جلد 19، شماره 11 - ( 11-1399 )                   جلد 19 شماره 11 صفحات 1224-1195 | برگشت به فهرست نسخه ها

XML English Abstract Print

Download citation:
BibTeX | RIS | EndNote | Medlars | ProCite | Reference Manager | RefWorks
Send citation to:
Mehrtash B, Siahoosh M B. A Review on Epidemiology, Pathophysiology and Clinical Manifestations of COVID-19 Infection in Order to Guide Policy Making and Promotion of Knowledge, Attitude and Practice of the Society Associated with COVID-19: A Validity Review. JRUMS 2021; 19 (11) :1195-1224
URL: http://journal.rums.ac.ir/article-1-5642-fa.html
مهرتاش بهرام، سیاهپوش مرضیه بیگم. مروری بر اپیدمیولوژی، پاتوفیزیولوژی و علائم بالینی عفونت کووید 19 به منظور راهنمایی برای سیاستگذاری و ارتقاء دانش، نگرش و عملکرد جامعه مرتبط با کووید 19: یک مرور روایی. مجله دانشگاه علوم پزشکی رفسنجان. 1399; 19 (11) :1195-1224

URL: http://journal.rums.ac.ir/article-1-5642-fa.html

مروری بر اپیدمیولوژی، پاتوفیزیولوژی و علائم بالینی عفونت کووید 19 به منظور راهنمایی برای سیاستگذاری و ارتقاء دانش، نگرش و عملکرد جامعه مرتبط با کووید 19: یک مرور روایی
بهرام مهرتاش ، مرضیه بیگم سیاهپوش
انجمن علمی طب ایرانی
واژه‌های کلیدی: کووید 19، مطالعه مروری، اپیدمیولوژی، علائم بالینی، طب سنتی، ارتقاء دانش
متن کامل [PDF 501 kb]   (1664 دریافت)     |   چکیده (HTML)  (2882 مشاهده)
متن کامل:   (6641 مشاهده)
مقاله مروری
مجله دانشگاه علوم پزشکی رفسنجان
دوره 19، بهمن 1399، 1224-1195
 
مروری بر اپیدمیولوژی، پاتوفیزیولوژی و علائم بالینی عفونت کووید 19 به منظور راهنمایی برای سیاستگذاری و ارتقاء دانش، نگرش و عملکرد جامعه مرتبط با کووید 19:
 یک مرور روایی
 
بهرام مهرتاش[1]، مرضیه بیگم سیاهپوش[2]
 
دریافت مقاله:07/08/99  ارسال مقاله به نویسنده جهت اصلاح:10/09/99   دریافت اصلاحیه از نویسنده:08/11/99        پذیرش مقاله: 11/11/99
 
