مجله علمی دانشگاه علوم پزشکی رفسنجان

مقاله پژوهشی

مجله دانشگاه علوم پزشکی رفسنجان

دوره 15، اردیبهشت 1395، 138-129

میزان و علل مرگ و میر کودکان 59-1 ماهه در بیمارستان‏های استان کرمانشاه طی سال‏های 93-1390

ندا ایزدی[1]، حمیدرضا شتابی[2]، سارا بختیاری[3]، مریم جنت المکان[4]، مهوش پارابی[5]، کوروش احمدی[6]

دریافت مقاله: 10/11/94  ارسال مقاله به نویسنده جهت اصلاح: 22/12/94  دریافت اصلاحیه از نویسنده: 4/2/95     پذیرش مقاله: 5/2/95

چکیده

زمینه و هدف: شاخص‏های بهداشتی نمایانگر سطح سلامت در جامعه می‏باشند و میزان مرگ و میر کودکان یکی از مهم‏ترین شاخص‏های بهداشتی، فرهنگی و اقتصادی هر جامعه است که در ارزیابی سلامت جامعه مورد توجه قرار می‌گیرد. این مطالعه با هدف تعیین میزان و علل مرگ و میر کودکان 59-1 ماهه بیمارستانی در استان کرمانشاه انجام گرفت.

مواد ‏و ‏روش‏ها: در این مطالعه مقطعی، موارد ثبت شده مرگ و میر کودکان 59-1 ماهه استان کرمانشاه طی سال‏های 93-1390 استخراج شد. اطلاعات شامل مشخصات دموگرافیک (سن، جنس متوفی، محل سکونت و شهرستان) و علت مرگ کودکان بر اساس دهمین طبقه بندی بین‌المللی بیماری‌ها (ICD-10) جمع‌آوری شد. موارد مرگ و میر کودکان در هر سال بر تعداد تولدها تقسیم شد. اطلاعات با استفاده از آمار توصیفی و آزمون مجذور کای تجزیه و تحلیل شد.

یافته‌ها: 435 مرگ در بیمارستان‏های استان کرمانشاه ثبت شده بود. میانگین و انحراف معیار سن مرگ کودکان 99/13±33/13 ماه بود. بیشترین موارد مرگ مربوط به جنس پسر (9/54%) و از نظر محل سکونت، 78% (337 مورد) از افراد در شهر و بقیه در روستا بودند. بیشترین میزان مرگ مربوط به سال 1390 (6/3 مرگ در هر هزار تولد) و کمترین میزان مربوط به سال 1392 (5/2 مرگ در هر هزار تولد) بود. بیشترین علت مرگ کودکان مربوط به حوادث و سوانح (6/18%) و کمترین میزان علت منجر به مرگ مربوط به بیماری‏های سیستم ادراری- تناسلی بود (3%). بین جنسیت و محل سکونت با علل مرگ و میر کودکان ارتباط آماری معنی‌داری مشاهده نشد (05/0P>).

نتیجه‌گیری: با توجه به مهم‏ترین علل مرگ، طراحی مداخلات و آموزش والدین و کودکان در خصوص پیش‏گیری از سوانح و حوادث و بالا بردن آگاهی والدین در مورد علائم و نشانه‏های بیماری‏ها به ویژه بیماری‌های دستگاه تنفسی به منظور کاهش مرگ و میر کودکان، ضروری به نظر می‌رسد.

