مجله دانشگاه علوم پزشکی رفسنجان
دوره 15، خرداد 1395، 246-235
تأثیر مداخله آموزشی بر اساس مدل اعتقاد بهداشتی جهت ارتقاء رفتارهای پیشگیریکننده از ایدز در آرایشگران مرد سیرجان
رضا صادقی[1]، سید سعید مظلومی[2]، مهری هاشمی[3]، محسن رضائیان[4]
دریافت مقاله: 23/8/94 ارسال مقاله به نویسنده جهت اصلاح: 26/10/94 دریافت اصلاحیه از نویسنده: 5/12/94 پذیرش مقاله: 17/12/94
چکیده
زمینه و هدف: شیوع بیماری ایدز در جهان در حال گسترش بوده و به یک مشکل اضطراری تبدیل شده است. بعضی از گروهها از جمله آرایشگران نقش مؤثری در انتقال بیماری ایدز دارند. این مطالعه با هدف بررسی کارایی مداخله آموزشی بر اساس مدل اعتقاد بهداشتی در خصوص رفتارهای پیشگیریکننده از ایدز در آرایشگران مرد شهرستان سیرجان در سال 1394 انجام شد.
مواد و روشها: این پژوهش یک کارآزمایی آموزشی بود. جمعیت مورد مطالعه، تعداد 200 نفر از آرایشگران مرد تحت پوشش مراکز بهداشتی درمانی شهرستان سیرجان بودند که بهطور تصادفی به دو گروه مداخله (100 نفر) و کنترل (100 نفر) تقسیم شدند. مداخله آموزشی طی دو جلسه 60 دقیقهای انجام شد. اطلاعات از طریق تکمیل پرسشنامه محقق ساخته روا و پایا شده (حاوی 49 سؤال) طی مصاحبه مستقیم قبل از مداخله آموزشی و سه ماه بعد از آن، جمعآوری گردید. دادهها با استفاده از آزمونهای مجذور کای، دقیق فیشر، t مستقل و t زوجی مورد تجزیه و تحلیل قرار گرفت.
یافتهها: پس از مداخله، نمرههای آگاهی در هر دو گروه مداخله و شاهد افزایش یافت. این یافته به علت اجرای برنامههای آموزشی روتین در آن مراکز بود. همچنین پس از مداخله، نمرات حساسیت درکشده، شدت درکشده، منافع و موانع درکشده، راهنما برای عمل و خودکارآمدی نیز در گروه مداخله به طور معنی داری افزایش داشت (001/0>p) ولی در گروه شاهد، افزایشی نداشت و اختلاف معنیداری مشاهده نگردید (05/0<p).
نتیجهگیری: مدل اعتقاد بهداشتی در خصوص رفتارهای پیشگیریکننده از ایدز در آرایشگران مرد مؤثر بود. بنابراین پیشنهاد میگردد در کنار روشهای آموزش سنتی، از مدل اعتقاد بهداشتی نیز استفاده گردد.
واژههای کلیدی: ایدز، مدل اعتقاد بهداشتی، آموزش بهداشت، آرایشگران مرد
مقدمه
ایدز چهارمین علت مرگ در جهان و از مهلکترین ویروسهای شناختهشده در عصر جدید میباشد که به لحاظ میزان کشندگی زیاد و هزینه مراقبتی فراوان، تهدیدی جدی برای سلامت و اقتصاد جوامع است ]1[. ایدز بزرگترین بیماری عفونی کشنده در دنیاست و آمارهای سال 2013 نشاندهنده آلوده بودن حدود 5/39 میلیون نفر از جمعیت جهان به این ویروس میباشد و سالانه در حدود 2 میلیون نفر در اثر ابتلاء به بیماری ایدز فوت میکنند ] 2[. آمارها در ایران نشان میدهد که تا مهر 1392 حدود 27 هزار نفر به ایدز مبتلا بودند] 3[. ایران یکی از کشورهای در معرض خطر آلودگی به ایدز شناخته شده است و بر اساس پیشبینی سازمان بهداشت جهانی، میزان آلودگی ویروس ایدز در ایران تا سال 2020 به ده درصد خواهد رسید] 4[.