 
چکیده
زمینه و هدف: بیماری کووید 19 که از سال 2019 در چین آغاز شده است، همچنان یک معضل پزشکی در دنیا است و فعلاً روش قطعی پیشگیری و درمان ندارد. در کشورهایی که در کنترل بیماری نسبتاً موفق بوده‏اند، مشارکت مردم در کنترل بیماری نقش به‌سزایی داشته است. هدف از انجام این مطالعه، مروری بر اپیدمیولوژی، پاتوفیزیولوژی و علائم بالینی عفونت کووید 19 به منظور راهنمایی برای سیاستگذاری و ارتقاء دانش، نگرش و عملکرد جامعه مرتبط با کووید 19 می‌باشد.
مواد و روش‏ها: در این مطالعه مروری، با جستجوی کلیدواژه‏های مناسب مرتبط با عفونت کووید 19 در پایگاه‏های معتبر علمی نظیرPubMed, Google scholar, CDC, WHO, NEJM ,Cell Press  از دسامبر 2019 تا آگوست 2020 و گردآوری اطلاعات و تجزیه و تحلیل آنها صورت گرفته است.
یافته‏ها: انتشار سریع ویروس کووید 19، ارتباط شدت بیماری و مرگ و میر آن با عوامل متعدد، انتقال تنفسی به ویژه در فاصله کوتاه، به‏کارگیری ماسک، شستشوی دست‏ها و رعایت فاصله فیزیکی به عنوان مهم‏ترین راه پیشگیری، متنوع بودن علائم بالینی و در عین حال تب و سرفه به عنوان شایع‏ترین نشانه‏های بالینی، درمان با داروهای غیر اختصاصی ضد ویروسی و درمان مبتنی بر کنترل علائم بالینی و تقویت ایمنی با داروهای شناخته شده و توجه به کودکان به عنوان ناقلین بی‏علامت، و پرعارضه شدن بارداری در صورت ابتلاء به کووید 19، مهم‏ترین یافته‏های این مطالعه هستند.
نتیجه‏گیری: نتایج این مطالعه حاوی نکات کاربردی است که آگاهی از آن‌ها، در راستای سیاست‌گذاری و هم‌چنین ارتقاء دانش لازم برای عفونت کووید 19 در جامعه کمک کننده است.
واژه‌های کلیدی: کووید 19، مطالعه مروری، اپیدمیولوژی، علائم بالینی، طب سنتی، ارتقاء دانش
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
مقدمه
بیماری ویروسی کووید 19 که از ماه دسامبر سال 2019 از کشور چین آغاز شد و اکنون بسیاری از کشورهای جهان، از جمله ایران را درگیر کرده است، رسماً از سوی سازمان جهانی بهداشت به عنوان یک پاندمی اعلام شده است ]1[. مطالعات درباره این ویروس، فیزیوپاتولوژی بیماری به ویژه در فاز نهایی، علائم بالینی، سیر بیماری، یافته‏های آزمایشگاهی، روش‏های تشخیص، پیشگیری و درمان همچنان ادامه دارد ولی با این حال تا کنون درمان اختصاصی برای بیماری کشف نشده است. بیماری می‏تواند از یک عفونت ساده تا سندرم نارسایی حاد تنفسی متغیر باشد. از سویی تعداد مبتلایان در فازهای قبل از فاز خطرناک نسبتاً زیاد است. شانس ورود بیماران بستری به فاز نارسایی تنفسی بین 17 تا 29 درصد گزارش شده است ]2[. فرضیات گوناگونی به منظور شناخت سریع‏تر و ممانعت از ورود بیماران به این فاز ارائه شده است. از پدیده‏ای به نام طوفان سیتوکینی ]3[ تا استعدادهای ژنتیکی ]4[، اختلال در زنجیره‏ی هم در هموگلوبین ]5[، و ارتباط با گروه‏های خونی ]6[ در بیان چگونگی و میزان آسیب رسانی این ویروس نوپدید به سیستم تنفسی انسان مطرح شده‏اند.
علاوه بر روش‏های درمانی که اطلاعات آن تخصصی است و برای پزشکان می‏تواند راهگشا باشد، پیشگیری از ابتلاء به این بیماری و ممانعت از گسترش آن در جامعه همگام با پژوهش‏های درمانی، مورد توجه صاحب‏نظران است. در کشورهایی که در کنترل سیر صعودی بیماری نسبتاً موفق بوده‏اند، اعمال محدودیت‏های اجتماعی و قرنطینه یک روش مؤثر عنوان شده است. به عبارتی مشارکت مردم در کنترل بیماری نقش به سزایی داشته است ]7[. موفقیت آموزش‏های مداوم بهداشتی، تیم‏های نظارت، و سیاست‏های مسئولین به میزان زیادی ارتباط با رفتار تک تک افراد جامعه دارد ]8[. 3 تا 7 روز طول می‏کشد تا سایز اپیدمی کرونا دو برابر شود ]9[. الگوی زایشی ویروس به شدت به سیاست‏های پیشگیرانه و رفتارهای مردم بستگی دارد. در کشورهایی که سیاست‏های پیشگیرانه‏شان بر پایه آلوده شدن محیط از طریق هوا بود نتایج خوبی به دست آمد: تعداد مبتلایان در یک میلیون نفر و نیز تعداد روزانه مبتلایان جدید کاهش یافت ]10[. در چنین شرایطی سطح سواد سلامت در جامعه، جهت همکاری در سیاست‏های پیشگیرانه بسیار مهم است. هرچند که تعریف واحد و مشخصی از سواد سلامت ارائه نشده است، اما طبق پژوهش‏ها، ابعادی مانند "ظرفیت و توان دسترسی، فهم و درک، پردازش و ارزیابی، تصمیم‌گیری و رفتار در خصوص اطلاعات و خدمات پزشکی و سلامت" در تعریف سواد سلامت می‏گنجند ]12-11[.
متأسفانه بر اساس مطالعات، در کشور ما نیمی از جمعیت بزرگسال به‏ویژه گروه‏های آسیب پذیر، از سطح سواد سلامت مناسبی برخوردار نیستند و این موضوع یکی از عوامل انتقال و گسترش بیماری کووید 19 در یک شهر و حتی از شهری به شهر دیگر در کشور ما است ]13[. از سویی، مطالب علمی و نتایج پژوهش‏های انجام شده درباره بیماری کووید 19 در پایگاه‏های معتبر علمی دنیا به زبان انگلیسی هستند و این موضوع دستیابی جویندگان مطالب علمی و صحیح را که قادر به استفاده از چنین منابعی نیستند، ولی قادر به فهم و برداشت صحیح از مطالب علمی می‏باشند، از مطالعه مطالب صحیح علمی بازمی‏دارد. این در حالی است که در راستای ارتقاء سواد سلامت بایستی پیام پژوهش‏ها به اطلاع مردم رسانده شود ]14[. از سوی دیگر با وجود این‌که تعداد معدودی مطالعه مروری به زبان فارسی درباره این بیماری در مجلات معتبر علمی به چاپ رسیده است، اما هر مطالعه بر یک بخش خاص تمرکز نموده است و مطالعه‏ای که اطلاعات مورد نیاز مردم در آن لحاظ شده باشد، به زبان فارسی، وجود ندارد. در حالی که اگر اطلاعات در حیطه سلامت بتواند پاسخ‌گوی نیاز مخاطب باشد، سواد سلامت محدود با کمک این اطلاعات مناسب، ارتقاء می‏یابد ]15[.
مطالعه پرسش‌نامه‏ها (ابزارها) و پژوهش‏های مرتبط با سنجش سواد سلامت این نکته را بیان می‏کند که جهت پاسخ‌گویی به پرسش‏ها و گویه‏های مطرح شده در پرسش‌نامه‏ها، آموزش صحیح بسیار ضروری است. چه این ابزارها سطح سواد سلامت را به طورکلی تعیین کنند ]16[ چه مختص بیماری یا گروه خاصی طراحی شده باشند ]17[.
از آنجا که در کنترل این بیماری همکاری مردم بسیار با اهمیت است و از سویی در جامعه ما یکی از عوامل گسترش کووید 19 کافی نبودن میزان سواد سلامت در جامعه عنوان شده است، ضروری است که با آموزش صحیح سطح سواد سلامت در رابطه با این بیماری افزایش یابد. لذا هدف از این مطالعه، گردآوری آن دسته از اطلاعات علمی از بیماری کووید 19 است که توسط آن مردم بتوانند به گویه‏ها یا پرسش‏های پرسش‌نامه سنجش سواد سلامت به راحتی پاسخ دهند؛ به دیگر بیان، دانسته‏هایی که بتواند سطح سواد سلامت را در رابطه با بیماری کووید 19 در جامعه افزایش دهد تا به تبع آن سیاست‏های مقابله با این بیماری، به نحو مؤثرتری در جامعه اجرا شوند و از گسترش و مرگ و میر بیماری، و نیز از هزینه‏ها و حجم کاری کادر درمان کاسته شود. به همین دلیل در این مطالعه از پرداختن به جزئیاتی که برای مردم جنبه کاربردی ندارد، مانند مکانیسم‏های دارویی، پرهیز شده، صرفاً پژوهش‏هایی که اطلاعات کاربردی مرتبط با سواد سلامت درباره عفونت کووید 19 را به خواننده عرضه کند، گردآوری و ارائه شده است.
مواد و روش‏ها
برای انجام این مطالعه مروری، اطلاعاتی از اپیدمیولوژی، علائم بالینی، راهکارهای تشخیص و درمان و مطالبی که در فضاهای مجازی در رابطه با بیماری کووید 19 مورد توجه مردم است، جمع‌آوری گردید. جستجو با کلید واژه‏های "COVID-19"، "SARS-COV2"، هر بار همراه با یکی از این کلیدواژه‏ها Mask، Social distance،Clinical manifestation، Diagnosis، Transmission Treatment, Nutrition, Diet, Epidemiology, ، Traditional medicine، Children، Pregnancy، Risk Factor در پایگاه‏های معتبر علمی نظیر PubMed و Google scholar و نیز درگاه‏هایی که نگاه ویژه به موضوع دارند مانند CDC، Cell press، WHO و NEJM، از دسامبر 2019 تا آگوست 2020 منجر به دستیابی به انبوهی از مقالات شد. کلیدواژه‏های"کرونا ویروس" و "کووید 19" و "COVID19" در سایت جهاد دانشگاهی (SID) و Magiran برای مقالات فارسی جستجو شدند. تعداد مقالات فارسی با این دو کلید واژه در این بازه زمانی 63 مقاله بود. معیار ورود مقالات به مطالعه، علاوه بر زبان مقاله که انگلیسی یا فارسی باشد، کاربردی بودن مقالات برای مردم بود؛ لذا مقالاتی با موضوعات اپیدمیولوژی، راه‌های انتشار و پیشگیری، علائم بالینی، روش‏های تشخیص و کلیات روش‏های درمانی وارد مطالعه شدند و مقالاتی که به صورت جزئی به مداخله‏ای خاص یا موضوعی خاص و تخصصی توجه کرده بودند، و نیز مقالاتی که اطلاعات آن‌ها در مقالات مروری یا متاآنالیز بعدی لحاظ شده بودند، از مطالعه خارج شدند. در گام اول، برای انتخاب مقالات، به چکیده مقاله توجه شد. در این مرحله تعداد زیادی از مقالات از مطالعه خارج شدند. در مرحله بعد متن مقالات منتخب مطالعه شد و تعدادی از مقالات نیز در این مرحله از مطالعه خارج شدند. در نهایت 96 مقاله (7 مقاله به زبان فارسی و 89 مقاله به زبان انگلیسی) وارد مطالعه شدند و مطالب مورد نظر از آنها استخراج شده، در فیش‏های جداگانه بر اساس موضوع، طبقه‏بندی و ثبت شدند و مورد تجزیه و تحلیل محتوا قرار گرفتند.
یافته‏ها
الف- ویروس شناسی
عامل عفونت کووید 19،کرونا ویروس جدید، از خانواده کرونا ویریده است. یک RNA ویروس جدید با پوشش چربی و زوائد پروتئینی است ]18[ که از طریق اتصال به گیرنده‏های آنزیم تبدیل کننده‏ آنژیوتانسین 2 (ACE2)، که در سیستم تنفسی و گوارشی به تعداد زیادی وجود دارند، وارد سلول هدف می‏شود ]19[ .
ب- اپیدمیولوژی
ب-1- روش‌های انتقال ویروس کووید 19
مهم‏ترین راه‏های انتقال، انتقال ویروس طی سرفه عطسه و صحبت کردن از بیمار علامت دار در فاصله یک تا دو متری است. هرچند افراد بی علامت هم می‏توانند ناقل باشند ]21-20[. راه دیگر انتقال، آئروسل است. در فرم آئروسل ویروس به ذرات موجود در هوا می‏چسبد. در این شکل، ویروس تا سه ساعت ماندگاری دارد و تا مسافت‏های بیش‌تری می‏تواند آلوده کننده باشد ]21[. برخی نیز معتقدند که انتقال آئروسلی تنها در فاصله بسیار نزدیک با بیمار ممکن است وگرنه ویروس سنگین‏تر از آن است که ساعت‏ها معلق در هوا باقی بماند ]22[. راه دیگر انتقال، تماس مستقیم با بیمار از طریق دست دادن و در آغوش گرفتن است که ذرات آلوده در دست‏ها از طریق سطوح مخاطی (دهان، بینی، چشم و ...) وارد بدن می‏شوند ]21-20[.
ماندگاری ویروس بر سطوح گوناگون مختلف است. در هوا تا 3 ساعت، بر مس تا 4 ساعت، بر مقوا تا 24 ساعت، بر استیل تا 48 ساعت و بر پلاستیک تا 72 ساعت باقی می‏ماند ]23[.Hirose R و همکاران معتقدند که ماندگاری کووید 19 بر سطح استیل 84 ساعت، شیشه بوروسیلیکاتی 85 ساعت، و پلی استیرن 58 ساعت است ]24[.
ماندگاری ویروس کووید 19 بر سطح پوست 9 ساعت است (آنفولانزا تقریباً 7 ساعت) و پس از مصرف موضعی الکل 80 درصد، طی 15 ثانیه از بین می‏رود ]24[. ویروس در شرایط حرارت و رطوبت کم محیط بیش از 9 روز بر سطوح بی‏جان دوام می‏آورد. نقش واقعی انتقال از سطوح ناشناخته است. اتاق‏های سیگار، رختکن، حمام، اتاق‏های مشترک، مکان‏هایی که افراد زیادی رفت و آمد می‏کنند و سفره‏خانه‏ها از آلوده‏ترین مکان‏ها هستند ]21[
ب-2- روش‏های جلوگیری از انتقال ویروس
ب-2-1- استفاده از ضد عفونی کننده‏ها
ویروس با ضد عفونی کننده‏ها غیر فعال می‏شود. ضدعفونی کننده‏هایی مانند هیپوکلریت سدیم 1/0تا 5/0 درصد (برای پوست، زخم، سطوحی که با آب باید تمیز شوند)، الکل اتانول 62 تا 71 درصد (جهت ضدعفونی پوست و سطوح کوچک)، پراکسید هیدروژن 5/0 درصد (برای پوست) که برای مدت مناسب بر سطح باقی بمانند توصیه شده‏اند. استیک اسید برای ضدعفونی سطوح بی‏جان پیشنهاد می‏شود. در کنار اینها تهویه مناسب هوا الزامی است. اثرات واقعی میزان رطوبت و دما چندان مشخص نیست. دمای داخل اتاق بالای بیست درجه و رطوبت 60 درصد پیشنهاد شده است ]21[.
ب-2-2- رعایت فاصله گذاری فیزیکی
کاهش تماس‏های نزدیک در اتاق انتظار بیمارستان‏ها، کلاس‏های درس و اتاق‏های ملاقات ضروری است و لازم است که با رعایت فاصله 2 متری برای حداکثر  15 دقیقه باشد؛ در فاصله 2 متری نیز بیش از 15 دقیقه نباید قرار گرفت ]21[. در کنترل پاندمی کووید علاوه بر محافظت‏های شخصی، رعایت فاصله فیزیکی 1 تا 2 متر و ضدعفونی کردن شهر، نقش به سزایی دارد ]10[.
ب-2-3- خود مراقبتی در کووید 19
  1. شستشوی دست‏ها
شستشوی دست‏ها 40 تا 60 ثانیه با آب و صابون و در صورت در دسترس نبودن، ضدعفونی با الکل 62 تا 71 درصد توصیه می‏شود ]21[. دست‏ها باید قبل از کار، حین کار، بعد از تماس با هر چیز، بعد از درآوردن دستکش و دست زدن به ماسک، ضدعفونی شوند. قبل از ضدعفونی کردن دست‏ها از تماس دست با بینی، چشم، دهان و ناحیه تناسلی پرهیز شود. موقع عطسه و سرفه جلوی دهان و بینی باید پوشانده شود ]21[.
  1. وسایل حفاظت شخصی
الف) دستکش: برای ایجاد محافظت مناسب، دستکش‏های نیتریل پیشنهاد می‏شوند. دستکش باید تا مچ دست را بپوشاند. دستکش‏ها یک‏بار مصرف هستند و نباید شستشو شوند. قبل از خارج کردن دستکش از دست و بعد از هر تماس با سطوح بی‏جان آن‌ها را بایستی با هیپوکلریت ضد عفونی نمود ]21[.
ب) ماسک: ذرات تنفسی شامل قطرات و آئروسل‏ها هستند. قطرات تنفسی سریعاً منتقل می‏شوند و آئروسل‏ها قادرند تا مسافت‎های دورتر هم حرکت نمایند، باید توجه داشت که هیچ ماسکی محافظت 100 درصد نمی‏دهد] 21[. شاید استفاده از دو ماسک روی هم برای عفونت کووید 19 مؤثرتر باشد. استفاده مجدد از ماسک ریسک عفونت توسط خود را بالا می‏برد ]25[.
ج) ماسک‏های فیلتردار N95: ماسک باید به خوبی صورت را بپوشاند و یک فشار منفی جزئی ایجاد نماید. ماسک‏های N95  هفت برابر ماسک‏های جراحی محافظت ایجاد می‏کنند. این ماسک‏ها برای افرادی که در مکان‏های بسیار آلوده با ویروس کووید 19 کار می‏کنند، مناسب هستند. چنان‌چه این ماسک‏ها دریچه داشته باشند، تنفس با آنها راحت‏تر است. دریچه باعث ورود ویروس به فضای داخل ماسک نمی‏شود ]21[.
د) ماسک‏های جراحی: این ماسک‏ها چهار لایه هستند و مانع ورود قطرات مایع به فضای داخل ماسک می‏شوند اما هوا را عبور می‏دهند. به عبارتی از عبور ذرات 5/4 میکرومتری و بزرگ‌تر جلوگیری می‏کنند. ماسک‏های جراحی هم از کسی که آن‏ها را استفاده می‏کند محافظت می‏کنند هم از دیگران. موارد استفاده از ماسک جراحی: کسانی‏که در تماس با مواد بیماری‏های منتقل شونده از راه هوا هستند مانند آنفولانزا، سرخک و آبله مرغان؛ کسانی‏که با ترشحات بیمار تماس دارند؛ فعالیت‏های تکنیکال و تجویزی؛ تمام کادر پزشکی؛ شرکت‏های پیمانکاری برای نظافت؛ و کارکنان در مکان‏های عمومی. ماسک‏های جراحی بسته به جنس شان از 1/1 تا 55 برابر ریسک انتقال را کم می‏کنند. بیماران نیز باید این ماسک را استفاده نمایند ]21[.
ه) ماسک‏های پارچه‏ای: بررسی‏های آزمایشگاهی نشان داده است که ماسک‏های طبی از ماسک‏های پارچه‏ای قابلیت بیش‌تری در محافظت از انتقال ویروس‏های شبه آنفولانزا دارند. شستشو و استفاده مجدد از ماسک‏های پارچه‏ای اثرات آنها را کمتر نیز می‏کند ]25[.
و) عینک‏های ایمنی و وسایل محافظتی: از آنجا که ویروس از راه مخاط چشم هم منتقل می‏شود، با عینک‏ها و شیلدها می‏توان از پاشیده شدن قطرات به چشم جلوگیری نمود. این وسایل باید در جایی‏که تماس نزدیک با بیمار تأیید شده کووید 19 وجود دارد به کار رود مخصوصاً که بیمار ماسک نزده باشد. بعد از استفاده بایستی آن‏ها را ضدعفونی کرد تا خود منبعی برای انتقال نباشند ]21[.
ب- 3- فاکتورهای خطر و عوامل پیش بینی کننده سیر بیماری
ب-3-1- عواملی که خطر ابتلاء به عفونت کووید 19 را افزایش می‏دهد.
برخی از افراد ممکن است که بیش از سایرین به عفونت کووید مبتلا شوند زیرا دارای ویژگی‏هایی هستند یا وضعیت‏های طبی دارند که شانس ابتلاء به عفونت را در آن‏ها افزایش می دهد. به این حالات و وضعیت‏ها عوامل خطر (ریسک فاکتور) گفته می‏شود ]26[. مطالعات معدودی به ریسک فاکتورهای مرتبط با عفونت کووید 19 پرداخته‏اند: سن بالا، مسافرت به مناطق پر خطر، تماس با فردی که علائم شدید دارد، از جمله این موارد است. به نسبت گروه سنی جوان (20 تا 29 سال)، کودکان و سالمندان بیش‌تر به کووید مبتلا می‏شوند. به ویژه چنان‌چه کودکان با بیمار سن 30 تا 39 سال یا 50 تا 59 سال تماس داشته باشند، شانس ابتلاء آن‌ها بیش‌تر می‏شود ]27[. البته مطالعاتی هم هستند که استعداد ابتلاء به کووید 19 را در کودکان مشابه بالغین ]28[ یا حتی کم‌تر ]28[ گفته‏اند. زنان ریسک عفونت بیشتری از مردان دارند. افرادی که با بیمار تماس نزدیک دارند بیش‌ترین ریسک خطر را دارند ]30-27[ احتمال سرایت در تماس‏های نزدیک درون خانگی 4/12 درصد است ]31[. همسر بیمار ]27[ و سالمندان درون خانه بیش از سایر افراد مستعد ابتلاء هستند ]30،31[ و سپس سایر نزدیکان ]27[. فاصله بین شروع علائم در یک فرد از خانواده تا علامت‏دار شدن فرد دیگر خانواده (که به آن سریال اینتروال می‏گویند) 4 تا 8 روز است ]9[. تماس‏های اجتماعی، تماس در وسایل نقلیه عمومی و تماس در مراکز بهداشتی و درمانی شانس ابتلاء را افزایش می‏دهد؛ هم‌چنین تماس با بیمار در پنج روز اول ]30[ و به ویژه در اوج علائم بالینی یعنی روز 3 و 4 ]27[ بیش‌ترین شانس ابتلاء را دارد. بزاق بیماران در هفته اول شروع علائم بیشترین میزان ویروس را دارا است (هرچند که تا 25 روز بعد از علائم هم RNA ویروس در بزاق یافت می‏شود). کم‌ترین میزان ابتلاء از بیمار، تماس با او در دوره کمون بیماری است (از 5 روز قبل از شروع علائم) ]27[. هرچند برخی پژوهش‌گران خطر سرایت بیماری را در دوره قبل از شروع علائم بالینی کم نمی‏دانند ]30[. He X و همکاران معتقدند که 44 درصد افرادی که بیمار شده‏اند، زمانی ویروس از بدن بیمار وارد بدن آن‏ها شده که بیمار بی‏علامت بوده است. سرایت پذیری این بیماری از دو روز قبل از شروع علائم تا ده روز بعد از آن ادامه دارد. اوج عفونت‌زایی روز اول و سپس هفته اول علامت‏دار شدن است ]32[. تماس نزدیک با بیمارانی که علائم شدیدتری دارند به ویژه تماس با بیماران در وضعیت بحرانی و نیز تماس با بیمارانی که درد عضلانی، لرز و گیجی دارند، ریسک مبتلا شدن به عفونت کووید 19 را بالاتر می‏برد. بیمارانی که آبریزش بینی، خلط، و احساس سنگینی در قفسه سینه دارند، کم‌تر آلوده کننده‏اند. هم سفر بودن با یک بیمار نیز شانس ابتلاء را افزایش می‏دهد ]28[. نحوه مسافرت در میزان ابتلاء مؤثر است. کم‌ترین میزان ابتلاء مربوط به مسافرت با هواپیما و قطار، و بیش‌ترین ابتلاء مربوط به سفرهای دریایی است ]27[.
ب-3-2- عواملی که خطر بیماری شدید و نیاز به بستری در بیمارستان یا بخش مراقبت‏های ویژه (ICU) را افزایش می‏دهد.
عواملی وجود دارند که بطور کلی افراد را مستعد ابتلاء به بیماری‏های شدید می‏کنند این عوامل عبارتند از: سن، نژاد/قومیت، جنسیت، برخی وضعیت‏های طبی، استفاده از داروهای خاص، فقر و ازدحام جمعیت، مشاغل خاص، و بارداری ]26[. در عفونت کووید 19، مردم در هر سنی چنان‌چه یکی از وضعیت‏های زیر را داشته باشند، ریسک بیشتری برای ابتلاء به عفونت شدیدتر کووید 19 را دارند: سرطان، دیابت تیپ 2، بیماری مزمن کلیوی، بیماری انسدادی مزمن ریوی، ضعف ایمنی ناشی از پیوند اعضا، چاقی (BMI بالاتر از 30)، وضعیت‏های قلبی جدّی مانند نارسایی قلبی، بیماری شریان کرونر و کاردیومیوپاتی، و بیماری سلول داسی؛ افراد با وضعیت‏های زیر نیز ممکن است شانس بیش‌تری برای ابتلاء به عفونت شدید کووید 19 داشته باشند: آسم (متوسط تا شدید)، بیماری سربروواسکولار، سیستیک فیبروزیس، فشار خون بالا، ضعف ایمنی ناشی از پیوند مغز اسنخوان‌، ایدز، مصرف کورتیکواستروئیدها و داروهای ضعیف کننده ایمنی، وضعیت‏های نورولوژیک مانند دمانس، بیماری کبدی، بارداری، فیبروز ریوی (با اسکار  و آسیب در بافت ریه)، سیگار کشیدن، تالاسمی، دیابت تیپ 1 ]33[. پژوهش‏های گوناگون به جنبه‏های گوناگونی از عوامل خطری که با شدت عفونت کووید ارتباط دارند، پرداخته‏اند. Siso´-Almirall و همکارانش معتقدند که علائم بالینی نظیر تب، لرز، تنگی نفس و افسردگی و علائم آزمایشگاهی مانند کاهش لنفوسیت‏ها و افزایش CRP می‏توانند پیشگویی کننده شانس بستری در بیمارستان باشند ]34[. سن بالاتر، جنس مرد، بیماری اتوایمیون، انفیلتراسیون‏های دوطرفه ریوی، کاهش میزان اشباع اکسیژن خون شریانی، افزایش لاکتات دهیدروژناز، CRP و دی دایمر ]34[ و نسبت نوتروفیل به لنفوسیت (NLR) بیش از 10/3 در سن بیمار بالای 50 سال و NLR  بیش‌تر از 21/4 در سن کم‌تر از 50 سال ]35[ می‏توانند پیشگویی کننده بستری در ICU باشد. جنس مرد، میان‌سالی، بیماری زمینه‏ای، نقص در اکسیژن رسانی، اختلال عملکرد کلیوی، اختلالات میکروواسکولار، فعال شدن انعقاد، همراهی مارکرهای فعالیت انعقادی و عملکرد نامناسب میکروواسکولار (مانند دی دایمر و لاکتات) با عملکرد نامناسب کلیه عواملی هستند که شانس مرگ و میر و درمان ناموفق در ICU را افزایش می‏دهد ]36[. عواملی که به طور کلی با عفونت شدید کووید 19 و مرگ و میر آن ارتباط دارند، در دو دسته اطلاعات دموگرافیک /علائم بالینی و نشانگان آزمایشگاهی قابل دسته‏بندی هستند. این عوامل در جدول شماره 1 نشان داده شده است (جدول 1). در کنار عوامل خطر، گاه عوامل دیگری وجود دارند که وجود آن‌ها احتمال پیشرفت بیماری و ایجاد بیماری شدید را کم‌تر می‏کند. این نشانه‏ها عبارتند از: درد عضلانی و دردهای مفصلی که فاکتورهای محافظت کننده در پذیرشICU  هستند و آنوسمی (از دست دادن بویایی) که فاکتوری قوی برای بستری نشدن در بیمارستان است ]34[. سرفه و اسهال فاکتورهای خطر ناچیزی برای شدت کووید 19 هستند ]37[.
ب-3-3- میزان مرگ و میر و عوامل مرتبط با آن
میزان مرگ و میر بیماری در فوریه 2020 بسته به توانایی مراقبت‏های بهداشتی از 7/0 درصد تا بیش از 3 درصد گزارش شده است ]38[؛ اما در مارس 2020 سازمان جهانی بهداشت مرگ و میر این بیماری را 4/3 درصد اعلام کرد ]39[ . هرچند که برخی بررسی‏ها میزان کشندگی بیماری را تا 5 درصد هم عنوان کرده‏اند ]40[. میزان مرگ و میر بر اساس سن متفاوت است. از 2/0 درصد در سن 10 تا 39 سال، تا 8/14درصد برای سنین بالای 80 سال، متغیر است. در مردان 8/2 درصد و در خانم‌ها 7/1درصد است. مرگ و میر در افراد سالم 9/0درصد است ]21[. در ایران طبق مطالعه‏ای میزان کلی مرگ و میر 5/10درصد است ]41[. متوسط بستری درICU  12 روز و میزان مرگ و میر آن 24 درصد است ]36[.
 هنگامی که آلودگی با حجم زیادی از ویروس رخ داده باشد، میزان مرگ بیش‌تر می‏شود ]42[. هر چند که نارسایی تنفسی بیش‌ترین عامل مرگ است، اما آسیب قلبی به دنبال طوفان سیتوکینی و عفونت ثانویه هم به عنوان عوامل مرگ‏آور در این بیماری مطرح شده‏اند. بیماری قلبی عروقی زمینه‏ای شانس مرگ را افزایش می‏دهد. بیش‌ترین آمار مرگ مربوط به سنین 66 تا 70 سال است ]43[. جنس مذکر به تنهایی می‏تواند یک فاکتور خطر باشد ]44[. در بیماران دیابتی، درگیری‏های قلبی عروقی و کلیوی ناشی از قند بالا و نیز توده بدنی و عدم کنترل مناسب قند، از عواملی هستند که  بر میزان مرگ و میر ناشی از کووید اثر می‏گذارند ]45[. عواملی که در افزایش میزان مرگ و میر مؤثر هستند، در جدول شماره 1 نشان داده شده است (جدول 1).
 
