مجله علمی دانشگاه علوم پزشکی رفسنجان

مقاله پژوهشی

مجله دانشگاه علوم پزشکی رفسنجان
دوره 16، آبان 1396، 756-743
 
 
 
 
 
 
 
 
 
بررسی همبستگی بین کیفیت خواب با شاخص‌های تنفسی و شاخص توده بدنی در دانشجویان پسر فعال و غیر فعال دانشگاه محقق اردبیلی در سال 1396
 
 
 
بهمن ابراهیمی‌ترکمانی^[1]، معرفت سیاه­کوهیان[2]، سجاد عزیزخواه آلانق[3]
 
 
دریافت مقاله: 24/3/96   ارسال مقاله به نویسنده جهت اصلاح: 17/4/96    دریافت اصلاحیه از نویسنده: 3/8/96           پذیرش مقاله: 6/8/96
 
 
 
 
چکیده
زمینه و هدف: کیفیت نامطلوب ﺧﻮاب، ﺑﺎﻋﺚ ایﺠﺎد اﻧﻮاع اﺧﺘﻼﻻت از جمله کاهش عملکرد ریوی و افزایش چاقی می­شود. بنابراین هدف از تحقیق حاضر بررسی همبستگی بین کیفیت خواب با شاخص­های تنفسی و شاخص توده بدنی در دانشجویان پسر فعال و غیر فعال دانشگاه محقق اردبیلی در سال 1396 بود.
مواد و ­روش­ها: در این تحقیق توصیفی از بین دانشجویان پسر دانشگاه محقق اردبیلی، 40 دانشجوی سالم به صورت داوطلبانه و پس از اخذ رضایت­نامه در دو گروه فعال (20نفر) و غیرفعال (20نفر) شرکت کردند. شاخص­های تنفسی با استفاده از اسپیرومتری میکرولب اندازه­گیری شد. برای بررسی کیفیت خواب از پرسشنامه پیتزبورگ استفاده شد. همچنین شاخص توده­بدنی آزمودنی­ها از تقسیم وزن (به کیلوگرم) به مجذور قد (به متر) بدست آمد. جهت تجزیه و تحلیل داده­ها از آزمون­های آماری t مستقل و ضریب همبستگی پیرسون استفاده شد.
یافته­ها: میانگین نمره کیفیت خواب در گروه فعال به صورت معنی­داری پایین‌تر از گروه غیرفعال بود (۰01/۰P=). همچنین مقادیر پارامترهای ظرفیت حیاتی اجباری (۰13/۰P=)، حجم بازدمی ‌با فشار در ثانیه اول (۰06/۰P=)، حداکثر تهویه ارادی (۰21/۰P=)، جریان بازدمی­قوی 75-25 درصد (۰25/۰P=) در گروه فعال به صورت معنی­داری بیشتر از گروه غیرفعال بود. در بررسی همبستگی متغیر­ها بین نمره کیفیت خواب با شاخص توده بدن (672/0r=، 001/0P=) و درصد چربی (681/0r=، 001/0P=) در گروه غیرفعال همبستگی معنی­دار مثبتی مشاهده شد.   
نتیجه‌گیری: با توجه به نتایج بنظر می­رسد فعالیت­ ورزشی می­تواند عاملی اثرگذار بر بهبود کیفیت خواب و عملکرد سیستم تنفسی در افراد غیرفعال باشد.
واژه­های­کلیدی: عملکرد ریوی، کیفیت خواب، فعالیت­بدنی

