مجله علمی دانشگاه علوم پزشکی رفسنجان

مقاله پژوهشی

مجله دانشگاه علوم پزشکی رفسنجان

دوره 15، شهریور 1395، 526-515

موانع پژوهش در علوم پزشکی از دیدگاه اعضای هیأت علمی دانشگاه علوم پزشکی بیرجند در سال 1391

رضا صفدری[1]، مرجان قاضی‌سعیدی[2]، حمیده احتشام[3]، مهری روبیاتی[4]، نرگس ضیایی[5]

دریافت مقاله:9/9/94         ارسال مقاله به نویسنده جهت اصلاح:30/9/94      دریافت اصلاحیه از نویسنده:5/4/95         پذیرش مقاله:8/4/95

چکیده

زمینه و هدف: یکی از بارزترین شاخص‌های بالندگی و توسعه‌یافتگی در جوامع، توانایی‌های فناورانه و پژوهش‌های علمی و کاربردی است که برخی موانع و مشکلات اقتصادی، اجتماعی، فرهنگی می‌تواند بر روند آن تأثیرگذار باشد. بنابراین، هر اقدامی برای روشن ساختن جایگاه تحقیق و موانع پیش روی آن حائز اهمیت است. پژوهش حاضر، به بررسی موانع پژوهش در علوم پزشکی از دیدگاه اعضای هیأت علمی دانشگاه علوم پزشکی بیرجند در مورد موانع مؤثر بر فعالیت‌های تحقیقاتی از زوایای مختلف می‌پردازد.

مواد و روش‌ها: این مطالعه از نوع مقطعی بوده و به‌صورت سرشماری انجام شده است. جامعه آماری آن، اعضای هیأت علمی دانشگاه علوم پزشکی بیرجند در سال 1391 است. از 119 پرسش‌نامه توزیع‌شده، 102 مورد بررسی شد. ابزار پژوهش، پرسشنامه محقق ساخته در 6 حیطه موانع مالی، امکاناتی، حرفه‌ای، علمی، فردی، مدیریتی و سازمانی بود که در مقیاس 5 گزینه‌ای لیکرت طراحی شد. برای تحلیل اطلاعات از شیوه‌های آمار توصیفی و آنالیز واریانس دوطرفه رتبه‌ای Friedman استفاده شده است.

یافته‌ها: نتایج بررسی دیدگاه پژوهشگران نشان می‌دهد که همه موانع شش‌گانه را در انجام پژوهش مؤثر می‌دانند؛ اما به ترتیب موانع مدیریتی و سازمانی با میانگین 63/0±73/3، موانع مالی با میانگین 72/0±62/3 و موانع حرفه‌ای با میانگین 62/0±61/3، بیشترین تأثیر را در روند انجام فعالیت‌های پژوهشی دارند. همچنین موانع علمی با میانگین 93/0±15/3 کمترین تأثیر را داشتند.

نتیجه‌گیری: نتایج پژوهش حاضر حاکی از آن است که پژوهشگران، انگیزه و علاقه لازم برای انجام پژوهش را دارند و با توجه به مشکلات موجود، راهکارهایی نظیر توانمندسازی پژوهشگران، به‌کارگیری تکنولوژی‌های جدید در ایجاد تیم‌های پژوهشی و امکان استفاده از کارشناسان پژوهشی در مراحل مختلف تحقیقات علوم پزشکی می‌تواند در رفع مشکلات و موانع پژوهش تأثیرگذار باشند.

واژه‌های کلیدی: موانع پژوهش، فعالیت‌های پژوهشی، اعضای هیأت علمی، بیرجند

مقدمه

دانشگاه‌ها و مؤسسه‌های آموزش عالی یکی از مهمترین مسیرهای تولید علم در هر کشوری هستند، ایران ازجمله کشورهایی است که دارای دانشگاه‌ها و مراکز پژوهشی زیادی در زمینه علوم پزشکی است که عمده‌ترین بخش از تولیدات علمی کشور در زمینه پزشکی را تشکیل می‌دهند. کمیت و کیفیت تولیدات علمی یکی از مهمترین شاخص‌های توسعه علمی در کشور محسوب می‌گردند
]2-1[.

بر اساس پژوهش‌های صورت‌گرفته، حضور مجلات حوزه علوم پزشکی کشور در نمایه پایگاه‌های اطلاعاتی Web of Sciences و Scopus در سطح مطلوبی قرار ندارد. با وجود پیشرفت‌های اخیر در زمینه تولید مقالات علمی و پژوهشی، اما رسیدن به جایگاه شایسته کشور در این حوزه مستلزم تلاش بیشتر است ]3[.

