جلد 19، شماره 11 - ( 11-1399 )                   جلد 19 شماره 11 صفحات 1178-1163 | برگشت به فهرست نسخه ها


XML English Abstract Print


Download citation:
BibTeX | RIS | EndNote | Medlars | ProCite | Reference Manager | RefWorks
Send citation to:

Sotoodeh L, Dini A, Rezaeian M, Esmaeili A, Asgaryan A. Evaluation of Aflatoxin M1 Contamination in Pasteurized Milk in Kerman and Rafsanjan Cities in 2019: A Descriptive Study. JRUMS 2021; 19 (11) :1163-1178
URL: http://journal.rums.ac.ir/article-1-5516-fa.html
ستوده لاله، دینی علی، رضائیان محسن، اسماعیلی عباس، عسگریان آمنه. ارزیابی میزان آلودگی به آفلاتوکسین M1 در شیر پاستوریزه شهرستان‌های کرمان و رفسنجان در سال‌های 98-1397: یک مطالعه توصیفی. مجله دانشگاه علوم پزشکی رفسنجان. 1399; 19 (11) :1163-1178

URL: http://journal.rums.ac.ir/article-1-5516-fa.html


دانشگاه علوم پزشکی رفسنجان
متن کامل [PDF 344 kb]   (552 دریافت)     |   چکیده (HTML)  (1313 مشاهده)
متن کامل:   (2773 مشاهده)
مقاله پژوهشی
مجله دانشگاه علوم پزشکی رفسنجان
دوره 19، بهمن 1399، 1178-1163
 
ارزیابی میزان آلودگی به آفلاتوکسین M1 در شیر پاستوریزه شهرستان­های کرمان و رفسنجان در سال­های 98-1397: یک مطالعه توصیفی
 
لاله ستوده[1]، علی دینی[2]، محسن رضائیان[3]، عباس اسماعیلی[4]، آمنه عسگریان[5]
 
دریافت مقاله:11/05/99  ارسال مقاله به نویسنده جهت اصلاح:05/06/99   دریافت اصلاحیه از نویسنده:09/09/99        پذیرش مقاله: 12/09/99
 
 
چکیده
زمینه و هدف: آفلاتوکسین­ها ترکیبات بسیار جهش­زا، سمی ‌و سرطان­زا هستند. آفلاتوکسینB1  از طریق خوراک دام آلوده وارد بدن حیوانات شده و پس از متابولیزه شدن در کبد به صورت آفلاتوکسین M1 وارد شیر می­شود. این مطالعه با هدف تعیین میزان آفلاتوکسین M1 جهت بررسی وضعیت کیفی شیر پاستوریزه انجام شد.
مواد و روش­ها: در این مطالعه توصیفی، تعداد 39 نمونه شیر پاستوریزه از سطح عرضه شهرستان رفسنجان و کرمان در زمستان سال 1397 و تابستان سال 1398 جمع­آوری شدند. میزان آفلاتوکسین با روش کروماتوگرافی مایع اندازه­گیری شد. تفاوت بین فصل و محل تولید و عرضه متفاوت در این مطالعه براساس آزمون­های ناپارامتری Mann-Whitney و Kruskal-Wallis ارزیابی شد.
یافته­ها: آفلاتوکسین M1 در کلیه نمونه­های شیر پاستوریزه در محدوده ng/L 37/125-41/5 تشخیص داده شد. میزان آلودگی به آفلاتوکسین M1 در 6/2  درصد (1 نمونه) و 9/17 درصد (7 نمونه) از نمونه­ها به ترتیب بالاتر از استاندارد ملی ایران (ng/L100) و اروپا (ng/L50) بود. میانگین آلودگی در نمونه­های شیر تولید شده در مناطق مختلف به طور معنی­داری متفاوت بودند (05/0p <). ارزیابی ریسک خطر سرطان­زایی آفلاتوکسین در شیر پاستوریزه نشان داد که خطری در خصوص مصرف شیر، سلامت بزرگسالان را تهدید نمی­کند (1HI<) که این موضوع در خصوص کودکان صادق نبود (10>HI>1).
نتیجه­گیری: مقادیر بالای آفلاتوکسین در نمونه­های شیر می­تواند یک خطر بالقوه برای سلامت عمومی باشد. لذا پایش و کاهش سطح آفلاتوکسین در خوراک دام و شیر خام تحویل شده توسط کارخانجات لبنی را می­توان به عنوان اولین قدم برای کنترل انتقال آفلاتوکسینM1  در نظر گرفت.
واژه­های کلیدی: آفلاتوکسین M1، شیر، کروماتوگرافی مایع با کارآیی بالا، ارزیابی ریسک سرطان­زایی
 