گزارش سازمان بهداشت جهانی در سال 2012 نشان داد که شیوع HIV (Human Immunodeficiency Virus) در 15 کشوری که بار بیماری بالایی داشتند تا 25% کاهش یافته است که این کاهش تا حد زیادی به اجرای برنامههای جامع پیشگیری از HIV مربوط میشود] 5[. منابع علمی، تنها راه مؤثر مبارزه با ایدز را آموزش بهداشت میدانند و تأکید میکنند که گروههای پرخطر و آسیبپذیر باید در اولویت اصلی برنامههای آموزشی قرار گیرند ]6[.
بیماری ایدز از راههای مختلفی به انسان منتقل میشود؛ یکی از راههای انتقال این بیماری، آلودگی وسایل تیز و برندهای است که مکرراً برای افراد مختلف استفاده میشود و آرایشگری از حرفههایی است که به لحاظ ماهیت کار، در آن از وسایل تیز و برنده استفاده میشود و در صورت عدم رعایت موازین بهداشتی، خطر انتقال بیماری افزایش مییابد. از این رو آموزش به آرایشگران مرد با توجه به این که سهمی در پیشگیری از ایدز بر عهده دارند، یک ضرورت محسوب میشود ]7[.
ارزش یک آموزش به اثرگذاری آن و تغییر یا ایجاد رفتارهای سلامتی بستگی دارد. تأثیرگذاری آموزشی به استفاده مناسب از تئوریهای علوم رفتاری بستگی دارد. به این منظور پژوهشگران و محققان از مدلها برای تغییر رفتار کمک گرفتهاند که یکی از این مدلهای مؤثر در آموزش بهداشت، مدل اعتقاد بهداشتی است که رفتار را تابعی از دانش و نگرش فرد میداند و با توجه به اجزائی که دارد، بر اساس این اندیشه تدوین شده است که موجب ادراک افراد از یک تهدید سلامتی میشود و در نتیجه رفتارهای آنها را به سمت سلامتی سوق میدهد ]7[. علت بکارگیری این مدل، مطالعه علل عدم پذیرش مسائل بهداشتی توسط مردم و تبیین رفتار مردمانی بود که خود را از بیمارشدن مبرا میدانستند. این مدل، الگویی جامع است که بیشتر در پیشگیری از بیماری نقش دارد و رابطه بین اعتقادات و رفتار را نشان میدهد و بر این فرض استوار است که رفتار پیشگیریکننده مبتنی بر اعتقادات شخصی شامل آسیبپذیری شخص نسبت به بیماری، تأثیر وقوع بیماری بر زندگی فرد و تأثیر اقدامات بهداشتی در کاهش حساسیت و شدت بیماری است. سازههای مدل اعتقاد بهداشتی شامل حساسیت درکشده (perceived susceptibility)، منافع درکشده (perceived benefits)، راهنمای عمل (cues to action)، شدت درکشده (perceived severity)، موانع درکشده (perceived barriers) و خودکارآمدی (self efficacy) میباشد ]6[.
بر اساس این مدل برای اتخاذ رفتارهای پیشگیری از ایدز (پیشگیری اولیه)، افراد نخست باید در برابر مسئله احساس خطر نمایند (حساسیت درکشده)، سپس عمق این خطر و جدی بودن عوارض مختلف آن را درک کنند (شدت درکشده)، با علائم مثبتی که از محیط اطراف خود دریافت میکنند (راهنمای عمل)، مفید و قابل اجرا بودن رفتارهای پیشگیریکننده را باور نمایند (منافع درکشده)، عوامل بازدارنده از اقدام به این رفتارها را نیز کم هزینهتر از فواید آن بیابند (موانع درکشده) و خود را نیز قادر به انجام رفتارهای پیشگیریکننده بدانند (خودکارآمدی) تا در نهایت به عملکرد درستی در خصوص پیشگیری از ایدز اقدام نمایند ]6[.