اولین گام برای سامان بخشیدن به امر پژوهش در جامعه، دستیابی به درک درستی از توانمندی‌ها، امکانات موجود و نیز پی بردن به نقاط ضعف و قدرت برنامه‌های تحقیقاتی است. پژوهش‌های متعددی در این راستا صورت گرفته است.

مهمترین موانع پژوهش از دیدگاه پژوهشگران دانشگاه علوم پزشکی ایران، محدودیت‌های تایپ، پرینت، زیراکس، مشاوره پژوهشی، اینترنت و کتابخانه معرفی شده است ]1[. از دیدگاه اعضای هیأت علمی دانشگاه علوم پزشکی شیراز، موانع مالی، بیشترین و موانع علمی، کمترین تأثیر را بر فعالیت‌های پژوهشی دارند ]4[. اعضای هیأت علمی دانشگاه علوم پزشکی همدان، به ترتیب مشغله زیاد در امور آموزشی، تدریس و یا درمان، موانع موجود در انجام پروژه‌های اصیل پژوهشی و گزارش نتایج به‌صورت مقالات، طولانی بودن زمان ارائه تا چاپ مقالات در مجلات علمی فارسی و نداشتن تسلط کافی به زبان انگلیسی را از عوامل مؤثر بر عدم گرایش به نگارش مقالات علمی می‌دانند ]5[. از دیدگاه اساتید و کارکنان دانشگاه علوم پزشکی شهرکرد، مهم‌ترین موانع انجام پژوهش به ترتیب عدم ایجاد انگیزه در پژوهشگران، کمبود وقت و مشغله زیاد، مقررات بازدارنده اداری، عدم استفاده از نتایج تحقیق و ناتوانی در ترجمه مقالات فارسی به زبان‌های دیگر بوده است ]6[. در بررسی عوامل بازدارنده انجام پژوهش از دیدگاه اعضای هیأت علمی دانشگاه علوم پزشکی رفسنجان، موانع سازمانی و اداری، شخصی، اجتماعی و اقتصادی و مالی به ترتیب مهمترین موانع تحقیق ذکر شده بودند. همچنین به‌منظور رفع موانع مورد نظر اعضای هیأت علمی، درخواست‌های آن‌ها برای پیگیری در سه سطح دانشگاه و وزارتخانه، امور پژوهشی دانشگاه و دانشکده‌ها و درخواست‌های ویژه دسته‌بندی شد ]7[. شرکت‌کنندگان در مطالعه بررسی موانع مشارکت پرستاران در امر پژوهش‌های بالینی در مراکز آموزشی-درمانی شهر تبریز، موانع سازمانی و سپس موانع فردی را مؤثر دانسته‌اند ]8[. در میان موانع انجام پژوهش‌های آموزشی در دانشگاه علوم پزشکی شهید صدوقی یزد، بالاترین امتیاز مربوط به مؤلفه‌ موانع حرفه‌ای و پایین‌ترین امتیاز مربوط به مؤلفه موانع علمی بود ]9[.

بررسی موانع تحقیقاتی در کشورهای دیگر نیز نشان داد اعضای هیأت علمی، حجم زیاد فعالیت‌های درمانی را عامل مهم کمبود زمان و فراغت‌خاطر در انجام پژوهش و یا تفکر در مورد کاربست آن بیان داشته‌اند ]16-10[. Majumder در تحقیقی که در مورد علل عدم کاربست نتایج پژوهش‌های علوم پزشکی در کشورهای آسیایی انجام داد یکی از مهمترین علل این امر را عدم تناسب پژوهش‌های انجام‌شده با نیازهای واقعی این جوامع ذکر می‌کند ]17[.

بنابراین آگاهی از موانع تحقیقات و تلاش در جهت برطرف کردن آن‌ها به‌منظور ارتقای کمی و کیفی پژوهش امری ضروری به نظر می‌رسد. به دلیل تفاوت‌های موجود در شرایط انجام فعالیت‌های تحقیقاتی، امکانات دانشگاه‌ها، تعداد مراکز تحقیقاتی، دسترسی به پایگاه‌های اطلاعاتی، فرهنگ سازمانی، اعتبارات دانشگاه و ...، دیدگاه پژوهشگران در محیط‌های تحقیقاتی مختلف نسبت به موانع پژوهش متفاوت است و مطالعه آن‌ها در جوامع مختلف؛ نتایج متفاوتی دارد. پژوهش حاضر در نظر دارد با بررسی نظرات پژوهشگران دانشگاه علوم پزشکی بیرجند در مورد موانع مؤثر بر فعالیت‌های تحقیقاتی، گام مؤثری در جهت شناخت آن‌ها بردارد و در جهت‌دهی به سیاست‌گذاری‌های پژوهشی دانشگاه، نقش داشته باشد.