 

 
جدول 1- عوامل مرتبط با شدت بیماری و مرگ و میر در عفونت کووید 19
اطلاعات دموگرافیک/
علائم بالینی		   افزایش مرگ و میر (منابع) افزایش شانس ابتلاء به بیماری شدید (منابع)
جنس مرد 41،44،46 37
سن بالا (a) 27،41،42،46،47 47،48
چاقی - 48
سابقه مصرف سیگار - 37
دیابت 17،41،46 37،41،47،48
فشار خون بالا 46 37، 47،  48
بیماری کلیوی 17، 46 -
بیماری قلبی 27، 41، 46 49
سرطان 41  
بیماری مزمن ریه 17 47،48
بیماری عروق مغز 27 -
درد عضلانی (b) - 37
خستگی - 37
تب (c) - 49
بالا بودن نمره ارزیابی نارسایی ارگان‏ها 27،42،47 -
بستری بودن در ICU 41 -
یافته‏های آزمایشگاهی RDW بالا (d) 50 -
میزان اشباع اکسیژن خون شریانی (کم‌تر از 92 درصد) - 49
افزایش کراتین‏کیناز MB
(CK-MB)  بیش از 3/6		 - 49
افزایش CRP - 51
کاهش لنفوسیت (e) 27 36،51
افزایش نوتروفیل 47 36
افزایش نسبت نوتروفیل به لنفوسیت (f)   35
کاهش ائوزینوفیل (g) - 51
افزایش ESR - 51
افزایش فریتین - 51
افزایش اینترلوکین 6 - 51
افزایش تروپین 1 قلبی 27 -
افزایش PT 47 -
(a) در ایران مرگ در سن بالای 65 سال افزایش می‏یابد ]41[
(b) Siso´-Almirall و همکاران درد عضلانی را یک فاکتور محافظت کننده برای بستری در ICU عنوان کرده‏اند ]34[
(c) تب 8/37 درجه و بالاتر ]49[
(d) بالا بودن میزان Red blood cell distribution width (RDW) در هنگام پذیرش و افزایش یافتن آن در طول مدت بستری یک فاکتور پیش گویی کننده برای میزان مرگ و میر است.  RDW بیش از 5/14 در هر سنی با افزایش میزان مرگ و میر ارتباط دارد و حتی برای سن 80 سال و بالاتر به 40 درصد می‏رسد ]50[.
(e)کاهش لنفوسیت‏هایCD4، CD8، B ]51[؛ کاهش لنفوسیت‏های CD3 وCD8 ]27[
(f) چنا‌‌نچه سن بیمار بالای 50 سال باشد و نسبت نوتروفیل به لنفوسیت (NLR) بیش از 10/3 باشد، با حساسیت 95 درصد و اختصاصیت 92 درصد پیشگویی کننده نیاز به ICU است. در سن کم‌تر از 50 سال، NLR  بیش‌تر از  21/4 با حساسیت 70 درصد و اختصاصیت 93 درصد پیشگویی کننده نیاز به ICU  است ]35[.
(g)کاهش ائوزینوفیل در بیماری شدید واضح‏تر است ]51[
 