مقدمه
خواب یکی از عناصر مهم در چرخه‌های شبانه‌روزی است که با بازسازی قوای فیزیکی و روحی همراه است ]2-1[. این رفتار فعال، تکراری و برگشت‌پذیر به چندین عملکرد مهم در بدن از جمله رشد و ترمیم، یادگیری و تقویت حافظه کمک می‌نماید ]3.[ همچنین خـواب نقـش مهمـی در تنظـیم عملکـرد‌های متابولیکی، ایمنولوژی و هموستازی دارد ]4[. از طرفی، یکی از مهم ترین تأثیرات شناخته شده خواب، در جریان کنترل غیر ارادی تنفس از طریق بازتوانی CNS (Central nervous system)  است. در صورتی کـه انـرژی مـورد نیـاز CNS از طریـق خـواب تـأمین نگـردد عملکرد تنفسی وابسته به سیستم عصـبی مرکـزی تحت تأثیر قرار گرفته و منجربه اختلالاتی از جمله خســتگی، خــواب آلــودگی، کــاهش همــاهنگی و تمرکز، کوفتگی عضلانی و افزایش خطـر ابـتلا بـه عفونت می‌شود ]5[. مدت زمان کم خواب، کیفیت نا‌‌مطلوب خواب و افزایش زمان خواب رفتن همه با مصرف بیش از حد مواد غذایی، کیفیت نامناسب رژیم غذایی و چاقی همراه است ]6.[ از طرفی رعایت بهداشت خواب یک عامل مهم در پیشگیری و درمان چاقی است ]7[. تحقیقات در این زمینه نشان دادند کاهش مدت خواب و کیفیت آن با افزایش وزن بدن و چاقی ]8[ و اختلالات تنفسی در افراد غیر فعال همراه است ]9[.
گزارش شده است چاقی با مشکلات تنفسی در افراد مبتلا به آسم همراه است، هر چند سازوکار این همبستگی به خوبی روشن نشده است ]10[. به طوری که در زنان و مردان غیرفعال و چاق، کاهش در توده چربی بدن با افزایش حجم‌های ریوی و بهبود کیفیت خواب همراه بود ]12-11[. از طرفی، محققان گزارش کردند در نتیجه بی خوابی ظرفیت و حجم ریوی کاهش می‌یابد. اخیراًSheen  و همکاران بین نمره کیفیت خواب و نسبت حجم بازدمی ‌با فشار در ثانیه اول به ظرفیت حیاتی اجباری در افراد مبتلاء به آسم همبستگی منفی گزارش کردند ]13[. همچنین حداکثر ظرفیت هوازی در افرادی که دچار بی خوابی هستند در مقایسه با افراد سالم، مستقل از عواملی مانند سن و جنس کمتر بود ]8[.  در مقابل، شواهد تجربی نشان می‌دهد. که ورزش و فعالیت بدنی ممکن است با افزایش کیفیت مطلوب خواب در همبستگی باشد ]15- 14[.Strand  و همکاران گزارش کردند یک جلسه فعالیت ورزشی با شدت متوسط باعث کاهش زمان آغاز خواب پس از رفتن به بستر، کاهش کل زمان بیداری در بستر و اضطراب قبل از خواب و همچنین باعث افزایش زمان کل خواب و کیفیت خواب در افراد مبتلا به بی‌خوابی می‌شود ]16[. 
فعالیت ورزشی با افزایش توانمندی و هماهنگی عضلات تنفسی به ویژه عضلات بازدمی ‌و از طریق افزایش برخی ظرفیت‌ها و حجم‌های ریوی باعث بهبود عملکرد ریه و افزایش حداکثر اکسیژن مصرفی در افراد غیر فعال می‌شود ]17.[ با توجه به نتیجه حاصل از تحقیق Garcia و همکاران، در افرادی که در طول 19 ماه سبک زندگی فعال را دنبال کردند مقدار  FEV1(Forced expiratory volume in 1 second) آنها 50 میلی‌لیتر و مقدار FVC(Forced vital capacity) 70 میلی‌لیتر بهبود یافت، ولی در افرادی که سبک زندگی کم‌تحرک را ادامه دادند درFEV1  و FVC به ترتیب 30 و 20 میلی‌لیتر کاهش مشاهده شد ]18.[ اخیراً Yo-Han و همکاران نشان دادند تمرین عضلات تنفسی باعث افزایش معنی‌دار کیفیت خواب و بهبود عملکرد تنفسی در بیماران مبتلا به سکته مغزی شد ]19[. تحقیقات کمی ‌در داخل کشور به بررسی رابطه بین کیفیت خواب با عملکرد ریوی، شاخص توده بدن و درصد چربی به خصوص در افراد ورزشکار و غیرورزشکار پرداخته اند و با توجه به تأثیرات مطلوب ورزش و فعالیت بدنی بر کیفیت خواب و حجم‌های ریوی به نظر می‌رسد بررسی همبستگی و مقایسه این شاخص مهم فیزیولوژیک با عملکرد تنفسی، شاخص توده بدن و درصد چربی در افراد فعال و غیرفعال حائز اهمیـت باشـد. بنابراین، هدف از تحقیق حاضر بررسی همبستگی بین کیفیت خواب با شاخص‌های تنفسی و شاخص توده بدنی در دانشجویان پسر فعال و غیر فعال دانشگاه محقق اردبیلی در سال 1396 بود. 
مواد و روش‌ها
در این پژوهش توصیفی مقطعی، جامعه آماری شامل کلیه دانشجویان پسر دانشگاه محقق اردبیلی بود که در سال 1396-1395 مشغول به تحصیل بودند. حجم نمونه با استفاده از فرمول مقایسه میانگین دو گروه مستقل با در نظر گرفتن0.95 1- α = و0.8 1- β =. و با توان 80% چهل نفر به دست آمد.
 
