مجله علمی دانشگاه علوم پزشکی رفسنجان

مقاله پژوهشی

مجله دانشگاه علوم پزشکی رفسنجان

دوره 14، اسفند 1394، 1084-1073

بررسی برخی عوامل مؤثر بر نتایج آزمون جامع علوم پایه پزشکی از دیدگاه دانشجویان پزشکی ورودی سال‌های 1384 لغایت 1388 در دانشگاه علوم پزشکی رفسنجان

محمد اسدپور[1]، محمود شیخ فتح‌الهی[2]، محسن رضائیان[3]، حمید جعفری نوه[4]، محمود محبوبی[5]، ایمان امیرافضلی[6]

دریافت مقاله: 1/4/94        ارسال مقاله به نویسنده جهت اصلاح: 25/7/94    دریافت اصلاحیه از نویسنده: 7/9/94        پذیرش مقاله: 18/9/94

چکیده

زمینه و هدف: یکی از ارکان ضروری بهبود کیفیت نظام آموزشی، ارزیابی مداوم روند تحصیلی می‌باشد. دوره علوم پایه لازمه پیشرفت تحصیلی، حل مشکلات و تصمیم‌گیری بالینی در دوره‌های بعدی است. لذا این مطالعه با هدف بررسی عوامل مؤثر بر نتایج آزمون جامع علوم پایه پزشکی از دیدگاه دانشجویان پزشکی دانشگاه علوم پزشکی رفسنجان طراحی گردید.

مواد و روش‌ها: این مطالعه از نوع توصیفی- مقطعی است. جامعه آماری شامل کلیه دانشجویان پزشکی ورودی سال‌های 1384 تا 1388 بود که به روش سرشماری وارد مطالعه شدند (185 نفر). اطلاعات از طریق پرسش‌نامه و چک‌لیست جمع‌آوری و سپس با استفاده از روش آمار توصیفی و آنالیز کواریانس تجزیه و تحلیل گردید.

یافته‌ها: میزان پاسخ‌گویی در این مطالعه 9/64% بود. طبق یافته‌های پژوهش بین متغیر زمینه‌ای سن با نمره جامع علوم پایه رابطه معکوس وجود داشت (013/0=p). بین نتایج امتحان جامع علوم پایه با اهمیت تدریس دروس از نظر دانشجو در دروس جنین‌شناسی، ایمونولوژی و اهمیت واحد درسی در دروس تغذیه، جنین‌شناسی و میزان علاقه‌مندی در درس جنین‌شناسی و حجم سر فصل در درس بافت‌شناسی و کیفیت تدریس در دروس بهداشت، قارچ‌شناسی و حشره‌شناسی ارتباط آماری معنی‌داری مشاهده شد (05/0>p).

نتیجه‌گیری: با توجه به نقش مهم و اساسی دروس علوم پایه در پرورش شایستگی‌های پزشکان آینده، و به منظور پیشرفت و ایجاد تحول در آموزش پزشکی، ایجاد گام‌های اصلاحی در آموزش پزشکی ضروری به نظر می‌رسد.

واژه‌های کلیدی: دیدگاه دانشجویان پزشکی، عوامل مؤثر، نتایج آزمون جامع علوم پایه، رفسنجان

مقدمه

یکی از پیش‌زمینه‌های پیشرفت تحصیلی و فهم دقیق مطالب دوره‌های بعدی پزشکی عمومی، دوره آموزشی علوم پایه پزشکی بوده و این دوره فرصتی برای علاقمند کردن دانشجویان پزشکی نسبت به ادامه تحصیل در رشته‌های تخصصی علوم پایه است. دوره علوم پایه پزشکی در درک مبانی پیش‌گیری، تشخیص و درمان بیماری‌ها اهمیت زیادی داشته و تمامی ‌دانشجویان رشته پزشکی پس از 5 ترم تحصیلی بایستی در آزمون جامع علوم پایه شرکت نموده [2-1] و در صورت قبولی در این آزمون، مجاز به ادامه تحصیل در مقطع بعدی هستند. امتحانات جامع علوم پایه از سال 1368 برای دانشجویان پزشکی در دو نوبت شهریور و اسفند برگزار می‌گردد و یکی از مهم‌ترین آزمون‌ها جهت ارزشیابی آموخته‌های دانشجویان در پایان دوره علوم پایه می‌باشد [3-1].

کسب نمره قبولی در این آزمون هم برای دانشگاه‌ها و هم برای دانشجویان پزشکی دارای اهمیت زیادی است، چرا که نتایج آن به عنوان معیار موفقیت تحصیلی بوده، هم­چنین رتبه احراز شده توسط دانشجو به عنوان اعتبار علمی‌ دانشگاه‌ها، شاخص تعیین‌کننده سطح آموزشی در دانشگاه‌های مختلف می‌باشد [5-4]. نکته قابل‌ توجه در تربیت نیروی انسانی گروه پزشکی این است که نیازهای جامعه را بشناسند و قادر به حل مشکلات مربوطه باشند [6]. نگاهی به روند تحولات نظام آموزش عالی حکایت از سیر نزولی شاخص‌های کیفی به عنوان عمده‌ترین مسایل آموزش عالی کشور طی ده سال گذشته دارد. رشد کمی آموزش عالی، بدون توجه به کمبود منابع و حساسیت زیاد جامعه نسبت به این سیستم، لزوم توجه به اثربخشی و کارآیی نظام آموزش عالی را ضروری نموده است [7].