ب-3-4- عوامل ژنتیکی میزبان در ابتلاء به کووید 19
قابلیت‏های ژنتیکی میزبان (Host Genetics Initiative) می‏تواند در درک تفاوت در میزان استعداد ابتلاء، شدت بیماری، و نتایج نهایی بیماری کووید 19 در جمعیت‏های گوناگون کمک کننده باشد ]52[. یک نقص ژنتیکی بر کروموزوم X که منجر به پاسخ ناکافی اینترفرون می‏شود به عنوان عاملی برای ایجاد بیماری شدید در مردان جوان بدون بیماری زمینه‏ای مطرح است ]53[. یک فرمول خاص ژنتیکی مانند Neandertal variant ممکن است با میزان ابتلاء به کووید در یک جمعیت خاص و نیز فرم شدید بیماری مرتبط باشد. این واریانت ژنتیکی در آفریقایی‏ها وجود ندارد در جنوب آسیا فراوانی آن 30 درصد و در اروپا 8 درصد است ]54[. پلی مرفیسم در DNA ACE2 از عواملی است که بر میزان ابتلاء و نیز شدت ابتلاء به کووید 19 در افراد مختلف تأثیر دارد ]55[.
ج- علائم بالینی
بیماری کووید 19 در دهه پنجم عمر و اندکی در آقایان شایعتر است. ]57-56[ سنین کم‌تر نیز شانس ابتلاء دارند اما فرم‏های شدید بیماری در کودکان نادر است ]58[. دوره انکوباسیون بیماری بین 5 تا 14 روز است هرچند که در یک مطالعه 24 روز هم عنوان شده است ]56[. درگیری تنفسی شایع‏ترین شکل بیماری است و شایع‏ترین علائم این بیماری تب، سرفه خشک، تنگی نفس و گلودرد است ]60-59[. در مطالعه‏ای در ایران تب و سرفه مهم‌ترین علامت مبتلایان بود که با افزایش سن شیوع بیش‌تری نیز داشت ]61[. فرم‌های غیر تنفسی بیماری نیز وجود دارند. به گونه‏ای که 11 درصد بیماران ممکن است نشانه‏های گوارشی داشته باشند ]62[. عفونت کووید 19 ممکن است تظاهرات پوستی داشته باشد ]64-63[ محققان عامل ایجاد علائم پوستی را اختلالات خون‏رسانی می‏دانند ]64[.
راه‏های ورود ویروس به سیستم عصبی متعدد است از راه مایعات بدن (خون و لنف) و از طریق اعصاب ویروس می‏تواند وارد سیستم عصبی مرکزی شود. علائم عصبی متنوع با مکانیسم‏هایی مانند هیپوکسی مغزی و التهابات ناشی از طوفان سیتوکینی ممکن است طی این عفونت ایجاد شوند ]66-65[. تظاهرات قلبی ممکن است ناشی از آسیب ویروس به قلب یا ناشی از کمبود اکسیژن، واکنش‏های التهابی و گاهی عوارض درمان باشند. با این حال ویروس از سلول‏های قلبی جدا نشده است ]67[. نشانه‏های چشمی ]68[ نیز در عفونت کووید 19 گزارش شده‏ است. علائم مرتبط با عفونت کووید 19 در جدول شماره 2 آمده است (جدول 2).
 
 
 
 
 
جدول 2- علائم مرتبط با کووید 19
                                 علائم بالینی       منابع
علائم تنفسی سرفه خشک 59،60
گلودرد 59،60
تنگی نفس 59،60
درد قفسه سینه 59،60
احساس سنگینی در قفسه سینه 69
خلط خونی 62،70
علائم گوش و حلق و بینی احتقان بینی 62،70
سردرد * 59،60
سرگیجه 69
آبریزش بینی 59،60
علائم عمومی احساس گیجی 59،60
تب 59،60
لرز 1
درد بدن 59،60
احساس خستگی 62،70
علائم گوارشی بی اشتهایی 62
تهوع 62
استفراغ 62
اسهال 62
علائم پوستی کهیر 63،64
قرمزی ناگهانی انگشتان (Pseudo-chilblain) 64
بثورات پوستی 63،64
تاول 63،64
ضایعات لیودو 64
آفت ریز در دهان 71
علائم و عوارض سیستم عصبی اختلال هوشیاری 65،66
اختلال شناخت 65،66
فلج شل 65،66
خونریزی مغزی 65،66
سکته مغزی 65،66
انسفالوپاتی 65،66
تشنج 65،66
آتاکسی (عدم تعادل) 65،66
اختلال حس بویایی 65،66،72
اختلال حس چشایی 65،66
علائم چشمی احساس خشکی چشم 68
زخم چشم 68
التهاب و قرمزی چشم 68
علائم و عوارض قلبی بیماری کرونر 67
میوکاردیت 67
نارسایی قلب 67
آریتمی 67
* ممکن است یک علامت را بتوان در چند گروه قرار داد. برای مثال سردرد را می‏توان در گروه علائم سیستم عصبی قرار داد.
 