 
مقدمه
آفلاتوکسین M1 از متابولیت­های حاصل از هیدروکسیله شدن آفلاتوکسین B1 است که به عنوان فرآورده­ای متابولیکی در شیر، ادرار و مدفوع حیوان ظاهر می­گردد [1]. چنان­چه دام با جیره آلوده به آفلاتوکسین B1 تغذیه شود آنزیم­های موجود در کبد آن را هیدروکسیله کرده و به آفلاتوکسین M1 تبدیل می­نمایند. مطالعات نشان داده­اند که تغذیه دام­ها با استفاده از خوراک­های آلوده به کپک نه تنها باعث مسمومیت و تلفات دام­ها می­شود، بلکه در محصولات جانبی مانند گوشت دام نیز ذخیره شده و وارد زنجیره غذای انسان می­شوند. بخش اعظمی از آفلاتوکسین M1 پس از سنتز از طریق ادرار دفع می‌گردد. اما 1 تا 3 درصد از مقدار آفلاتوکسین B1 در خوراک دام پس از هیدروکسیله شدن به کازئین متصل شده و به داخل شیر ترشح می‌گردد [4-2]. در تحقیقات گذشته مشخص شده است که شیر بزرگ‌ترین منبع ورود آفلاتوکسین M1 به بدن انسان می­باشد [5]. بنابراین با توصیه به مصرف شیر و لبنیات خطر مواجهه با آفلاتوکسین M1 در صورت عدم رعایت اصولی بهداشتی در تولید، افزایش می­یابد [6].
مداخله جدی نهادهای دولتی در بهبود فرآوری و تولید بهداشتی محصولات کشاورزی، سلامت مصرف کنندگان و حمایت از تولید کنندگان دو موضوع مهمی است که بایستی در جهت بهبود امنیت و سلامت مواد غذایی مورد توجه قرار گیرد. عدم توجه به هر مورد باعث اتلاف سرمایه و کاهش دسترسی مصرف کنندگان به منابع غنی غذایی و یا صدمه به سلامت مصرف کننده می­گردد. از این­رو بسیاری از کشورها جهت ممانعت از تأثیر سرطان­زایی و جهش­زایی مایکوتوکسین­ها برای انسان و حیوانات اقدام به تعیین حداکثر حد قابل تحمل برای آن­ها نموده­اند [7]. در ایران، اتحادیه اروپا و وزارت غذا و داروی آمریکا به ترتیب حداکثر حد قابل قبول آفلاتوکسین M1،  100، 50 و 500 نانوگرم به کیلو­گرم تعیین شده است [9-8].
مطالعات متعددی در خصوص ارزیابی میزان آفلاتوکسین M1 در شیرهای خام و فرآوری شده در ایران انجام شده است. Rasti-Ardakany و همکاران تعداد 89 نمونه از شیر پاستوریزه موجود در سطح عرضه شهر اصفهان را مورد ارزیابی قرار دادند. نتایج حاکی از آن بود که میانگین آلودگی به آفلاتوکسین M1، 30 نانوگرم بر لیتر بوده و شیرهای تولید شده در خارج از استان اصفهان (5/37 درصد بیش از حد استاندارد اروپا) آلودگی بیشتری نسبت به شیرهای پاستوریزه تولید داخل استان (63/3 درصد بیش از حد استاندارد اروپا) داشتند [10]. Ali Nia و Babaee در ارزیابی 75 نمونه شیر پاستوریزه در استان مازندران میانگین آلودگی را 84/63 نانوگرم بر لیتر ارزیابی نمودند که 13 درصد از نمونه­ها آلودگی بیش از حد استاندارد ایران را داشتند [11]. به­طور کلی در مطالعـاتی کـه طی سال­هـای 1386 تـا 1391بـر روی شـیرهای پاسـتوریزه اهواز صورت گرفته نشان مـی­دهـد کـه وضعیت شیر پاستوریزه از نظر آلودگی به آفلاتوکسین بهبود یافته است [15-12].
از آن جایی که حضور آفلاتوکسین M1 در شیر متداول بوده و آثار زیان­بار آن نیز نشان داده شده است، لذا ضرورت ارزیابی میزان آفلاتوکسین در شیر و مقایسه وضعیت موجود با مطالعات گذشته که در شهرستان­های استان کرمان انجام شده است [18-16]، پژوهش­گران را بر آن داشت تا این مطالعه را با هدف اندازه­گیری مقدار آفلاتوکسین M1 شیر پاستوریزه عرضه شده در  شهرستان کرمان و رفسنجان در دو فصل زمستان سال 1397 (دی و بهمن ماه) و تابستان سال 1398 (تیر و مرداد ماه) را به منظور بررسی وضعیت بهداشتی شیر توزیع شده در استان کرمان، محقق سازند{Applebaum, 1982 #13}.
مواد و روش­ها
در این مطالعه توصیفی، شیر پاستوریزه در سطح عرضه شهرستان رفسنجان (23 نمونه نهایی) و کرمان (16 نمونه نهایی) طی دو مرحله (فصل زمستان سال 1397 و فصل تابستان سال 1398) از سوپرمارکت­های سطح عرضه براساس طرح post marketing surveillance (PMS) سازمان غذا و دارو نمونه­برداری شدند. برندهای پر مصرف شیر پاستوریزه (نام برندها در مطالعه ذکر نشده است) با استفاده از پرسش­نامه توزیع شده در بین توزیع­کنندگان شیر پاستوریزه، عمده فروشان و سوپرمارکت­ها مشخص گردیدند. به­دلیل محدودیت در برندهای شیر پاستوریزه موجود در سطح عرضه، اکثر برندهای در سطح عرضه طی چهار نوبت (دو نوبت در زمستان و دو نوبت در تابستان) نمونه­برداری شدند و نمونه­های تکراری با سری ساخت مشابه (ماده اولیه و شرایط تولید مشابه) از مطالعه حذف گردیدند و نمونه­ها به آزمایشگاه منتقل شده و تا زمان انجام آزمون­ها (حداکثر 7 روز) در فریزر 22- درجه سانتی­گراد نگه­داری شدند. این مطالعه دارای کد اخلاق از دانشگاه علوم پزشکی رفسنجان به شماره ثبتی IR.RUMS.REC.1398.014 می باشد.
استاندارد اولیه آفلاتوکسین M1 (STOCK) با غلظت 5/0 میکروگرم در میلی­لیتر محصول شرکت سیگما آمریکا، متانول و استونیتریل کلدون کانادا (HPLC grade) و آب دیونیزه مورد استفاده قرار گرفت. سدیم­کلرید، برومات­پتاسیم، نیتریک ­اسید (مرک آلمان) استفاده شد. جهت تخلیص و تغلیط از ستون ایمینوافینیتی M1 محصول شرکت وایاکم آمریکا استفاده شد.
آنالیز کروماتوگرافی مایع با استفاده از دستگاه HPLC فاز معکوس (Waters, USA) مجهر به ورک­استیشن (GX-271 Aspec Gilson, USA)، پمپ Binary مدل 1525، دستگاه گاززدایی (DG2, USA)، کنترل­کننده حرارت (Waters,5CH, USA) و آشکارساز فلورسانس (Blue, 2475) انجام شد. ستون مورد استفاده ستون کربن 18 (ODS Nova Pak) 250 میلی­متر، 6/4 میلی­متر و 5 میکرومتر بود. از سیستم مکنده تحت خلأ (Manifold) ساخت شرکت  Vac Master کانادا، سانتریفیوژ سیگما مدل 16-2 ساخت شرکت سیگمای آلمان (Sigma, 2.16, Sigma Co. Germany)، دیونایزر Direct-Q5 ساخت شرکت میلی­پور آمریکا، ورتکس IKA مدل MS3B آمریکا استفاده شد.
جهت پایش آفلاتوکسین M1 کروماتوگرافی مایع فاز معکوس با سرعت جریان فاز متحرک 8/0 میلی­لیتر بر دقیقه و آشکارساز فلورسانس با طول موج 365 و 435 نانومتر استفاده شد به­طوری­که دمای ستون 35 درجه سانتی­گراد تنظیم شد. فاز متحرک استفاده شده شامل آب، استونیتریل به نسبت­های 75 و 25 حجمی‌بود [19]. جهت پایش­ها و کنترل نتایج آزمایشگاهی نمونه­ها، میزان معینی از آفلاتوکسین M1 به نمونه­ بلانک اضافه شده و درصد بازیافت تعیین گردید. با استفاده از درصد بازیافت نتایج به­دست آمده اصلاح گردید و کلیه نتایج ارائه شده پس از تصحیح گزارش شده است. حد تعیین مقدار (Limit of Quantification; LOQ) با روش کمترین مقدار اسپایک با صحت و دقت قابل قبول به­دست آمد. با توجه به منحنی کالیبراسیون کمترین غلظتی که قابل تعیین مقدار بود، مقدار 002/0 نانوگرم بر میلی لیتر در نظر گرفته شد و در 3 روز متوالی هر روز 6 نمونه بلانک در سطح 002/0 نانوگرم بر میلی­لیتر اسپایک شد. پس از انجام کلیه مراحل آزمون، میانگین، انحراف استاندارد و انحراف استاندارد نسبی (Relative Standard Deviation %) نتایج محاسبه شده و در جدول 1 درج شده است.
نمونه­های شیر با بن ماری 37 درجه سانتی­گراد (Memert, WBU45, Germany) گرم و سپس چربی آن­ها به وسیله سانتریفیوژ با سرعت 4000 دور در دقیقه به مدت 15 دقیقه جدا شد و شیر بدون چربی جهت جداسازی هرگونه مواد خارجی احتمالی از کاغذ صافی (MN 619, Macherey-Nagel GmbH & co.KG, Germany) عبور داده شد. برای تخلیص از ستون­های ایمینوافینیتی M1 استفاده شد. سرنگ مخزن­دار 50 سی­سی را به انتهای ستون متصل و مقدار 50 میلی­لیتر شیر صاف شده را به سرنگ منتقل کرده و اجازه داده شد به آهستگی (2 تا 3 میلی­لیتر در دقیقه) از ستون عبور کند. این عمل توسط سیستم مکنده تحت خلأ (Manifold, Vac Master, Canada) کنترل شد. سپس ستون با 20 میلیلیتر آب دیونیزه تولید شده با دستگاه دیونایزر Direct-Q5 ساخت شرکت میلی­پور آمریکا شستشو داده شد و با ایجاد فشار مثبت، ستون خشک گردید [20]. پس از خشک شدن ستون، 25/1 میلی­لیتر استونیتریل از ستون ایمینوافینیتی عبور داده شد و در ویال جمع­آوری شد. محتویات ویال با 25/1 میلی­لیتر آب دیونیزه رقیق شد و با هم­زن IKA مدل MS3B آمریکا همگن گردید و عصاره نمونه محتوی ویال به دستگاه کروماتوگرافی مایع با کارآیی بالا تزریق شد.
ارزیابی ریسک مصرف آفلاتوکسین M1 از طریق شیر بر سلامتی با استفاده از شاخص­ خطرآفرینی (Hazard Index; HI) برآورد شد [22-21]. این شاخص، به­منظور مقایسه شدت اثرات سرطان­زای آفلاتوکسین M1 به ­علت مصرف شیر و لبنیات براساس رابطه (1) محاسبه شد. HI با تقسیم شاخصهای میزان مصرف روزانه(Estimated Daily Intake; EDI)  بر TD50 (میزان دوزی دریافتی روزانه برای یک طول عمر استاندارد، 24 ماه در جوندگان که انتظار می‌رود، 50 درصد از حیوانات مورد آزمون را مبتلا به یک تومور خاص یا ترکیبی از تومورها کند) تقسیم بر فاکتور ایمنی 50000 محاسبه گردید. مقادیر بیش از 1 و کمتر از 10 برای این شاخص نشان­دهنده خطر آفرینی متوسط و مقادیر بیش از 10 نشان دهنده خطر آفرینی قابل توجهی در ابتلاء به سرطان کبد برای مصرف کنندگان است [23].
(1)                                    
میزان مصرف روزانه آفلاتوکسین M1 از طریق شیر با استفاده از رابطه (2) تخمین زده می‌شود. برای تخمین این مقدار حجم شیر مصرفی روزانه (Daily Milk Intake)، میانگین غلظت آفلاتوکسین M1 در شیر پاستوریزه (C) و میانگین وزن بدن مصرف کنندگان (Body Weight) محاسبه شد.
(2)                                                  
مصرف سرانه برای هر ایرانی در این بخش 70 کیلوگرم در سال معادل مصرف روزانه تقریباً 192/0 کیلوگرم برای هر ایرانی در نظر گرفته شد [22]. وزن بر طبق نظر آژانس حفاظت از محیط زیست (Environmental Protection Agency; EPA) برای بزرگسالان 70 کیلوگرم و کودکان 15 کیلوگرم در نظر گرفته شد [24].
با استفاده از نرمافزار SPSS نسخه 25 تجزیه و تحلیل دادهها انجام شد. ابتدا نرمال بودن توزیع داده­ها با استفاده از آزمون Kolmogorov-Smirnov انجام شد. با توجه به مطالعات گذشته و غیر نرمال بودن توزیع داده­های آلودگی به آفلاتوکسین در نمونه­های شیر، اختلاف بین نمونه­های فصول و شهرهای مختلف با استفاده از آزمون­های ناپارامتری Mann-Whitney و Kruskal-Wallis ارزیابی گردید. سطح معنی­داری در آزمون­ها 05/0 در نظر گرفته شد.
نتایج
حد تعیین مقدار با روش کمترین مقدار اسپایک با صحت و دقت قابل قبول به­دست آمد. میانگین، انحراف استاندارد و انحراف استاندارد نسبی (Relative Standard Deviation %) نتایج در جدول 1 درج شده است. درصد بازیافت محاسبه شده در محدوده قابل قبول استاندارد بود و انحراف استاندارد نسبی از ده درصد تجاوز نکرد. مقدار LOQ، 002/0 نانوگرم بر میلیلیتر تعیین شد. و مقدار  حد تشخیص (Limit of Detection)، 0007/0 نانوگرم بر میلی­لیتر (یک سوم مقدار LOQ) محاسبه شد که نشان دهنده حد تشخیص مطلوب برای آزمون می­باشد [25]
نتایج آلودگی نمونه شیر در جدول 2 نشان داده شده است. آلودگی در کلیه نمونه­ها مثبت ارزیابی شد به­طوری­که آلودگی به آفلاتوکسین در تعداد 32 نمونه (82 درصد) کمتر از حد قابل قبول اتحادیه اروپا ارزیابی شد. تعداد 6 نمونه (4%/15) دارای آلودگی بیش از 50 نانوگرم و کمتر از 100 نانوگرم بر لیتر بودند و آلودگی به آفلاتوکسین در 5/2 درصد از نمونه­ها (1 نمونه) بیش از 100 نانوگرم بر لیتر ارزیابی شد که بالاتر از حد قابل قبول استاندارد ایران بوده و قابل مصرف نبود. میزان آفلاتوکسین در هیچ­ یک از نمونه­ها بیش از استاندارد ایالات متحده و کدکس (500 نانوگرم بر کیلوگرم) ارزیابی نشد. به طور کلی آلودگی به آفلاتوکسین M1 در محدوده 50/125-40/5 نانوگرم بر لیتر و میانگین و انحراف معیار آلودگی به آفلاتوکسین M1 40/27±28/33 نانوگرم بر لیتر تعیین شد.
 