ارزشیابی آموزشی که به تحلیل فعالیت‌های آموزشی انجام شده در سیستم دانشگاهی پرداخته و جهت تعیین کیفیت، اثربخشی و یا ارزش یک برنامه، فرآیند، هدف یا برنامه درسی به اجراء در‌می‌آید و بازخورد مراحل انجام یک فرآیند را نشان می‌دهد، و بر اساس آن می‌توان میزان حصول و یا عدم حصول به اهداف و دسترسی به نتایج منطقی و متعارف را مورد بررسی قرار داد، بهترین شاخص میزان دستیابی به اهداف آموزشی می‌باشد [9-8].

شناسایی وضعیت آموزشی موجب می‌شود تصمیم‌گیری‌ها و برنامه‌ریزی‌ها بر اساس اطلاعات صحیح و دقیق صورت گرفته و تصمیم‌گیری‌ها را قابل دفاع می‌کند [10]. از این رو، بررسی وضعیت کمی ‌و کیفی عوامل مؤثر در آموزش پزشکی مانند برنامه درسی، روش تدریس، منابع و امکانات آموزشی با استفاده از روش‌های علمی‌ و به طور گسترده لازم می‌باشد [11]. دانشکده‌های پزشکی موظف هستند تا با برنامه‌ریزی دقیق آموزشی، استفاده شایسته از هیأت علمی ‌و منابع آموزشی و پژوهشی به این مهم دست یابند. از آن جا که نحوه اجرای یک برنامه از تهیه آن پر اهمیت‌تر است، نظارت و ارزیابی در حین اجراء و نیز بعد از اجرای برنامه آموزشی ضروری می‌باشد [12].

در مطالعات مختلف عوامل متعددی از جمله نوع درس، حجم سر فصل واحد درسی، نمره پایان ترم هر درس، نحوه آمادگی جهت آزمون، میزان اختصاص وقت جهت آمادگی برای آزمون، اهمیت تدریس واحد درسی در مقطع علوم پایه، کیفیت تدریس مدرس، میزان علاقمندی به واحد درسی، میزان اهمیت واحد درسی در امتحان جامع، نحوه استفاده مدرس از وسایل سمعی و بصری و آزمایشگاهی، داشتن سابقه مشروطی، معدل ترم پنجم و معدل کل دوره علوم پایه، جنسیت، وضعیت تأهل، سن، سوابق دانشجو در دوره دبیرستان، نتایج کنکور سراسری، سهمیه کنکور، طول دوره علوم پایه و استفاده از خوابگاه دانشجویان بر نتیجه امتحان جامع علوم پایه دانشجویان پزشکی تأثیرگذار بوده است [19-12، 2].

با توجه به این که تاکنون چنین مطالعه‌ای در رفسنجان انجام نشده است، لذا جهت اطلاع از وضعیت نتایج آزمون‌های علوم پایه دانشجویان و عوامل مؤثر بر آن و ارایه راهکار عملی جهت ارتقاء وضعیت موجود، این مطالعه با هدف بررسی عوامل مؤثر بر نتایج آزمون جامع علوم پایه پزشکی دانشجویان پزشکی ورودی سال‌های 1384 لغایت 1388 دانشگاه علوم پزشکی رفسنجان از دیدگاه دانشجویان انجام شد.

مواد و روش‌ها

این مطالعه یک تحقیق توصیفی- مقطعی بود که کلیه دانشجویان رشته پزشکی ورودی سال‌های 1388-1384 که در امتحان جامع علوم پایه شرکت کرده بودند، به صورت سرشماری (185 نفر) وارد مطالعه شدند.

ابزار جمع‌آوری اطلاعات پرسش‌نامه عوامل مؤثر بر نتایج آزمون جامع بود که مشتمل بر دو قسمت؛ مشخصات دموگرافیک دانشجویان شامل سن، جنس، وضعیت تأهل، فاصله اخذ دیپلم تا وروود به دانشگاه، سال شرکت در آزمون و غیره و قسمت دوم شامل اهمیت تدریس دروس، میزان علاقه‌مندی به دروس، حجم سر فصل دروس، کیفیت تدریس دروس و غیره با گزینه‌های لیکرتی از اهمیت زیاد (بند 1) تا اصلاً اهمیت ندارد (بند 4)، بود. جهت تعیین روایی از روش روایی محتوی و صوری استفاده شد و جهت تعیین پایایی از روش آلفای کرونباخ استفاده شد که ضریب همسانی درونی سؤالات پرسش‌نامه 75/0 به دست آمد.