از بین افراد واجد شرایـط، 20 مرد فعال (که بر پایه پرسشـنـامـه سـطـح فعالیت بدنی، حداقل 3 جلسه در هفته سابقه شرکت در فعالیت ورزشی هوازی تا 3 سال قبل از شروع تحقیق را داشته انـد) و 20 نفر غیرفعال (که سابقه هیچ گونه فعالیت ورزشی منظم را نداشتند) به صورت در دسترس انتخاب شدند ]20[. بـر پـایـه پرسشنامه‌های اطلاعات فردی و تاریخچه پزشکـی، هـیـچ یـک از آزمودنی‌ها سابقه ابتلا به بیماری‌های قلبی- عروقی، بیماری‌های تنفسی و مصرف داروهای تأثیرگذار بر نتیجه پژوهش (مانند تئـوفیلین، آمینـوفیلین و کورتون‌ها) را نداشتند ]21[. قـبـل از انـجـام پژوهش، تمام آزمودنی­ها فرم رضایتنامه شرکت در تحقـیـق را تکمیل کردند. سپس تمامی ‌نکات لازم درباره ماهیـت و شیوه اجرای پژوهش و چگونگی هـمـکـاری به صورت شفاهی برای آزمودنی­ها ارایـه گردید و یک روز قبل از انجام آزمون ها اسپیرومتری همه آزمودنی‌ها با نحوه انجام آشنا شدند. اندازه‌گیری وزن همـه افـراد در حالت ناشتا و بـا اسـتـفـاده از ترازوی دیجیتالی Seca مدل 813 ساخت کشور آلمان با دقت 1/0 کیلوگرم در حالت بدون کفش و با حداقل لباس (لبـاس ورزشـی یکسان که برای هر دو گروه تهیه شده بود) انجام شد. اندازه‌گیری قد بـر حسب سانتی­متر و بـا اسـتفاده از متر نواری غیـرقابـل ارتـجـــاع با دقت 1/0 سانتی‌متر و بین ساعات00 :8 الی00 :10 صبح (همزمان با اندازه‌گیری وزن) بدون کفش در حالی که پشت به دیوار صاف ایستاده و پاشنه پا، باسن، کتف‌ها و پشت سر با دیــوار تمـاس داشـتند، صورت گرفـت. درصـد چربـی آزمودنی‌ها با استفاده از کالیپر مدل LB.15.RH9  ساخت کشور آلمان و از طریق معادله زیر محاسبه شد ]22[.
معادله سه نقطه­ای جکسون - پولاک برای مردان 100]×5/4-(Db/95/4) = [درصد چربی بدن
که در این رابطه (سن×0002574/0)-(2S×0000016/0)+(S×0008267/0)-1093800/1 Body Density=
مجموع ضخامت چربی زیر پوستی ناحیه شکم، ران و سینهS=
همچنین شـاخص تـوده بـدنی آزمودنی‌ها از تقسیم وزن به کیلو گرم بر مجذور قد به متر به دست آمد ]22[.
جهت بررسی کیفیـت خـواب آزمودنی‌ها از پرسش‌نامه استاندارPittsburg sleep quality index)  PSQI ( استفاده شد. این پرسشـنامه دارای هفـت جزء برای توصیف کیفیت ذهنی خواب، تأخیر در به خواب رفتن، کل مدت زمان خواب، کارایی و کفایـت خـواب (بر اسـاس نسبت طول مدت خـواب واقعـی از کـل زمـان سـپری شـده در رختخواب)، اخـتلالات خواب (بیـدار شـدن شـبانه فـرد)، میـزان داروهــای خــواب‌آور مصــرفی و عملکــرد نامناســب در طــول روز (مشکلات تجربه شده فرد در طول روز ناشی از بـی‌خـوابی) می‌باشد. امتیاز هر سـؤال بـین نمره صفر تا سه هست که نمره صفر بیانگر وضعیت طبیعی، نمره 1 بیانگر وجـود مشکل خفیف، 2 بیانگر وجود مشکل متوسط و 3 بیانگر وجود مشکل شدید می‌باشد. جمع نمرات اجـزاء هفـت‌گانه، نمره کلی کیفیت خواب فرد را تشکیل می‌دهد که دامنه 0 تا 21 دارد. همچنین نمره بیشتر از 6 بر کیفیت نامطلوب خواب دلالت دارد ]23[. روایی و پایایی این پرسشنامه در مطالعات داخلی مورد تأیید قرار گرفته است. به طوری که در پژوهش انجام گرفته توسط Hasanzadeh  و همکاران، پایایی این مقیاس نسبتاً بالایی و ضریب آلفای کرونباخ این پرسشنامه 78/0 تا 82/0 گزارش شده است ]24[. در تحقیق حاضر، پرسش‌نامه کیفیت خواب پیتزبورگ توسط آزمودنی­ها در بازده زمانی 5 تا 10 دقیقه در شرایط یکنواخت و با توجه به دستورالعمل نحوه پر کردن این پرسش‌نامه تکمیل گردید.