مطالعات متعددی با این مدل انجام شده است؛ در مطالعهای در شهر تهران که با مدل اعتقاد بهداشتی انجام شده، نشان داده شد که رابطه معنیداری بین آگاهی شرکتکنندگان و شدت درکشده، حساسیت درکشده، و منافع درکشده در خصوص انجام تست غربالگری ایدز وجود دارد ]8[. نتایج پژوهشی دیگر نشان داد که قویترین سازه پیشبینیکننده برای پیشگیری از ایدز، منافع درکشده و کمترین آن حساسیت درکشده میباشد ]7[. در مطالعه دیگری، آموزش با استفاده از مدل اعتقاد بهداشتی منجر به افزایش سازههای حساسیت درکشده، شدت درکشده، منافع درکشده و کاهش موانع درکشده در ایجاد رفتارهای پیشگیریکننده از ایدز در معتادان تزریقی شد ]9[. نتایج پژوهش دیگری نشاندهنده تأثیر مداخله آموزشی در کاهش موانع درکشده در خصوص پیشگیری از آنفلوانزا میباشد ]10[.
بررسی متون نشان داد مطالعه مشابهی در ایران در خصوص کاربرد مدل اعتقاد بهداشتی در رفتارهای پیشگیریکننده از ایدز در آرایشگران مرد انجام نشده است. با توجه به این که آرایشگران از افرادی هستند که از وسایل تیز و برنده به عنوان ابزار کار استفاده می کنند و آلوده بودن این وسایل در انتقال بیماری به دیگران نقش مؤثری دارد؛ لذا محققان حاضر به بررسی اثرات مداخله آموزشی با استفاده از مدل اعتقاد بهداشتی در رفتارهای پیشگیریکننده از ایدز در آرایشگران مرد شهرستان سیرجان پرداختهاند.
مواد و روشها
این مطالعه از نوع کارآزمایی آموزشی بود. محیط پژوهش مراکز بهداشتی درمانی شهرستان سیرجان در سال 1394 و جمعیت مورد مطالعه، تعداد 200 نفر از آرایشگران مرد تحت پوشش مراکز بهداشتی درمانی شهرستان سیرجان بودند که به طور تصادفی ساده به دو گروه مداخله (100 نفر) و کنترل (100 نفر) تقسیم شدند. افراد با نمونهگیری تصادفی طبقهای از بین 8 مرکز بهداشتی درمانی انتخاب شدند، به گونهای که همه افراد در این رده شغلی، از احتمال مساوی برای ورود به مطالعه برخوردار بودند. انتخاب از طریق قرعهکشی بود. ابتدا همه افراد شمارهگذاری شده و سپس به قید قرعه از بین آنها تعداد لازم برای نمونه انتخاب شدند.
حجم نمونه با استفاده از فرمول اختلاف نسبت با در نظر گرفتن سطح اطمینان 95%، توان آزمون 80%، اختلاف میانگین عملکرد قبل و بعد از مداخله حدود 3/3 با انحراف معیار 7، به تعداد 84 نفر در هر گروه محاسبه شد که به دلیل احتمال ریزش نمونهها، تعداد 100 نفر برای هر گروه در نظر گرفته شد ]11[.
معیارهای ورود به مطالعه داشتن شغل آرایشگری و سکونت در شهرستان سیرجان، و معیار خروج از مطالعه، عدم تمایل برای ادامه شرکت در مطالعه بود. ابزار مورد استفاده در این پژوهش، پرسشنامه محقق ساخته روا و پایا شدهای بود که از طریق مصاحبه و توسط پرسشگر آموزش دیده، تکمیل گردید. پرسش نامهها بینام و بهصورت کدگذاریشده در سه قسمت تنظیم شده بود. بخش اول شامل اطلاعات دموگرافیک دارای 4 سؤال در زمینه سن، وضعیت تأهل، سطح تحصیلات و محل سکونت بود. بخش دوم مربوط به سنجش سازههای مدل اعتقاد بهداشتی بود. در این بخش 7 سؤال برای حساسیت درکشده، 5 سؤال برای شدت درکشده، 6 سؤال برای منافع درکشده، 5 سؤال برای موانع درکشده، 6 سؤال برای راهنما برای عمل و 6 سؤال برای سازه خودکارآمدی در نظر گرفته شد. بخش سوم مربوط به سنجش سازههای آگاهی و شامل 8 سؤال بود. نحوه نمرهدهی به سؤالات پرسشنامه بدین صورت انجام یافت که در سؤالات بخش آگاهی و راهنما برای عمل، به پاسخ بلی نمره 2 و به پاسخ خیر یا اطلاعی ندارم نمره 1 تعلق یافت که دامنه نمرههای آن برای آگاهی از 8 تا 16 و برای راهنما برای عمل از 6 تا 12 بود. در سؤالات مربوط به منافع درکشده، موانع درکشده، نگرش و عملکرد بر اساس مقیاس پنجگانه لیکرت تنظیم و به پاسخهای کاملاً موافقم نمره 5، موافقم نمره 4، نظری ندارم نمره 3، مخالفم نمره 2 و گزینه کاملاً مخالفم نمره 1 تعلق گرفت. دامنه نمرهها برای منافع درکشده و خودکارآمدی از 6 تا 30، برای شدت و موانع درکشده از 5 تا 25 و برای حساسیت درکشده از 7 تا 35 بود.