 
جدول 1- محاسبه حد کیفی سازی و کمی سازی و درصد بازیافت نمونه بلانک با میزان تزریق  ng/l002/0 آفلاتوکسین M1
 
ردیف غلظت آفلاتوکسین M1 (ng/l 002/0 ) در نمونه صفر درصد بازیافت
(%Recovery)
1 002/0 9/101
2 0023/0 6/112
3 002/0 1/100
4 0018/0 5/92
5 002/0 0/102
6 0021/0 9/106
7 0021/0 9/102
8 002/0 3/101
9 002/0 3/98
10 0018/0 3/92
11 002/0 9/98
12 002/0 6/100
13 0018/0 7/89
14 0021/0 7/103
15 0021/0 2/104
16 0019/0 1/93
17 0021/0 1/104
18 0021/0 5/106
میانگین 002/0 656/100
انحراف معیار (SD) 000117/0 84/5
انحراف معیار نسبی (RSD%) % 8/5 % 8/5
حد تعیین مقدار (LOQ) ng/l002/0 -
حد تشخیص (LOD) ng/l000671/0 -
 
جدول 2- میزان آلودگی به آفلاتوکسین M1 در شیر پاستوریزه جمع­آوری شده از سطح عرضه در شهرستان کرمان و رفسنجان در سال 98-1397
 
