مجله علمی دانشگاه علوم پزشکی رفسنجان

نقطه نظر

مجله دانشگاه علوم پزشکی رفسنجان

دوره 15، اردیبهشت 1395، 184-179

آیا مقالات علمی در حوزه سلامت به نسبت حجم مشکلات موجود

منتشر می‌شوند؟

محسن رضائیان[1]

دریافت مقاله: 10/12/94    ارسال مقاله به نویسنده جهت اصلاح: 29/1/95    دریافت اصلاحیه از نویسنده: 5/2/95        پذیرش مقاله: 7/2/95

چکیده

یکی از جنبه‌های بسیار مهم در بررسی مقالات علمی منتشر شده در حوزه سلامت، تعیین این نکته بسیار مهم است که آیا این مقالات، به نسبت حجم مشکلات موجود منتشر می‌شوند؟ متأسفانه، نتایج مطالعات به عمل آمده در این زمینه نشان می‌دهند که در پاره‌ای از موارد، مشکلات موجود در حوزه سلامت، بر اساس حجم و اندازه‌ی آن‌ها در مقالات علمی مورد بررسی و کندوکاو قرار نمی‌گیرند. صرف نظر از دلایلی که ممکن است برای این نابرابری اقامه ‌گردد، به نظر می‌رسد که دانشمندان و سازمان‌های تأمین کننده بودجه‌های پژوهشی در حوزه سلامت، به ویژه در کشورهای کم درآمد، باید دقت بیشتری در بررسی مشکلات موجود، بر اساس حجم و اندازه‌ی آن‌ها داشته باشند، تا این روند نابرابر اصلاح گردد.

واژه‌های کلیدی: مقالات علمی، مشکلات بهداشتی، حجم

مقدمه

یکی از جنبه‌های بسیار مهم در بررسی مقالات علمی منتشر شده در حوزه سلامت، تعیین این نکته بسیار مهم است که آیا این مقالات به نسبت حجم مشکلات موجود منتشر می‌شوند؟ به عبارت دیگر، آیا مشکلات موجود، متناسب با حجم و اندازه‌ی آن‌ها در مقالات علمی مورد بررسی و کندوکاو قرار می‌گیرند؟ به نظر می‌رسد برای تعیین این نکته مهم، ابتدا باید شاخص‌های قابل سنجشی را تعیین کرد تا دیدگاه صحیح‌تری نسبت به حجم و اندازه مشکلات موجود حاصل نمود. سپس، با جستجوی تعداد مقالات نمایه شده در پایگاه‌های اطلاعاتی و موتورهای جستجوی معتبر، به این سوال پاسخ داد که آیا مشکلات موجود، بر اساس حجم و اندازه‌ی آن‌ها در مقالات علمی مورد بررسی و کندوکاو قرار می‌گیرند؟

معمولاً برای محاسبه حجم و اندازه مشکلات موجود در حوزه سلامت، می‌توان از شاخص‌های متفاوتی نظیر شاخص‌های مربوط به تعداد یا میزان‌های مرگ، ابتلا و یا ناتوانی استفاده نمود. هر یک از این شاخص‌ها به تنهایی و یا مشتقات حاصل از ترکیب آن‌ها با یکدیگر، کاربردهای ویژه‌ای در اندازه‌گیری بار بیماری‌ها و آسیب‌ها دارند. برای نمونه، می‌توان از شاخص بسیار معروف سال‌های زندگی با ناتوانی تعدیل شده Disability-Adjusted Life Year یا دالی (DALY) نام برد. این شاخص از جمع سال‌های از دست رفته زندگی به علت مرگ زودرس Years of Life Lost (YLL) با سال‌های زندگی که با معلولیت سپری Years Lost due to Disability (YLD) شده است، به دست آمده است؛ به نحوی که یک دالی، برابر با از دست دادن یکسال از زندگی توام با سلامت می‌باشد [1].