در این تحقیق برای تعیین روایی محتوایی پرسشنامه، ابتدا همه مطالعات انجام شده در این زمینه و پرسشنامههای مطالعاتی در دسترس، مورد بررسی قرار گرفته و پیشنویس اولیه تهیه شد. برای این امر، پرسشنامه برای بررسی در مورد جامع بودن به تأیید 9 نفر از متخصصین آموزش بهداشت و روانشناسی دانشآموخته دانشگاههای علوم پزشکی کرمان و یزد رسید. همچنین برای تعیین پایایی از روش آزمون مجدد که به فاصله 2 هفته بر روی 20 نفر از آرایشگرانی که جزو گروه مطالعه نبودند، استفاده گردید. ضریب همبستگی بین پاسخهای دو نوبت برای سؤالات آگاهی 86/0، برای حساسیت درکشده 73/0، شدت درکشده 77/0، منافع درکشده 83/0، راهنما برای عمل 84/0، موانع درکشده 79/0 و خودکارآمدی 75/0 محاسبه گردید.
محقق پس از انتخاب افرادی که معیارهای ورود به مطالعه را داشتند، به صورت تصادفی آنها را به دو گروه مداخله و شاهد تقسیم کرد. ابتدا پرسشنامه پیشآزمون طی مصاحبه توسط پژوهشگر، تکمیل گردید و سپس برنامه آموزشی در محل مراکز بهداشتی برای گروه مداخله انجام شد. محتوای آموزشی شامل تعریف بیماری ایدز، راههای انتقال، روشهای پیشگیری و همچنین آموزش نحوه محافظت فردی، نحوه ضدعفونی کردن وسایل و تجهیزات آرایشگری بود.
برنامه آموزشی برای چهار گروه 25 نفری (100 نفر گروه مداخله) شامل دو جلسه آموزشی به مدت یک ساعت به فاصله یک ماه بود که به روش سخنرانی، بحث گروهی و نمایش عملی برگزار گردید. روش سخنرانی به دلیل ارائه منظم، صرفهجویی در وقت و امکانات؛ روش پرسش و پاسخ به دلیل مشارکت فراگیران در جریان یادگیری؛ و روش نمایش عملی برای یادگیری مهارتها از طریق مشاهده به کار برده شد. در پایان جلسههای آموزشی نیز مطالب به صورت کتابچه (booklet) و جزوه (pamphlet) آموزشی در اختیار آرایشگران قرار گرفت. محل برگزاری کلاسهای آموزشی در مراکز بهداشتی درمانی بود. پس از سه ماه از برگزاری کلاسها، پرسشنامههای پسآزمون توسط محقق برای آرایشگران در دو گروه مداخله و شاهد تکمیل گردید. برای رعایت اخلاق پژوهش، قبل از شروع مطالعه هدف از انجام آن و همچنین محرمانه ماندن اطلاعات برای آنها توضیح داده شد. آنها با رضایت کامل و آگاهانه وارد مطالعه شدند. در ضمن هر چند گروه شاهد تحت مداخله آموزشی قرار نگرفتند، اما پس از تکمیل پسآزمون، آموزشها با همان کمیت و کیفیت برای گروه شاهد ارائه شد.
اطلاعات جمعآوری شده با استفاده از نرمافزار SPSS نسخه 16 مورد تجزیه و تحلیل قرار گرفت. برای مقایسه
میانگین نمره آگاهی و ابعاد مدل اعتقاد بهداشتی قبل و بعد از مداخله در هر یک از گروهها از آزمون t زوجی، برای مقایسه افزایش نمره آگاهی، سن و ابعاد مدل اعتقاد بهداشتی بین دو گروه از آزمون t مستقل و برای بررسی همگن بودن گروهها از لحاظ وضعیت تأهل، سطح تحصیلات و محل سکونت از آزمون مجذور کای و یا آزمون دقیق فیشر استفاده شد. سطح معنیداری در آزمونها کمتر از 05/0 در نظر گرفته شد.