تعداد نمونه توزیع آلودگی آفلاتوکسین M1 در شیر پاستوریزه انحراف معیار± میانگین میانه مقدار p
≤LOD LOD<x<50 50≤x<100 100≤x<500
فصل تولید شیر تابستان 26 0 19 (73/1%) 6 (23/1%) 1 (3/8%) 36/ 93±31 /61 24/24 0/*759
زمستان 13 0 13 (100%) 0 0 26/ 15±14 /32 26/07
منطقه
نمونه­برداری
کرمان 16 0 15 (93/8%) 1 (6/3%) 0 31/ 36±20 /35 31/62 0/*643
رفسنجان 23 0 17 (73/9%) 5 (21/7%) 1 (4/3%) 34/ 70±31 /71 19/34
شهر تولید کننده شیر کرمان 9 0 7 (77/8%) 2 (22/2%) 0 39/ 93±22 /34 37/52 bc 0/**007
رفسنجان 3 0 3 (100%) 0 0 26/ 30±9 /78 24/91 abc
تهران 12 0 12 (100%) 0 0 17/ 92±11 /65 13/68 ab
مشهد 6 0 1 (16/7%) 4 (66/7%) 1 (16/7%) 74/ 37±37 /12 81/84 c
شیراز 3 0 3 (100%) 0 0 21/ 62±13 /43 23/52 ab
قزوین 3 0 3 (100%) 0 0 15/ 21±15 /70 6/90 a
آمل 3 0 3 (100%) 0 0 29/ 61±9 /39 30/53 bc
 
*  آزمون Mann-Whitney، ** آزمون Kruskal-Wallis، 05/0 >p اختلاف معنی­دار
 
همان­گونه که در جدول 2 نشان داده شده است، تأثیر فصل بر میزان آفلاتوکسین M1 شیر پاستوریزه معنی­دار ارزیابی نشد (306/0=p) و اختلاف معنی­داری در توزیع آلودگی به آفلاتوکسین M1 در شیر پاستوریزه نمونه­برداری شده در شهرهای کرمان و رفسنجان مشاهده نشد. میانگین آلودگی به آفلاتوکسین M1 در شیر پاستوریزه عرضه شده در شهرستان رفسنجان 7/34 نانوگرم بر لیتر است که بیش از میانگین آلودگی به آفلاتوکسین M1 در شیر پاستوریزه عرضه شده در شهرستان کرمان (397/31 نانوگرم بر لیتر) ارزیابی شد (643/0p=).
با توجه به محدودیت در کارخانه­جات تولید شیر پاستوریزه در شهر رفسنجان و کرمان و وجود برندهای کارخانه­جات تولیدی، با منشأ تولید در شهرهای خارج از استان کرمان، پس از تفکیک نمونه­های شهرهای تولید کننده شیر پاستوریزه نتایج در جدول 2 آورده شده است. تفاوت در میزان آلودگی شیر پاستوریزه ما بین شهرهای تولید کننده شیر پاستوریزه معنی­دار ارزیابی شد (007/0p=). کمترین میزان آلودگی مربوط به شیر پاستوریزه تولید ­شده در شهر قزوین و تهران با میانگین 15 و 17 نانوگرم به لیتر و بیشترین آلودگی مربوط به شیر پاستوریزه تولید ­شده در شهر مشهد با میانگین 3/74 نانوگر بر لیتر ارزیابی شد. اگرچه میانگین میزان آلودگی به آفلاتوکسین M1 در شیر پاستوریزه تولید­ شده در شهرستان رفسنجان (3/26 نانوگرم بر لیتر) کمتر از شهرستان کرمان (9/39 نانوگرم بر لیتر) بود اما این تفاوت معنی­داری نبود (140/0p=).
ریسک سلامتی مصرف شیر پاستوریزه در شهرهای کرمان و رفسنجان با فاکتورهای EDI و HI محاسبه شد و نتایج در جدول 3 آورده شده است. مصرف روزانه آفلاتوکسین M1 از طریق شیر پاستوریزه در بزرگسالان در محدوده 44/0 08/0 قرار دارد. و شاخص خطرآفرینی در شهرستان کرمان و رفسنجان به ترتیب 43/0 و 47/0 در بزرگسالان و در کودکان 2 و 22/2 ارزیابی شد. 
 
 
جدول 3- ارزیابی ریسک سلامتی شیر آلوده به آفلاتوکسین M1 مصرف شده در دو گروه بزرگسالان و کودکان
 
گروه سنی شاخص­های ارزیابی ریسک سلامتی شیر پاستوریزه
شهرستان کرمان   شهرستان رفسنجان
میانگین آلودگی EDI HI   میانگین آلودگی EDI HI
بزرگسالان 26/31 08/0 43/0   69/34 09/0 47/0
کودکان 40/0 2   44/0 22/2
 