روش کار به این صورت بود که پس از تصویب طرح و کسب اجازه از اداره آموزش کل دانشگاه و آموزش دانشکده پزشکی، پرسش‌نامه طراحی شده توسط محققین در مورد عوامل مؤثر بر نتایج آزمون جامع علوم پایه پزشکی دانشجویان پزشکی از دیدگاه دانشجویان، پس از توضیح اهداف پژوهش و کسب رضایت در اختیار دانشجویان قرار داده شد. 24 ساعت به آن‌ها مهلت داده شد تا پرسش‌نامه‌ها را به صورت خودگزارشی تکمیل نموده و تحویل دهند.

اطلاعات جمع‌آوری شده پس از ورود به رایانه با نرم‌افزار آماری SPSS نسخۀ 15 مورد تجزیه و تحلیل قرار گرفت. داده‌های کمی ‌به صورت "انحراف معیار ± میانگین" و داده‌های کیفی به صورت "تعداد (%)" گزارش گردید. به منظور بررسی ارتباط متغیرهای "دموگرافیک" و هم­چنین متغیرهای "اهمیت تدریس هر درس از نظر دانشجو، اهمیت هر درس از نظر دانشجو، میزان علاقه‌مندی به هر درس از نظر دانشجو، میزان حجم سر فصل هر درس از نظر دانشجو، کیفیت تدریس اساتید در هر درس از نظر دانشجو و بیشترین میانگین وقت صرف شده برای هر درس از نظر دانشجو" با نتایج امتحان جامع علوم پایه از آنالیز کواریانس (Analysis of Covariance; ANCOVA) استفاده گردید. سطح معنی‌داری در آزمون‌ها 05/0 در نظر گرفته شد.

نتایج

از میان 185 دانشجویی که واجد شرایط مطالعه بودند، 120 نفر به سؤالات پاسخ دادند (میزان پاسخ‌گویی 9/64%). نتایج نشان داد که حداقل و حداکثر سن نمونه‌های پژوهش به ترتیب 21 و 27 سال و به طور متوسط 42/1±88/23 سال بود. بیشتر نمونه‌های پژوهش مؤنث (64 نفر، 3/53%) و مجرد (100 نفر، 3/83%) بودند. پنج نفر (2/4%) دارای دیپلم ریاضی و 7 نفر (8/5%) شاغل بودند. 85 نفر (8/70%) از نمونه‌های پژوهش، بومی ‌بودن، 74 نفر (7/61%) داشتن منزل شخصی، 5 نفر (2/4%) شاغل بودن، 60 نفر (2/52%) زندگی در خوابگاه، 62 نفر (7/51%) اهمیت دادن زیاد به تحصیل در رشته پزشکی، 114 نفر (95%) استفاده از درسنامه، دو نفر (7/1%) استفاده از کتاب، سه نفر (5/2%) استفاده از جزوه کلاسی را دارای تأثیر مثبت بر نتایج امتحان جامع علوم پایه می‌دانستند.

فقط 55 نفر (8/45%) از نمونه‌های پژوهش نسبت به ضرورت برگزاری امتحان جامع علوم پایه نظر موافق داشتند و 97 نفر (8/80%) از نمونه‌های پژوهش برگزاری امتحان جامع را استرس‌زا می‌دانستند. در مورد تأثیر یادگیری دروس علوم پایه در یادگیری دروس بالینی، 59 نفر (2/49%) پاسخ مثبت و 61 نفر (8/50%) پاسخ منفی دادند. از نظر هم‌خوانی سؤالات امتحان جامع با سرفصل دروس، پنج نفر (2/4%) گزینه خیلی زیاد، 42 نفر (35%) زیاد، 60 نفر (50%) متوسط و 13 نفر (8/10%) گزینه کم را انتخاب کرده بودند. در مورد آینده شغلی رشته پزشکی، 11 نفر (1/9%) آینده خیلی خوب، 37 نفر (2/39%) آینده خوب، 50 نفر (7/41%) آینده متوسط و 12 نفر (10%) آینده خیلی بد را انتخاب کرده بودند.

از نظر اهمیت تدریس هر کدام از دروس در دوره علوم پایه به ترتیب، اکثریت افراد شرکت‌کننده در طرح ( 86 نفر، 7/71%) به درس آناتومی‌ نمره عالی دادند، بعد از آن 84 نفر(70%) به فیزیولوژی و 77 نفر (2/64%) به زبان تخصصی نمره عالی دادند. هم‌چنین اکثریت افراد شرکت‌‌کننده در طرح (64 نفر، 8/53%) به درس فیزیک پزشکی نمره بی‌ارزش دادند، بعد از آن 43 نفر (8/35%) به حشره‌شناسی و 26 نفر (7/21%) به قارچ‌شناسی نمره‌های پایین از نظر اهمیت تدریس هر درس را تخصیص دادند.