نتایج
در این مطالعه 200 نفر در دو گروه مداخله (100 نفر) و شاهد (100 نفر) مورد بررسی قرار گرفتند که پس از تقسیم تصادفی میانگین و انحراف معیار سن افراد مورد بررسی در گروه مداخله و شاهد به ترتیب 53/11±92/42 و 77/10±42/43 سال بود. این تفاوت بر اساس آزمون t مستقل در دو گروه مداخله و شاهد تفاوت معنیداری را نشان نداد (264/0=p). سایر خصوصیات دموگرافیک جمعیت نیز در دو گروه تفاوت آماری معنیداری نشان نداد (جدول 1).
نتایج نشان داد که بین میانگین نمرات آگاهی، حساسیت درکشده، شدت درکشده، منافع درکشده، موانع درکشده، راهنما برای عمل و خودکارآمدی گروه مداخله و شاهد قبل از مداخله، اختلافی معنیدار مشاهده نشد، ولی بعد از مداخله آموزشی، اختلاف معنیداری وجود دارد (جدول 2).
جدول 1- مقایسه توزیع فراوانی مشخصات فردی گروه مداخله و شاهد آرایشگران مرد سیرجان در سال 1394
متغیر |
گروه مداخله (n= 100) |
گروه شاهد (n= 100) |
مقدار P |
||
تعداد |
درصد |
تعداد |
درصد |
||
وضعیت تأهل |
|||||
متأهل |
77 |
77 |
79 |
79 |
764/0* |
مجرد یا مطلقه یا همسر فوت شده |
23 |
23 |
21 |
21 |
|
تحصیلات |
801/0** |
||||
بیسواد |
61 |
61 |
51 |
51 |
|
ابتدایی |
16 |
16 |
19 |
19 |
|
راهنمایی |
10 |
10 |
14 |
14 |
|
دیپلم |
9 |
9 |
11 |
11 |
|
لیسانس و بالاتر |
4 |
4 |
5 |
5 |
|
محل سکونت |
|||||
شهر |
67 |
67 |
70 |
70 |
437/0* |
روستا |
33 |
33 |
30 |
30 |
* آزمون مجذور کای ** آزمون دقیق فیشر
جدول 2- مقایسه میانگین نمرات متغیرهای آگاهی و سازههای مدل اعتقاد بهداشتی در دو گروه مداخله و شاهد به تفکیک قبل و بعد از مداخله آرایشگران مرد سیرجان در سال 1394
قبل از مداخله انحراف معیار ± میانگین گروه مداخله گروه شاهد (100n=) (100n=) |
P مقدار * |
بعد از مداخله انحراف معیار ± میانگین گروه مداخله گروه شاهد (100n=) (100n=) |
مقدار P * |
|||
نمره آگاهی |
14/1±22/12 |
42/1±94/12 |
211/0 |
64/0±42/15 |
56/1±89/13 |
001/0> |
حساسیت درکشده |
61/2±14/32 |
09/3±77/29 |
362/0 |
77/1±77/36 |
01/3±86/29 |
001/0> |
شدت درکشده |
42/3±94/33 |
37/4±64/32 |
055/0 |
75/1±18/38 |
97/3±29/32 |
001/0> |
منافع درکشده |
37/2±19/33 |
83/2±71/32 |
345/0 |
78/1±50/37 |
78/2±54/32 |
001/0> |
موانع درکشده |
49/2±30/33 |
43/5±58/21 |
001/0> |
69/5±12/22 |
83/5±68/21 |
823/0 |
راهنما برای عمل |
41/1±72/13 |
18/0±08/13 |
170/0 |
77/0±46/15 |
93/1±09/13 |
001/0> |
خودکارآمدی |
49/3±53/29 |
46/3±31/29 |
735/0 |
48/2±75/35 |
32/3±37/29 |
007/0 |
* آزمون t مستقل، 05/0>p اختلاف معنیدار
نتایج آماری همچنین نشان داد که آگاهی آرایشگران مرد هم در گروه مداخله و هم در گروه شاهد بعد از مداخله آموزشی نسبت به قبل از آن افزایش معنیداری یافته است. همچنین در گروه مداخله بین میانگین نمره حساسیت و شدت درکشده، منافع و موانع درکشده، راهنما برای عمل، خودکارآمدی بعد از مداخله تغییر معنیداری مشاهده شد و مداخله آموزشی مؤثر بود (جدول 3).