 
بحث
نتایج حاصل از بررسی میزان آفلاتوکسین  M1 در شیر پاستوریزه عرضه شده در استان کرمان نشان داد که میزان آلودگی در 7/3 درصد از نمونه­ها بیش از استاندارد ایران بود. در تحقیقی که توسطTajkarimi  و همکاران به­مدت یک­سال بر روی 319 نمونه از 15 کارخانه تحت پوشش شرکت پگاه در سراسر کشور با استفاده از روش کروماتوگرافی مایع با کارآیی بالا انجام شد، 54 درصد نمونه­ها از نظر آلودگی به آفلاتوکسین M1 مثبت گزارش شدند که میانگین آلودگی به آفلاتوکسین M1 در 11 نمونه پایش­شده کارخانه پگاه کرمان، 14 نانوگرم بر کیلوگرم و در محدوده 6 تا 68 نانوگرم بر کیلوگرم گزارش شده است [26] که کمتر از میانگین نتایج به­دست­ آمده در پژوهش حاضر است. در پژوهشی دیگر Pour noormohammadi و همکاران 24 نمونه شیر پاستوریزه کارخانه شیر پاستوریزه کرمان در فصل زمستان را مورد بررسی قرار دادند، که میانگین آلودگی در فصل زمستان 3/64 نانوگرم بر لیتر گزارش شده است و آلودگی در بیش از 7/44 درصد از نمونه­ها بیش از 50 نانوگرم بر کیلوگرم بود. که میزان آلودگی بیش از نتایج به­دست آمده در پژوهش حاضر است [27]. نتایج پژوهش Mohajeri و همکاران بر روی 47 نمونه شیر پاستوریزه در شهرستان رفسنجان نشان داد که میزان آفلاتوکسین M1 در 7/95 درصد از نمونه­ها مثبت و در محدوده 13/58-8/0 نانوگرم بر کیلوگرم است که آلودگی به آفلاتوکسین در 2/1 درصد از نمونه شیر پاستوریزه بیش از حد مجاز در استاندارد ایران مورد ارزیابی قرار گرفت. میزان آفلاتوکسین در شیر پاستوریزه 47/13 نانوگرم بر کلیوگرم ارزیابی شده است [17]، که در مقایسه با نتایج به­دست آمده نشان­ دهنده افزایش میزان آلودگی به آفلاتوکسین M1 در شیر پاستوریزه شهر رفسنجان است.
اختلاف معنی­داری در میزان آلودگی به آفلاتوکسین M1 در شیر در فصل­های تابستان و زمستان و در شهرستان­های کرمان و رفسنجان مشاهده نشد و علی­رغم این­که میانه آلودگی به آفلاتوکسین M1 در فصل زمستان بیش از فصل تابستان بود اما میانگین آلودگی در فصل زمستان کمتر از فصل تابستان ارزیابی شد که مشابه نتایج Nazari و همکاران در سنجش آلودگی شیر پاستوریزه شهرستان خرم­آباد است [28]. وجود شیر پاستوریزه تولید شده در استان­های دیگر در سطح عرضه شهرستان رفسنجان و کرمان به دلیل محدود بودن کارخانه­جات لبنی در این شهرها موجب شده تا تفاوت در عوامل جغرافیایی، شرایط آب و هوایی و استراتژی­های تغذیه­ای متفاوت در هر منطقه باعث عدم معنی­داری اثر فصل بر میزان آلودگی شیر پاستوریزه به آفلاتوکسین M1 گردد. پس از تفکیک منبع تولید شیر پاستوریزه تفاوت معنی­داری در میزان آلودگی در شیر پاستوریزه تولید شده در مناطق مختلف مشاهده شد (007/0=p).
سطح بالای آلودگی به آفلاتوکسین (در شیر مناطق مختلف در ایران را) در تمام فصل­های سال ممکن است به علت شرایط آب و هوایی و اقتصادی باشد. عوامل متعددی در آلودگی شیر به آفلاتوکسین M1 دخیل هستند [29]. شرایط تغذیه و نگهداری متفاوت نهاده­های دامی‌در مناطق مختلف کشور، به علاوه وضعیت آب و هوایی (دما و رطوبت منطقه) متفاوت در هر منطقه بر میزان تولید آفلاتوکسین B1 در خوراک دام تأثیر می­گذارد [33-30]، که موجب می­گردد تا میزان آلودگی به آفلاتوکسین در شیر در مناطق جغرافیایی مختلف، تغییر کند. مهم­ترین عامل در مقدار آفلاتوکسین B1 در خوراک دام، دما و رطوبت هوا در فصل­های مختلف سال است که در مناطق مختلف متفاوت است، دمای بالا (کپک­ها در دمای کمتر از 5/7 درجه سانتی­گراد و بیشتر از 49 درجه سانتی­گراد قادر به رشد نمی­باشد)، رطوبت (در اجزای جیره نباید بیش از 5/14 درصد باشد) و باران­های غیر فصلی، برخی از فاکتورهایی هستند که باعث رشد قارچ و تولید سم آفلاتوکسین می­شوند [34]. افزایش میزان رطوبت از 8 به 12 درصد در غلات ممکن است منجر به تقویت رشد و نمو قارچی شود [35]. زیرا برخی از گونه کپک­ها مانند Aspergillus flavus و Aspergillus parasiticus می­توانند به راحتی در خوراک­هایی با رطوبت بین 13 تا 18 درصد و رطوبت محیطی بین 50 تا 60 درصد رشد کنند [34].
در دهه­های اخیر ایران با تغییرات آب و هوایی مانند افزایش دمای حداقل و کاهش بارش سالانه مواجه است. در چنین وضعیتی، نیاز به تغذیه ذخیره­ شده، محدود به فصل خاصی نیست، زیرا ممکن است علوفه تازه حتی در فصل بهار نیز در دسترس نباشد. ایران هم­چنین تحت تحریم اقتصادی شدید قرار گرفته است که باعث گردیده که از دهه گذشته ارزش مبادله ارز ایرانی را به میزان قابل توجهی کاهش دهد و با توجه به این­که اکثر مواد تشکیل دهنده خوراک از کشورهای دیگر وارد می­شوند؛ بنابراین، کشاورزان با محدودیت­هایی در تأمین غذایی با کیفیت بالا برای حیوانات خود مانند علوفه و غلات مواجه هستند و حتی نان دور ریز را که اغلب به­صورت نامناسبی در خانه­ها خشک شده­اند در دامداری­های سنتی به دام می­خورانند [36]. پس از همه این موارد، سیاست­های کنترل سطح آفلاتوکسین مانند خشک­کردن و فرآوری مناسب، حذف فعالیت حشرات و جدا سازی دانه­های آلوده در ایران با توجه به نیمه صنعتی بودن اغلب واحدهای تولیدی، پیگیری نمی­شود و در مناطق روستایی، کشاورزان خوراک خود را رشد و تهیه کرده و به مدت طولانی ذخیره می­کنند و اکثر خوراک دام در انبارهای کوچک و سنتی ذخیره می­شوند و سرمایه­گذاری کم در کنترل آلودگی وجود دارد [37]. با توجه به کنترل ضعیف میزان آلودگی به مایکوتوکسین­ها در خصوص شیر جمع­آوری­ شده؛ بنابراین، امکان شناسایی منبع آلودگی و اجرای سیاست­های کنترل در سطح مزرعه امکان پذیر نمی­باشد.
در مطالعات متعددی بیان شده است با وجودی که تفاوت دما و رطوبت در فصل­های مختلف به­خصوص در فصل زمستان مهم و مؤثر است، به نظر می­رسد که کیفیت مواد اولیه مورد استفاده برای فرمولاسیون خوراک حیوانات اهمیت بیشتری داشته باشد که یکی از مهم­ترین دلایل ایجاد شرایط نامناسب و بد برای تغذیه دام در مزرعه است. به عبارت دیگر، کیفیت بالا و تضمین ایمنی مواد غذایی که در فرمول خوراک دام به­کار ­برده می­شود، می­تواند موجب تولید شیر با میزان کم آفلاتوکسین گردد [36].