اشکال بدون علامت بالینی نیز وجود دارند که به عنوان یکی از مهم‏ترین عوامل انتشار بیماری مطرح هستند و تست‏های اسکرین در بهترین حالت 5 درصد و در بدترین حالت 50 درصد این موارد را شناسایی نمی‏کنند ]73[.
بر اساس شدت بیماری، بیماری در سه فاز خفیف متوسط و شدید تعریف شده است ]74[ این سه مرحله گاه با نام مرحله خفیف، شدید و بحرانی نامیده می‏شوند ]21[.
فاز خفیف نیاز به بستری ندارد و با اقدامات و درمان‏های حمایتی کنترل می‏شود.
فاز متوسط معمولاً نیاز به بستری و اخذ درمان حمایتی با اکسیژن و مصرف دارو پیدا می‏کند.
فاز شدید، مرحله‏ای از بیماری است که در آن علائم بالینی به سمت سندرم نارسایی حاد تنفسی پیش می‏رود. در این فاز از بیماری، بیمار نیاز به بستری در ICU و استفاده از تنفس مصنوعی پیدا می‏کند ]74[. 9/80 درصد بیماران مبتلا به فرم خفیف، 8/13 درصد مبتلا به فرم شدید و 8/4 درصد بحرانی هستند که این گروه به سمت نارسایی تنفس، شوک عفونی یا نارسایی چند ارگان پیش می‏روند ]21[.
د- روش‏های تشخیصی
افراد علامت‏داری که تماس نزدیک با یک بیمار طی 14 روز اخیر داشته باشند یا به یک منطقه پرخطر سفر کرده باشند، کاندید استفاده از روش‏های تشخیصی هستند. تست‏های تشخیصی در مواردی ممکن است برای افراد علامت‏دار نیز انجام شود مانند افرادی که تماس نزدیک با یک بیمار تأیید شده کرونا دارند ]75[.
روش‏های تشخیصی آزمایشگاهی این بیماری عبارتند از یافتن آنتی‏ژن ویروس در نمونه‏هایی که از حلق و بینی برداشته می‏شودreverse transcriptase-polymerase chain reaction  (RT-PCR)، و سنجش آنتی‏بادی‏های ضد ویروس ]18[. کاهش تعداد لنفوسیت‏ها و افزایش فاکتورهای التهابی مانند پروتئین واکنشی C (CRP) و طولانی شدن PT و افزایش لاکتات دهیدروژناز (LDH) گاهی به عنوان تستهای تشخیصی اولیه استفاده می‏شوند ]56[. افزایش میزان CRP، کاهش آلبومین، افزایش سرعت سدیمانتاسیون خون (ESR)، کاهش ائوزینوفیل، افزایش اینترلوکین 6 (IL-6)، کاهش لنفوسیت و افزایش LDH، به ترتیب شایع‏ترین یافته‏های آزمایشگاهی مشاهده شده در عفونت کووید 19 هستند ]76[. در بیمارانی که تست RT-PCR مثبت شده است، تعداد نوتروفیل‏ها و میزان CRP، LDH، اوره و آنزیم‏های کبدیaspartate aminotransferase  (AST) و alanine aminotransferase (ALT) به وضوح افزایش می‏یابد و تعداد گلبول‏های سفید خون (WBC) و میزان آلبومین سرم کاهش می‏یابد ]77[. افزایش CRP و LDH و لنفوپنی با شدت عفونت ارتباط دارند ]76[. تعیین میزان درصد اشباع اکسیژن خون (پالس اکسیمتری) به منظور تشخیص کمبود اکسیژن پنهان (Silent Hypoxia) که در آن بیمار دچار کاهش میزان اشباع اکسیژن در خون شده است، اما هنوز علامتی ندارد، جهت تعیین نیاز بیمار به اقدامات جدی‏تر درمانی انجام می‏شود. میزان اشباع اکسیژن در افراد سالم بین 95 تا 100 درصد است. برای سنجش میزان اشباع اکسیژن خون معمولاً از دستگاه‏های پالس اکسیمتر استفاده می‏شود، اما گوشی‏های تلفن همراه که این قابلیت را دارند نیز میزان اشباع اکسیژن  خون را برای مقادیر بالاتر از 90 درصد تا حدود قابل قبولی تخمین می‏زنند ]78[.
روش‏های رادیولوژیک نیز شامل عکس قفسه سینه و به‏ویژه سی تی اسکن قفسه سینه وجود دارند. ضایعات در سی تی اسکن می‏تواند از یک ضایعه محدود در قسمتی از یک ریه تا ضایعات منتشر متغیر باشند و می‏تواند که ظرف یک تا سه هفته به سمت ضایعات متراکم و توده مانند پیشرفت کند. یافته‏های رادیولوژیک خفیف در بسیاری از افراد بی‏علامت نیز مشاهده می‏شود ]69[.
طیف هیستوپاتولوژیک پنومونی کووید 19 عبارت است از: آسیب اپیتلیال، عوارض عروقی، فیبروز و التهاب ]48[. در یافته‏های پاتولوژی بر اساس اتوپسی، انفیلتراسیون‏های التهابی مونونوکلئارها، تشکیل غشاء هیالن و ادم ریه مشاهده شده است. پنوموسیت‏های بزرگ و غیرطبیعی به ویژه با هسته‏های بزرگ و سیتوپلاسم گرانولر آمفوفیلیک در فضای داخل آلوئول‏ها بیان‌گر تغییرات شبه سیتوپاتیک ویروس‏ها است ]79[.
ه- درمان
درمان در اکثر موارد و در اشکال خفیف بیماری، نگهدارنده است (مبتنی بر کنترل علائم و جداسازی بیمار) ]2[. داروهای ضد التهاب، داروهای ضد مالاریا و داروهای ضد ویروس آزموده شده‏اند و بررسی میزان اثر بخشی قطعی درمان‏ها موکول به مطالعات آتی شده است ]81-80[. تاکنون درمان‏ها فاقد ایمنی و اثربخشی لازم و کافی بوده‏اند ]2[. روش‏هایی مانند پلاسمادرمانی ]82[ و درمان با سلول‏های مزانشیمی ]83[ نیز در حال بررسی هستند.
و- طب سنتی و گیاهان دارویی در کووید 19
گاهی طب‏های مکمل به‏خصوص طب چینی ]86-84 [ و طب ایرانی ]90-87 [ به ارائه تئوری‏ها و راهکارهایی جهت پیشگیری و درمان کووید 19 پرداخته‏اند. برای مثال بر اساس طب سنتی ایرانی، یک عامل مهم در ابتلاء به این بیماری، ضعف حرارت غریزی و ضعف ریه و قلب است و با این نگاه، موادی که حرارت غریزی و ریه و قلب را تقویت کنند، مانند عسل و زعفران، ممکن است در جلوگیری از ابتلاء به بیماری یا در درمان مراحل اولیه مؤثر باشند ]87[. هم‌چنین ایجاد حرارت غریبه در این بیماری، به خصوص که بدن بخاطر سبک اشتباه زندگی از قبل از مواد زائد پر شده باشد و کنترل آن از طریق دفع مواد زاید از بدن و استفاده از گیاهان دارویی مانند عناب، بابونه، فلوس، خاکشی (خاکشیر)، و نیز مصرف سکنجبین، بادام، کشمش، شیره انگور، رب سیب، رب به، بوییدنی‏هایی مانند گلاب و کاستن از حجم غذا و به‏ویژه غذاهای خمیری و ماست و دوغ، و استفاده از سوپ‏ها و غذاهای حاوی برنج، جو، گشنیز، اسفناج، شنبلیله، کدو، نخود به عنوان راهکارهای دیگر طب سنتی ایرانی پیشنهاد شده‏اند ]89[. مطالعاتی درباره اثرگذاری و مکانیسم اثرگذاری گیاهان دارویی بر ویروس‏های خاص وجود دارد ]93-91[؛ برای مثال، پرتقال، سیاه‌دانه و بابونه در محیط آزمایشگاه اثرات ضد خانواده کرونا ویروس داشته‏اند ]94[. مواد مؤثره برخی گیاهان مانند شیرین بیان در محیط آزمایشگاه بر ویروس سارس مؤثر بوده است و ممکن است پتانسیل اثر بر کووید 19 را داشته باشد ]95[. برخی از گیاهان بر سیستم ایمنی اثر می‏گذارند ]97-96[. Ramesh P و همکاران 66 گیاه را که بر سیستم ایمنی اثر دارند نام برده‏اند ]97[. مطالعات جدید، گیاهانی مانند نارنج و سیر را به دلیل اثرات مهاری بر آنزیم ACE2 برای کووید 19 پیشنهاد کرده‏اند ]98[. در مطالعه درون رایانه‏ای (شبیه سازی رایانه‏ای) مواد مؤثره موجود در فلفل و سیر ]100-99[ و زنجبیل ]101-99[، بروکلی، اسفناج، کلم، شوید، پیاز، مرزنجوش، فلفل چیلی، زیتون، تره‏فرنگی، کرفس، مرکبات، زردچوبه، چای سبز ]100[، شیرین بیان، زرشک و آلوئه ورا ]102[ اثرات ضد کووید 19 داشته‏اند.
ز- تغذیه در کووید 19
دستورالعمل‏های تغذیه‏ای توصیه به مصرف ویتامین‏های محلول در چربی (A, D, E) و ویتامین‏های B و C و نیز مقادیر کافی مواد معدنی (سلنیم، روی و آهن) و امگا 3 کرده‏اند ]103[. بسیاری از دستورات تغذیه‏ای با تئوری‏هایی مبتنی بر تقویت سیستم ایمنی بدن و اثرات آنتی‌اکسیدانی توجیه می‏شوند و به منظور پیشگیری از ابتلاء و بهبود سریع‏تر بیماری پیشنهاد شده‏اند ]105-104[. طبق مطالعه‏ای در ایران، ارتباطی بین کمبود سطح منیزیوم خون و درصد اشباع اکسیژن خون شریانی در بیماران مبتلا به عفونت اکتسابی ریه وجود دارد ]106[ ولی با این حال در استفاده از مکمل‏ها نباید افراط نمود. طبق برخی مطالعات بالاتر بودن سطح منیزیوم خون از حد نرمال، همانند کمبود منیزیوم باعث افزایش مرگ و میر در مبتلایان به عفونت اکتسابی ریه شده است ]107[.  
ح- کووید 19 در کودکان
در شرح حال کودکان مبتلا به کووید 19 معمولاً سابقه تماس نزدیک با یک فرد بیمار وجود دارد. تفاوتی بین دختر و پسر وجود ندارد. 92 درصد بچه‏ها بی‏علامت هستند. شایع‏ترین علامت در میان کودکان تب (در 96 درصد موارد) و سرفه خشک (در 92 درصد موارد) است. احساس خستگی، علائم سرماخوردگی، درد شکم و تهوع و استفراغ و اسهال سایر علائم در کودکان هستند. 77 درصد کودکانی که علائم بالینی را بروز می‏دهند، علائم خفیف، 22 درصد علائم متوسط و 6 درصد علائم شدید دارند. ]108[. انتقال از طریق دستان آلوده در میان کودکان شایع‏تر است. شایع‏ترین علائم در کودکان بدحال عبارتند از افزایش تعداد تنفس، تب، سرفه، خلط، تهوع، استفراغ، اسهال، درد بدن و خستگی، سردرد و یبوست. در موارد کم‌تر شایع علائمی مانند تنگی نفس، سیانوز، همراه با بی‏قراری، شوک سپتیک، اختلالات انعقادی و اسیدوز متابولیک ممکن است رخ بدهد. معمولاً بیماری در کودکان عاقبت بهتری دارد و سریع‏تر بهبود می‏یابد ]109[. کودکان با وضعیت‏های طبی پیچیده مانند بیماری مادرزادی قلبی، اختلالات متابولیک، ژنتیک و نورولوژیک، نسبت به کودکان نرمال، ممکن است در معرض ابتلاء به بیماری شدیدتری باشند ]33[. کودکان می‏توانند ناقل بی‏علامت باشند. تعطیلی مدارس و محدود کردن حضور کودکان در مکان‏های معمولشان، آموزش درباره بیماری و روش‏های مراقبت از خود مانند شستشوی دست‏ها، لمس کم‌تر اشیاء در محیط، استفاده از ماسک و دستکش مناسب در مکان‏های شلوغ، و نداشتن تماس با بیماران، از راهکارهای مراقبت از کودکان در پاندمی کووید 19 است ]29[. 
ت- کووید 19 در بارداری
مطالعات در این زمینه بسیار محدود است. به نظر می‏رسد که در همه‏گیری کووید 19 زنان باردار به دلیل تغییر سیستم بدنی برای ابتلاء مستعدتر هستند ]110[. علائم عفونت کووید 19 طی بارداری مانند سایر افراد است و معمولاً پیش آگهی خوبی دارد ]111[ به‏ویژه که خانم باردار در اواخر بارداری مبتلا شود ]110[. شایع‏ترین تظاهرات بالینی در زنان باردار شامل تب خفیف و سرفه ]112،113[، و درد عضلانی ]112[ و شایع‏ترین نتایج آزمایشگاهی شامل کاهش لنفوسیت خون و افزایش CRP است ]112[. افزایش آنزیم‏های کبدی نیز ممکن است دیده شود ]100[. عفونت کووید 19 می‏تواند باعث زایمان زودرس ]112-111[ دیسترس جنینی ]111[ و افزایش میزان سزارین ]112[  و پاره شدن زودرس کیسه آب ]113[ شود، اما باعث عفونت در جنین نمی‏شود ]111[. آزمایش RT-PCR مایع آمنیوتیک، شیر مادر، جفت، خون بند ناف و ترشحات واژن زنان باردار مبتلا به کووید 19 منفی بوده است ]110[. به عبارتی انتقال داخل رحمی از مادر به جنین ]113-110[ و انتقال از طریق جفت ]113[ صورت نمی‏گیرد.
بحث
بر اساس این مطالعه، عفونت ویروسی با کرونا ویروس جدید، دارای طیف وسیعی از علائم بالینی است که در دو گروه علائم تنفسی و غیرتنفسی قابل طبقه‏بندی است و علائم تنفسی شایع‏تر هستند. تب و سرفه شایع‏ترین علائم هستند. فرم بی‏علامت نیز وجود دارد که عامل مهمی در گسترش بیماری در جامعه به‏ویژه توسط کودکان است. شانس ابتلاء همه افراد در جامعه یک‌سان نیست. بیماری شدید معمولاً در افراد مستعد و دارای بیماری زمینه‏ای، یا در مواردی که میزان ویروس وارد شده به بدن زیاد باشد، رخ می‏دهد. روش‏های تشخیصی صد در صد نیستند. سنجش آنتی‏ژن ویروس در نمونه حلق یا بینی مهم‏ترین معیار آزمایشگاهی است و سایر تست‏های آزمایشگاهی، در تشخیص یا پیش‏بینی شدت بیماری کمک کننده هستند. عوامل خطری که بیش‌تر مطالعات برای بیماری شدید عنوان کرده‏اند، جنس مرد، ابتلاء به دیابت، فشار خون بالا و بیماری قلبی است. در مورد سایر عوامل، در مطالعات گوناگون تناقض وجود دارد. برای مثال، Rahman A تب را فاکتوری برای بیماری خفیف می‏داند ]37[ در حالی که Jang JG و همکاران تب را جزو پیش‏بینی کننده‏های بیماری شدید گذاشته‏اند ]49[. Rahman A درد عضلانی را از نشانه‏های پیش‏بینی بیماری شدید عنوان کرده ]37[ ولی اعتقاد Siso´-Almirall A و همکاران برخلاف آن است ]34[ و این یعنی این‌که هنوز نتیجه قطعی حاصل نشده است. هیچ محدودیت سنی برای ابتلاء وجود ندارد. اینکه کودکان استعداد مساوی، کم‌تر یا بیش‌تری نسبت به بالغین برای ابتلاء دارند، مورد بحث است. در توضیح این‌که چرا کودکان حساسیت کم‌تری به کووید 19 دارند، فرضیه‏هایی مرتبط با سیستم ایمنی و گیرنده‏های ACE2 مطرح است ]29[. به هر حال بایستی آن‌ها را در چرخه انتقال لحاظ نمود. شدت بیماری در آقایان بیش‌تر از خانم‏ها است. درمان مؤثر به خصوص برای بیماران بدحال هنوز یافت نشده است. در حیطه طب سنتی علیرغم اینکه گاه در فضاهای مجازی ادعاهای عجیبی به چشم می‏خورد، اما مطالعه ثبت شده‏ای که اثربخش بودن روشی را به‏ویژه در بیماران بدحال ثابت کند، تاکنون یافت نشده است. در کشور ایران 67 طرح تحقیقاتی بالینی بررسی میزان اثربخشی درمان‏های طب سنتی در کووید 19 مجوز اجرایی گرفته‏اند و در حال انجام هستند ]114[. توصیه‏های طب ایرانی در پاندمی بیماری‌های تنفسی ]115[ و داروهای تنفسی که به صورت سنتی در منطقه‏ای مصرف می‏شوند ]116[ بر اساس منابع جمع‏آوری شده‏اند. طبق مطالعه‏ای در جنوب ایران، 99 درصد مردم شایعاتی را که با نام طب سنتی ترویج می‏شوند شنیده‏اند و تنها 88/6 درصد مردم با آنها مخالف‏اند، این درحالی است که از همین جامعه، میزان عدم پذیرش توصیه‏های طب سنتی تنها 9/2 درصد بوده است ]90[. علاوه بر این، گاهی توصیه‏هایی با نام طب سنتی در جامعه منتشر می‏شود که نه تنها در منابع طب سنتی وجود ندارد، بلکه در پزشکی مدرن حتی به لحاظ تئوریک زیرسؤال است. بخور سنتی جوش شیرین به منظور درمان کووید 19 مثالی بارز از این موارد است ]117[. بالا بودن میزان سواد سلامت به ویژه در بحران‌ها از خطر انتشار شایعات ممانعت می‏کند ]118[. از آنجا که بر اساس اطلاعات فعلی تماس نزدیک با مبتلایان و انتقال از طریق هوا شایع‏ترین روش انتقال ویروس است، استفاده از ماسک و شستشوی دست‏ها همراه با رعایت فاصله فیزیکی مهم‏ترین روش‏های جلوگیری از ابتلاء افراد به بیماری، و پیشگیری از انتشار ویروس در جامعه می‏باشد.
این موضوع که یافته‏های این مطالعه در جهت افزایش سواد سلامت درباره کووید 19 کافی هستند یا خیر و این‌که این اطلاعات تا چه میزان سواد سلامت را در رابطه با کووید 19 افزایش می‏دهد، بایستی در مطالعات بعدی مشخص شود. با این وجود از این اطلاعات در پاسخگویی به گویه‏هایی از پرسشنامه سنجش سواد سلامت ایرانیان مانند "مراقبت از خود"، "فهم توضیحات پزشک درباره بیماری"، "مراجعه به مکان درست در صورت نیاز"، که در دو بُعد "درک و فهم" و "تصمیم گیری و رفتار" می‏گنجند ]16[، می‏توان استفاده کرد. "قدرت ارزیابی" یکی دیگر از ابعاد سنجش سواد سلامت است ]16[. با توجه به این‌که اینترنت از مهم‏ترین منابع کسب دانش سلامت در جامعه ما است ]119[. آگاهی بخشی صحیح راجع به مطالبی که در فضاهای مجازی به‏ویژه درمورد موضوعات مورد علاقه مردم مانند طب سنتی و تغذیه در کنترل بیماری کووید 19 مطرح است، می‏تواند قدرت ارزیابی درستی یا نادرستی اطلاعات این فضاها را در مردم ارتقا ببخشد.
Sun و همکارانش در طراحی پرسشنامه سنجش سواد سلامت در عفونت‏های تنفسی گویه‏ها را به گونه‏ای تنظیم کرده‏اند که برای پاسخ‌گویی به آنها لازم است مخاطب با علائم بالینی، روش‏های انتقال و راهکارهای پیشگیری و درمان آشنا باشد ]120[. Shams M و همکاران در تدوین ابزار سنجش سواد ایدز برای جامعه ایرانی از اطلاعات مرتبط با روش‏های انتقال و پیشگیری، و اطلاعاتی از علائم بالینی، تشخیص و درمان استفاده کرده‏اند ]17[. لذا به نظر می‏رسد که آگاهی از روش‏های انتقال و راهکارهای پیشگیری، علائم بالینی، تشخیص و درمان که در این مطالعه به آنها پرداخته شده است، در افزایش سواد سلامت در رابطه با یک بیماری مشخص با اهمیت است. در کنار این‏ها، در شرایطی مانند همه‏گیری کووید 19، بحث‏های اخلاق و مسئولیت‏پذیری فردی و اجتماعی برای همه مردم و مسئولین و به‏ویژه کسانی‏که محتواهای آموزشی را تولید می‏کنند یا نشر می‏دهند، نیز مطرح است ]121[. لذا اطلاعات این مطالعه می‏تواند بُعد اخلاقی نیز به گویه "انتقال مطالب یاد گرفته به دیگران" موجود در پرسشنامه Montezeri و همکاران ببخشد و افراد از صحت مطالبی که نشر می‏دهند، اطمینان داشته باشند. موضوعی که برخی در رابطه با کووید 19 آن را بسیار مهم ارزیابی کرده‏اند ]121[. از آنجا که میزان سواد سلامت عاملی مؤثر در کنترل کووید 19 عنوان شده است ]120[، شایسته است که دانش مردم در زمینه عفونت کووید 19 افزایش یابد. 
نتیجه‏گیری
نتایج این مطالعه می‏تواند برای تصمیم‏گیری و سیاست‌گذاری مسئولین، هم‌چنین در راستای افزایش دانش مردم در زمینه‏ی عفونت کووید 19 کمک کننده باشد و ممکن است که در طراحی ابزار سواد سلامت هم کارآیی داشته باشد.
تشکر و قدردانی
به این وسیله نویسندگان مراتب قدردانی خود را از تمام افرادی که در انجام این مطالعه به نحوی همکاری داشته‏اند، اعلام می‏دارند.
 
