکترولیت و مایعات و تغییرات در الگوی خواب بیماران و درنهایت افزایش زمان بستری در بیمارستان شود. هم‌چنین وجود اضطراب قبل از عمل جراحی می‌تواند موجب افزایش بروز زخم معده و کاهش رضایت بیماران از نحوه درمان و مراقبت پرستاری شود [4].
آموزش بیماران قبل از شروع پیوند در کاهش درد و اضطراب آن‌ها پس از عمل بسیار مؤثر است [6-5]. درک آن‌ها از بیماری، درمان و مشکلات مربوط به آن می‌تواند تأثیرات مثبتی بر عملکرد و وضعیت جسمی بیمار داشته باشد و باعث ارتقاء کیفیت زندگی، تطابق با شرایط موجود و کاهش مشکلات عاطفی شود [7]. در یک متاآنالیز گزارش شد که در پیامدهای پس از عمل جراحی در بیمارانی که تحت آموزش قبل از عمل قرار گرفته بودند، 20 درصد بهبودی ایجاد شده بود [5].
یکی از بهترین روش‌های آموزش بیماران از نظر ایجـاد تغییـر رفتـار در یادگیرنده، آموزش چهره­به­چهره است که مربی و یاد گیرنده به‌طور مستقیم و رودررو با یک‌دیگر صحبت می‌کنند و امکان پرسش و پاسخ و ارائه نظرات فراهم می‌شود. بزرگ‌ترین مزیت این روش، انفرادی بودن آن است که می‌توان با افراد بحـث و گفتگــو کرد و آن‌ها را تشویق کرد که رفتارشان را تغییر دهند و با علائق ویژه آن‌ها آشنا شد [8].
یکی دیگر از روش‌های آموزش بیماران، استفاده از فیلم‌های آموزشی است که علی­رغم امکان نمایش عملی اقدامات درمانی، موجب درگیر کردن حواس بینایی و شنوایی می‌شود و در بیماران با سطح سواد پایین‌تر قابلیت ­استفاده بیش‌تر دارد [11-9].
نتایج مطالعات مختلف نشان داد که روش‌های آموزش ویدئویی، چهره­به­چهره، الکترونیکی و مجازی بر کاهش اضطراب بیماران مبتلا به سکته قلبی، بیماران مبتلا به سرطان سینه و بیماران کاندید جراحی مؤثر هستند [15-12].
با افزایش تأکید بر فعالیت‌های شواهد ­محور، لازم است که تأثیر مداخلات آموزشی مختلف ارزیابی شود. ازاین‌رو مطالعه حاضر با هدف تعیین و مقایسه تأثیر آموزش چهره­به­چهره و آموزش از طریق فیلم بر اضطراب بیماران متقاضی پیوند مغز استخوان در بیمارستان افضلی پور کرمان انجام شد.
مواد و روش‌ها
مطالعه حاضر، یک کارآزمایی بالینی تصادفی­شده بود که به مدت 9 ماه در سال ١٣٩٧ در بخش پیوند مغز استخوان بیمارستان افضلی­پور کرمان انجام شد. این مرکز تنها مرکز تخصصی ارائه‌ دهنده پیوند مغز استخوان در جنوب شرق ایران است. روش نمونه‌گیری در پژوهش حاضر به‌صورت در دسترس بود.
برای محاسبه حجم نمونه به دلیل عدم وجود مطالعه مشابه، یک مطالعه پایلوت با حجم نمونه ١٠ نفر انجام شد. میانگین و انحراف معیار نمره اضطراب در گروه چهره­به­چهره 43/9±9/17 و در گروه آموزش با فیلم 23/4±7/19 بود؛ بنابراین با توجه به فرمول حجم نمونه زیر و با ضریب اطمینان 95 درصد و توان 80 درصد، حجم نمونه در هر گروه ٣٤ نفر تعیین شد.