اندازه‌گیری شاخص‌های تنفسی با استفاده از اسپیرومتری میکرولب ساخت کشور انگلستان و  بر اساس معیارهای منتشر شـده از ســوی انجمــن تــوراکس آمریکــا(American ATS-Society Thorax)  انجام گرفـت. طـی یـک جلســه تــوجیهی، ســه روز قبــل از انــدازه­گیــری پارامترهای تنفسی از آزمودنی­ها خواسته شد تـا از انجام فعالیـت شـدید ورزشـی و مصـرف داروهـای اثرگذار در آزمون (مانند تئـوفیلین، آمینـوفیلین و کورتون­ها) خودداری کنند ]21[ و دسـتورالعمل ارائـه شـده از سـوی محققـین تحقیـق حاضـر را رعایـت نمایند. ( از جمله عدم استعمال دخانیات، نخوردن غذای سنگین (مانند غذاهای پرچرب) و عدم انجام فعالیت ورزشی با شدت بیشتر از 70 درصد ضربان قلب بیشینه حداقل 6 ساعت قبل از انجام تست اسپیرومتری) ]25[. قبل از انجام تست اسپیرومتری مشخصات هر آزمودنی از قبیل سـن، جـنس، قـد، وزن برای دستگاه تعریف شد و سپس از آزمودنی‌ها خواسته شد بر روی صندلی نشسته و گیره مخصوص بینی  را بر روی بینی خود قرار داده و تست‌های عملکرد ریوی را انجام دهند. همچنین به منظور به حداقل رساندن تأثیر احتمالی زمان اندازه‌گیری، شاخص‌های تنفسی تمامی‌آزمون‌ها بین ساعات 10:00 الی 12:00 صورت گرفت.
در حالت کلی تست‌های عملکرد ریوی شامل سه بخش است:
 آزمونFVC: فرد آزمون شونده یک دم عمیق تا حدی که ریه­ها به طور کامل پر از هوا شود و به دنبال آن یک بازدم قوی و سریع انجام می‌دهد. در این مانور حرکتی، منحنی FVC به دست خواهد آمد که از طریق این منحنی می‌توان شاخص­های FVC (لیتر)، FEV1 (%) و(forced expiratory flow at 25–75% of forced vital capacity) %FET25-75  (ثانیه) را اندازه‌گیری کرد.
آزمون VC: فرد آزمون شونده تا حد نهایی حجم ریه‌ها، یک دم کامل انجام می‌دهد و سپس یـک بازدم عمیق و آرام، تا تمام هوای موجود در ریه‌ها را تا حدحجم باقیمانده خالی کند. بـا انجـام ایـن تست می‌توان تمامی‌حجم‌ها و ظرفیت‌های پایه ریــوی، از جملــه Tidal Volume (TV) (لیتر)،Vital Capacity(VC)  (لیتر)، Inspiratory Reserve Volume(IRV)  (لیتر)، Experatory Reserve Volume(ERV)  (لیتر) و مشـابه آن را بـه دسـت آورد.
آزمون :MVV(Maximum Voluntary Ventilation)  فرد آزمون شـونده بـه مـدت 10 الی 15 ثانیه دم و بازدم سـریع، بـه طـور متنـاوب انجام می­دهـد و منحنـی MVV (لیتـر/دقیقـه (برای یک دقیقه به دست می‌آید ]26[. برای هر فرد 3 تست قابل قبول انجام شد و اسپیروگرامی ‌که دارای بیشترین مقادیر بود در تحقیق حاضر مورد استفاده قرار گرفت. پس از گردآوری داده‌ها، از نرم‌افـزار SPSS نسـخه 22 بـرای تحلیل آماری استفاده شد. برای بررسی توزیع طبیعی داده ها در دو گروه، از آزمون شاپیرو- ویلک استفاده گردید. پس از تشخیص طبیعی بودن داده‌ها، جهت مقایسه میانگین دو گروه از آزمون آماری t مستقل استفاده شد. همچنین جهت بررسی همبستگی بین متغیرها از آزمون ضریب همبستگی پیرسون استفاده گردید. سطح معنی‌داری آزمون‌های تحقیق حاضر 05/0 در نظر گرفته شد.
نتایج
جدول 1 اطلاعات توصیفی آزمودنی‌ها در دو گروه فعال و غیرفعال را نشان می‌دهد. نتایج حاصل از آزمون t مستقل نشان داد که بین دو گروه فعال و غیر فعال در میانگین امتیاز کیفیت خواب (001/0p<)، FVC (013/0p=)، FEV1(006/0p=)، MVV (021/0p=) و FEF25-75% (025/0p=) اختلاف معنی‌داری وجود دارد بدین معنی که کیفیت خواب گروه فعال بهتر از کیفیت خواب گروه غیر فعال بود (جدول 2). ضریب همبستگی پیرسون همبستگی معنی‌دار مثبتی بین امتیاز کیفیت خواب با شاخص توده بدن (672/0r=، 001/0p=) و درصد چربی (681/0r=، 001/0p=) در گروه غیرفعال نشان داد. که حاکی از کاهش کیفیت خواب با افزایش درصد چربی و شاخص توده بدن می‌باشد. همچنین بین امتیاز کیفیت خواب با شاخص‌های تنفسی در هیچ کدام از دو گروه رابطه معنی‌داری مشاهده نشد (05/0p>).