 
References
 
 
 
[1] WHO Director-General's opening remarks at the Mission briefing on COVID-19.2020; Available at: https://www.who.int/dg/speeches/detail/who-director-general-s-opening-remarks-at-the-mission-briefing-on-covid-19. Accessed. March 12, 2020.
[2] Interim Clinical Guidance for Management of Patients with Confirmed Coronavirus Disease (COVID-19). 2020; Available at: https://www.cdc. gov/ coronavirus/2019-ncov/hcp/clinical-guidance-manag_ ement-patients.html.  Accessed April 3, 2020.
[3] Ong EZ, Chan YFZ, Leong WY, Lee NMY, Kalimuddin S, Mohideen SH, et al. A dynamic immune response shapes COVID-19 progression. Cell Press. DOI: 10.1016/j.chom. Accessed April 21, 2020.
[4] Cao Y, Li L, Feng Z, Wan S, Huang P, Sun X, et al. Comparative genetic analysis of the novel coronavirus (2019-nCoV/SARS-CoV-2) receptor ACE2 in different populations. Cell Discovery. 2020 6:11 https://doi.org/10.1038/s41421-020-0147-1.  Accessed February 24, 2020.
[5] Liu W, Li H. COVID-19: Attacks the 1-Beta Chain of Hemoglobin and Captures the Porphyrin to Inhibit Human Heme Metabolism. 2020; Available at: https://pan.baidu.com/s/1YQNGoN6L9rPU8K5Bnh3EuQ.  Accessed Apr 27, 2020.
[6] Zhao J, Yang Y, Huang HP, Li D, Gu DF, Lu XF, et al. Relationship between the ABO Blood Group and the COVID-19 Susceptibility. medRxiv. Available at: https://doi.org/10.1101/2020.03.11.20031096 Accessed March 27, 2020.
[7] Shirazikhah M, Bahrampoori S. Quarantine an effective intervention in control COVID19 disease. IJNV 2020; 9(1): 1-3. [Farsi]
[8] Afrashteh S, Alimohamadi Y, Sepandi M. The Role of Isolation, Quarantine and Social Distancing in Controlling the COVID-19 Epidemic. Military med j 2020; 22(2): 210-11. [Farsi]
[9] Park M, Cook AR, Lim JT, Sun Y, Dickens BL. A Systematic Review of COVID-19 Epidemiology Based on Current Evidence. J Clin Med 2020; 31; 9(4): 967.
[10] Telles CR. COVID-19: airborne transmission and social distancing policies; two researches here. 2020; Available at: https://www.researchgate.net/ publication/ 339461521. February 2020.
[11] Asadian A, Sotoudeh A, Zarei Venovel M, Moosai R. Investigating Health Literacy of Teachers in Asaluyeh. SBRH 2018; 2(2): 228-34.
[12] Shojaei Baghini M, Shojaei Baghini S, Naseribooriabadi T. Health Literacy of Kerman Province Educational Staff. Journal of Health Literacy 2020; 4(4): 64-9.
[13] Shamsi M. Health literacy and COVID19 prevalence. Payesh 2020; 19(2): 223-224.
[14] Fazli F, Karami M, Isfandyari-mogaddam A, Famil-Ruhani SAA. The Role of Share tools for Research Utilization in Promoting Health Literacy. J Educ Community Health 2017; 4(2): 1-2. [Farsi]
[15] Delavar F, Pashaeypoor Sh, Negarandeh R. Health literacy index: A new tool for health literacy assessment. Hayat 2018; 24(1): 1-6. [Farsi]
[16] Montazeri A, Tavousi M, Rakhshani F, Azin SA, Jahangiri K, Ebadi M, et al. Health Literacy for Iranian Adults (HELIA): develoment and psychometric properties. Payesh 2014; 13: 589-600. [Farsi]
[17] Shams M, Karimzadehshirzadi K, Fraroie M, Shariatinia S. Developing a Tool for Measuring HIV/AIDS Literacy for Iranian Society. SJIMU 2016; 24(5): 138-50. [Farsi]
[18] Iranian Association of Clinical Laboratory Doctors. Introduction and application of laboratory tests in Evaluation and management of Covid 19 disease. 2020; Available at: http://www.iacld.com/ Show/Page/4152. Accessed. April 7, 2020. [Farsi]
[19] Walls AC, Park YJ, Tortorici MA, Wall A, MCGuire AT, Veesler D. Structure, Function, and Antigenicity of the SARSCoV-2 Spike Glycoprotein. Cell 2020; 181(2): 281-92.
[20] WHO. COVID-19 virus persistence: Implications for transmission and precaution recommendations. 2020; Available at: https://www.who.int/docs/default-source/coronaviruse/situation-reports/20200326-sitrep -66-covid-19. Accessed March 26, 2020
[21] Cirrincione L, Plescia  F, Ledda C, Rapisarda V, Martorana D, Moldovan RE, et al. COVID-19 Pandemic: Prevention and Protection Measures to Be Adopted at the Workplace. Sustainability 2020; 12: 3603. Doi: 10.3390/su12093603. www.mdpi.com/ journal/sustainability
[22] Machamer C. HOW LONG CAN COVID-19 LIVE ON SURFACES? 2020; Available at: https:// hub. jhu.edu/2020/03/20/sars-cov-2-survive-on-surfaces. Accessed March 20, 2020.
[23] Doremalen NV, Bushmaker T, Morris DH, Holbrook MG, Gamble A, Williamson BN, et al. Aerosol and Surface Stability of SARS-CoV-2 as Compared with SARS-CoV-1. N Engl J Med 2020; 382: 1564-67
[24] Hirose R, i Ikegaya H, Naito Y, Watanabe N, Yoshida T, Bandou R, et al. Survival of SARS-CoV-2 and influenza virus on the human skin: Importance of hand hygiene in COVID-19. Clinical Infectious Diseases 2020; Available at. https://doi.org/10.1093/ cid/ciaa1517. Accessed:  October 03, 2020.
[25] Szarpak L, Smereka J, Filipiak KJ, Ladny JR, Jaguszewski M. Cloth masks versus medical masks for COVID-19 protection. Cardiology Journal 2020; 27(2). Available at: www.cardiologyjournal.org
[26] Coronavirus Disease 2019 (COVID-19). Assessing Risk Factors for Severe COVID-19 Illness. 2020; Available at: https://www.cdc.gov/coronavirus/2019-ncov / covid-data/investigations-discovery/assessing-risk-factors.html. Accessed Augst 10, 2020.
[27] Liu T, Liang W, Zhong H, He J, Chen Z, He G, et al. Risk factors associated with COVID-19 infection: a retrospective cohort study based on contacts tracing. Emerging Microbes & Infections 2020; 9(1): 1546-53.
[28] Bi Q, Wu Y, Mei S, Ye C, Zou X, Zhang Z, et al. Epidemiology and transmission of COVID-19 in 391 cases and 1286 of their close contacts in Shenzhen, China: a retrospective cohort study. Lancet Infect Dis. 2020; 20: 911–19.
[29] Sabir DK, Khwarahm NR, Ali SM, Abdoul HJ, Mahmood KI, Kodzius R. Children Protection Against COVID-19 at the Pandemic Outbreak. J Immunological Sci 2020; 4(2): 8-12.
[30] Cheng HY, Jian SW, Liu DP, Ng TC, Huang WT, Lin HH. Contact Tracing Assessment of COVID-19 Transmission Dynamics in Taiwan and Risk at Different Exposure Periods Before and After Symptom Onset. JAMA Intern Med 2020; 180(9): 1156-63.
[31] Jing QL, Liu MJ, Zhang ZB, Fang LQ, Yuan J, Zhang AR, et al. Household secondary attack rate of COVID-19 and associated determinants in Guangzhou, China: a retrospective cohort study. Lancet Infect Dis 2020; 20: 1141–50.
[32] He X, Lau EYH, Wu P, Deng X, Wang J, Hao X, et al. Temporal dynamics in viral shedding and transmissibility of COVID-19. Nat Med 2020; Available at: https://doi.org/10.1038/s41591-020-1016-z  Aug 7, 2020.
[33] CDC. Coronavirus Disease 2019 (COVID-19). People with Certain Medical Conditions. 2020; Available at: https://www.cdc.gov/coronavirus/2019-ncov/need-extra-precautions/people-with-medical-conditions. html. Accessed September 11, 2020.
[34] Siso´-Almirall A, Kostov B, Mas-Heredia M, Vilanova-Rotllan S, Sequeira-Aymar E, Sans-Corrales M, et al. Prognostic factors in Spanish COVID-19 patients: A case series from Barcelona. PLoS ONE. 2020; 15(8): e0237960.
[35] Eid MM, Al-Kaisy M, Regeia WAL, Khan HJ. The Prognostic Accuracy of Neutrophil-Lymphocyte Ratio in COVID-19 Patients. Adv J Emerg Med DOI: 10.22114/ajem.v0i0.472. Accessed July 19, 2020
[36] Garciaa PDW, Fumeauxa T, Guercia P, Heubergerb DM, Montomolia J, Roche-Campof F, et al. Prognostic factors associated with mortality risk and disease progression in 639 critically ill patients with COVID-19 in Europe: Initial report of the international RISC-19-ICU prospective observational cohort. E Clinical Medicine 2020; 25: 100449. Available at: http://creativecommons.org/licenses/by-nc-nd/4.0/
[37] Rahman A, Sathi NJ. Risk Factors of the Severity of COVID-19: a Meta-Analysis. medRxiv Available at: https://doi.org/10.1101/2020.04.30.20086744. Accessed May 10, 2020.
[38] Ji Y, Ma Z, Peppelenbosch MP, Pan Q. Potential association between COVID-19 mortality and health-care resource availability. Lancet Glob Health 2020; 8(4): e480.
[39] WHO. Director-General's opening remarks at the Mission briefing on COVID-19. 2020; Available at: https://www.who.int/dg/speeches/detail/who-director-general-s-opening-remarks-at-the-mission-briefing-on-covid-19. Accessed. March 3, 2020.
[40] Li LQ, Huang T, Wang YQ, Wang ZP, Liang T, Huang TB, et al. COVID‐19 patients' clinical characteristics, discharge rate, and fatality rate of meta‐analysis. J Med Virol 2020; 92: 577–83.
[41] Zali A, Gholamzadeh S, Mohammadi G, Azizmohammad Looha M, Akrami F,  Zarean E, et al. Maher A, Khodadoost M. Baseline Characteristics and Associated Factors of Mortality in COVID-19 Patients; an Analysis of 16000 Cases in Tehran, Iran. Arch Acad EmergMed 2020; 8(1): e70.
[42] Weiss P, Murdoch DR. Clinical course and mortality risk of severe COVID-19. 2020; Available at: https://doi.org/10.1016/S0140-6736. Accessed March 17, 2020.
[43] Ruan Q, Yang K, Wang W, Jiang L, Song J. Clinical predictors of mortality due to COVID‑19 based on an analysis of data of 150 patients from Wuhan, China. Intensive Care Med 2020; Available at: https://doi.org/10.1007/s00134-020-05991-x. Accessed March 3, 2020.
[44] Wang D, Yin Y, Hu Ch, Liu X, Zhang X, Zhou S, et al. Clinical course and outcome of novel coronavirus COVID-19 infection in 107 patients discharged from the Wuhan hospital. Crit Care 2020; 24(1): 188.
[45] Holman N, Knighton P, Kar P, O’Keefe J, Curley M, Weaver A, et al. Risk factors for COVID-19-related mortality in people with type 1 and type 2 diabetes in England: a population-based cohort study. Lancet Diabetes Endocrinol 2020; 8: 823–33.
[46] SEPANDI  M, TAGHDIR M, ALIMOHAMADI Y, AFRASHTEH S, HOSAMIRUDSARI H. Factors Associated with Mortality in COVID 19 Patients: A Systematic Review and Meta-Analysis. Iran J Public Health 2020; 49(7): 1211-21.
[47] Wu C, Chen X, Cai Y, Xia J, Zhou X, Xu S, et al. Risk Factors Associated With Acute Respiratory Distress Syndrome and Death in Patients With Coronavirus Disease 2019 Pneumonia in Wuhan, China. JAMA Intern Med 2020; Doi: 10.1001/jamainternmed. 2020.0994. Accessed March 13, 2020. 
[48] Thüsen JVd, Eerden MVd. Histopathology and genetic susceptibility in COVID-19 pneumonia. Eur J Clin Invest 2020; 50: e13259.
[49] Jang JG, Hur J, Choi EY, Hong KS , Lee W, Ahn JH. Prognostic Factors for Severe Coronavirus Disease 2019 in Daegu, Korea. J Korean Med Sci 2020; 15; 35(23): e209.
[50] Foy BH, Carlson JCT, Reinertsen E, Valls RPI, Lopez RP, Palanques-Tost E, Mow C, Westover MB, Aguirre AD, Higgins JM.  Association of Red Blood Cell Distribution Width with Mortality Risk in Hospitalized Adults with SARS-CoV-2 Infection. JAMA Network Open 2020; 3(9): e2022058.
[51] Suna Y, DongbY, Wanga L, Xiea H, Lia B, Chang C, et al . Characteristics and prognostic factors of disease severity in patients with COVID-19: The Beijing experience. Journal of Autoimmunity 2020; 112: 102473. Available at: https://doi.org/10.1016/ j.jaut.2020.102473
[52] Ganna A.The COVID-19 Host Genetics Initiative, a global initiative to elucidate the role of host genetic factors in susceptibility and severity of the SARS-CoV-2 virus pandemic. Eur J Hum Genet 2020; 28(6): 715-18.
[53] Made CIVd, Simons A, Schuurs-Hoeijmakers J, Heuvel Gvd, Mantere T, Kersten S, et al. Presence of Genetic Variants among Young Men With Severe COVID-19. JAMA 2020; 324(7): 663-73.
[54] Zeberg H, Pääbo S. The major genetic risk factor for severe COVID-19 is inherited from Neandertals. BioRxiv 2020 Available at: https://doi.org/10.1101/ 2020.07.03.186296. Accessed July 3, 2020.
[55] Hou Y, Zhao J, Martin W, Kallianpur A, Chung MK, Jehi L, et al. New insights into genetic susceptibility of COVID-19: an ACE2 and TMPRSS2 polymorphism analysis. BMC Medicine 2020; 18: 216. Available at: https://doi.org/10.1186/s12916-020-01673-z
[56] Rezaeetalab F, Mozdourian M, Amini M, Javidarabshahi Z, Akbari F.  COVID-19: A New Virus as a Potential Rapidly Spreading in the Worldwide. J Cardiothorac Med 2020; 8(1): 563-4.
[57] Pan L, Mu M, Yang P, Sun Y, Wang R, Yan J, et al. Clinical characteristics of COVID-19 patients with digestive symptoms in Hubei, China: a descriptive, cross-sectional, multicenter study. 2020; Available at: https://journals.lww.com/ajg/Documents/COVID_Digestive_Symptoms_AJG.  Accessed April 14, 2020.
[58] Liu W, Zhang Q, Chen J, Xiang R, Song H, Shu S, et al. Detection of Covid-19 in children in early January 2020 in Wuhan, China. N Engl J Med 2020; Available at:  https://www.nejm.org/doi/pdf/10.1056/ NEJMc 2003717. Accessed April 2, 2020.
[59] Wu J, Liu J, Zhao X, Liu C, Wang W, Wang D, et al. Clinical Characteristics of Imported Cases of COVID-19 in Jiangsu Province: A Multicenter Descriptive Study. Clin Infect Dis 2020; Available at: Doi: 10.1093/cid/ciaa199. Accessed Februry 29, 2020
[60] Chen N, Zhou M, Dong X, Q J, Gong F, Han Y, et al.  Epidemiological and clinical characteristics of 99 cases of 2019 novel coronavirus pneumonia in Wuhan, China: a descriptive study. Lancet 2020; 395: 507–13.
[61] Kazeminia  M, Jalali R, Vaisi-Raygani A, Khaledi-Paveh B, Salari N, Mohammadi M, et al. Fever and Cough are Two Important Factors in Identifying Patients with the Covid-19: A Meta-Analysis. Military med j 2020; 22(2): 193-202 [Farsi]