واژه‏های کلیدی: میزان، مرگ و میر، کودکان 59-1 ماهه، کرمانشاه

مقدمه

شاخص‏های بهداشتی نمایان‏گر سطح سلامت در جامعه می‌باشند و میزان مرگ و میر کودکان یکی از مهم‏ترین شاخص‌های بهداشتی، فرهنگی و اقتصادی هر جامعه است که در ارزیابی سلامت جامعه مورد توجه قرار می‌گیرد. مرگ و میر کودکان به اندازه‌ای مهم است که یکی از اهداف توسعه هزاره، کاهش دو سوم میزان مرگ و میر کودکان کمتر از 5 سال بین سال‌های 1990 تا 2015 عنوان شده است [1]. علت انتخاب این شاخص به عنوان نمایه توسعه، تأثیر عوامل مختلف اجتماعی و اقتصادی در کاهش یا افزایش آن است. در جهان هر ساله نزدیک به 11 میلیون کودک قبل از 5 سالگی جان خود را از دست می‌دهند و این مرگ‌ها عمدتاً در کشورهای کم درآمد و با درآمد متوسط به ویژه کشورهای صحرای آفریقا و جنوب آسیا اتفاق می‌افتد [2,3].

کاهش مرگ کودکان به عنوان یک عامل تعیین کننده مهم سلامت و پیشرفت انسانی، از اهداف توسعه هزاره محسوب می‌شود و این در حالی است که مرگ بسیاری از کودکان، خصوصاً پس از گذر از هفته‌های اول زندگی، قابل پیش‏گیری است [4,5]. در سال‌های اخیر در بیشتر کشورهای دنیا میزان مرگ کودکان زیر 5 سال روند کاهشی داشته است [6] و طبق آمار مرکز پیش‏گیری و کنترل بیماری‌ها در سال 2010 در آمریکا، بیشترین علل فوت کودکان زیر یک سال ناهنجاری‌های مادرزادی و کروموزومی و در کودکان یک تا چهار سال حوادث بوده است [7]. در ایران نیز مطالعات مختلفی در زمینه میزان و علل مرگ و میر کودکان انجام شده است و میزان مرگ کودکان زیر 5 سال از 44 در هزار تولد زنده در سال 2000 به 25 در سال 2011 رسیده است [8]. در مطالعه شاخص‌های چندگانه سلامت و جمعیت کشور در سال 2010، میزان مرگ کودکان زیر یک سال کشور برای 10 سال، 5 سال و 2 سال قبل از مطالعه، به ترتیب 19/22، 32/20 و 43/19 در هزار تولد زنده گزارش شد [9]. بر اساس نتایج مطالعه Ahmadi، شاخص مرگ کودکان زیر یک سال با روندی رو به کاهش از سطح 9/15 نفر در هزار تولد زنده در سال 80 به سطح 7/13 نفر در هزار تولد زنده در سال 1390 رسیده است [10]. مطالعه Moeni و همکارش نیز نشان دادند که با افزایش سواد مادران، میزان مرگ کاهش می‌یابد. هم‏چنین 60% کودکان فوت شده در گروه سنی نوزادان و 23% در گروه یک ماه تا یک سال (83% زیر یک سال) و 17% یک تا 5 سال را شامل می‌شود [11]. در مطالعه Namakin و همکارش بیشترین علت مرگ‌های کودکان 12-1 ماهه مربوط به ناهنجاری‌های مادر زادی بوده است [12]. هم‏چنین بیشترین علت فوت کودکان 59-1 ماهه در ایران ناهنجاری‌های مادر زادی و کروموزومی بود [13].

عوامل گوناگونی در تعیین این شاخص و علل آن ایفای نقش می‌کنند که مهم‏ترین آنها وضعیت بهداشتی، اقتصادی، سیاسی و فرهنگی جامعه هستند [14]. هدف برنامه نظام مراقبت مرگ کودکان 59-1 ماه کاهش میزان مرگ و میر کودکان زیر 5 سال از طریق بررسی مرگ کودکان 59-1 ماهه در قالب نظام مراقبت، شناسایی عوامل مؤثر قابل پیش‏گیری در هر مورد و طراحی مداخله‌های لازم به منظور جلوگیری از وقوع مرگ‌های مشابه است. اجرای این برنامه از سال 1386 آغاز و در حال حاضر در کلیه شهرستان‌های استان اجرا می‌شود. بررسی روند شاخص مرگ کودکان زیر 5 سال و علل آن در مناطق مختلف می‌تواند جهت تعیین وضعیت موجود، برنامه‌ریزی و سیاست‌گذاری در حوزه سلامت کمک کننده باشد. از طرفی از آن‏جایی که تاکنون در استان کرمانشاه مطالعه‌ای در زمینه مرگ‌های داخل بیمارستانی صورت نگرفته است، بنابراین این مطالعه با هدف تعیین میزان و علل مرگ و میر کودکان 59-1 ماهه در بیمارستان‌های استان کرمانشاه انجام گرفت.