جدول 1- مقایسه میانگین و انحراف معیار ویژگی­های عمومی و فیزیولوژیک دو گروه دانشجویان فعال و غیر فعال دانشگاه محقق اردبیلی در سال 1396
 

	گروه			متغیر
سطح معنی‌داری		غیرفعال انحراف معیار ± میانگین	فعال انحراف معیار ± میانگین
696/0		94/0±50/22	40/1±70/22	سن(سال)
322/0		1/4±90/175	5/5±12/177	قد (سانتی متر)
096/0		89/11±80/85	34/6±10/69	وزن(کیلوگرم)
*009/0		53/3±23/23	05/2±35/15	چربی (%)
*008/0		10/3±78/27	60/1±94/21	BMI (kg/m2)

 
آزمون تی مستقل،05/0P≤ اختلاف از نظر آماری معنی دار (*)
 
جدول 2- مقایسه میانگین و انحراف معیار شاخص های تنفسی و امتیاز کیفیت خواب در دو گروه دانشجویان فعال و غیر فعال دانشگاه محقق اردبیلی در سال 1396
 

متغیر	گروه فعال انحراف معیار ± میانگین	گروه غیرفعال انحراف معیار ± میانگین	سطح معنی داری
امتیاز کیفیت خواب	6/1±50/4	92/2±10/8	*000/0
FVC(لیتر)	78/5±39/4	67/0±79/3	*013/0
FEV1(لیتر)	67/0±13/4	60/0±54/3	*006/0
MVV(لیتر/دقیقه)	85/25±45/4/15	69/22±92/5/13	*021/0
FEF25-75%	87/0±09/5	96/0±41/4	*025/0

 
آزمون تی مستقل، 05/0P≤ اختلاف از نظر آماری معنی دار (*)
 