[62] Jin X, Lian JS, Hu JH, Gao J, Zheng L, Zhang YM, et al. Epidemiological, clinical and virological characteristics of 74 cases of coronavirus-infected disease 2019 (COVID-19) with gastrointestinal symptoms. Gutjnl 2020; Available at: Doi: 10.1136/gutjnl-2020-320926. Accessed March 24, 2020.
[63] Recalcati S. Cutaneous manifestations in COVID-19: a first perspective. 2020; Available at: https:// doi.org/10.1111/jdv.16387. Accessed March 26, 2020.
[64] Casas CG, Catala A, Hernandez GC, Rodrıguez-Jimenez P, Fernandez-Nieto D, Lario AR, et al. Classification of the cutaneous manifestations of COVID-19: a rapid prospective nationwide consensus study in Spain with 375 cases. British Journal of Dermatology 2020; 183: 71–7
[65] Ahmad I, Rathore FA. Neurological manifestations and complications of COVID-19: A literature review. Journal of Clinical Neuroscience 2020; Available at: https://doi.org/10.1016/j.jocn.2020.05.017. Accessed April 25, 2020.
[66] Li Z, Liu T, Yang N, Han D, Mi X, Li Y, et al. Neurological manifestations of patients with COVID-19: potential routes of SARS-CoV-2 neuroinvasion from the periphery to the brain. Front. Med 2020; 1–9. Available at: https://doi.org/10.1007/s11684-020-0786-5
[67] Basu-Ray I, Almaddah Nk, Adeboye A, Soos MP. Cardiac Manifestations of Coronavirus (COVID-19) [Updated 2020 Aug 8]. In: StatPearls [Internet]. Treasure Island (FL): StatPearls Publishing; 2020 Jan. Available at: https://www.ncbi.nlm.nih.gov/books/ NBK556152/
[68] Chen L, Deng C, Chen X, Zhang X, Chen B, Yu H, et al. Ocular manifestations and clinical characteristics of 534 cases of COVID-19 in China: A cross-sectional study. Acta Ophthalmologica 2020; Available at:  Doi: 10.1111/aos.14472.  Accessed March 16, 2020.
[69] Shi H, Han X, Jiang  N, Cao Y, Alwalid O, Gu J, et al. Radiological findings from 81 patients with COVID-19 pneumonia in Wuhan, China: a descriptive study. Lancet Infect Dis. Lancet Infect Dis 2020; 20(4): 425-34.
[70] Khedmat L. New coronavirus (2019-nCoV): An insight toward preventive actions and natural medicine. Int J Travel Med Glob Health 2020; 8(1): 44-5.
[71] Dominguez-Santas M, Diaz-Guimaraens B, Fernandez-Nieto D, Jimenez-Cauhe J, Ortega-Quijano D, Suarez-Valle A. Minor aphthae associated with SARS-CoV-2 infection. International Journal of Dermatology 2020; 59(8): 1022-23
[72] Michelen M, Jones N, Stavropoulou C. In patients of COVID-19, what are the symptoms and clinical features of mild and moderate cases? CEBM 2020; Available at: https://www.cebm.net/covid-19/in-patients-of-covid-19-what-are-the-symptoms-and-clinical-features-of-mild-and-moderate-case/. Accessed April 1, 2020.
[73] Gostic K, Gomez ACR, Mummah Ro, Kucharski AJ, Lloyd-Smith JO. Estimated effectiveness of symptom and risk screening to prevent the spread of COVID-19. eLife 2020; Available at: https://doi.org/ 10.7554/eLife.55570. Accessed Februry 24, 2020.
[74] Cascella M, Rajnik M, Cuomo A, Dulebohn SC, Napoli RD. Features, Evaluation, and Treatment of Coronavirus (COVID-19) In: StatPearls [Internet]. Treasure Island (FL): StatPearls Publishing; 2020; Available at: https://www.ncbi.nlm.nih.gov/books/ NBK554776/
[75] Caliendo AM, Hanson KE. Coronavirus disease 2019 (COVID-19): Diagnosis. UpToDate 2020; Available at: www.uptodate.com. Accessed Agust 25, 2020.
[76] Zhang ZL, Hou YL, Li DT, Li FZ.  Laboratory findings of COVID 19: A systematic review and meta-analysis. Scand J Clin Lab Invest 2020; Available at: https://doi.org/10.1080/00365513.2020.1768587. Accessed March 23, 2020.
[77] Mardani R, Ahmadi Vasmehjani A, Zali F, Gholami A, Mousavi Nasab SD, Kaghazian H, et al. Laboratory Parameters in Detection of COVID-19 Patients with Positive RT-PCR; a Diagnostic Accuracy Study. Arch Acad EmergMed 2020; 8(1): e43.
[78] Teo J. Early Detection of Silent Hypoxia in Covid-19 Pneumonia Using Smartphone Pulse Oximetry. Journal of Medical Systems 2020; 44: 134.
[79] Xu Z, Shi L, Wang Y, Zhang J, Huang L, Zhang C, et al. Pathological findings of COVID-19 associated with acute respiratory distress syndrome. Lancet Respir Med 2020; 8(4): 420-2.
[80] Rabby I. Current Drugs with Potential for Treatment of COVID-19: A Literature Review. J Pharm Pharm Sci 2020; 23: 58–64
[81] Guo YR, Cao QD, Hong AS, Tan YY, Chen SD, Jin HJ, et al. The origin, transmission and clinical therapies on coronavirus disease 2019 (COVID-19) outbreak – an update on the status. Military Medical Research 2020; 7: 11. Available at: https: //doi.org/10.1186/s40779-020-00240-0. Accessed March 13, 2020.
[82] Keith P, Day M, Perkins L, Moyer L, Hewitt K, Wells A. A novel treatment approach to the novel coronavirus: an argument for the use of therapeutic plasma exchange for fulminant COVID-19. Critical Care 2020; 24: 128. Available at: https://doi.org/10.1186/s13054-020-2836-4. Accessed April 2, 2020.
[83] Golchin A, Seyedjafari E, Ardeshirylajimi A. Mesenchymal Stem Cell Therapy for COVID-19: Present or Future. Stem Cell Reviews and Reports 2020; Available at: https://doi.org/10.1007/s12015-020-09973-w. Accessed April 13, 2020.
[84] Ren JL, Zhang AH, Wang XJ. Traditional Chinese medicine for COVID-19 treatment. Pharmacological Research 2020; Available at: https://doi.org/10.1016/ j.phrs.2020.104743. Accessed March 4, 2020.
[85] John K. Chen, Lori Hsu. How COVID-19 (2019-nCoV) is currently treated in China with TCM. Lotus Institute of Integrative Medicine 2020; Available at: www. ELotus.org. Accessed Februry 19, 2020.
[86] LUO Hu, Tang Ql, Shang Yx, Liang Sb, Yang M, Robinson N, et al. Can Chinese Medicine Be Used for Prevention of Corona Virus Disease 2019 (COVID-19)? A Review of Historical Classics, Research Evidence and Current Prevention Programs. Chin J Integr Med 2020; Available at: https://doi.org/10.1007/s11655-020-3192-6. Accepted February 13, 2020
[87] Siahpoosh MB. How Can Persian Medicine (Traditional Iranian Medicine) Be Effective to Control COVID-19? Trad Integr Med 2020; 5(2): 46-8
[88] Siahpoosh MB. Clinically Improvement in a Case of COVID-19 with Gastrointestinal Manifestations through Using Natural Therapy based on Persian Medicine: A Case Report. Trad Integr Med 2020; 5(3): 114-18.
[89] Niktabe Z, Masoudi N, Sharifi-Olounabadi A. Investigation the Pathogenesis of COVID-19 Virus Based on the Principles of Traditional Persian (Iranian) Medicine and Providing Proposed Contrivances for Prevention and Treatment. Med Hist J 2020; 12(42): 25-36. [Farsi]
[90] Molavi Vardanjani H, Heydari ST, Dowran B, Pasalar M. A cross-sectional study of Persian medicine and the COVID-19 pandemic in Iran: Rumors and recommendations. Integrative Medicine Research 2020; Available at: https://doi.org/10.1016/ j.imr. 2020.100482. Accessed July 6, 2020.
[91] Ben-Shabat S, Yarmolinsky L, Porat D. Dahan A. Antiviral effect of phytochemicals from medicinal plants: Applications and drug delivery strategies. Drug Deliv and Transl Res 2020; 10: 354–67.
[92] Denaro M,  Smeriglio A,  Barreca D,  De Francesco C, Occhiuto C, Milano G, Trombetta D.  Antiviral activity of plants and their isolated bioactive compounds: An update. Phytother Res 2020; 34(4): 742-68.
[93] Lelešius R, Karpovaitė  A, Mickienė R, Drevinskas T, Tiso N, Ragažinskienė O, et al. In vitro antiviral activity of fifteen plant extracts against avian infectious bronchitis virus. BMC Veterinary Research 2019; 15(178): 4-10.
[94] Ulasli M,  Gurses SA, Bayraktar R, Yumrutas O , Oztuzcu S, Igci M, et al. The effects of Nigella sativa (Ns), Anthemis hyalina (Ah) and Citrus sinensis (Cs) extracts on the replication of coronavirus and the expression of TRP genes family. Mol Biol Rep 2014; 41:1703–11
[95] Verma S, Twilley D, Esmear T, Oosthuizen CB, Reid A-M, Nel M, et al. Anti-SARS-CoV Natural Products With the Potential to Inhibit SARS-CoV-2 (COVID-19). Front Pharmacol 2020; 11: 561334. Available at: https://www.frontiersin.org/articles/10.3389/fphar.2020.561334/full+&cd=8&hl=en&ct=clnk&gl=ir. Accessed September 25, 2020.
[96] Jantan I, Ahmad W, Bukhari SNA. Plant-derived immunomodulators: an insight on their preclinical evaluation and clinical trials. Front Plant Sci 2015; 6: 655.
[97] Ramesh P, Piyush G, Mohd T, Sanjay K. Herbal Plants Used for Immunomodulatory Action: A Review. IJRPS 2012; 2(3): 14-26.
[98] Heidary F, Varnaseri M, Gharebaghi R. The Potential Use of Persian Herbal Medicines Against COVID-19 Through Angiotensin-Converting Enzyme 2. Arch Clin Infect Dis 2020; 15(COVID-19): e102838.
[99] Rajagopal K. Byran G, Jupudi S, Vadivelan R. Activity of phytochemical constituents of black pepper, ginger, and garlic against coronavirus (COVID‑19): An in silico approach. Int J Health Allied Sci 2020; 9: S43-50.
[100] Khaerunnisa S, Kurniawan H, Awaluddin R, Suhartati S, Soetjipto S. Potential Inhibitor of COVID-19 Main Protease (Mpro) from Several Medicinal Plant Compounds by Molecular Docking Study. 2020; Available at: doi:10.20944/preprints202003.0226.v1. Accessed March 13, 2020.
[101] Rathinavel T, Palanisamy M, Palanisamy S, Subramanian A, ThangaswamyInt S. Phytochemical 6-Gingerol – A promising Drug of choice for COVID-19. J. Adv. Sci. Eng 2020; 6 (4): 1482-89.
[102] Narkhede RR, Pise AV, Cheke RS, Shinde SD. Recognition of Natural Products as Potential Inhibitors of COVID‑19 Main Protease (Mpro): In‑Silico Evidences. Natural Products and Bio prospecting 2020; 10: 297–306.
[103] Taghdir M, Sepandi M, Abbaszadeh S, Parastouei K. A review on some Nutrition-Based Interventions in Covid-19. Military med j 2020; 22(2): 169-76 [Farsi]
[104] Barazzoni R, Bischoff SC, Breda J, Wickramasinghe K, Krznaric Z, Nitzan D, et al. ESPEN expert statements and practical guidance for nutritional management of individuals with SARS-CoV-2 infection. Clin Nutr 2020; 39(6): 1631–8.
[105] Kalantar-Zadeh K, Moore LW. Impact of Nutrition and Diet on COVID-19 Infection and Implications for Kidney Health and Kidney Disease Management. JRN 2020; 3(3): 179-81
[106] Aldaqi A. Relationship between serum magnesium level and body temperature and arterial oxygen saturation in patients with community-acquired pneumonia. [General physician Thesis]. Gonabad University of medical sciences. 2010. [Farsi]
[107] Nasser R, Naffaa ME, Mashiach T, Azzam ZS, Braun E. The association between serum magnesium levels and community-acquired pneumonia 30-day mortality. BMC Infect Dis 2018; 18: 698
[108] Panahi L, Amiri M, Pouy S. Clinical Characteristics of COVID-19 Infection in Newborns and Pediatrics: A Systematic Review. Arch Acad EmergMed 2020; 8(1): e50.
[109] Saleem H , Rahman J, Aslam N, Murtazaliev S, Khan S. Coronavirus Disease 2019 (COVID-19) in Children: Vulnerable or Spared? A Systematic Review. Cureus 2020; 12(5): e8207.
[110] Shariatzadeh M, Sarfaraz Z, Alazemani Nodeh F, Azizi H.R, Ahmadi Y. The Effect of COVI-19 on the Health Status of Pregnant Women and Their Neonates: A Systematic Review Study. IJNV 2020; 9(1): 1-14 [Farsi]
[111] Panahi L, Amiri M, Pouy S. Risks of Novel Coronavirus Disease (COVID-19) in Pregnancy; a Narrative Review. Arch Acad Emerg Mede 2020; 8(1): e34.
[112] Nikpour M, Behmanesh F, Darzipoor M, Sadeghi Haddad Zavareh M. Pregnancy Outcomes and Clinical Manifestations of Covid-19 in Pregnant Women: A Narrative Review. Military med j 2020; 22(2): 178-83 [Farsi]
[113] Muhidin S, BehboodiMoghadam Z, Vizheh M. Analysis ofMaternal Coronavirus Infections andNeonates Born to Mothers with 2019-nCoV; a Systematic Review. Arch Acad Emerg Med 2020; 8(1): e49.
[114] Zargaran A. Clinical trial of more than 60 Iranian medicine projects to combat COVID-19.  Available at: http://www.ams.ac.ir/index.php/2013-11-12-06-00-06/4000. Accessed September 9, 2020.
[115] Iranzadasl M, Karimi Y, Moadeli F, Pasalar M. Persian medicine recommendations for the prevention of pandemics related to the respiratory system: a narrative literature review. IMR 2021; Available at: https://doi.org/10.1016/j.imr.2020.100483 Accessed July 25, 2020.
[116] Asadbeigi M, Mohammadi T, Rafieian-Kopaei M, Saki K, Bahmani M, Delfan M. Traditional effects of medicinal plants in the treatment of respiratory diseases and disorders: an ethnobotanical study in the Urmia. Asian Pac J Trop Med 2014; 7(Suppl 1): S364-S368
[117] Siahpoosh MB, Habibi AA, Nikbakht Nasrabadi AR. Doubts about the Ef fectiveness of Baking Soda Inhalation on Improving Respiratory Symptoms in COVID-19 Patients: A Review Article. MHJ 2020; 12(44): 1-15 [Farsi]
[118] Platt JE, Jacobson PD, Kardia SLR. Public Trust in Health Information Sharing: A Measure of System Trust. Health Serv Res 2018; 53 (2):824-45.
[119] Tavousi M, Haeri Mehrizi A, Rafiefar Sh, Solimanian A, Sarbandi F, Ardestani M, et al. Health literacy in Iran: findings from a national study. Payesh 2016; 1: 95-102. [Farsi]
[120] Sun X, Chen J, Shi Y, Zeng Q, Wei N, Xie R, et al. Measuring Health Literacy Regarding Infectious Respiratory Diseases: A New Skills-Based Instrument. PLoS ONE 2013; 8(5): e64153.
[121] Paakkari L, Okan O. COVID-19: health literacy is an underestimated problem. Lancet Public Health 2020; 5(5): e249-e250.