اولین نمونه با قرعه‌کشی به گروه آموزش از طریق چهره‌به‌چهره اختصاص داده شد. پس‌ازآن بقیه نمونه‌ها بعد از همسان‌سازی ازنظر سن، جنس و تشخیص بیماری به‌صورت یک ‌در میان به هر یک از دو گروه تخصیص داده شدند. همسان‌سازی به این صورت بود که محقق پس از بررسی ویژگی‌های افراد در گروه چهره­به­چهره، سعی کرد افراد با سن و جنس و بیماری مشابه را در گروه فیلم قرار دهد.
معیارهای ورود به مطالعه عبارت بودند از: سن بالای ١٥ سال، ملیت ایرانی، توانایی صحبت کردن به زبان فارسی، فقدان اختلالات بینایی، تکلمی و روانی و عدم استفاده از داروهای ضد اضطراب. بیمارانی که قبلاً تحت آموزش مراحل پیوند قرار گرفته بودند از مطالعه خارج شدند.
داده‌ها با استفاده از پرسش‌نامه اطلاعات جمعیت شناختی (مشخصات فردی و شغلی افراد ازجمله سن، جنسیت، شغل، وضعیت اقتصادی، وضعیت تأهل، نوع بیمه، سطح تحصیلات، تشخیص بیماران، منبع سلول‌های بنیادی خون‌ساز، نوع پیوند و سابقه خانوادگی از تجربه قبلی پیوند مغز استخوان) که با توجه به اهداف تحقیق و مطالعه جدیدترین منابع و مقالات مرتبط و مشورت با اساتید متخصص و صاحب ‌نظر تهیه گردید و هم‌چنین پرسش‌نامه استاندارد اضطراب (STAI) State-Trait Anxiety Inventory گردآوری شدند.  STAIدر سال ۲۰۰۹ توسط Spielberger توسعه یافته است و به‌عنوان یک مقیاس گزارش از خود در مورد احساس عمومی بیماران از آن‌ها سؤال می‌کند و شاخص سطح اضطراب بیمار را نشان می‌دهد [16]. این ابزار، کیفیت تنش، نگرانی، دلهره و عصبانیت را ارزش‌یابی می‌کند. پایایی پرسش‌نامه در مطالعه Ismaili تأیید شده بود [17]. این پرسش‌نامه شامل ۲۰ سؤال برای سنجش اضطراب آشکار و ۲۰ سؤال برای اضطراب پنهان بود. بخش اضطراب آشکار بر اساس مقیاس 4 درجه‌ای 1 (خیلی کم) تا 4 (خیلی زیاد) و بخش اضطراب پنهان بر اساس مقیاس 4 درجه‌ای 1 (تقریباً هرگز) تا 4 (تقریباً همیشه) نمره‌گذاری شد. در این مطالعه نمره 80 به‌عنوان بیش‌ترین نمره و 20 به‌عنوان کم‌ترین نمره در نظر گرفته شد. افراد به‌صورت مستقل پرسش‌نامه‌ها را تکمیل کردند. درصورتی‌که بیماران کم‌سواد و یا بی‌سواد بودند، پژوهش‌گر با خواندن سؤالات برای آن­ها، اقدام به یادداشت کردن پاسخ­ها کرد. اضطراب آشکار، مقطعی از زندگی یک شخص است یا به عبارتی بروز آن، موقعیتی است و به موقعیت‌های تنش‌زا مانند جروبحث، از دست دادن موقعیت‌های اجتماعی، تهدید امنیت و سلامت انسان اختصاص دارد؛ اما اضطراب پنهان، به تفاوت‌های فردی در پاسخ به موقعیت‌های پر استرس با میزان‌های مختلف اضطراب آشکار دلالت دارد [16].
پس از تصویب طرح و دریافت کد کار آزمایی بالینی (IRCT20180615040108N1) و کد اخلاق از کمیته اخلاق دانشگاه علوم پزشکی کرمان (IR.KMU.REC1397.160)، ضمن توضیح اهداف طرح برای بیماران و اشاره به محرمانه بودن اطلاعات آن‌ها، از بیماران رضایت آگاهانه کسب شد و اضطراب آن‌ها در دو گروه قبل از آموزش مورد بررسی قرار گرفت.
آموزش چهره­به­چهره شامل سه جلسه ۴۰ دقیقه‌ای بود که یک هفته قبل از پذیرش بیماران در بخش پیوند انجام شد. جلسه اول شامل آموزش در مورد سلول‌های بنیادی، نحوه تهیه سلول‌های بنیادی، نوع پیوند، نحوه دسترسی به عروق و جلسه دوم شامل آموزش نوع درمان‌های انجام‌شده قبل از پیوند (شیمی‌درمانی یا رادیوتراپی یا هر دو)، مراقبت‌های حین کموتراپی و رادیوتراپی و چگونگی انجام پیوند و جلسه سوم در مورد مراقبت‌های پس از پیوند و عوارض پیوند بود. آموزش توسط محقق در بخش پیوند مغز استخوان در یک اتاق آرام و به‌صورت انفرادی انجام شد و در هر جلسه یک پمفلت آموزشی  در مورد موضوع آموزش همان جلسه به بیماران داده شد. همچنین شماره تماس محقق در اختیار بیماران این گروه قرار گرفت تا در صورت داشتن هرگونه سؤال با محقق تماس بگیرند.
در روش آموزش از طریق فیلم، فیلم تهیه‌شده از مراحل درمان و پیوند بیمار یک هفته قبل از پذیرش در اختیار بیمار قرار گرفت. در این فیلم ۳۰ دقیقه‌ای که به‌صورت VCD تهیه شده بود، یکی از بیمارانی که اخیراً تحت پیوند مغز استخوان قرار گرفته بود در مورد نحوه انجام پیوند و تجارب مربوط به این فرآیند صحبت می‌کرد و قسمت‌های مختلف بخش پیوند برای بیمار نمایش داده می‌شد.
پس از انجام مداخله، سطح اضطراب بیماران در هر دو گروه آموزشی مجدداً در روز پذیرش قبل از ورود به بخش بررسی گردید.
برای تجزیه ‌و تحلیل داده‌ها ابتـدا آزمـون نرمـالیتی داده‌ها با استفاده از آزمون کولموگروف اسمیرنف انجام گرفت. پس از تعیین شرایط نرمالیتی داده‌ها، از روش‌های آمار توصیفی (فراوانی، درصد، میانگین و انحراف معیار) و استنباطی (آزمون T مستقل، T زوجی، آزمون مجذور کای، آزمون دقیق فیشر و آزمون کولموگروف اسمیرنف) و نرم‌افزار SPSS نسخه 18 استفاده شد. سطح معنی­داری در آزمون­ها 05/0 در نظر گرفته شد.
نتایج
بررسی نتایج حاصل از مطالعه نشان داد که اختلاف معنی‌داری بین دو گروه آموزش چهره­به­چهره و آموزش از طریق فیلم ازنظر اطلاعات جمعیت شناختی وجود نداشت (05/0<p) (جدول 1).
 