مواد و روش‌ها

این مطالعه از نوع مقطعی بوده و به‌صورت سرشماری انجام شده است. جامعه آماری آن را اعضای
هیأت علمی دانشگاه علوم پزشکی بیرجند (اعم از علوم پایه و بالینی) شاغل در دانشکده‌های پزشکی، دندانپزشکی، پیراپزشکی، پرستاری و بهداشت تشکیل می‌دهد که 119 نفر بودند. ابزار پژوهش پرسشنامه‌ای محقق ساخته و از نوع سؤالات بسته بود که به دو بخش مشخصات زمینه‌ای مربوطه و بخش نگرش جامعه پژوهش تقسیم شده است. مشخصات زمینه‌ای دربرگیرنده اطلاعات دموگرافیک، مدرک تحصیلی، مرتبه علمی و مسئولیت اجرایی است. بخش نگرش شامل 8 سؤال در بخش موانع فردی، 6 سؤال در بخش موانع حرفه‌ای، 9 سؤال در بخش موانع امکاناتی، 7 سؤال در بخش موانع مالی، 9 سؤال در بخش موانع علمی و 12 سؤال در بخش موانع مدیریتی-سازمانی بود. بر اساس مقیاس لیکرت دیدگاه اعضای هیأت علمی در پنج گزینه کاملاً مخالفم، مخالفم، بی‌نظر، موافقم و کاملاً موافقم تنظیم گردید و بالاترین نمره نگرش 5 برای کاملاً موافقم و پایین‌ترین آن 1 برای کاملاً مخالفم در نظر گرفته شد. روایی پرسشنامه توسط 4 نفر از استادان رشته کتابداری و 1 نفر متخصص طراحی پرسشنامه، تأیید و پایایی آن به‌وسیله فرمول ضریب آلفای کرونباخ (92/0=α) محاسبه شد. پرسشنامه‌ها که به‌صورت خودایفا تنظیم شده بود، توسط پژوهشگران توزیع و جمع‌آوری گردید. از 119 پرسش‌نامه توزیع‌شده، پس از حذف پرسشنامه‌هایی که به‌صورت کامل تکمیل نشده بودند و خروج افرادی از جامعه پژوهش که برای شرکت در مطالعه رضایت نداشتند، سرانجام 102 مورد با رعایت قوانین محرمانگی، بررسی شد.

به‌منظور تجزیه‌وتحلیل اطلاعات به‌دست‌آمده، از نرم‌افزار SPSS نسخه 18 و آمار توصیفی (میانگین و درصد) استفاده شد. همچنین برای بررسی ارتباط متغیرها بر فعالیت‌های تحقیقاتی و نیز رابطه بین آن‌ها، به‌تناسب نیاز، آزمون ناپارامتریک Kruskal-Wallis و آنالیز واریانس دوطرفه رتبه‌ای Friedman مورد استفاده قرار گرفت. همچنین، به‌منظور تعیین تفاوت دیدگاه افراد، در رابطه با موانع مؤثر بر پژوهش، از آزمون آنالیز واریانس یک‌طرفه استفاده شد. سطح معنی‌داری در آزمون‌ها 05/0 در نظر گرفته شد.

نتایج

یافته‌های دموگرافیک پژوهش حاکی از آن است که 50 نفر از افراد موردمطالعه (49%) مؤنث و 52 نفر (51%) مذکر بودند. بیشترین فراوانی (2/39%) مربوط به افراد متخصص و فوق‌تخصص و کمترین فراوانی (5/24%) مربوط به افراد دارای تحصیلات دکتری تخصصی بود. بیشترین فراوانی (1/47%) مربوط به افراد دارای مرتبه علمی استادیاری و کمترین فراوانی (7/15%) مربوط به افراد دانشیار بود. 41 نفر از افراد موردمطالعه (2/40%) مسئولیت اجرایی داشتند. (جدول 1)