بحث
نتایج تحقیق حاضر نشان داد بین میانگین شاخص­های تنفسی و امتیاز کیفیت خواب در گروه فعال و غیرفعال اختلاف معنی­داری وجود دارد. همچنین بین امتیاز کیفیت خواب با شاخص توده بدن و درصد چربی در گروه غیر فعال همبستگی مثبت معنی­داری مشاهده شد. به نظر می‌رسد کیفیت خواب در گروه غیرفعال در نتیجه سبک زندگی کم‌تحرک کاهش یافته و فعالیت ورزشی اثـر مطلـوبی بـر سـطوح مختلـف کیفیـت خواب در گروه فعال دارد. در این همبستگی، انجمن اختلالات خواب آمریکا ورزش و فعالیت بدنی را یک بخش مهم از بهداشت خواب می­داند و از ورزش به صورت یک مداخله غیر دارویی برای بهبود خواب اشاره می­کند ]27[. مطابق یافته‌های پژوهش حاضر Rubio و همکاران گزارش کردند فعالیت ورزشی منظم باعث بهبود کیفیت خواب می‌شود ]28[.Dolezal  و همکاران در یک تحقیق مروری به این نتیجه رسیدند که خواب و ورزش، اثرات مثبت قابل توجهی بر یک دیگر دارند و فعالیت ورزشی می‌تواند یک مداخله مؤثر برای کسانی که کیفیت خواب مناسبی ندارند، باشد ]29.[ Kjeldsen و همکاران به بررسی تأثیر شدت­های مختلف فعالیت ورزشی بر کیفیت خواب پرداختند و نتیجه گرفتند فعالیت ورزشی هوازی روزانه با شدت بالا و متوسط به مدت 13 هفته باعث افزایش مدت خواب و همچنین بهبود کیفیت خواب در مردان دچار اضافه وزن می‌شود ]30[. از طرف دیگر، Myllymäki  و همکاران گزارش کردند یک جلسه ورزشی شدید در آخر شب تأثیر معنی‌داری بر کیفیت خواب آزمودنی‌ها نداشت ]31[. برخی از نظریه‌های سنتی ارائه شده که به بهبود خواب در نتیجه ورزش پرداختند عبارتند از: نظریه تنظیم حرارت، ریکاوری بدن و فرضیه حفاظت از انرژی ]34-32[. تغییرات دمـای مرکـزی بـدن تحـت تــأثیر فعالیــت‌های بــدنی موجــب تحریــک هیپوتــالاموس قــدامی و افــزایش کیفیــت خــواب می‌گردد ]35[. همچنین تغییـر سـطوح هورمـونی ناشــی از فعالیــت‌هــای بــدنی، از جملــه هورمــون رشد، ملاتـونین، سـیتوکاین‌هـا، اینترلوکین 1، پرولاکتین 100، عامل نکروز دهنده تومور (Tumor necrosis factor) و پروسـتاگلاندین D2، اثـر تنظیمـی مطلوبی بر کیفیت خواب دارند ]38-36[. از طرف دیگر، فعالیت­ ورزشی بـا افـزایش مرحلـه خواب Rapid eye movement-NON  (که در این مرحلـه ضـربان قلـب پایین و متابولیسم مغـزی بـه طـور قابـل توجه­ای کاهش می‌یابد) و با کاهش مرحله خواب Rapid eye movement (که در این مرحله ضربان قلب تندتر و متابولیسـم مغـزی به اندازه دوره بیـداری اسـت) و همچنـین با کـاهش دوره نهفتگی خواب که فاصله زمانی بـین شـروع و اولین مرحله خواب می‌باشد، موجب بهبود کیفیـت خـواب می­شود ]39[. در این تحقیق آزمودنی‌های گروه فعال به طور منظم 3 جلسه در هفته در فعالیـت ورزشی منظم شرکت می‌کردند کــه احتمــالاً یکــی از عوامــل تــأثیرگذار بر شاخص کیفیت خواب بوده است.