جدول 1- توزیع فراوانی متغیرهای دموگرافیک در دو گروه آموزش چهره­به­چهره و آموزش از طریق فیلم (68=n)

گروه متغیر	آموزش چهره­به­چهره		آموزش با فیلم		آماره آزمون	P Value
	میانگین	انحراف معیار	میانگین	انحراف معیار
سن	70/51	32/14	57/52	15/15	t=21/0	832/0

 

جنس	مرد	فراوانی	درصد	فراوانی	درصد	c2=06/0	811/0
		20	8/58	19	9/55
	زن	14	2/41	15	1/44

 

وضعیت تأهل	مجرد/بیوه/مطلقه	5	7/14	6	6/17	c2=11/0	746/0
	متأهل	29	3/85	28	4/82

 

وضعیت اقتصادی	ضعیف	12	3/35	14	2/41	c2=25/0	624/0
	متوسط	22	7/64	20	8/58

 

شغل	بیکار	11	4/32	17	50	Fisher Exact test=26/7	193/0
	کارمند	2	9/5	2	9/5
	کشاورز	8	5/23	3	8/8
	کارگر	3	8/8	0	0
	بازنشسته	3	8/8	6	6/17
	آزاد	7	6/20	6	7/17

 

سطح تحصیلات	بی‌سواد	7	6/20	7	6/20	Fisher Exact test=19/3	827/0
	خواندن و نوشتن	8	5/23	9	4/26
	راهنمایی و متوسطه	5	7/14	4	8/11
	دیپلم	7	6/20	5	7/14
	بالای دیپلم	7	6/20	9	5/26

 
T= آزمون t مستقل                      c²= آزمون مجذور کای                              Fisher Exact test= آزمون دقیق فیشر
 