جدول 1- توزیع فراوانی برخی ویژگی‌های زمینه‌ای اعضای هیأت علمی دانشگاه علوم پزشکی بیرجند در سال 1391

بررسی موانع فردی نشان داد که نبود فراغت‌خاطر روحی و روانی به علت وجود تنش‌ها و مشکلات خارج از دانشگاه با میانگین نمره 15/5 بیشترین تأثیر و بی‌علاقگی نسبت به امر پژوهش با میانگین نمره 60/3 کمترین تأثیر را دارند. نتیجه آزمون Friedman نشان داد که بین میانگین نمره عوامل مربوط به موانع فردی مؤثر بر فعالیت‌های تحقیقاتی تفاوت معنی‌داری (001/0p<) وجود دارد (جدول 2).

در حوزه موانع حرفه‌ای، مشکل بودن ارتباطات نزدیک علمی با پژوهشگران و مراکز پژوهشی در خارج از دانشگاه با میانگین نمره 93/3 بیشترین تأثیر و مشکلات معیشتی و ضرورت چندشغلی بودن در خارج از دانشگاه با میانگین نمره 80/2 کمترین تأثیر را دارند و نتیجه آزمون Friedman نشان داد که بین میانگین نمره عوامل مربوط به موانع حرفه‌ای مؤثر بر فعالیت‌های تحقیقاتی تفاوت معنی‌داری وجود دارد (001/0p<). (جدول 2)

در بررسی موانع امکاناتی، کمبود کارشناسان و دستیاران پژوهشی آموزش‌دیده با میانگین نمره 56/6 بیشترین تأثیر و کمبود منابع علمی با میانگین نمره 93/2 کمترین تأثیر را دارند. نتیجه آزمون Friedman نشان داد که بین میانگین نمره عوامل مربوط به موانع امکاناتی مؤثر بر فعالیت‌های تحقیقاتی تفاوت معنی‌داری (001/0p<) وجود دارد (جدول 2).

در رابطه با موانع مالی، پایین بودن میزان درآمد حاصل از فعالیت‌های تحقیقاتی، نسبت به درآمدهای خارج از دانشگاه، با میانگین نمره 71/4 بیشترین تأثیر و بودجه ناکافی در دانشگاه برای کارهای علمی-تحقیقاتی با میانگین نمره 28/3 کمترین تأثیر را دارند و نتیجه آزمون فریدمن نشان داد که بین میانگین رتبه عوامل مربوط به موانع مالی مؤثر بر فعالیت‌های تحقیقاتی تفاوت معنی‌داری (001/0p<) وجود دارد (جدول 2).

جدول 2- میانگین و انحراف معیار گویه‌های هریک از حیطه‌های شش‌گانه موانع فعالیت‌های تحقیقاتی در دانشگاه علوم پزشکی بیرجند از دیدگاه اعضای هیأت علمی در سال 1391

بررسی موانع علمی نشان داد که عدم تسلط کافی به روش‌های تحقیق، با میانگین نمره 45/5 بیشترین تأثیر و عدم تسلط کافی در مقاله‌نویسی و تهیه پوستر با میانگین نمره 54/4 کمترین تأثیر را در فعالیت‌های تحقیقاتی دارند. نتیجه آزمون فریدمن نشان داد که بین میانگین نمره عوامل مربوط به موانع علمی مؤثر بر فعالیت‌های تحقیقاتی تفاوت معنی‌داری (001/0=p) وجود دارد (جدول 2).

در حوزه موانع مدیریتی-سازمانی، عدم به‌کارگیری نتایج حاصل از تحقیقات در بهبود امور جامعه با میانگین نمره 97/7 بیشترین تأثیر و نامشخص بودن و تعدد مراجع تصمیم‌گیری در تصویب و ارزیابی فعالیت پژوهشی با میانگین نمره 96/4 کمترین تأثیر را دارند. نتیجه آزمون فریدمن نشان داد که بین میانگین نمره عوامل مربوط به موانع مدیریتی-سازمانی مؤثر بر فعالیت‌های تحقیقاتی تفاوت معنی‌داری (001/0p<) وجود دارد (جدول 2).