در مورد اهمیت هر درس در امتحان علوم پایه به ترتیب، اکثریت افراد شرکت‌کننده در طرح 99 نفر (5/82%) به درس آناتومی ‌نمره عالی دادند، فیزیولوژی با 96 نفر (80%) و پاتولوژی با 62 نفر (7/51%) نمره عالی گرفتند که رتبه‌های اول تا سوم مهم‌ترین دروس را به خود اختصاص دادند و هم‌چنین 36 نفر (30%) از افراد شرکت‌کننده در طرح به درس فیزیک پزشکی نمره بی‌ارزش دادند، بعد از آن حشره‌شناسی با 34 نفر (6/28%) و قارچ‌شناسی با 26 نفر (7/21%) نمره بی‌ارزش را دریافت کردند که این دروس نمره‌های پایین از نظر اهمیت را به خود اختصاص دادند.

در مورد علاقه‌مندی دانشجویان به دروس علوم پایه به ترتیب، اکثریت افراد شرکت‌کننده در طرح (68 نفر، 7/56%) به درس فیزیولوژی نمره عالی دادند، سپس آناتومی‌ با 60 نفر (4/50%) و زبان تخصصی با 40 نفر (3/33%) نمره عالی گرفتند. هم چنین 62 نفر (1/52%) از افراد شرکت‌کننده در طرح، به درس فیزیک پزشکی نمره بی‌ارزش دادند، بعد از آن به ترتیب دروس بیوشیمی ‌و حشره‌شناسی با 55 نفر (8/45%) و 51 نفر (5/42%) نمره‌های پایین از نظر میزان علاقه‌مندی به دروس را به خود اختصاص دادند.

از نظر دانشجویان، دروسی که بیشترین حجم سر فصل دروس علوم پایه را دارا بودند به ترتیب، درس آناتومی ‌با 74 نفر (2/62%)، بعد از آن بیوشیمی‌ با 65 نفر (1/55%) و فیزیولوژی با 66 نفر (55%) را شامل می‌شدند. هم‌چنین اکثریت افراد شرکت‌کننده در این مطالعه (56 نفر، 7/46%) به درس حشره‌شناسی نمره کمترین حجم سر فصل را دادند، بعد از آن فیزیک پزشکی با 52 نفر (3/43%) و قارچ‌شناسی با 47 نفر (2/39%) کمترین نمره را گرفتند و رتبه‌های پایین از نظر حجم سر فصل را به خود اختصاص دادند.

در مورد کیفیت تدریس دروس علوم پایه به ترتیب، 57 نفر (9/47%) شرکت‌کنندگان به درس زبان تخصصی نمره عالی، 56 نفر (7/46%) به درس آناتومی ‌و 56 نفر (7/46%) به درس فیزیولوژی نمره عالی دادند. هم‌چنین 54 نفر (4/45%) به درس بیوشیمی ‌پایین‌ترین نمره را دادند، بعد از آن دروس فیزیک پزشکی با 45 نفر (5/37%) و حشره‌شناسی با 41 نفر (2/34%) نمره‌های پایین از نظر میزان کیفیت تدریس در دروس علوم پایه را به خود اختصاص دادند.

در بررسی بیشترین میانگین وقت صرف شده برحسب روز به دروس علوم پایه، 81 نفر (5/67%) بیشترین وقت را به درس آناتومی، 75 نفر (5/62%) به درس فیزیولوژی و 41 نفر (3/34%) به درس پاتولوژی اختصاص داده بودند. هم‌چنین 58 نفر (3/48%) از افراد شرکت‌کننده کمترین میانگین وقت صرف شده برحسب روز را به درس حشره‌شناسی دادند، بعد از آن قارچ‌شناسی با 52 نفر (3/43%) و فیزیک پزشکی با 52 نفر (3/43%) به ترتیب کمترین میانگین وقت صرف شده را دریافت کردند.

بین جنسیت و نمره امتحان جامع علوم پایه ارتباط آماری معنی­داری مشاهده نشد (354/0=p). نتایج تجزیه و تحلیل کواریانس نشان داد که بین نمرات امتحان جامع علوم پایه با اهمیت تدریس (از نظر دانشجو) در دروس جنین‌شناسی رابطه معکوس و با درس ایمونولوژی رابطه مستقیم و معنی‌داری وجود داشت (05/0>p). بین نتایج امتحان جامع علوم پایه با اهمیت دروس تغذیه رابطه مستقیم و با درس جنین‌شناسی رابطه معکوس و معنی‌داری وجود داشت (05/0>p). نتایج امتحان جامع علوم پایه با میزان علاقه‌مندی در درس جنین‌شناسی و با حجم سر‌فصل در درس بافت‌شناسی رابطه معکوس و معنی‌داری نشان داد (05/0>p)، و با کیفیت تدریس در درس بهداشت رابطه مستقیم و کیفیت تدریس در درس قارچ‌شناسی رابطه معکوس و معنی‌داری نشان داد (05/0>p). در جدول 1، مقادیر p ارتباط دروس علوم پایه پزشکی و نمرات آزمون جامع علوم پایه پزشکی گزارش شده است.