در هر دو گروه، 7/64 درصد بیماران مبتلا به بیماری مالتیپل میلوما، 5/23 درصد لنفوم هوچکین و نان هوچکین، 9/5 درصد لوسمی حاد میلوئیدی، 9/2 درصد یووینگ سارکوما و 9/2 درصد ژرم سل بودند. منبع تهیه سلول‌های بنیادی در هر دو گروه، سلول‌های بنیادی خون محیطی و پیوند همه بیماران پیوند اتولوگ بود. هیچ‌کدام از بیماران تجربه قبلی از پیوند نداشتند. بین دو گروه ازنظر متغیرهای بالینی اختلاف معنی‌داری وجود نداشت (05/0<p).
میانگین نمره اضطراب بیماران در گروه آموزش چهره‌به‌چهره قبل از مداخله آموزشی 58/15±70/103 و بعد از مداخله 79/9±38/78 بود. به عبارتی اضطراب بیماران پس از مداخله آموزشی چهره­به­چهره 54/12±32/25 نمره کاهش یافته بود. میانگین نمره اضطراب بیماران در گروه آموزش از طریق فیلم قبل از مداخله آموزشی 03/21±29/102 و بعد از مداخله 98/9±35/77 بود. به عبارتی سطح اضطراب بیماران پس از مداخله آموزشی از طریق فیلم 77/16±94/24 نمره کاهش یافته بود. میانگین اضطراب بیماران در هر دو گروه به‌طور معنی‌داری پس از مداخله کاهش یافته بود (001/0=P). میانگین اختلاف نمره اضطراب بیماران در گروه آموزش چهره‌به­چهره بیش‌تر از گروه آموزش از طریق فیلم بود. بین آموزش چهره­به­چهره و آموزش از طریق فیلم تفاوت معنی‌داری وجود نداشت (921/0=P) (جدول 2).

 
جدول 2- مقایسه میانگین نمره اضطراب بیماران در دو گروه آموزش چهره­به­چهره و آموزش از طریق فیلم قبل و بعد از مداخله آموزشی (68=n)

نمره اضطراب گروه	قبل از مداخله	بعد از مداخله	آزمون تی زوجی	P value	اختلاف نمره قبل و بعد از مداخله
	انحراف معیار±میانگین	انحراف معیار±میانگین			انحراف معیار±میانگین
آموزش چهره­به­چهره	58/15 ± 70/103	79/9 ± 38/78	78/11-	001/0	54/12 ± 32/25
آموزش از طریق فیلم	03/21 ± 29/102	98/9 ± 35/77	67/8-	001/0	77/16 ± 94/24
آزمون t مستقل	32/0-	43/0-			11/0
مقدارP	755/0	678/0			921/0*