مقایسه دیدگاه افراد در خصوص موانع مؤثر بر فعالیت‌های تحقیقاتی، این نتایج را نشان داد:

از دیدگاه افراد موردمطالعه، موانع مدیریتی-سازمانی با میانگین نمره 63/0±73/3 بیشترین تأثیر و موانع علمی با میانگین نمره 93/0±15/3 کمترین تأثیر در فعالیت‌های تحقیقاتی دارد. نتیجه آزمون آنالیز واریانس نشان داد که بین دیدگاه افراد موردمطالعه در خصوص موانع مؤثر بر فعالیت‌های تحقیقاتی تفاوت معنی‌داری (001/0p<) وجود دارد (جدول 3).

همچنین میانگین نمره دیدگاه افراد در خصوص موانع فردی نسبت به موانع امکاناتی و علمی به‌طور معناداری بیشتر و نسبت به موانع مدیریتی-سازمانی به‌طور معناداری کمتر بود (05/0>p). به‌علاوه، میانگین نمره دیدگاه افراد در خصوص موانع حرفه‌ای نسبت به موانع امکاناتی و موانع علمی به‌طور معناداری بیشتر بود (05/0>p). همچنین، میانگین نمره دیدگاه افراد در خصوص موانع مالی نسبت به موانع مدیریتی-سازمانی به‌طور معناداری کمتر و نسبت به موانع علمی به‌طور معناداری بیشتر بود (05/0>p). میانگین نمره دیدگاه افراد در خصوص موانع مدیریتی-سازمانی نسبت به موانع علمی نیز به‌طور معناداری بیشتر بود (05/0>p).

جدول 3- مقایسه میانگین دیدگاه اعضای هیأت علمی دانشگاه علوم پزشکی بیرجند در خصوص موانع مؤثر بر فعالیت‌های تحقیقاتی در سال 1391

بحث

نتایج حاصل از بررسی دیدگاه پژوهشگران نشان داد روند فعالیت‌های تحقیقاتی در دانشگاه، از موانع و مشکلات متعددی تأثیر پذیرفته است که از جوانب مختلف قابل‌تأمل و بررسی است.

نمره‌بندی عوامل فردی در پژوهش حاضر، بیانگر علاقه پژوهشگران دانشگاه به انجام فعالیت‌های تحقیقاتی و مشارکت در تحقیقات گروهی است، اما تنش‌ها و مشکلات خارج از دانشگاه بر نقش‌آفرینی آنها در انجام تحقیقات تأثیری منفی دارد. عامل مهم دیگری که لزوم توجه بیشتر را می‌طلبد، پرداختن به مشکلات جامعه به‌جای الگوبرداری از تحقیقات خارجی است. در پژوهش‌های مختلف، تأثیر انگیزه‌های درونی افراد در میزان فعالیت‌های پژوهشی آنها مورد تأیید قرار گرفته است ]20-18 [.

در زمینه موانع حرفه‌ای، مشکلات ارتباط با پژوهشگران خارج از دانشگاه برای انجام پژوهش‌های گروهی و بین‌رشته‌ای بالاترین نمره را به خود اختصاص داده است. به نظر می‌رسد استفاده از روش‌های ارتباط مجازی مانند استفاده از پست الکترونیک و برگزاری کنفرانس‌های مجازی می‌تواند راهگشا باشد. اشتغال در کارهای اجرایی و نیز در بخش بالینی از مهمترین عوامل حرفه‌ای بازدارنده عنوان شده‌اند. این موارد در پژوهش‌های بسیاری مورد تأکید بوده‌اند ] 22-21، 11-10[. این در حالی است ‌کهBernardin  اعتقاد دارد یک عضو هیأت علمی زمانی می‌تواند در انجام وظیفه آموزشی خود موفق باشد که محقق خوبی نیز باشد و بتواند از نتایج تحقیقات خود در تدریس نیز استفاده کند ]22[. انتصاب متخصصین در پست‌های وقت‌گیر اداری، از آسیب‌های عرصه پژوهش به شمار می‌رود و این تهدید را نیز به دنبال دارد که استمرار ماندن در چنین پست‌هایی، رفته‌رفته نوعی گرایش اداری و روزمرگی را در این افراد به وجود آورد ]4[.