مواد ‏و‏ روش‏ها

در این مطالعه مقطعی، کلیه مرگ و میر کودکان 59-1 ماهه مربوط به برنامه نظام مراقبت مرگ کودکان ثبت شده در دفتر امور پرستاری معاونت امور درمان و بیمارستان‌های مختلف استان کرمانشاه به صورت سرشماری مورد مطالعه قرار گرفت. در واقع اطلاعات ثبت شده مربوط به مرگ و میر کودکان زیر 5 سال در برنامه نظام مراقبت مرگ کودکان شامل مشخصات دموگرافیک (سن، جنس متوفی، محل سکونت و شهرستان) و علت مرگ کودکان 59-1 ماهه بر اساس طبقه‌بندی بین‌المللی بیماری‌ها (International Classification of Diseases-10)، جمع‌آوری و مورد استفاده قرار گرفت. علل مرگ کودکان نیز با کمک پزشک معالج و به‏ وسیله کارشناسان مسئول مرگ و میر کودکان 59-1 ماهه بیمارستان‏های استان ثبت شده بود. هم‏چنین کلیه مرگ‌های غیر بیمارستانی و زیر 1 ماه از مطالعه کنار گذاشته شد. برای تعیین میزان مرگ و میر مطابق فرمول زیر، موارد مرگ و میر کودکان 59-1 ماهه در هر سال بر تعداد تولدهای همان سال تقسیم شد:

جمعیت موالید طی سال‌های مختلف نیز از معاونت امور بهداشتی و هم‏چنین ثبت احوال استان به دست آمد.

پس از جمع آوری داده‌های مورد نیاز، کلیه اطلاعات به نرم افزار STATA نسخه 11 وارد شد. تجزیه و تحلیل، با استفاده از آمار توصیفی (میانگین، تعداد و درصد) و آزمون‌ مجذور کای برای متغیرهای کیفی صورت گرفت. سطح معنی‌داری در آزمون‌ها نیز 05/0 در نظر گرفته شد.

نتایج

طی سال‏های مورد مطالعه، 435 مرگ در بیمارستان‌های استان کرمانشاه ثبت شده بود. میانگین و انحراف معیار سن مرگ کودکان 99/13±33/13 ماه بود. از نظر جنس بیشترین موارد مربوط به جنس پسر با 239 مورد (9/54%) و از نظر محل سکونت 01/78% (337 مورد) از افراد در شهر و بقیه در روستا بودند. بیشترین درصد مرگ با 4/61% مربوط به کمتر از یک سال (1 تا 12 ماه) بود و شهرستان کرمانشاه با 5/94%، بیشترین درصد مرگ را به خود اختصاص داده بود (جدول 1). در جدول 2 ارتباط بین علل مرگ و میر کودکان و متغیرهای جنس و محل سکونت آمده است.

جدول 1- فراوانی مرگ کودکان کمتر از 5 سال بر حسب شهرستان‌های کرمانشاه طی سال‌های 93-1390

جدول 2- ارتباط علل مرگ و میر کودکان کمتر از 5 سال با متغیرهای جنس و محل سکونت در استان کرمانشاه طی سال‌های 93-1390

* با استفاده از آزمون مجذور کای

بیشترین میزان مرگ مربوط به سال 1390 (6/3 مرگ در هر هزار تولد) و کمترین میزان مربوط به سال 1392 (5/2 مرگ در هر هزار تولد) و در کل روند میزان مرگ کودکان طی سال‌های مطالعه، به صورت نزولی مشاهده بود (نمودار 1).