EDI محاسبه شده در این مطالعه از مقادیر به­دست آمده در شهرهای اهواز (12/0 نانوگرم بر کیلوگرم وزن بدن در روز)، بابل (28/0)، کرمانشاه (31/3) و ارومیه (21/0) کمتر است و از مقادیر به­دست آمده در مطالعات پیشین برای شهرهای تهران (05/0)، میاندوآب (01/0) و همدان (03/0) بیشتر است [22]. ارتباط بین خطر ابتلاء به سرطان کبد و قرار گرفتن در معرض آفلاتوکسین M1 به­دلیل مصرف شیر و لبنیات توسط Kuiper-Goodman نشان داده شده است [23]. شاخص HI برای بزرگسالان در شهرستان کرمان و رفسنجان به ترتیب 43/0 و 47/0 و کمتر از یک ارزیابی شد. این نتایج حاکی از ریسک پایین در ابتلاء به سرطان کبد در نتیجه، مصرف شیر پاستوریزه در بزرگسالان در شهرستان­های کرمان و رفسنجان است. این شاخص برای کودکان به ترتیب 2 و 22/2 است هر چند که شاخص خطر آفرینی برای کودکان کمتر از عدد 10 و نشان دهنده عدم وجود خطرآفرینی بالا و قابل توجه ناشی از مصرف شیر پاستوریزه آلوده به آفلاتوکسین است. اما مقادیر بالاتر از 1 محاسبه شده، نشان دهنده ریسک بالاتر از 1 به 100000 را در ابتلاء به سرطان کبد در نتیجه مصرف شیر پاستوریزه در کودکان در شهرستان­های کرمان و رفسنجان است. با توجه به محدودیت­های مطالعه در خصوص تعداد نمونه­ها، دوره زمانی نمونه­برداری و برندهای بررسی شده در سطح عرضه، بررسی احتمال ابتلاء به سرطان کبد ناشی از مصرف آفلاتوکسین در شیر پاستوریزه، نیاز به مطالعات مستمر و جامع­تر دارد.
افزایش مصرف سرانه شیر به ­دلیل خصوصیات تغذیه­ای مطلوب، در برنامه توسعه کشورهای مختلف گنجانده شده است. براساس گزارش سازمان جهانی خوار و بار و کشاورزی (FAO)، می­توان 150 کیلوگرم شیر در سال را به عنوان میانگین سرانه مصرف شیر در جهان ذکر کرد که این مقدار در کشورها و مناطق مختلف متغیر است. به­عنوان مثال، در اروپای­غربی، سرانه مصرف، بیش از 300 کیلوگرم شیر در سال است در حالی­که این مقدار در برخی کشورهای آفریقایی و آسیایی به کمتر از 30 کیلوگرم (و حتی گاهی اوقات کمتر از 10 کیلوگرم) می‌رسد [38]. در این راستا، در کشورهای اروپایی تقریباً روزانه 15 درصد از مواد غذایی دریافتی حاوی شیر یا حداقل یکی از فرآورده­های شیر هستند. مصرف شیر به واسطه خصوصیات تغذیه­ای مفید آن برای کلیه گروه­های سنی توصیه شده است اما نوزادان و افراد مسن به دلیل ضعف سیستم ایمنی و استعداد ابتلاء به عفونت­ها به­عنوان دو گروه اصلی مصرف­کننده شیر ذکر شده­اند [39]. از طرف دیگر، وجود هر عنصر سمی مانند مایکوتوکسین­ها در شیر مصرفی توسط این دو گروه، نگرانی قابل توجهی را در بین همه محققان ایجاد کرده است [40].
مصرف شیر در ایران در سال­های گذشته کمتر از سرانه جهانی آن یعنی 150 کیلوگرم بود که سیاست­های تعیین­شده در برنامه پنجم توسعه جهت افزایش سرانه شیر ایران تا 150 کیلوگرم در سال باعث شد تا روند افزایشی در سال­های 1386 تا 1389 تا مرز 90 تا 100 کیلوگرم ایجاد شود. پس از اجرایی شدن طرح هدفمند یارانه­ها، یارانه اختصاص یافته به مصرف کنندگان حذف شده و این یارانه به تولیدکنندگان اختصاص نیافته و افزایش قیمت در این محصول استراتژیک رخ داد. به­طوری­که مصرف سرانه به میزان 66 کیلوگرم کاهش یافته است. در برنامه توسعه ششم نیز افزایش سرانه تا 160 کیلوگرم در نظر گرفته شده است. افزایش مصرف سرانه شیر و تحقق این برنامه مستلزم بهبود شرایط بهداشتی تولید و کاهش میانگین آلودگی به آفلاتوکسین در شیر است، زیرا اگر چه افزایش میزان مصرف سرانه، باعث افزایش این شاخص به بیش از عدد 10 و ایجاد احتمال خطرآفرینی بالا و قابل توجه ناشی از مصرف شیر پاستوریزه آلوده به آفلاتوکسین نمی‌گردد. اما موجب می‌گردد تا شاخص خطرآفرینی ناشی از مصرف شیر پاستوریزه به بیش از یک (حد ایده آل) در بزرگسالان و کودکان افزایش ­یابد. لذا با توجه به موارد ذکر شده لزوم مونیتورینگ میزان آلودگی شیر به آفلاتوکسین M1 در طول زمان (در قالب طرحهایی مانند PMS) و ارزیابی ریسک خطر آفرینی جهت بررسی وضعیت موجود در مطالعات آتی، جهت اطمینان از سلامت مصرف کنندگان امری ضروری است.
نتیجه­گیری
میانگین سطح آلودگی شیر پاستوریزه عرضه شده در بازار شهرستان­های رفسنجان و کرمان به آفلاتوکسین M1، 27/33 نانوگرم بر لیتر ارزیابی شد که کمتر از حد مجاز در استاندارد ایران است. تفاوت معنیداری در میزان آلودگی به آفلاتوکسین در شیر پاستوریزه توزیع شده در شهرستان کرمان و رفسنجان و فصل تولید شیر مشاهده نشد. اما تفاوت میزان آلودگی به آفلاتوکسین در شیر پاستوریزه تولید شده در مناطق جغرافیایی متفاوت (برندهای متفاوت) معنی­دار ارزیابی شد. نتایج این پژوهش نشان داد که مصرف شیر پاستوریزه برای بزرگسالان از ریسک پایین در ابتلاء به سرطان کبد (1 HI<) برخوردار است. در حالی­که شاخص خطرآفرینی مصرف شیر پاستوریزه برای کودکان در حد متوسط ارزیابی شد. اگر چه افزایش سرانه مصرف شیر در کشورمان باعث افزایش شاخص خطر آفرینی به بیش از عدد 10 و ایجاد احتمال خطرآفرینی بالا و قابل توجه ناشی از مصرف شیر پاستوریزه آلوده به آفلاتوکسین نمی‌گردد. اما موجب می‌شود تا شاخص خطرآفرینی ناشی از مصرف شیر پاستوریزه به بیش از یک (حد ایده آل) در بزرگسالان و کودکان افزایش ­یابد. که در نتیجه آن می­تواند یک عامل خطر برای سلامت عمومی‌باشد. لذا سیاست­گذاری در تأمین خوراک دام مطلوب و سالم و کنترل و پایش میزان آفلاتوکسین در خوراک دام و هم­چنین الزام کارخانجات لبنی در انجام آزمون آلودگی شیر دریافتی به آفلاتوکسین با روش­های سریع، می­تواند راه­کارهایی جهت بهبود سلامت عمومی‌مصرف کنندگان باشد.
تشکر و قدردانی
این مقاله حاصل طرح تحقیقاتی با کد مصوب 97304 دانشگاه علوم پزشکی رفسنجان می‌باشد و به این ­وسیله از تمامی‌حمایت­های مادی و معنوی دانشگاه علوم پزشکی رفسنجان نهایت تشکر و قدردانی به­عمل می­آید.
 