کمبود کارشناسان پژوهشی توانمند، مهمترین مانع امکاناتی از دیدگاه پژوهشگران دانشگاه بود. یافته‌های پژوهش‌های دیگر نیز تأییدکننده این عامل است ]6[. طولانی بودن روند تهیه مواد لازم در تحقیق نیز از موانع مهم دیگر است که با توجه به کاربردی بودن پژوهش‌های علوم پزشکی و لزوم تأمین مواد آزمایشگاهی و تجهیزات پزشکی، نیاز به توجه بیشتری دارد. پژوهش‌های متعددی این نتیجه را در بر داشته است ]17، 14[؛ لذا در برخی موارد علی‌رغم میل باطنی محقق، انتخاب موضوع پژوهش بر اساس امکانات موجود است نه علاقه و نوآوری ]4[. طولانی بودن فرآیند چاپ مقالات علمی، در پژوهش حاضر و تحقیقات دیگر، به‌عنوان یکی از مهمترین عوامل بازدارنده فعالیت‌های تحقیقاتی معرفی شده است. به نظر می‌رسد با استفاده از سیستم‌های الکترونیکی و ارسال الکترونیکی مقالات، بتوان زمان این فرآیند را کاهش داد ]5[.

پایین بودن میزان درآمد حاصل از فعالیت‌های تحقیقاتی نسبت به درآمدهای خارج از دانشگاه، مهم‌ترین مانع مالی تشخیص داده شده است. این مانع در پژوهش‌های بسیاری ]24، 18، 4[، به‌عنوان اولین مانع از دیدگاه پژوهشگران مطرح شده است. با توجه به ماهیت کاربردی رشته‌های علوم پزشکی و امکان اشتغال و درآمدزایی بیشتر در بخش خصوصی، بسیاری از متخصصان به‌جای پرداختن به پژوهش‌های کم‌درآمد، پرزحمت و با خطر بالا، انجام فعالیت‌های درمانی با سود بیشتر را انتخاب می‌نمایند ]4[. مکانیسم بودجه‌بندی و تصویب طرح‌های پژوهشی نیز یکی از موانع مهم بازدارنده بود. که یک پالایش درونی در بخش‌های مالی دانشگاه‌ها را ضروری می‌دانند ]25، 1[.

در زمینه موانع علمی، از میان گزینه‌های موجود، عدم تسلط کافی به روش‌های تحقیق، دارای بالاترین نمره است. پژوهش‌های دیگر ]16، 4، 1[ نیز این نتیجه را در بر داشته‌اند. برگزاری کارگاه‌های آموزشی و بازآموزی می‌تواند شیوه مؤثری در برطرف کردن این مانع باشد. عدم تسلط کافی به زبان خارجی نیز در پژوهش حاضر مانند برخی از پژوهش‌های دیگر ]6[ و عدم توانایی در شناخت عرصه‌های قابل تحقیق، مانع مهم دیگری است که نیازمند توجه بیشتر است. ایفای نقش‌های نوین کتابداران و اطلاع‌رسانان پزشکی، به‌ویژه در زمینه استخراج نقشه‌های علمی، می‌تواند در شناسایی هسته‌های پژوهشی و زمینه‌های قابل پژوهش، راهگشای پژوهشگران باشد.

عدم به‌کارگیری نتایج حاصل از پژوهش‌ها در جامعه، مهم‌ترین عامل بازدارنده مدیریتی-سازمانی بود و ارزیابی نامناسب عملکرد پژوهشی در جایگاه دوم قرار داشت. در پژوهش‌های دیگر نیز از مهمترین انتظارات پژوهشگران، ایجاد تمهیدات لازم از قبیل فرایند اداری، مالی و تصویب طرح از طرف دانشگاه است و دومین عامل، اولویت‌بندی نیازهای پژوهشی است. بنابراین، اولویت‌گذاری طرح‌های پژوهشی یکی از رسالت‌هایی است که توسط هر گروه علمی بایستی صورت گیرد ]26[. درواقع، ضعف در دانش‌پژوهی از مشکلات عمده دانشگاه‌هاست، زیرا روش صحیح تفکر علمی و فرضیه‌سازی، آموزش داده نشده است؛ درنتیجه گاهی داده‌سازی و عدم پایبندی به اخلاق پژوهشی، اعتماد به نتایج پژوهش و کاربست پژوهش را کاهش می‌دهد ]4[. در برخی از پژوهش‌های دیگر نیز عدم همکاری سازمان‌ها در ارائه اطلاعات، عدم همکاری بین‌بخشی ]27[ عدم حمایت مدیران از پژوهشگران ]14[ و عدم کاربست نتایج تحقیقات ]6[ به‌عنوان موانع مؤثر در نظر گرفته شده‌اند.