نمودار 1- روند میزان مرگ و میر کودکان 59-1 ماهه در هر هزار تولد در استان کرمانشاه طی سال‌های 93-1390

بر اساس تقسیم بندی به دو گروه کمتر از یک سال و یک تا 5 سال، مهم ترین علل مرگ در گروه اول، بیماری‌های سیستم تنفسی و بیماری‌های سیستم ادراری- تناسلی و در گروه دوم (یک تا 5 سال)، حوادث و سوانح و سرطان‌ها بود (نمودار 2).

بیشترین علت مرگ کودکان بر اساس گروه‌بندی ICD-10 با 4/18% (81 مورد) مربوط به حوادث و سوانح و کمترین میزان مرگ بر اساس علت مربوط به بیماری‌های سیستم ادراری- تناسلی بود (7/2%) (نمودار 2).

نمودار 2- علل مرگ و میر کودکان 59-1 ماهه بر اساس گروه‌بندی ICD-10 در دو گروه کمتر از یک سال و یک تا 5 سال در استان کرمانشاه طی سال‌های 93-1390

بحث

طی سال‌های گذشته اقدامات قابل ملاحظه‌ای از طرف وزارت بهداشت و درمان در جهت کاهش میزان مرگ و میر کودکان صورت گرفته است. نتایج مطالعه حاضر نیز نشان داد که میزان مرگ و میر کودکان 59-1 ماهه در استان کرمانشاه از 6/3 در هزار تولد به 1/3 در هر هزار تولد کاهش یافته و با مطالعه Ahmadi و همکارش در کاهش معنی‌دار این میزان، هم‏خوان می‌باشد [10]، این نشان‌دهنده این مطلب است که مداخلات لازم صورت گرفته و هنوز هم می‌توان با انجام مداخلات این میزان را کاهش داد. هم‏چنین بیشترین فراوانی مرگ با 4/61% مربوط به کمتر از یک‏سال (1 تا 12 ماه) بود. در بررسی‌های انجام شده در نقاط مختلف ایران نیز بیشترین

 

میزان مرگ در کودکان یک ماه تا یک‏سال گزارش شده است. Rahbar و همکاران در بررسی خود در ایران، 2/63% از مرگ‌ها را در گروه 12-1 ماه گزارش کردند [13]. در مطالعه Tajedini و همکاران بیشترین فراوانی مرگ (8/57%) در محدوده سنی 1 تا 12 ماه مشاهده شد [3]. Shahraki و همکاران نیز بیشترین مرگ و میرها را در سنین 12-1 ماه (68%) گزارش نمودند [2]. در مطالعه‌ای در بیرجند 3/42% از موارد مرگ، بین یک ماه تا یک سال اتفاق افتاده بود [12].

در بسیاری از کشورهای جهان تلفات ناشی از حوادث بیشتر متوجه کودکان است، به‏طوری‏که اولین علت مرگ و میر در این گروه به شمار می‌رود. در این مطالعه بیشترین علت مرگ و میر کودکان، مربوط به حوادث و سوانح (4/18%) و بیماری‌های سیستم تنفسی (15%) بود. این یافته با اکثر مطالعات در این زمینه که بیشترین علت مرگ کودکان را حوادث و سوانح و بیماری‌های تنفسی گزارش کرده‌اند [2,12,15,16]، هم‏خوان و با برخی از مطالعات که ناهنجاری‌های مادرزادی (5/17%) و سپس حوادث و سوانح را شایع‏ترین علل مرگ و میر اعلام کرده اند [3,11,13,17] مغایر می‌باشد. هم‏چنین مهم‏ترین علل مرگ در کودکان کمتر از یک ‏سال، بیماری‌های سیستم تنفسی و سیستم قلبی- عروقی و در گروه یک تا 5 سال، حوادث و سوانح و سرطان‌ها بود. در مطالعه Nikniaz نیز شایع‏ترین علت مرگ کودکان کمتر از یک‏ سال، عفونت‌های تنفسی بوده است [18].