جدول 3- مقایسه میانگین نمرات متغیرهای آگاهی و سازههای مدل اعتقاد بهداشتی قبل و بعد از مداخله در هر یک از گروههای مداخله و شاهد آرایشگران مرد سیرجانی در سال 1394
گروه مداخله انحراف معیار ± میانگین قبل از مداخله بعد از مداخله (100n=) (100n=) |
مقدار P * |
گروه شاهد انحراف معیار ± میانگین قبل از مداخله بعد از مداخله (100n=) (100n=) |
مقدار P * |
|||
نمره آگاهی |
14/1±22/12 |
64/0±42/15 |
001/0> |
42/1±94/12 |
56/1±89/13 |
021/0 |
حساسیت درکشده |
61/2±14/32 |
77/1±77/36 |
001/0> |
09/3±77/29 |
01/3±86/29 |
316/0 |
شدت درکشده |
42/3±94/33 |
75/1±18/38 |
001/0> |
37/4±64/32 |
97/3±84/32 |
427/0 |
منافع درکشده |
37/2±19/33 |
78/1±50/37 |
001/0> |
83/2±71/32 |
78/2±54/32 |
176/0 |
موانع درکشده |
49/2±30/33 |
69/5±12/22 |
001/0> |
43/5±58/21 |
83/5±68/21 |
423/0 |
راهنما برای عمل |
41/1±72/13 |
77/0±46/15 |
001/0> |
18/0±08/13 |
934/1±09/13 |
885/0 |
خودکارآمدی |
49/3±53/29 |
48/2±75/35 |
001/0> |
46/3±31/29 |
32/3±37/29 |
417/0 |
* آزمون t زوجی، 05/0>p اختلاف معنیدار
بحث
یافتههای مطالعه حاضر نشان داد که بهکاربردن مدل اعتقاد بهداشتی در آموزش آرایشگران مرد به افزایش آگاهی و نمرات سازههای مدل اعتقاد بهداشتی (بهجز سازه موانع درکشده) گروه مداخله در مقایسه با گروه شاهد انجامیده است.
یافتهها حاکی از افزایش معنیدار میانگین نمره آگاهی آرایشگران مرد گروه مداخله بعد از مداخله آموزشی بود؛ که نشاندهنده تأثیر مثبت برنامه آموزشی ارائهشده در این زمینه میباشد. یافتههای مطالعه Karimi و همکاران در خصوص تأثیر آموزش پیشگیری از ایدز در دانشآموزان و مطالعه Sadeghi و همکاران در بیماران دیابتی نشان داد که آموزش بر اساس مدل اعتقاد بهداشتی منجر به افزایش سطح آگاهی گروه مداخله نسبت به گروه شاهد شده است ]11، 9[.
در مطالعه حاضر میانگین نمرات حساسیت درکشده در مرحله بعد از مداخله در گروه مداخله افزایش یافت. افزایش میانگین نمرات حساسیت درکشده پس از آموزش در مطالعات متعدد مشاهده شده است ]12-11[. در مطالعه Ghafari و همکارش مداخله آموزشی باعث افزایش نمرات سازه حساسیت درکشده دانشآموزان در خصوص ایدز نشد که با نتایج این مطالعه مغایرت دارد ]13[.
مطالعه حاضر حاکی از افزایش معنیدار میانگین نمره شدت درکشده آرایشگران مرد گروه مداخله بعد از مداخله آموزشی بود. این امر نشان میدهد افراد علاوه بر این که خود را در برابر بیماری ایدز حساس میدانند بلکه آن را کشنده و مهلک نیز میدانند که با درک عقوبت بیماری اقدام به رفتارهای پیشگیریکننده مینمایند. نتایج مطالعات متعدد، همسو با نتایج این تحقیق، نشاندهنده افزایش میانگین نمره شدت درکشده افراد بر اثر مداخله مناسب آموزشی میباشد ]15-14، 12[.