به‌طورکلی نتایج بررسی دیدگاه پژوهشگران نشان می‌دهد که همه موانع شش‌گانه را در انجام پژوهش مؤثر می‌دانند، اما به ترتیب موانع مالی، مدیریتی-سازمانی و حرفه‌ای، بیشترین تأثیر را در روند انجام فعالیت‌های پژوهشی دارند.

به نظر می‌رسد تأسیس مرکز تحقیقات دانشگاه علوم پزشکی بیرجند، با چندین مرکز تحقیقاتی مصوب و ایجاد امکانات موردنیاز پژوهشی به‌صورت متمرکز در قالب کمیته‌های مختلف شامل کمیته مقاله‌نویسی فارسی، کمیته مقاله‌نویسی انگلیسی، کمیته روش تحقیق و کمیته کتابداری و اطلاع‌رسانی می‌تواند بسیاری از نیازهای اساسی پژوهشگران دانشگاه را برطرف نماید و در رسیدن به اهداف مهم دانشگاه، بسیار مثمر ثمر باشد.

این پژوهش، از میان گروه‌های مختلف پژوهشگران دانشگاه، به بررسی موانع تحقیق از دیدگاه اعضای هیأت علمی پرداخته است، بدیهی است مطالعه‌ای به این سبک می‌تواند دیدگاه سایر گروه‌های پژوهشگران مانند کارمندان و دانشجویان را مورد بررسی قرار دهد. تمهیداتی مانند ایجاد تیم‌های پژوهشی و مدیریت و نظارت مناسب بر
عملکرد آن‌ها، ایجاد زمینه بهره‌مندی از تخصص کارشناسان پژوهشی توانمند در مراحل مختلف پژوهش، پیاده‌سازی روش‌های نوین آموزش از راه دور برای توانمندسازی پژوهشگران می‌تواند در کمرنگ‌تر کردن نقش مشکلات موجود تأثیرگذار باشد. همچنین، کاربرد تکنولوژی‌های جدید در جهت مشارکت در پروژه‌های تحقیقاتی ملی و بین‌المللی، تسهیل روند تصویب طرح‌های پژوهشی و بودجه‌بندی عادلانه آن‌ها، اولویت‌بندی نیازهای پژوهشی، فراهم‌آوری زمینه طراحی پژوهش‌های کاربردی و به‌کارگیری نتایج آن‌ها، می‌تواند تأثیر بسیاری از موانع موجود بر مسیر فعالیت‌های تحقیقاتی پژوهشگران را کاهش داده و در ارتقای جایگاه پژوهشی دانشگاه در سطح کشور، نقش مؤثری ایفا نماید.

نتیجه‌گیری

نتایج پژوهش حاضر حاکی از آن است که پژوهشگران، انگیزه و علاقه لازم را برای انجام پژوهش دارند و بررسی نگرش آنها به حیطه‌های شش‌گانه موانع، می‌تواند فرآیند حل مسئله در برطرف کردن مشکلات و موانع پژوهشی را سهولت بخشد.

تشکر و قدردانی

از معاونت تحقیقات و فناوری دانشگاه علوم بهداشتی بیرجند به خاطر حمایت‌های مادی و معنوی از این تحقیق تشکر و قدردانی به عمل می‌آید. همچنین، نویسندگان از اعضای محترم هیأت علمی که در این مطالعه شرکت کردند، سپاسگزاری می‌نمایند.

References

[1] Zohour A, Fekri A. Barriers to research From the perspective of faculty members Iran University of Medical Sciences. Payesh 2003; 2(2): 113-20. [Farsi]

[2] Hafler JP, Fredrick H. Lovejoy JR. Scholarly activities recorded in the portfolios of teacher clinical faculty. Acad Med 2000; 75: 649-52.

[3] Abdekhoda H, Ghazi mirsaeed J, Norouzi A. Evaluation of Scientific Production of Iranian Medical domain based on the document indexed from scientific journals in chosen databases, between 2005-2009. Payavard Salamat 2011; 4(1,2): 18-30. [Farsi]

[4] Karimian Z, Sabbaghian Z, Sedghpour B, Lotfi F. Internal obstacles in research activities: faculty members' viewpoints in Shiraz University of Medical Sciences. Iran J Med Edu 2012; 11(7): 750-62. [Farsi]

[5] Mahjub H, Koorki M, Sheikh N. A comparative study of factors affecting reluctance to scientific writing from the viewpoints of basic and clinical sciences faculty members in Hamedan University of Medical Sciences in 2006. Iran J Med Edu 2008; 8(1): 158-63. [Farsi]