با توجه به حساسیت بیشتر در برابر بیماری‌های عفونی و مراقبت بیشتر از شیرخواران از نظر حوادث توسط والدین و حس کنجکاوی و بازی‏گوشی، تمایل شدید به یادگیری و شناسایی محیط اطراف و هم‏چنین عدم نظارت و مراقبت‌های والدین در گروه بیشتر از یک‏ سال، متفاوت بودن علت مرگ و میر در این دو گروه قابل توجیه می‌باشد.

در مطالعه حاضر بیشترین موارد مرگ کودکان مربوط به جنس پسر (9/54%) بود. در مطالعات مختلف مرگ‌های کودکان در پسران شایع‌تر از دختران بوده است. مطالعه ای در ایران نشان داد که 6/52% از مرگ‌ها در کودکان 59-1 ماهه مربوط به پسران بوده است [13]. در مطالعه Tajedini و همکاران 5/53% از مرگ‌ها در پسرها اتفاق افتاده بود و در زابل نیز 63% از مرگ‌ها در پسران گزارش شد [2,3]، توجیه آن می‌تواند تفاوت‌های جنسیتی و ویژگی‌های زیستی باشد. دلایل متفاوتی می‌تواند در مرگ و میر کودکان 59-1 ماهه شرکت داشته باشد. در بررسی‌های مختلف، وزن کم هنگام تولد، تغذیه با شیرخشک، رشد نامطلوب و نارس بودن به عنوان عوامل خطرساز و افزایش دهنده مرگ و میر کودکان مطرح هستند [4,17]. اما همانند نتایج این مطالعه در هیچ از بررسی‌ها ارتباطی میان جنسیت و مرگ و میر مشاهده نشد [4,17].

از محدودیت‌های این بررسی می‌توان به مقطعی بودن مطالعه و عدم بررسی متغیرهای مؤثر و مرتبط با مرگ و میر به دلیل استفاده از اطلاعات موجود اشاره کرد. پوشش کامل ثبت مرگ‌های بیمارستانی گروه مورد بررسی در استان را نیز می‌توان به عنوان نقطه قوت مطالعه در نظر گرفت.

نتیجه‌گیری

نتایج نشان داد که بیشترین میزان مرگ و میر کودکان به دو علت حوادث و سوانح و بیماری‌های سیستم تنفسی می‌باشد و این علل نیز تا حدودی قابل پیش‏گیری و کاهش می‌باشند. بنابراین شناخت هرچه بیشتر عوامل زمینه ساز حوادث و طراحی مداخلات و آموزش والدین و کودکان در خصوص پیش‏گیری از سوانح و حوادث و بالا بردن آگاهی والدین در مورد علائم و نشانه‌های بیماری‌ها به ویژه بیماری‌های دستگاه تنفسی به منظور کاهش مرگ و میر کودکان، ضروری به نظر می‌رسد.

تشکر و قدردانی

بدین‏وسیله از همکاری کلیه کارشناسان بررسی مرگ و میر کودکان 59-1 ماهه بیمارستان‏های استان کرمانشاه و کارکنان محترم معاونت ‏امور درمان دانشگاه علوم پزشکی که داده‌های مطالعه را در اختیار ما قرار دادند، تشکر و قدردانی می‌نماییم.

References

[1]    The State of the World’s Children 2009. Maternal and Newborn health. Available from: http://www. unicef.org/india/SOWC09-FullReport-EN.pdf.