وجود کاهش معنیدار در میانگین نمره موانع درکشده بعد از مداخله آموزشی بین دو گروه، حاکی از تأثیر مثبت آموزش بر رفع موانع درکشده در گروه مداخله است. ارتقاء آگاهی و اصلاح باورهای نادرست به همراه بحث و گفتگو میتواند نقش مؤثری در کاهش موانع درکشده داشته باشد. مطالعه Pirzadeh و همکارش در شهر اصفهان نشان داد که آموزش با استفاده از مدل اعتقاد بهداشتی نقش مؤثری در کاهش موانع درکشده در خصوص پیشگیری از ایدز در دانشآموزان دختر داشته است ]16[. در مطالعهای دیگر Najimi و همکاران نشان دادند که مداخله آموزشی در کاهش موانع درکشده در خصوص بیماری آنفلوانزا مؤثر بوده است ]10[.
اتخاذ عمل برای پیشگیری از بیماری یا برای اقدام در مورد یک بیماری، به درک منافع آن وابسته است. در مطالعه حاضر بعد از آموزش، میانگین نمره منافع درکشده گروه مداخله نسبت به گروه شاهد افزایش معنیداری پیدا کرد که با نتایج مطالعات مشابه همخوانی دارد ]17، 15[.
همچنین در این مطالعه، بعد از آموزش، میانگین نمره راهنما برای عمل آرایشگران مرد گروه مداخله نسبت به گروه شاهد افزایش معنیداری نشان داد که با نتایج مطالعات مشابه همخوانی دارد ]19-18، 9[.
در مطالعه حاضر میانگین نمره خودکارآمدی نیز پس از مداخله آموزشی در گروه مداخله افزایش یافت. Bandura خودکارآمدی را به عنوان اطمینان فرد نسبت به تواناییهایش در انجام موفقیتآمیز یک عمل تعریف کرده است ]20[. مطالعهای در ترکیه نشان داد که خودکارآمدی و انگیزه سلامتی دو بخش مهم از اجزاء مدل باور بهداشتی هستند که نسبت به سایر اجزاء مدل، پیشگویی کننده قویتری برای خودآزمایی پستان در زنان است ]21[. نتایج مطالعات مشابه نیز نشاندهنده تأثیر آموزش بر اساس مدل اعتقاد بهداشتی در افزایش میانگین نمره خودکارآمدی میباشد ]24-22[.
با توجه به این بررسی و یافتههای بهدستآمده، پیشنهاد میگردد یک برنامهریزی دقیق آموزشی برای آرایشگران مرد و زن بر اساس مدل اعتقاد بهداشتی انجام گیرد و برنامهریزان با استفاده از روشهای آموزشی فردی و گروهی اقدام به آموزش آنها نموده تا بتوان تا حدودی از این بیماری مهلک پیشگیری نمود.
از محدودیتهای این مطالعه، پایین بودن احتمالی اعتبار ابزار پرسشنامه برای سنجش دیدگاه واقعی افراد بود که با بدون نام کردن آن و دادن اطمینان جهت محرمانه نگهداشتن اطلاعات افراد، تا حدودی کنترل گردید.
نتیجهگیری
نتایج این مطالعه حاکی از تأثیر مداخله آموزشی بر اساس مدل اعتقاد بهداشتی بر آگاهی آرایشگران مرد شهرستان سیرجان در خصوص پیشگیری از ایدز دارد. بنابراین به نظر میرسد آموزش و مداخله بر اساس مدل اعتقاد بهداشتی جهت تقویت آگاهی و ارتقاء رفتارهای پیشگیریکننده از ایدز ضروری است.
تشکر و قدردانی
محققان از کمیته تحقیقات دانشکده علوم پزشکی سیرجان و معاونت پژوهشی دانشگاه علوم پزشکی کرمان برای حمایت مالی و نیز از آرایشگران مرد شرکت کننده در این پژوهش کمال تشکر را دارند.
References
[1] Word Health Organization WH. AIDS epidemic update, December 2006: World Health Organization Genera; 2007.