جدول 1- عوامل مؤثر بر نمرات امتحان جامع علوم پایه پزشکی در دروس علوم پایه پزشکی از دیدگاه دانشجویان پزشکی ورودی سال‌های 1384 لغایت 1388 دانشگاه علوم پزشکی رفسنجان

* نوع آزمون: آنالیز کواریانس (Analysis of Covariance; ANCOVA)، 05/0p<  ارتباط از نظر آماری معنی‌دار است.

تجزیه و تحلیل کواریانس هم‌چنین نشان داد از بین متغیرهای زمینه‌ای، فقط سن دانشجویان با نمره جامع علوم پایه رابطه (معکوس) داشت (013/0=p)؛ به این معنی که با افزایش سن، نمره امتحان جامع علوم پایه کاهش پیدا می‌کرد.

نظرات دانشجویان در ارتباط با موفقیت در امتحان جامع علوم پایه با جنس، وضعیت تأهل، رتبه قبولی، وضعیت محل زندگی (بومی، غیر بومی)، شاغل بودن، وصعیت محل سکونت (استیجاری، شخصی، خوابگاه)، اتفاقات حول و حوش امتحان جامع علوم پایه، مشکلات مالی، تنش با هم‌‌اتاقی‌ها، تنش با هم‌کلاسی‌ها، منابع مورد مطالعه جهت آمادگی امتحان، استرس‌زا بودن امتحان، تأثیر یادگیری دروس علوم پایه در یادگیری دروس دوره بالینی و میزان هم‌خوانی سر فصل دروس با سؤالات امتحان و نظر دانشجویان درباره آینده شغلی با نتایج امتحان جامع ارتباط آماری معنی‌داری نداشت (05/0<p).

بحث

بر اساس یافته‌های این پژوهش، بین متغیر زمینه‌ای سن با نمره جامع علوم پایه رابطه معکوس مشاهده شد و بین سایر متغیرهای زمینه‌ای در این مورد ارتباط معنی‌داری مشاهده نشد.

در مطالعهNamdari  و همکاران که در لرستان انجام شده است، بین متغیرهای زمینه‌ای (جنس، سن، شغل، محل سکونت، نوع دیپلم، فاصله زمانی اخذ دیپلم تا ورود به دانشگاه‌ها، نوع سهمیه) و نتایج امتحان جامع علوم پایه ارتباط معنی‌داری وجود نداشت [12]. در تحقیقMashouf  Yousefi و همکارش Roudbari و همکارش در همدان و زاهدان نشان داده شد که دانشجویان مجرد، دختر و جوان‌تر نتایج بهتری در دوره علوم پایه نسبت به سایرین کسب کردند [16، 19]. عدم اختلاف آماری معنی‌‌دار در نمرات امتحان جامع دختران و پسران در مطالعه حاضر، با نتایج مطالعه Panahandeh و همکارش Mohammadi و همکارش هم‌خوانی دارد [20، 15]. در حالی که در مطالعه Abbasi و همکاران بین مجرد و مؤنث بودن دانشجویان با نمره امتحان علوم پایه ربطه معنی‌داری وجود داشت که با نتایج مطالعه ما هم‌خوانی ندارد [21].

علت موفقیت بیشتر دانشجویان کم سن و سال با قبولی آن‌ها در دانشگاه بلافاصله بعد از پایان مقطع دبیرستان و میزان آمادگی بیشتر آن‌ها در مقایسه با سایر دانشجویان می‌تواند مرتبط باشد و با توجه به مهم‌ترین یافته این پژوهش در رابطه با سن، احتمالاً به دلیل افزایش نمره قبولی در امتحان جامع علوم پایه به بالای 100 در سه سال اخیر، تلاش دانشجویان جهت آمادگی برای امتحان علوم پایه بیشتر شده و در نتیجه نمره بهتری در آزمون کسب کردند.

بر اساس یافته‌های این پژوهش، برای اکثریت دانشجویان به ترتیب دروس آناتومی، فیزیولوژی و پاتولوژی، دارای بیشترین اهمیت و دروس فیزیک پزشکی، حشره‌شناسی و قارچ‌شناسی به ترتیب دارای کمترین اهمیت از نظر تدریس درس و اهمیت دروس در دوره علوم پایه بود. در عین حال بیشترین علاقه‌مندی دانشجویان و کیفیت تدریس مدرس به ترتیب متعلق به دروس فیزیولوژی، آناتومی ‌و زبان تخصصی و کمترین علاقه به ترتیب به دروس فیزیک پزشکی، بیوشیمی ‌و حشره‌شناسی در دوره علوم پایه بوده است. از نظر دانشجویان به ترتیب دروس آناتومی، فیزیولوژی و پاتولوژی دارای بیشترین میانگین وقت صرف شده برحسب روز و به ترتیب دروس حشره شناسی، قارچ‌شناسی و فیزیک پزشکی دارای کمترین میزان وقت صرف شده برحسب روز را در دوره علوم پایه می‌باشند.