 
References
 
 
 
  1. Gigli I. Milk Proteins: From Structure to Biological Properties and Health Aspects: BoD–Books on Demand; 2016.
  2. Yildyrim E, Ilina L, Laptev GY, Zaitsev SY. Influence of Zaslon®-Fito enterosorbent of mycotoxins on rumen microbiome and productivity of dairy cows. Agricultural Biology 2019; 54(6): 1144-53.
  3. Tudu S, Ranjan A, Kumari P, Choudhary A. Aflatoxin M1 in Milk of Cow in Relation to Lactation Period and Yields. IJRESM 2020; 3(10): 107-10.
  4. Van der Fels-Klerx H, Vermeulen L, Gavai A, Liu C. Climate change impacts on aflatoxin B1 in maize and aflatoxin M1 in milk: A case study of maize grown in Eastern Europe and imported to the Netherlands. PloS One 2019; 14(6): 1-14.
  5. Hussain I, Anwar J, Asi MR, Munawar MA, Kashif M. Aflatoxin M1 contamination in milk from five dairy species in Pakistan. Food control 2010; 21(2): 122-4.
  6. Rahimi E, Bonyadian M, Rafei M, Kazemeini H. Occurrence of aflatoxin M1 in raw milk of five dairy species in Ahvaz, Iran. FCT 2010; 48(1): 129-31.
  7. Set E, Erkmen O. The aflatoxin contamination of ground red pepper and pistachio nuts sold in Turkey. FCT 2010; 48(8-9): 2532-37.
  8. Creppy EE. Update of survey, regulation and toxic effects of mycotoxins in Europe. Toxicology letters 2002; 127(1-3): 19-28.
  9. ISIRI. Mycotoxins maximum permissible level in food and feed. . 1st Revision of standard number 5925. http://www.isiri.gov.ir/portal/files/std/5925.pdf: Institute of Standard and Industrial Research of Iran; 2009.[Farsi]
  10. Rasti-Ardakany M, Ranjbari AR, Hydari MR. Aflatoxin M1 Contamination Rate in Pasteurized Milk in Isfahan City, Iran. JHSR 2018; 14(2): 265-271. [Farsi]
  11. Ali Nia F, Babaee Z. Determination of aflatoxin M1 in Mazandaran Province at the first half of 1390. JMUMS 2012; 22(93): 40-6.
  12. Behfar A, Khorasgani ZN, Alemzadeh Z, Goudarzi M, Ebrahimi R, Tarhani N. Determination of Aflatoxin M1 levels in produced pasteurized milk in Ahvaz City by using HPLC. JJNPP 2012; 7(2): 80.
  13. Maktabi S, Hajikolaie M, Ghorbanpour M, Pourmehdi M. Determination of aflatoxin M1 in UHT, pasteurized and GSM milks in Ahvaz (south-west of Iran) using Elisa. GV 2011; 7(1): 31-4.
  14. Rahimi E, Mohammadhosseini Anari M, Alimoradi M, Rezaei P, Arab M, Goudarzi M. Aflatoxin M1 in pasteurized milk and white cheese in Ahvaz, Iran. GV 2012; 9(4): 384-7.
  15. Rahimi E, Nilchian Z, Behzadnia A. Presence of aflatoxin M1 in pasteurized and UHT milk commercialized in Shiraz, Khuzestan and Yazd, Iran. JCHR 2012;  1(1): 7-10.
  16. Rohani FG, Aminaee MM, Kianfar M. Survey of aflatoxin M1 in cow's milk for human consumption in Kerman Province of Iran. FAC: Part B 2011; 4(3): 191-4.
  17. Mohajeri A, Mohajeri F, Amiri A, Khorramdel Azad H, Ahmadi Z, Asadollahi Z, et al. Occurrence of aflatoxin M1 in raw and pasteurized milk produced in Rafsanjan, Iran. Journal of Community Health Research 2015;4(3):215-9.
  18. Mohajeri FA, Ghalebi SR, Rezaeian M, Gheisari HR, Azad HK, Zolfaghari A, et al. Aflatoxin M1 contamination in white and Lighvan cheese marketed in Rafsanjan, Iran. Food Control 2013; 33(2): 525-7.
  19. Patyal A, Gill JPS, Bedi JS, Aulakh RS. Potential risk factors associated with the occurrence of aflatoxin M1 in raw milk produced under different farm conditions. JESH, Part B 2020; 55(9): 827-34.
  20. Khaneghahi Abyaneh H, Bahonar A, Noori N, Yazdanpanah H, Shojaee Aliabadi MH. Aflatoxin M1 in raw, pasteurized and UHT milk marketed in Iran. FAC: Part B 2019; 12(4): 236-44.
  21. Rahmani J, Alipour S, Miri A, Fakhri Y, Riahi S-M, Keramati H, et al. The prevalence of aflatoxin M1 in milk of Middle East region: A systematic review, meta-analysis and probabilistic health risk assessment. FCT 2018;118: 653-66.
  22. Pardakhti A, Maleki S. Risk Assessment of Aflatoxin M1 Contamination of Milk in Iran. IJER 2019; 13(2): 265-71.
  23. Kuiper-Goodman T. Uncertainties in the risk assessment of three mycotoxins: aflatoxin, ochratoxin, and zearalenone. CJPP 1990; 68(7): 1017-24.
  24. Nabizadeh S, Shariatifar N, Shokoohi E, Shoeibi S, Gavahian M, Fakhri Y, et al. Prevalence and probabilistic health risk assessment of aflatoxins B 1, B 2, G 1, and G 2 in Iranian edible oils. ESPR 2018; 25(35): 35562-70.
  25. Eurachem Guide; The Fitness for Purpose of Analytical Methods: A Laboratory Guide to Method Validation and Related Topics, 2nd ed.; LGC (Teddington) Ltd.: Teddington, UK, 2014. Available at https://www.eurachem.org/index.php/publications/guides/mv, accessed in March 2017.
  26. Tajkarimi M, Aliabadi-Sh F, Nejad AS, Poursoltani H, Motallebi A, Mahdavi H. Aflatoxin M1 contamination in winter and summer milk in 14 states in Iran. FC 2008; 19(11): 1033-36.
  27. Pour noormohammadi Sh, Ansari M, Nezakati Alfata L. Determination of aflatoxin m1 in pasteurized milk consumed in kerman province. JKUMS 201; 16(3): 271-80.[Farsi]
  28. Nazari A, Nourouzi H, Movahedi M, Khaksarian M. Measurement of aflatoxin m1 in raw and pasteurized cow milk samples by HPLC. YAFTEH 2007; 9(3): 49-56. [Farsi]
  29. Doster M, Michailides T. Aspergillus molds and aflatoxins in pistachio nuts in California. PP 1994; 84(6): 583-90.
  30. Moretti A, Pascale M, Logrieco AF. Mycotoxin risks under a climate change scenario in Europe. TFST  2019; 84: 38-40.
  31. Milićević D, Petronijević R, Petrović Z, ĐjinovićStojanović J, Jovanović J, Baltić T, Janković S. Impact of climate change on aflatoxin M1 contamination of raw milk with special focus on climate conditions in Serbia. JSFA 2019; 99(11): 5202-10.
  32. Shekhar M, Singh N, Bisht S, Singh V, Kumar A. Effects of Climate Change on Occurrence of Aflatoxin and its Impacts on Maize in India. Int J Curr Microbiol App Sci 2018; 7(6): 109-16.
  33. Yu J, Wu F, Hennessy DA. The impact of climate change on aflatoxin contamination in US corn. Annual Meeting, August 5-7, Washington, D.C., Agricultural and Applied Economics Association; 2018.
  34. Gizachew D, Chang C-H, Szonyi B, De La Torre S, Ting W-tE. Aflatoxin B1 (AFB1) production by Aspergillus flavus and Aspergillus parasiticus on ground Nyjer seeds: The effect of water activity and temperature. IJFM 2019; 296: 8-13.
  35. Udomkun P, Tirawattanawanich C, Ilukor J, Sridonpai P, Njukwe E, Nimbona P, Vanlauwe B. Promoting the use of locally produced crops in making cereal-legume-based composite flours: An assessment of nutrient, antinutrient, mineral molar ratios, and aflatoxin content. FC 2019; 286: 651-8.
  36. Ansari F, Pourjafar H, Christensen L. A study on the aflatoxin M1 rate and seasonal variation in pasteurized cow milk from northwestern Iran. EMA 2019; 191(1): 6-12.
  37. Alizadeh-Choobari O, Najafi M. Extreme weather events in Iran under a changing climate. CD 2018; 50(1-2): 249-60.
  38. FAO. Gateway to dairy production and products. Milk and milk products http://www.fao.org/ dairy-production-products/products/en/. 2017.
  39. Ismail A, Akhtar S, Levin RE, Ismail T, Riaz M, Amir M. Aflatoxin M1: Prevalence and decontamination strategies in milk and milk products. CRM 2016; 42(3): 418-27.
  40. Ismail A, Levin RE, Riaz M, Akhtar S, Gong YY, de Oliveira CA. Effect of different microbial concentrations on binding of aflatoxin M1 and stability testing. FC 2017; 73: 492-6.