با وجود این، از میان مجموعه شاخص‌های فوق، به نظر می‌رسد که شاخص میرایی ناشی از یک بیماری و یا آسیب، یکی از ابتدایی‌ترین و کاربردی‌ترین شاخص‌هایی است که می‌تواند در تعیین میزان بار ناشی از یک بیماری و یا آسیب، با سهولت بیشتری مورد استفاد قرار گیرد [2]. شواهد موجود نشان می‌دهند که تا کنون مطالعات نسبتاً اندکی از این شاخص ساده اما بسیار مهم استفاده کرده‌اند تا نشان دهند که تا چه اندازه مقالات علمی در حوزه سلامت به نسبت حجم مشکلات موجود منتشر و در پایگاه‌های اطلاعاتی و موتورهای جستجوی معتبر نمایه می‌شوند. در ادامه، به سه مورد از مهم‌ترین این مطالعات و یافته‌های به دست آمده از آنها اشاره می‌گردد.

مطالعات موجود

McConnell و Rauolt در مقاله‌ای بسیار جالب نشان داده‌اند که بر اساس شواهد و مستندات موجود در موتور جستجوی آی اس آی ISI-Thomson Reuters، مقالات مرتبط با بیماری‌های عفونی، به شکلی نابرابر مورد نمایه قرار گرفته‌اند. آن‌ها با بررسی مقالات نمایه شده در این پایگاه نشان می‌دهند که برای بیماری سارس (SARS) Severe Acute Respiratory Syndrome که جهان‌گیری آن در ماه مارس سال 2003 میلادی پدید آمده و در ماه جولای همان سال خاتمه یافت [3]، 8943 مقاله نمایه شده است. این بیماری در مجموع باعث مرگ 774 نفر گردید، بنابراین، به ازاء هر مورد مرگ ناشی از این بیماری، دوازده مقاله نمایه شده است. این درحالی ‌است که برای طغیان اخیر ناشی از بیماری سندرم آنسفالیت حاد (Acute Encephalitis Syndrome) که در سال 2013 میلادی در هندوستان رخ داده و موجب مرگ 1200 نفر گردیده است، تنها 6 مقاله ثبت شده است. این نکته به این معناست که به ازاء هر مورد مرگ ناشی از این بیماری، 005/0 مقاله نمایه شده است [4].

راقم این سطور نیز در یکی از مطالعات اخیر خود و با بررسی موتور جستجوی پاب‌مد نشان داده است که برای بررسی اپیدمیولوژی بیماری سارس تا آوریل سال 2014 میلادی، 1917 مقاله ثبت شده است. این نکته به این معنی است که تقریباً 5/2 مورد مقاله به ازاء هر مورد مرگ ناشی از بیماری سارس در موتور جستجوی پاب‌مد نمایه شده است. در صورتی که برای بررسی اپیدمیولوژی جنگ و درگیری‌های نظامی، 9853 مورد مقاله ثبت شده است. اگرچه آمار دقیقی از تعداد کشته شدگان ناشی از جنگ و درگیری‌های نظامی در دسترس نیست، اما برآوردها نشان می‌دهند که تنها در قرن بیستم میلادی، 191 میلیون نفر جان خود را به دلیل جنگ و درگیری‌های نظامی از دست داده‌اند. اگر ما فقط این تعداد را به عنوان تعداد کل کشته‌شدگان ناشی از جنگ در نظر بگیریم، یک تقسیم ساده نشان می‌دهد که برای هر مورد مرگ ناشی از درگیری‌های نظامی فقط 00005/0 مقاله نمایه شده است [5].

همچنین، نگارنده در یکی دیگر از مطالعات اخیر خود، به بررسی تعداد مقالات نمایه شده برای زلزله بم در ایران و طوفان کاترینا (Hurricane Katrina) در آمریکا، آنهم در دو موتور جستجوی بین المللی پاب مد و اس آی دی (SID) ایرانی پرداخته است. لازم به یادآوری است که زلزله بم در دسامبر سال 2003 میلادی رخ داد و باعث مرگ بیشتر از 43000 نفر گردید [6]، در حالی که طوفان سهمگین کاترینا در آگوست سال 2005 میلادی روی داد و موجبات مرگ 986 نفر را فراهم آورد [7]. نتایج این مطالعه نشان می‌دهد که برای بررسی جنبه‌های گوناگون طوفان کاترینا تا ژوئن سال 2014 میلادی، 864 مقاله در موتور جستجوی پاب مد ثبت شده است. این نکته به این معنی است که تقریباً 88/0 مورد مقاله به ازاء هر مورد مرگ ناشی از طوفان کاترینا در موتور جستجوی پاب‌مد نمایه شده است. درحالی که برای بررسی جنبه‌های گوناگون زلزله بم تا ژوئن سال 2014 میلادی، 54 مورد مقاله در موتور جستجوی پاب مد و 66 مقاله در موتور جستجوی اس آی دی ثبت شده است. به این ترتیب، تقریباً 0028/0 مورد مقاله به ازاء هر مورد مرگ ناشی از زلزله بم در هر دو موتور جستجو نمایه شده است [8].