با توجه به یافته‌های این پژوهش دروس آناتومی ‌و فیزیولوژی از نظر اهمیت تدریس، اهمیت دروس، میزان علاقه‌مندی دانشجویان، حجم سر فصل، کیفیت تدریس و میزان میانگین بیشترین وقت صرف شده برحسب روز برای این دروس بالاترین درصد را از نظر اهمیت زیاد به خود اختصاص دادند. احتمالاً به دلیل تعداد زیاد سؤالات در امتحان جامع پزشکی و اهمیت کاربردی زیاد در مقطع بالینی این دروس بوده است.

با توجه به یافته‌های این پژوهش، دروس فیزیک پزشکی و حشره‌شناسی از نظر اهمیت تدریس، اهمیت دروس، میزان علاقه‌مندی دانشجویان، حجم سر فصل، کیفیت تدریس و میانگین بیشترین وقت صرف شده برحسب روز برای این دروس، بالاترین درصد را از نظر کم اهمیت بودن به خود اختصاص دادند. احتمالاً به دلیل تعداد کم سؤالات این دروس در امتحان جامع پزشکی و کاربرد کمتر این دروس در دوره بالینی بوده است.

هم‌چنین نتایج امتحان جامع علوم پایه با اهمیت تدریس (از نظر دانشجو) در دروس جنین‌شناسی رابطه معکوس و با درس ایمونولوژی رابطه مستقیم و معنی‌داری وجود داشت. نتایج امتحان جامع علوم پایه با اهمیت دروس تغذیه رابطه مستقیم و با درس جنین‌شناسی رابطه معکوس و معنی‌داری وجود داشت. نتایج امتحان جامع علوم پایه با میزان علاقه‌مندی در درس جنین‌شناسی رابطه معکوس و معنی‌داری نشان داد. نتایج امتحان جامع علوم پایه با حجم سر فصل در درس بافت‌شناسی رابطه معکوس و نیز با کیفیت تدریس در درس بهداشت رابطه مستقیم و کیفیت تدریس در درس قارچ‌شناسی رابطه معکوس و معنی‌داری نشان داد.

درس جنین‌شناسی از نظر اهمیت درس با نمره جامع علوم پایه رابطه معکوس داشت. احتمالاً کم بودن تعداد سؤالات درس جنین‌شناسی در امتحان جامع و سخت بودن این درس، از اهمیت آن در امتحان جامع علوم پایه می‌کاهد. درس تغذیه از نظر اهمیت درس با نمره جامع علوم پایه دانشجویان رابطه مستقیم داشت. مطالب مفید این درس درباره تغذیه انسان‌ها، اهمیت این درس در امتحان جامع علوم پایه را افزایش می‌دهد و در نتیجه نمره این درس در امتحان جامع علوم پایه افزایش می‌یابد.

درس جنین‌شناسی از نظر علاقه‌مندی با نمره جامع علوم پایه رابطه معکوس داشت. کم بودن تعداد سؤالات درس جنین‌شناسی در امتحان جامع و سخت بودن این درس، میزان علاقه‌مندی دانشجویان به این درس ‌را کاهش داده باشد.

درس بافت‌شناسی از نظر حجم سر فصل با نمره جامع علوم پایه رابطه معکوس داشت. احتمالاً با توجه به حجم زیاد مطالب درس بافت‌شناسی و ارایه شدن آن در نیم‌سال اول ورود به دانشگاه تأثیر نتایج این درس در امتحان جامع کاهش می‌یابد.

درس بهداشت از نظر کیفیت تدریس مدرس با نمره جامع علوم پایه رابطه مستقیم داشت. درس قارچ‌شناسی از نظر کیفیت تدریس با نمره جامع علوم پایه رابطه معکوس داشت یعنی با افزایش کیفیت تدریس درس قارچ‌شناسی، از میزان نمره جامع کاسته شده بود.

نتایج مطالعه Jafari و همکاران نشان داد که بین موفقیت در آزمون جامع و داشتن سابقه مشروطی ارتباط معنی‌دار وجود داشت. ولی بین موفقیت در امتحان جامع و سن ورود به دانشگاه، زمان شرکت در امتحان (شهریور یا اسفند)، محل اقامت او و جنس، رابطه ‌معنی‌داری دیده نشد [14]. Khazaei و همکاران در مطالعه خود گزارش کردند که بیشترین همبستگی معنی‌دار نمره آزمون جامع علوم پایه با معدل ترم پنجم و معدل کل دوره علوم پایه وجود داشت و بین نمره آزمون علوم پایه و جنس دانشجو، محل سکونت، سهمیه تحصیل در دبیرستان‌های تیزهوشان، تفاوت آماری معنی‌دار وجود نداشت [22]. نتایج مطالعه Panahandeh و همکارش نشان داد که امتحان جامع علوم پایه اعتبار پیش‌بین معنی‌دار نسبتاً بالایی را در عملکرد دانشجویان در امتحان جامع پیش کارورزی داشته است [15].

Fathi Nooran  در بررسی عوامل اقتصادی- اجتماعی مؤثر بر موفقیت تحصیلی دانشجویان دانشگاه علوم پزشکی شیراز در سال تحصیلی 1372-1371 چنین بیان می‌دارد که عواملی چون سن، جنس، نوع دانشکده، مقطع تحصیلی، تعداد فرزندان، بعد یا اندازه خانواده و ترتیب تولد با موفقیت تحصیلی مرتبط هستند و از عوامل تأثیرگذار محسوب می‌شوند [17].