[6] Sereshti M, Kazemian A, Daris F. Research barriers from the viewpoint of faculty members and employees of Shahrekord University of Medical Sciences. Edu Strateg 2010; 3(2): 51-7. [Farsi]

[7] Rezaeian M, Asadpour M, Hadavi M. Research barriers from the perspective of academic members and strategies for confronting with these barriers in Rafsanjan University of Medical Sciences, Iran. J Health Syst Res 2013; 9(3): 269-76. [Farsi]

[8] Arshadi Bostanabad M, Shirzad G, Motazedi Z, Asghari E, Safari A. Barriers of nurses' participation in clinical research in Tabriz training centers, 2014. Nurs Res 2015; 10(3): 43-51. [Farsi]

[9] Vahdati M, Mazloomy SS, Salimi T, Eghbal A. A survey on educational research barriers in Shahid Sadoughi University of Medical Sciences in 2014. J Med Edu Devel. 2014; 9(2): 33-40. [Farsi]

[10] Kraemer KL, Perry JL. Institutional requirements for academic research in public administration. Pub Admin Rev 1989; 49(1): 9-16.

[11] Hicks C. A study of nurses' attitudes towards research: a factor analytic approach. J Adv Nurs 1996; 23(2): 373-79.

[12] Dunn V, Crichton N, Roe B, Seers K, Williams K. Using research for practice: a UK experience of the Barriers Scale. J Adv Nurs 1997; 26(6): 1203-10.

[13] Nilsson Kajermo K, Nordström G, Krusebrant A, Björvell H. Barriers to and facilitators of research utilization, as perceived by a group of registered nurses in Sweden. J Adv Nurs 1998; 27(4): 798-807.

[14] Parahoo K. Barriers to, and facilitators of, research utilization among nurses in Northern Ireland. J Adv Nurs 2000; 31(1): 89-98.

[15] Kuuppelomäki M, Tuomi J. Finnish nurses' views on their research activities. J Clin Nurs 2003; 12(4): 589-600.

[16] Hemsley-Brown J, Oplatka I. Bridging the research-practice gap: barriers and facilitators to research use among school principals from England and Israel. Int J of Pub Sec Man 2005; 18(5): 424-46.

[17] Majumder MA. Issues and priorities of medical education research in Asia. Ann Acad Med Singapore 2004; 33(2): 257-63.

[18] Zinaloo AA, Mohammadi M, Geranmayeh M, Farsaam H, Khakbazan Z. Research perspective at Tehran University of Medical Sciences from the viewpoint of the faculty members. Iran J Med Edu. 2002; 2(0): 60-65. [Farsi]

[19] Rahimi M, Fattahi R. Evaluation of factors influencing academic collaboration from the perspective of faculty Ferdowsi University of Mashhad. Qua Lib Info Sci 2009; 12(1): 79-98. [Farsi]

[20] Barnett RC, Carr P, Boisnier AD, Ash A, Friedman RH, Moskowitz MA, et al. Relationships of gender and career motivation to medical faculty members' production of academic publications. Acad Med 1998; 73(2): 180-6.

[21] Vali Zadeh L, Zaman Zadeh V, Fathi A, Safaeian A. [Barriers and facilitators of research utilization among nurses working in teaching hospitals in Tabriz]. Hayat 2002; (15): 32-42. [Farsi]

[22] Bernardin J. Acadenic research under siege. Hum Res Man Rev 1996; 6: 29-35.

[23] Doroudi T, Arabi R, Pouneh F, Charouei S. Factors influencing the attitudes of medical students of Tabriz University of Medical Sciences about Research in 1375. J Res in Med Sci 1998; 3(Supply 1): 53-6. [Farsi]

[24] Seifollahi, Ali. Dilemmas of public sector participation in the research. Rahyaft 2002; 27: 6-11. [Farsi]

[25] Farajollahi A.R, Sedaghat K, Alizadeh M, Ashrafi Hafez A, Boustani H. Evaluation of Research Limiting and Potentiating Factors Among The Scientific Board Members of Tabriz University of Medical Sciences. Sci J Ilam Uni Med Sci 2013; 21: Attachment

[26] Changiz T, Adibi P, Hoseini M, Tootoonchi M. [Didgahe asatide rahnama dar morede moshkelate ravande ejraye payannameye tahsilye pezeshkye omoomi dar daneshgahe oloom pezeshkye Esfehan]. Iran J Med Edu 2003; 9: 24-32. [Farsi]