 
A Review on Epidemiology, Pathophysiology and Clinical Manifestations of COVID-19 Infection in Order to Guide Policy Making and Promotion of Knowledge, Attitude and Practice of the Society Associated with COVID-19:
 A Validity Review
 
B. Mehrtash[3], M. B. Siahpoosh[4]
 
Received:28/10/2020   Sent for Revision: 30/11/2020 Received Revised Manuscript:27/01/21 Accepted:30/01/21
 
 
Background and Objectives: COVID-19 infection, which began since 2019 from China, is introduced as a medicinal problem in the world. There is no certain treatment and preventive way actually. In countries that have been successful in controlling the disease, people's participation has played an important role in controlling the disease. This study was a review on epidemiology, pathophysiology and clinical manifestations of COVID-19 infection in order to guide policy making and promotion of knowledge, attitude and practice of the society associated with COVID-19
Materials and Methods: This is a review study in which appropriate key words were researched within authentic scientific spaces such as PubMed, Google scholar, CDC, WHO, NEJM and Cell Press from December 2019 till August 2020 and then, subjects were collected and analyzed.
Results: Rapid spread of COVID-19 virus, the relationship between disease severity and mortality with various factors, respiratory transmission, especially in short distance, masks, hand washing and physical distance observance as the most important way to prevent, diversify clinical symptoms and at the same time fever and cough as the most common clinical symptoms, treatment with non-specific antiviral drugs and treatment based on controlling clinical symptoms and strengthening immunity with known drugs, paying attention to children as asymptomatic carriers, and pretentious pregnancy in the event of COVID-19 are the most important findings of this study.
Conclusion: The findings of this study are practical points that awareness of those points is effective in both policy making and promoting the necessary knowledge for COVID-19 infection in the community.
Key words: COVID-19, Review study, Epidemiology, Clinical Manifestations, Traditional Medicine, Knowledge Promotion
 
Funding: This study did not have any funds.
Conflict of interest: None declared.
Ethical approval: Not applicated.
 
How to cite this article: Mehrtash B, Siahpoosh MB. A Review on Epidemiology, Pathophysiology and Clinical Manifestations of COVID-19 Infection in Order to Guide Policy Making and Promotion of Knowledge, Attitude and Practice of the Society Associated with COVID-19: A Validity Review. J Rafsanjan Univ Med Sci 2021; 19 (11): 1195-1224. [Farsi]

 
[1]- پزشک متخصص بیماریهای داخلی، استادیار دانشگاه علوم پزشکی قزوین، قزوین، ایران
[2]- (نویسنده مسئول) پزشک، دکترای تخصصی طب سنتی ایرانی (MD-PhD)، انجمن علمی طب سنتی ایرانی، قزوین، ایران
 تلفن: 33344302-028، دورنگار: 33344302-028 پست الکترونیکی: siahpoosh@alumnus.tums.ac.ir
 
[3]- Specialist, Assistant Prof., Qazvin University of Medical Sciences, Qazvin, Iran, ORCID: 0000-0002-3237-9516
[4]- MD-PhD, Persian Medicine Association, Qazvin, Iran, ORCID: 0000-0003-1603-1955
(Corresponding Author) Tel:(028) 33344302, fax: (028) 33344302, E-mail: siahpoosh@alumnus.tums.ac.ir
نوع مطالعه: مقاله مروري | موضوع مقاله: بيماريهاي عفوني و گرمسيري
دریافت: 1399/8/1 | پذیرش: 1399/11/11 | انتشار: 1399/12/4
ارسال نظر درباره این مقاله : نام کاربری یا پست الکترونیک شما:
CAPTCHA
ارسال پیام به نویسنده مسئول

بازنشر اطلاعات
Creative Commons License این مقاله تحت شرایط Creative Commons Attribution-NonCommercial 4.0 International License قابل بازنشر است.

کلیه حقوق این وب سایت متعلق به مجله علمی دانشگاه علوم پزشکی رفسنجان می باشد.

طراحی و برنامه نویسی : یکتاوب افزار شرق

© 2024 CC BY-NC 4.0 | Journal of Rafsanjan University of Medical Sciences

Designed & Developed by : Yektaweb