نتایج مطالعه‌ای در دانشگاه علوم پزشکی قزوین نشان داد دانشجویان پزشکی مقطع بالینی اذعان داشتند که برخی از دروس دوره علوم پایه نظیر فیزیولوژی، باکتری‌شناسی و آناتومی ‌تنه کاربرد زیاد، دروس زبان تخصصی، ویروس‌شناسی، آناتومی ‌اندام و آناتومی ‌سر و گردن، انگل‌شناسی و قارچ‌شناسی، ایمونولوژی، نورو آناتومی، روان شناسی و بهداشت کاربرد متوسط و اپیدمیولوژی، بیوشیمی، ژنتیک، تغذیه، بافت‌شناسی، حشره‌شناسی، جنین‌شناسی و فیزیک پزشکی کاربرد کمی ‌در مقطع بالینی‌ دارند [18].

در مطالعهNamdari  و همکاران دروس فیژیولوژی و آناتومی ‌دارای بیشترین اهمیت و دروس حشره‌شناسی و فیزیک پزشکی دارای کمترین اهمیت از نظر تدریس، اهمیت دروس و علاقه‌مندی در دوره علوم پایه بودند. هم‌چنین، دروس آناتومی و بافت‌شناسی دارای بیشترین اهمیت و دروس فیزیک پزشکی و ویروس‌شناسی کمترین اهمیت از نظر کیفیت تدریس مدرس در دوره علوم پایه بودند و از نظر دانشجویان، درس آناتومی ‌دارای بیشترین وقت صرف شده برحسب روز و درس ویروس‌شناسی دارای کمترین وقت صرف شده برحسب روز در دوره امتحان جامع علوم پایه بودند. بین کیفیت تدریس مدرس، میزان اختصاص وقت برای دروس جهت آمادگی برای آزمون، میزان اهمیت دادن به واحد درسی، حجم سر فصل واحد درسی، میزان علاقه به واحد درسی، اهمیت دادن به تدریس واحد درسی در مقطع علوم پایه از یک سو و نتیجه آزمون جامع در دروس مختلف ارتباط معنی‌داری وجود دارد و هم‌چنین در این تحقیق درس جنین‌شناسی از نظر اهمیت دادن به تدریس و درس بهداشت از نظر کیفیت تدریس مدرس مشابه نتایج تحقیق ما، ارتباط معنی‌داری با نتایج امتحان جامع داشتند [12].

با توجه به نتایج پژوهش حاضر لازم است به آموزش دقیق‌تر دانشجویان توجه شود، برای مطالعه وسیع‌تر و عمیق‌تر در دانشجویان انگیزه لازم ایجاد شود، در کتب و منابع مرجع بازنگری صورت گیرد، اهداف عینی و متناسب با نیاز آموزشی دانشجو در دوره علوم پایه تدوین شود، کیفیت آموزشی اساتید گروه‌های آموزشی مربوط، با برگزاری کارگاه‌های روش تدریس ارتقاء یابد، از وسایل سمعی و بصری و آزمایشگاهی در آموزش دروس علوم پایه بیشتر استفاده شود، افراد در معرض خطر از نظر افت تحصیلی شناسایی شده و با برگزاری کلاس‌های تقویتی در هفته‌های قبل از برگزاری امتحان جامع این مشکل مرتفع گردد، روش‌های مورد استفاده در آموزش دوره علوم پایه آموزش داده شوند، جهت شناسایی عوامل مؤثر بر امتحان جامع علوم پایه و ارایه راهکارهای اساسی جهت ارتقای آموزش از مشاورین مجرب استفاده شود و هم­چنین در بررسی‌های جدید، نحوه برخورد اساتید با دانشجویان مورد بررسی قرار گیرد.

نتیجه‌گیری

با توجه به نقش مهم و اساسی دروس علوم پایه در پرورش شایستگی‌های پزشکان آینده، به منظور پیشرفت، ایجاد تحول و برداشتن گام‌های اصلاحی در آموزش پزشکی، باید به نظرات دانشجویان بها داده شده و توجه ویژه‌ای به دروس دوره علوم پایه داشت.

تشکر و قدردانی

نویسندگان از حمایت‌های معنوی و مادی معاون محترم و کارشناسان گرامی ‌حوزه پژوهشی و آموزشی دانشکده پزشکی و هم‌چنین دانشجویان محترم رشته پزشکی دانشگاه علوم پزشکی رفسنجان که در مطالعه شرکت کردند، سپاس‌گزاری می‌نمایند.