بحث

نتایج بررسی‌های نسبتا اندک موجود نشان می‌دهند که متأسفانه در پاره ای از موارد مقالات منتشره و نمایه شده، مشکلات موجود در حوزه سلامت را بر اساس حجم و اندازه آن‌ها مورد بررسی قرار نمی‌دهند. آیا این نکته به این دلیل است که مانند مثال‌های فوق، بیماری سارس فقط به علت ترسی که برای کشورهای پیشرفته ایجاد کرده بود، چنین مورد بررسی دقیق قرار گرفته است؟ درحالی‌ که جنگ‌ و درگیری‌های نظامی که اغلب در کشورهای در حال توسعه و به خاطر حفظ منافع کشورهای پیشرفته رخ می‌دهند، مورد غفلت قرار گرفته‌اند؟ [9]

آیا این نکته ممکن است به خاطر آن رخ دهد که کشورهای در حال توسعه، به طور کلی بودجه پژوهشی بسیار ناچیزی را برای بررسی مشکلات مربوط به سلامت خود اختصاص می‌دهند؟[10] آیا ممکن است علت این نابرابری به این دلیل باشد که دانشمندان کشورهای در حال توسعه به دلایل گوناگون و از جمله امکان انتشار نتایج مطالعات خود در مجلات معتبر بین المللی، همان بودجه‌های پژوهشی ناچیز خود را صرف بررسی مشکلاتی می‌کنند که از اولویت چندانی در سلامت مردم این جوامع برخوردار نمی‌باشند؟ [11]

آیا به خاطر همین نکات است که می‌توان موضوعات پژوهشی را به دو دسته موضوعات داغ (Hot Topic) و موضوعات سرد (Cold Topic) تقسیم نمود؟ [12]. و
 

موضوعات داغ را شامل انواع بیماری‌های غیرواگیر [13] و بیماری‌های واگیری نظیر سارس دانست، که بیشتر مورد تائید سازمان‌های تامین کننده بودجه‌های پژوهشی، پژوهشگران و مجلات حوزه علوم سلامت است. در حالی که موضوعات سرد در برگیرنده جنگ و بلایای طبیعی به ویژه در کشورهای در حال توسعه می‌گردد [14]، که از حمایتهای فوق برخوردار نمی‌باشند [12]؟

صرف نظر از دلایلی که ممکن است برای این نابرابری اقامه ‌گردد، به نظر می‌رسد که دانشمندان و سازمان‌های تأمین کننده بودجه‌های پژوهشی در حوزه سلامت به ویژه در کشورهای کم درآمد، باید دقت بیشتری در بررسی مشکلات موجود، بر اساس حجم و اندازه‌ی آن‌ها داشته باشند، تا این روند نابرابر اصلاح گردد. تعیین دقیق و صحیح اولویت‌های پژوهشی در حوزه سلامت توسط سازمان‌ها و دانشگاه‌های ذی‌ربط و اختصاص بودجه مناسب برای انجام پژوهش‌های علمی‌ بر اساس اولویت‌ها، از جمله سایر راهکارهای مهم در این زمینه می‌باشند [11].

به علاوه، به نظر می‌رسد که توسعه همکاری‌های مشترک علمی بین دانشمندان کشورهای کم درآمد با یکدیگر و همچنین با دانشمندان کشورهای پردرآمد، به خصوص در مورد مسائل مربوط به سلامت در کشورهای کم درآمد نیز می‌تواند به اصلاح این روند نابرابر کمک‌های
شایانی نماید [15، 11].