[2]    Shahraki Vahed A, Mardani Hamule M, Arab M, Firuzkoohi Z. Childs under 1-59 month mortality causes in Zabol. Nursing Research 2010; 5(17): 6-13. [Farsi]

[3]    Tajedini F, Delbarpoor-Ahmadi SH, Ehdaievand F, Moghimi-Dehkordi B, Torkaman Nejad SH, Farsar AR. Epidemiological features of children mortality in the area covered by Shahid Beheshti University of Medical Sciences in 2012. J Clin Nurs Midwifery 2014; 3(1): 62-71. [Farsi]

[4]    Chaman R, Alami A, Emamian MH, Naieni KH, Mirmohammadkhani M, Ahmadnezhad E, et al. Important risk factors of mortality among children aged 1-59 months in rural areas of Shahroud, iran: acommunity-based nested case-control study. Int J Prev Med 2012; 3: 875-9.

[5]    Chaman R, Holakouie Naieni K, Golestan B, Nabavizadeh H, Yunesian M. Neonatal mortality risk factors in rural part of Iran: A nested case-control study. Iranian J Public Health 2009; 38: 48-52.

[6]    Rajaratnam J, Marcus J, Flaxman A, Wang H, Levin Rector A, Dwyer L, et al. Neonatal, postnaonatal, childhood and under-5 mortality for 187 countries, 1970-2010: a systematic analysis of progress towards millennium development goal 4. Lancet 2010; 375(9730): 1988-2008.

[7]    Centers for Disease Control and Prevention. Ten leading causes of death by age group, United States: office of statistics and programming, national center for injury prevention and control; 2010. Available from: http://www.cdc.gov/injury/wisqars/pdf/10LCID_Unintentional_Deaths_2010-a.pdf

[8]    WHO. World health statistics [internet]. Cited [2013]. Available from: http://www.who.int/ gho/ publications/world_health_statistics/ 2013/en.

[9]    Rashidian A, Khosravi A, Khabiri R, Khodayari Moez E, Elahi E, Arab M, et al. Islamic Republic of Iran's Multiple Indicator Demograpphic and Healh Survey (IrMIDHS) 2010. Tehran: Ministry of Health and Medical Education, 2012.

[10]  Ahmadi A, Javadi A. Trends and Determinants of Infant Mortality Rate in Fars Province during 2001-2011. J Rafsanjan Univ Med Sci 2015; 14(1): 37-46. [Farsi]

[11]  Moeni SA, Tamjidzad Z. Child Mortality Rate and Its Causes in Rural Areas of Ardabil Province with Emphasis on Pars Abad City. J Health 2010; 1(2): 52-8. [Farsi]

[12]  Namakin K, Sharifzadeh Gh. The Evaluation of Infants Mortality Causes and its Related Factors in Birjand. J Isfahan Med School 2009; 27(95): 275-82. [Farsi]

[13]  Rahbar M, Ahmadi M, Lornejad H, Habibelahi A, Sanaei-Shoar T, Mesdeaghinia A. Mortality Causes in Children 1-59 Months in Iran. Iranian J Publ Health 2013; 42(1): 93-7.

[14]  Chaman R. Zolfaghari P, Sohrabi MB, Gholami Taramsari M, Amiri M. Risk Factors of Infant Mortality Rate in North East of Iran. Hakim 2014; 17(2): 96-101. [Farsi]

[15]  Xu YH, Huang XW, Yang RL. The under-five mortality rate and the causes of death in Zhejiang Province between 2000 and 2009. Zhongguo Dang Dai Er Ke Za Zhi 2011; 13(7): 561-4.

[16]  Ntuli S, Malangu N, Alberts M. Causes of deaths in children under- five years old at a tertiary Hospital in Limpopo province of South Africa. Glob J Health Sci 2013; 5(3): 95-100.

[17]  Safari H, Nooripour S, Emadi Z, Shakeri R, Jandaghi J, Mirmohammadkhani M. Associated factors of mortality of children age 1 to 59 months in rural areas of Semnan: A nested case-control study based on 10 years of surveillance data. koomesh 2014; 15(3): 282-8. [Farsi]

[18]  Nikniaz A. Assessing the causes of under-five mortality in the health service of rural Azarbayejan. Med J Tabriz 2006; 28(2): 113-7. [Farsi]