The Effects of an Educational Intervention Based on the Health Belief Model to Enhance HIV-Preventive Behaviors among Male Barbers in Sirjan
R. Sadeghi[5], S. S. Mazloomy[6], M. Hashemi[7], M. Rezaeian[8]
Received:14/11/2015 Sent for Revision: 14/11/2015 Received Revised Manuscript: 24/02/2016 Accepted: 07/03/2016
Background and Objectives: The AIDS (Acquired Immune Deficiency Syndrome) epidemic is considerably widespread across the world, turning out to be an exigent problem. Some groups such as barbers have a more effective role in HIV/AIDS transmission. The aim of this study was to assess the effects of an educational intervention based on the Health Belief Model (HBM) to enhance HIV-preventive behaviors among male barbers in Sirjan.
Materials and Methods: This was an educational trial study. Two hundred male barbers attending health centers in Sirjan city, were selected to participate in this study (100 in intervention group and 100 in control group). The intervention was conducted over two sessions in 60 minutes. Data were collected by conducting a validated and reliable questionnaire made by researcher (including 49 questions) before intervention and three months after intervention. Data was analyzed by chi-square, Fisher's exact, paired t-test and independent t-test.
Results: After intervention, knowledge scores increased significantly in both intervention and control group, which was probably due to the routine education program in that center. Perceived susceptibility, severity, benefits, and barriers, cues to action, and self-efficacy changed significantly in the intervention group compared to the control group (p<0.001). But, there was no increase or significant difference in the control group (p>0.05).
Conclusion: HBM was effective in educating the male barbers. Therefore, it is proposed traditional training methods along with the HBM in training barbers.
Key words: AIDS, Health belief model, Health education, Male barbers
Funding: This research was funded by Kerman University of Medical Sciences.
Conflict of interest: None declared.
Ethical approval: The Ethics Committee of Kerman University of Medical Sciences approved the study.
How to cite this article: Sadeghi R, Mazloomy SS, Hashemi M, Rezaeian M. The Effects of An Educational Intervention Based on the Health Belief Model to Enhance Hiv-Preventive Behaviors Among Men Barbers in Sirjan. J Rafsanjan Univ Med Sci 2016; 15(3): 235-46 [Farsi]
[1]- دانشجوی دکتری آموزش بهداشت، دانشگاه علوم پزشکی و خدمات بهداشتی درمانی شهید صدوقی یزد، یزد، ایران
[2]- استاد، مرکز تحقیقات عوامل اجتماعی مؤثر بر سلامت، دانشگاه علوم پزشکی و خدمات بهداشتی درمانی شهید صدوقی یزد، یزد، ایران
[3]- کارشناس بهداشت، مرکز تحقیقات مدلسازی در سلامت، پژوهشکده آیندهپژوهی در سلامت، دانشگاه علوم پزشکی کرمان، کرمان، ایران
[4]- (نویسنده مسئول) اﺳﺘﺎد، ﮔﺮوه آﻣﻮزﺷﯽ اپیدمیولوژی و آمار زیستی و مرکز تحقیقات محیط کار، داﻧﺸﮑﺪه ﭘﺰﺷﮑﯽ، داﻧﺸﮕﺎه ﻋﻠﻮم ﭘﺰﺷﮑﯽ رﻓﺴﻨﺠﺎن، رﻓﺴﻨﺠﺎن، اﯾﺮان
تلفن: 31315123-034، دورنگار: 31315003-034، پست الکترونیکی: moeygmr2@yahoo.co.uk
[5]- PhD Candidate in Health Education, Shahid Sadoughi University of Medical Sciences, Yazd, Iran
[6]- Prof., Social Determinants of Health Research Center, Shahid Sadoughi University of Medical Sciences, Yazd, Iran
[7]- Health Expert, Research Center for Modeling in Health, Institute for Futures Studies in Health, Kerman University of Medical Sciences, Kerman, Iran
[8]- Prof., Dept. of Epidemiology and Biostatics, Occupational Research Center, Medical School, Rafsanjan University of Medical Sciences, Rafsanjan, Iran
(Corresponding Author) Tel: (034) 31315123, Fax:(034) 31315003, E-mail: moeygmr2@yahoo.co.uk
بازنشر اطلاعات | |
این مقاله تحت شرایط Creative Commons Attribution-NonCommercial 4.0 International License قابل بازنشر است. |