References

[1]  Javadi M, Javadi A. Assesment of the results of basic sciences exams of medical students in Qazvin University. Iranian Journal of Medical Education 2002; 2(0): 29. [Farsi]

[2]  Roudbari M, Dadgar F. Effective factors on the results of the basic sciences examinations at Zahedan University of Medical Sciences. J Qazvin Univ Med Sci 2004; 8(1) : 32-9. [Farsi]

[3]  Rafighdoost H, Komeili G, Nasirpour H. Study the effect of Medical Basic Sciences Exam on the Studies of Medical Students in Zahedan University of Medical Sciences during 1987-2008. Journal of Zabol University of Medical Sciences and Health Services 2012; 4 (1) : 38-46. [Farsi]

[4]  Javadi M. Assessment of the results of basic science exams of medical students in Qazvin University. J Qazvin Univ Med Sci 2001; 5(2): 69-75. [Farsi]

[5]  Haghdoost AA, Esmaeili A. Educational achievement in medical students entered university between 1995 and 2003, Kerman University of Medical Sciences. Strides Dev Med Educ 2008; 5(2): 80-7. [Farsi]

[6] Hassanzadeh G, Alipour Heydari M, Eslami M, Kazemi N, Sarshar M, Ghomashi B, et al. Success rate in basic medical sciences national exam among graduates and students applying for transfer to Iran. J Qazvin Univ Med Sci 2012; 15 (4) : 101-7.

[7]  Bazargan A. From internal evaluation in medical education to national institution for quality assurance in higher education in Iran: Challenges and prospective. J Cent Med Educ Stud Develop 2009; 6: 81-8. [Farsi]

[8]  Rabani A, Farzianpour F, Zamani GH, Zinaloo AA, Shajari H. Internal evaluation in Department of Pediatrics Faculty of Medicine, Tehran University of Medical Sciences. Iran J Pediatr 2006; 16(3) : 301-7. [Farsi]

[9]  Ghafourian Boroujerdnia M, Shakurnia A, Elhampour H. The opinions of Academic Members of Ahvaz University of Medical Sciences about the Effective Factors on their Evaluation Score Variations. Strides Dev Med Educ 2006; 3 (1) :19-25. [Farsi]

[10]         Mojtahedzadeh R, Mohamadi A, Karimi A. Educational ranking of medical schools of Iran: a strategy for identification of strengths and weaknesses. Hakim Research Journal 2007; 10: 36-42. [Farsi]

[11]         Eleazer GP, Stewart TJ, Wieland GD, Anderson MB, Simpson D. The national evaluation of senior mentor programs: older adults in medical education. J Am Geriatr Soc 2009; 57(2): 321-6.

[12]         Namdari P, Ebrahimzadeh F, Mardani M. Study of effective factors on comprehensive test of basic medical sciences of the medical students of Lorestan university of medical sciences. Yafteh 2010; 12(1): 5-12. [Farsi]

[13]         Mashayekhi F. Educational planning process. 2nd ed. Tehran: Madrese company; 2006: 139-40. [Farsi]

[14]         Jafari F, Goushegir SA, Pirasteh A, Fallah N, Yoosefi I. Survey of effective factors on success of Shahed Medical Faculty Students in the basic science exams (12th to 22nd period). Iranian Journal of Medical Education 2002; 2(0): 31. [Farsi]

[15]         Panahandeh Z, Behboudi F. Predictive validity of the comprehensive basic science examination mean score for assessment of medical students’ performance. Iranian Journal of Medical Education 2002; 2(0): 44. [Farsi]

[16]         Yousefi Mashouf R, Saeidi Jam M, Academic assessment process medical students basic science level Hamadan University of Medical Sciences during the five-year study, Journal of Teeb and Tazkieh 2003; 45(0): 16-21. [Farsi]

[17]         Fathi Nooran AH. Evaluation of socioeconomic factors affecting the academic success of students at Shiraz University [dissertation]. Shiraz: Shiraz University; 1993. [Farsi]

[18]         Moezzi M, Zaman Zad B, Shirzad H, Hamedi S, Poorhaydar B. Factors affecting the acquisition of rank tests in basic sciences Shahrekord University, 2002-2004. Med Educ Dev 2009; 3(1): 48-56. [Farsi]

[19]         Roudbari M, Dadgar F. The effective factors in the result of the basic science scores in students of Zahedan University of medical sciences. Zahedan Journal of Research in Medical Sciences 2002, 4(4): 197-206. [Farsi]

[20]         Mohammadi M, Ahmadi J. Predictive validity of the comprehensive basic science examination (CBSE) for success assessment of comprehensive preintership examination (CPIE) in medical students. Iranian Journal of Medical Education 2002; 2(0): 40. [Farsi]

[21]         Abbasi MR, Iranfar S, Rezaei M, Amiri Fard N. The Relationship Between the Ranks of Comprehensive Exam of Basic Sciences and Teacher Evaluation in Kermanshah University of Medical Sciences(1991-2003), J Kermanshah Univ Med Sci 8(3); 2004: 17-24. [Farsi]

[22]         Khazaei M, Iranfar S, Rezaei M, Khazaei S. The Relationship Between personal  and academic charactristics of medical students(2000) with results of comprehensive exam of basic sciences in the medical faculty of Kermanshah University. Journal of Teeb and Tazkieh 2003; 14(3): 11-5. [Farsi]