 
Evaluation of Aflatoxin M1 Contamination in Pasteurized Milk in Kerman and Rafsanjan Cities in 2019: A Descriptive Study
 
 
L. Sotoodeh[6], A. Dini[7], M. Rezaeian[8], A. Esmaeili[9], A. Asgarian[10]
 
 
Received:01/08/2020   Sent for Revision: 26/08/2020 Received Revised Manuscript:29/11/2020  Accepted: 02/12/2020
 
 
Background and Objectives: Aflatoxins are known as causative factors of hepatic and extra-hepatic carcinogenesis within humans. Aflatoxin B1 enters the animal body through contaminated feed and is partially secreted in milk after being metabolized in the liver to aflatoxin M1 (AFM1). The aim of this study was to determine the amount of aflatoxin M1 to evaluate the quality status of pasteurized milk.
Materials and Methods: This descriptive study was performed to determine the occurrence of AFM1 in 39 pasteurized milk samples collected during winter and summer 2019 in Kerman and Rafsanjan cities. Aflatoxin analysis was carried out by high-performance liquid chromatography. The non-parametric Mann–Whitney U and Kruskal–Wallis H tests were used to analyze data.
Results: Aflatoxin M1 was detected in 100% of the pasteurized milk ranging from 5.41 to 125.37 ng/l. Toxin levels in 2.6% (1 sample) and 17.9% (7 samples) of the pasteurized milk samples exceeded the Iranian national standard (100 ng/L) and EU (50 ng/L) limit, respectively. The mean concentration of aflatoxin in pasteurized milk samples produced in various regions was significantly different (p <0.05). The carcinogenic risk assessment of AFM1 in milk was estimated, indicating that adult consumers in Kerman and Rafsanjan city are not at considerable cancer risk (HI<1). However, it was not the case for children (1<HI<10).
Conclusion: Large amount of AFM1 in milk samples might be a potential hazard for the public health. Thus, analyzing and reducing the levels of AFB1 in animal feedstuffs and AFM1 in raw milk delivered by dairy factories can be regarded as the initial step to control the transfer of AFM1 to humans.
Key words: Aflatoxin M1, Milk, High Pressure Liquid Chromatography, Carcinogenic Risk assessment
 
Funding: This study was funded by Rafsanjan University of Medical Sciences, Rafsanjan, Iran. 
Conflict of interest: None declared.
Ethical approval: The Ethics Committee of Rafsanjan University of Medical Sciences approved the study (IR.RUMS.REC.1398.014).
 
How to cite this article: Sotoodeh L, Dini A, Rezaeian M, Esmaeili A, Asgarian A. Evaluation of Aflatoxin M1 Contamination in Pasteurized Milk in Kerman and Rafsanjan Cities in 2019: A Descriptive Study. J Rafsanjan Univ Med Sci 2021; 19 (11): 1163-78 [Farsi]


 
[1]- دانشجوی کارشناسی ارشد فناوری­های غذایی، دانشگاه غیر انتفاعی کار واحد رفسنجان، رفسنجان، ایران
[2]- (نویسنده مسئول) استادیار پژوهشی، مرکز تحقیقات سلامت پسته، دانشگاه علوم پزشکی رفسنجان، رفسنجان، ایران
تلفن: 34282703-034، دورنگار: 34282706-034، پست الکترونیکی: a.dini@rums.ac.ir
[3]- استاد گروه آموزشی اپیدمیولوژی و آمار زیستی، مرکز تحقیقات محیط کار، دانشکده پزشکی، دانشگاه علوم پزشکی رفسنجان، رفسنجان، ایران
[4]- دانشیار مرکز تحقیقات محیط کار، گروه مهندسی بهداشت محیط، دانشکده بهداشت، دانشگاه علوم پزشکی رفسنجان، رفسنجان، ایران
[5]- کارشناسی ارشد شیمی‌تجزیه، آزمایشگاه کنترل غذا و دارو، دانشگاه علوم پزشکی کرمان، کرمان، ایران
 
[6]- MSc Student of Food Sciences and Technology, Rafsanjan Institute of Kar, Rafsanjan, Iran, ORCID: 0000-0002-4679-530X
[7]- Assistant Prof., Pistachio Safety Research Center, Rafsanjan University of Medical Sciences, Rafsanjan, Iran, ORCID: 0000-0002-1856-1629
     (Corresponding Author): Tel: (034) 34282703, Fax: (034) 34282706, E-mail: a.dini@rums.ac.ir
[8]- Prof., Dept. of Epidemiology and Biostatistics, Occupational Environmental Research Center, School of Medicine, Rafsanjan University of Medical Sciences, Rafsanjan, Iran, ORCID: 0000-0003-3070-0166
[9]- Associate Prof., Occupational Environmental Research Center, Dept. of Environmental Health Engineering, School of Health, Rafsanjan University of Medical Sciences, Rafsanjan, Iran, ORCID: 0000-0002-4321-5947
[10]- MSc in Analytical Chemistry, Food and Drug Control Laboratory, Kerman University of Medical Sciences, Kerman, Iran, ORCID: 0000-0002-3883-5949
نوع مطالعه: پژوهشي | موضوع مقاله: بهداشت
دریافت: 1399/5/1 | پذیرش: 1399/9/12 | انتشار: 1399/12/4

ارسال نظر درباره این مقاله : نام کاربری یا پست الکترونیک شما:
CAPTCHA

ارسال پیام به نویسنده مسئول


بازنشر اطلاعات
Creative Commons License این مقاله تحت شرایط Creative Commons Attribution-NonCommercial 4.0 International License قابل بازنشر است.

کلیه حقوق این وب سایت متعلق به مجله علمی دانشگاه علوم پزشکی رفسنجان می باشد.

طراحی و برنامه نویسی : یکتاوب افزار شرق

© 2024 CC BY-NC 4.0 | Journal of Rafsanjan University of Medical Sciences

Designed & Developed by : Yektaweb