 
* آزمون t  زوجی، 05/0 P< به عنوان سطح معنی­دار
 

بحث
اضطراب یکی از شایع‌ترین و مهم‌ترین واکنش‌های روانی بیماران است که تأثیر بسیار منفی بر سیر بیماری و مرحله بهبود جسمی و روانی بیماران دارد و حتی گاهی پس از برطرف شدن دوره حاد بیماری نیز باقی می‌ماند [19-18]. آموزش بیماران، درک آن‌ها را از بیماری، درمان و مشکلات مربوط به آن افزایش می‌دهد و علاوه بر ارتقای عملکرد، وضعیت جسمی و کیفیت زندگی بیماران، موجب کاهش اضطراب و مشکلات عاطفی آن‌ها نیز می‌شود. همان‌طور که نتایج مطالعه حاضر نشان داد سطح اضطراب بیماران متقاضی پیوند پس از مداخله آموزشی کاهش یافته بود که همسو با نتایج مطالعات مشابه است [13و21-20]. در مطالعه Saki و همکاران، مداخله آموزشی موجب کاهش سطح اضطراب بیماران سکته حاد قلبی شد [13]. هم‌چنین در مطالعه Ezadi tame و همکاران، آموزش گفتاری و نوشتاری بیماران موجب کاهش اضطراب آن‌ها قبل از عمل جراحی شد [20]. در مطالعه دیگری، سطح اضطراب بیماران آنژیوگرافی از طریق آموزش، کاهش یافته بود [21]. بنابراین همان­طور که نتایج مطالعات گوناگون نشان می‌دهد کمبود دانش و آگاهی بیماران می‌تواند رابطه مستقیمی با سطح اضطراب آن‌ها داشته باشد. زیرا سطح اضطراب بیماران با آموزش آنها کاهش یافته است. اگرچـه مطالعه بران نتایج عکس داشت و نشـان داد که آموزش بیماران نه‌تنها در کاهش اضـطراب آن­ها مـؤثر نبـود بلکه منجر به افزایش اضطراب آن­ها نیز شد [22]. عدم این همخوانی را می‌توان در عواملی مانند عدم تناسب آموزش با سطح فرهنگ و دانش بیمـار دانست؛ همان‌طور که خود بران نیز به این مسئله اشـاره کرده است.
در مطالعه حاضر، استفاده از دو روش آموزش چهره­به­چهره و آموزش از طریق فیلم موجب کاهش اضطراب بیماران متقاضی پیوند مغز استخوان شدند و هیچ ‌یک از روش‌ها بر دیگری برتری نداشتند. به‌هرحال هر یک از روش­های آموزش بیمار مزیت­ها و نقاط ضعف خاص خود را دارند. آموزش چهره‌به­چهره علی­رغم صرف وقت بیش‌تر می­تواند روش مناسبی برای افراد مسن­تر باشد. در­حالی­که آموزش از طریق فیلم هرچند موجب صرفه­جویی در وقت کادر درمان و بیماران می‌شود، اما در مقابل نیاز به امکانات و ابزارهای ارائه بیش‌تری دارد. شاید به دلیل این تفاوت­هاست که در مطالعه حاضر هیچ‌یک از روش­های آموزش چهره­به­چهره و آموزش از طریق فیلم بر دیگری برتری نداشتند. Astley و همکاران در استرالیا تأثیر سه روش سمعی/بصری، نوشتاری و شفاهی را بر سطح اضطراب بیماران آنژیوگرافی بررسی کردند و نشان دادند کاهش سطح اضطراب در هر سه گروه یک‌سان بود که با مطالعه حاضر هم‌خوانی دارد [23]. در مطالعه Saki و همکاران نتایج بیانگر این واقعیت بود که تأثیر روش‌های آموزش چهره‌به­چهره و الکترونیکی در کاهش میانگین اضطراب بیماران سکته حاد قلبی تفاوت معنی‌داری نداشت که همسو با مطالعه حاضر است [13]. در مطالعه Yeganeh khah و همکاران نیز روش‌های آموزش چهره­به­چهره، پمفلت و الکترونیکی تأثیر یکسانی در کاهش اضطراب آشکار بیماران سکته حاد قلبی داشتند [24].