در خاتمه، بر روی ضرورت انجام مطالعات بیشتر به منظور شناخت صحیح و کامل نسبت انتشار مقالات علمی در حوزه سلامت بر اساس حجم و اندازه مشکلات موجود تأکید می‌گردد. در انجام مطالعات آتی می‌توان علاوه بر استفاده از شاخص‌های ساده نظیر تعداد مرگ، امکان استفاده از شاخص‌های مربوط به میزان‌های ابتلا و معلولیت و یا شاخص‌های ترکیبی نظیر دالی را نیز مورد توجه قرار داد تا تصویر دقیق‌تری از وضعیت موجود به دست آید.

نتیجه‌گیری

متأسفانه شواهد موجود نشان می‌دهند که در پاره‌ای از موارد مشکلات موجود در حوزه سلامت، بر اساس حجم و اندازه‌ی آن‌ها در مقالات علمی مورد بررسی و کندوکاو قرار نمی‌گیرند. صرف نظر از دلایلی که ممکن است برای این نابرابری اقامه ‌گردد، به نظر می‌رسد که دانشمندان و سازمان‌های تأمین کننده بودجه‌های پژوهشی در حوزه سلامت به ویژه در کشورهای کم درآمد، باید دقت بیشتری در بررسی مشکلات موجود، بر اساس حجم و انداز‌ه آن‌ها داشته باشند، تا این روند نابرابر اصلاح گردد.

References

[1] Baslaugh S. Global Burden of Disease Project. In: Baslaugh S, editor. Encyclopedia of epidemiology, vol. 1. California: SAGE Publications, Inc.; 2008. p. 436–7.

[2] Tapia Granados JA. Mortality rates. In: Baslaugh S, editor. Encyclopedia of epidemiology, vol. 2. California: SAGE Publications, Inc.; 2008. p. 690–3.

[3] Shaw K, Olowokuee B. Sever Acute Respiratory Syndrome (SARS). In: Baslaugh S, editor. Encyclopedia of epidemiology, vol. 2. California: SAGE Publications, Inc.; 2008. p. 952–4.

[4] McConnell J1, Raoult D. Emerging respiratory viruses: is it 'much ado about nothing'? (Shakespeare). Clin Microbiol Infect. 2014; 20(3):187-8.

[5] Rezaeian M. Wars versus SARS: are epidemiological studies biased? Eur J Epidemiol. 2014;29:453–4.

[6] Emami MJ, Tavakoli AR, Alemzadeh H, Abdinejad F, Shahcheraghi G, Erfani MA, et al. Strategies in evaluation and management of Bam earthquake victims. Prehosp Disaster Med. 2005;20:327-30.

[7] Brunkard J, Namulanda G, Ratard R. Hurricane Katrina deaths, Louisiana, 2005. Disaster Med Public Health Prep. 2008;2:215-23.

[8] Rezaeian M. “Bam Earthquake” Versus “Hurricane Katrina”: How Scientific Communities have Responded to these Natural Disasters by Publishing Scholarly Articles. J Hum Health. 2015;1:3-6.

[9] Rezaeian M. Challenges of developing countries’ epidemiologists in the 21st century. Acta Med Iran. 2016; 54(1):4-8.

[10] Resnik DB. The distribution of biomedical research resources and international justice. Dev World Bioeth 2004;4:42-57.

[11] Rezaeian M. Disadvantages of publishing biomedical research articles in English for non-native speakers of English. Epidemiol Health. 2015; 37:e2015021.

[12] Rezaeian M. Circular Epidemiology. J Rafsanjan Univ Med Sci. 2015; 14 (9) :711-2. [Farsi].

[13] Kuller LH. Circular epidemiology. Am J Epidemiol. 1999 150(9): 897-903.

[14] Rezaeian M. War epidemiology: an urgent plea. Epidemiology. 2015 26(1): e10-11.

[15] Chandiwana S, Ornbjerg N. Review of North-South and South-South cooperation and conditions necessary to sustain research capability in developing countries. J Health Popul Nutr. 2003;21:288-97.