در بعضی از مطالعات، شواهدی مبنی بر مؤثرتر بودن روش‌های آموزش بیمار وجود داشت. برای نمونه، SalehMoghaddam و همکاران در سال 2016 تأثیر فیلم آموزشی از پمفلت و آموزش چهره­به­چهره در مورد عمل جراحی قلب باز را قبل از عمل ارزیابی کردند و نشان دادند که آموزش‌ها، موجب کاهش اضطراب بیماران شده است [18]. در مطالعه Wongkietkachorn و همکاران، آموزش چهره­به­چهره موجب کاهش اضطراب بیماران قبل از عمل جراحی شد [15]. این در حالی است که بعضی از پژوهش‌گران عقیده دارند که بسیاری از مداخلات آموزشی جدید مانند بروشورها، فیلم، فیلم تعاملی، چندرسانه‌ای ها و وب‌سایت‌ها که هدف آن‌ها بهبود آموزش بیمار قبل از عمل است، می­توانند جنبه‌های دیگری را در بیماران بهبود ببخشند، اما عموماً کاهش اضطراب از طریق این روش‌های جدید کم‌تر از روش‌های آموزشی سنتی است [10، 28-25]. ازجمله محدودیت­های مطالعه می­توان به فاصله زمانی کوتاه بین آموزش و ارزشیابی و محدودیت زمانی اشاره کرد که به این علت، پژوهش‌گران قادر به بررسی سایر برآیندهای مربوط به بیماران و هم‌چنین اثرات بلندمدت روش­های آموزشی نبودند. بنابراین، انجام مطالعات بیشتر با حجم بالا و مدت زمان طولانی­تر توصیه می­شـود، هم‌چنـین پـژوهش در راسـتای تأثیر آموزش بر اضطراب سایر بیماران، تأثیر آموزش بر روی تغییر رفتار و نگرش بیماران پیوند مغز استخوان نسبت به ادامه روند درمان، تأثیر آموزش بر روی کیفیت زندگی بیماران پیوند مغز استخوان و تأثیر آموزش بر مدیریت بیماری در بیماران تحت پیوند مغز استخوان پیشنهاد می­گردد.
نتیجه‌گیری
همان­طور که نتایج پژوهش حاضر نشان داد، سطح اضطراب بیماران متقاضی پیوند مغز استخوان، پس از انجام مداخلات آموزشی از طریق فیلم و آموزش چهره­به­چهره کاهش یافت و هیچ‌کدام از این دو روش آموزشی بر دیگری برتری نداشتند. بنابراین پیشنهاد می‌شود از این روش­ها و همچنین سایر روش‌های آموزشی مشابه متناسب با شرایط و نیازهای سایر بیماران استفاده شود. هم‌چنین با توجه به محدودیت زمانی کارکنان مراکز بهداشتی درمانی برای آموزش چهره­به­چهره بیماران، استفاده از فیلم‌های آموزشی می‌تواند به‌عنوان راه­حلی مناسب برای صرفه­جویی در وقت و هزینه در نظر گرفته شود. علاوه بر این فراهم کردن شرایطی برای حضور خانواده­های بیماران در جلسات آموزشی بیمار می­تواند راه­حلی مناسب برای آموزش بهتر بیماران باشد.
تشکر و قدردانی
این مقاله برگرفته از پایان‌نامه دانشجویی در مقطع کارشناسی ارشد روان­پرستاری با کد اخلاق IR.KMU.REC1397.160 در دانشکده پرستاری و مامایی رازی دانشگاه علوم پزشکی کرمان است. پژوهش‌گران نهایت سپاس و قدردانی خود را از مسئولان دانشکده پرستاری و مامایی دانشگاه علوم پزشکی کرمان که با مشارکت خود ما را در انجام این پژوهش یاری نمودند، بیماران شرکت‌کننده در مطالعه حاضر و تمامی افرادی که در این مطالعه همکاری کردند، اعلام می‌نمایند.

 
 
 
References
 
 

[1] Khaddour K, Hana CK, Mewawalla P. Hematopoietic Stem Cell Transplantation (Bone Marrow Transplant) [Updated 2020 Mar 31]. In: StatPearls [Internet]. Treasure Island (FL): StatPearls Publishing; 2020 Jan-. Available from: https://www.ncbi.nlm.nih.gov/books/NBK536951/
[2] Kelly DL, Buchbinder D, Duarte RF, Auletta JJ, Bhatt N, Byrne M, et al. Neurocognitive dysfunction in hematopoietic cell transplant recipients: expert review from the Late Effects and Quality of Life Working Committee of the Center for International Blood and Marrow Transplant Research and Complications and Quality of Life Working Party of the European Society for Blood and Marrow Transplantation. BB AND MT 2018; 24(2): 228-41.
[3] Masule MS, Arbabi M, Ghaeli P, Hadjibabaie M, Torkamandi H. Assessing cognition, depression and anxiety in hospitalized patients during pre and post-Bone Marrow Transplantation. Iranian journal of psychiatry 2014; 9(2): 64.
[4] Hashemi SB, Amirfakhraei A. The effect of education on anxiety and self-efficacy in mothers of 1-3-year-old children under cochlear implant surgery, 2018: a randomized controlled clinical trial. Revista Latinoamericana de Hipertensión 2019; 14(1): 8-14.
[5] Henney S, Rakhra S. Patient information in otorhinolaryngology: a prospective audit. JRSM short reports 2011; 2(5): 1-5.
[6] Sigdel S, Ozaki A, Basnet M, Kobashi Y, Pradhan B, Higuchi A, Uprety A. Anxiety evaluation in Nepalese adult patients awaiting cardiac surgery: A prospective observational study. Medicine 2020; 99(9): e19302.
[7] Faller H, Schuler M, Richard M, Heckl U, Weis J, Küffner R. Effects of psycho-oncologic interventions on emotional distress and quality of life in adult patients with cancer: systematic review and meta-analysis. J Clin Oncol 2013; 31(6): 782-93.
[8] Rezaei M, Jalali R, Heydarikhayat N, Salari N. Effect of Telenursing and Face-to-Face Training Techniques on Quality of Life in Burn Patients: A Clinical Trial. Arch Phys Med Rehabil 2020; 101(4): 667-73.
[9] Wilson EA, Makoul G, Bojarski EA, Bailey SC, Waite KR, Rapp DN, et al. Comparative analysis of print and multimedia health materials: a review of the literature. Patient education and counseling 2012; 89(1): 7-14.
[10] Cornoiu A, Beischer AD, Donnan L, Graves S, de Steiger R. Multimedia patient education to assist the informed consent process for knee arthroscopy. ANZ journal of surgery 2011; 81(3): 176-80.
[11] Zare A, Jahanpoor F, Alhani F, Ostovar A. The Effect of Family-centered Empowerment Model Training Using Multimedia on Quality of Life in Children with Asthma. Iran South Med J 2014: 54-62. [Farsi]
[12] Abbas Zadeh A, Borhani F, Asadi N. Comparison of health belief model-based methods of video and face to face training about risk factors on knowledge and attitude of patients with myocardial infarction during discharge. Payesh (Health Monitor) 2012; 11(6): 907-12. [Farsi]
[13] Saki A, Hooshmand Bahabadi A, Asadi Noghabi AA, Mehran A. Comparison of face-to-face and electronic education methods on anxiety in patients with acute myocardial infarction. HAYAT 2014; 20(1): 6-14. [Farsi]
[14] Jimenez YA, Cumming S, Wang W, Stuart K, Thwaites DI, Lewis SJ. Patient education using virtual reality increases knowledge and positive experience for breast cancer patients undergoing radiation therapy. Support Care Cancer 2018; 26(8): 2879-88.
[15] Wongkietkachorn A, Wongkietkachorn N, Rhunsiri P. Preoperative needs-based education to reduce anxiety, increase satisfaction, and decrease time spent in day surgery: a randomized controlled trial. World J Surg 2018; 42(3): 666-74.
[16] Spielberger CD, Gorsuch RL, Lushene R, Vagg PR, Jacobs GA. Manual for the State-Trait Anxiety Inventory. Palo Alto, CA: Consulting Psychologists Press, 1983.
[17] Ismaili M. A survey of on therapy the influence of Murita therapy on reducing the rate of anxiety in clients of counseling centers. Research in Clinical Psychology and Counseling 2011; 1(1): 15-30. [Farsi]
[18] SalehMoghaddam AR, Mazloum SR, Zoka A. The effect of educational videos on preoperation anxiety among patients before undergoing open heart surgery without PUMP. The J Urmia Nurs Midwifery Fac 2016; 14(7): 648-57.
[19] Tou S, Tou W, Mah D, Karatassas A, Hewett P. Effect of preoperative two‐dimensional animation information on perioperative anxiety and knowledge retention in patients undergoing bowel surgery: a randomized pilot study. Colorectal Disease 2013; 15(5): e256-e65.
[20] Ezadi tame A, Sadeghi R, Safari M, Esmaeili -douki Z. [Effect of Verbal and audio methods of training on pre-surgery anxiety of patients]. JQUMS 2011; 15(1): 21-5. [Farsi]
[21] Sayadi L, Varaei S, Faghihzadeh E, Ahmadkhani Z. The effects of multimedia education on anxiety and physiological status among patients with cerebral angiography: A randomized controlled clinical trial. Nursing Practice Today 2018.
[22] Bran T. Teaching strategies for critical thinking. NEJ 2000; 16:16-22.
[23] Astley CM, Chew DP, Aylward PE, Molloy DA, De Pasquale CG. A randomized study of three different informational AIDS prior to coronary angiography, measuring patient recall, satisfaction and anxiety. Heart, Lung and Circulation 2008; 17(1): 25-32.
[24] Yeganeh khah MR, Abedini A, Akbari H, Ziyayi Nezhad MT. Comparison of Different Methods of Education on Reducing the Anxiety of Patients with Myocardial Infarction. IJN 2012; 24(74): 36-44. [Farsi]
[25] Huber J, Ihrig A, Yass M, Bruckner T, Peters T, Huber CG, et al. Multimedia support for improving preoperative patient education: a randomized controlled trial using the example of radical prostatectomy. ASO 2013; 20(1): 15-23.
[26] Kakinuma A, Nagatani H, Otake H, Mizuno J, Nakata Y. The effects of short interactive animation video information on preanesthetic anxiety, knowledge, and interview time: a randomized controlled trial. Anesthesia & Analgesia 2011; 112(6): 1314-8.
[27] Fusetti C, Ceruti S, Musiari M, Minotti B, Cafarotti S, La Regina D, et al. Can an informative video about the anesthesia technique be an effective tool to treat preoperative anxiety in patients undergoing minor, elective, outpatient hand surgery procedures? 2019.
[28] Dekkers T, Melles M, Groeneveld BS, de Ridder H. Web-based patient education in orthopedics: systematic review. Journal of medical Internet research 2018; 20(4): e143..

---