در تحقیق حاضر میانگین شاخص‌های FVC، FEV1، MVV و FEF25-75% در گروه فعال نسبت به گروه غیر فعال بیشتر بود. که به نظر این افزایش در نتیجه فعالیت ورزشی در گروه فعال بود. مطابق با یافته‌های حاصل از این تحقیق Tartibian  و Abdollah Zadeh نیز گزارش کردند MEF75%، MEF25%،FVC ،VC ،MVV ، %FEV1،FEV1  در افراد فعال بیشتر از افراد غیر فعال می‌باشد ]4[. همچنین Khosravi و همکاران گزارش کردند هشت هفته فعالیت ورزشی استقامتی باعث افزایش معنی‌دار MVV، PEF،FEV1 و FEF 25-75% در آزمودنی‌های غیرفعال شد ولی افزایش    VCو FVC از لحاظ آماری معنی­دار نبود ]40[. مانور FVC  و FEV1 از مهـمتـرین مانورهـای عملکـردی ریـه هستند. وجود انسـداد در مجـاری هـوایی یـا ضعف عضلات تنفسـی شـامل دیـافراگم، عضـلات بـین دنده‌ای و گروه عضلات شکمی‌ مقـادیر FVC و FEV1  را تغییر می­دهند. افزایش حجم و ظرفیت ریوی ناشی از تمرینات ورزشی بیشـتر بـه اتسـاع بـرونش­هـا، افــزایش قطر مجــاری تنفســی و کــاهش مقاومــت مجاری تنفسی مربوط می‌شود. به نظـر مـی‌رسـد که انتشار موضعی میانجی­های شـیمیایی از سـلول‌های مقـیم و غیـر مقـیم مجـاری تنفسـی هنگـام فعالیت بدنی، موجب افزایش قطر مجـاری تنفسـی شــده و بــه افــزایش FEV1 منجــر مــی‌گــردد ]42-41[.
از ســوی دیگــر افــزایش تــنش برشــی در عروق ریوی ناشی از فعالیـت‌هـای بـدنی، فعـال‌سازی متسع کننده­های عروقی قوی مانند اکسـید نیتریــک از عــروق انــدوتلیوم را بــه همــراه دارد و موجب کاهش مقاومت عروق ریوی و اتساع دیـواره مویرگ‌های ریوی می‌شود ]43-42[. همچنـین تـأثیر فعالیت‌های بـدنی در افـزایش نفوذپـذیری حامـل گازهای خون، انتقال گلبول‌هـای قرمـز و پـروتئین‌های پلاســما بــه فضــای حبابچــه‌ای، تنظــیم همودینامیک ریـوی از طریـق متسـع کننـده‌هـای هومورال عروقی و تولید سورفکتانت حـائز اهمیـت است. افزایش تولیـد سورفکتانت بـا افـزایش قطـر مجاری تنفسی و کاهش مقاومـت هـوایی، موجـب افــزایش مقــادیر  FEV1، FVC  و VC مــی‌گــردد ]42[.
در تحقیق حاضر بین نمره کیفیت خواب با شاخص توده بدن و درصد چربی بدن در افراد غیرفعال همبستگی معنی‌دار مثبتی مشاهده شد که نشان می‌دهد با افزایش درصد چربی و شاخص توده بدن کیفیت خواب در افراد غیرفعال کاهش می‌یابد. در این همبستگی Saremi و همکاران گزارش کردند تمرین هوازی موجب بهبود شاخص­های چاقی و کیفیت خواب در افراد مبتلا به چاقی و اضافه وزن شد. آنها همچنین همبستگی معنی‌داری بین توده چربی بدن با کیفیت خواب در افراد غیرفعال گزارش کردند ]43[. مطالعات مختلف نشان دادند که خواب شبانه کمتر و بیشتر از حد توصیه شده منجر به افزایش شاخص توده بدنی و افزایش فشارخون می­شوند؛ به عبارت دیگر طول مدت خواب کمتر از 4 ساعت و بیشتر از 10 ساعت، طبق الگوی U شکل با افزایش مرگ و میر همبستگی دارد ]44[. Cappuccio  و همکاران پس از تحلیل 17 مطالعه در این زمینه، به این نتیجه رسیدند که خواب کمتر از 5 ساعت برای بالغین و خواب کمتر از 10 ساعت برای کودکان با بروز چاقی همبستگی دارد ]45.[ همچنینShochat  و همکاران گزارش کردند شاخص توده بدنی بالا با مدت زمان کوتاه و راندمان پایین خواب در افراد دارای اضافه وزن در مقایسه با گروه نرمال همراه است ]46[. خواب در تنظیم وزن بدن نقش مهمی‌ دارد همچنین مقدار خواب و هماهنگ‌سازی ساعت بیولوژیکی هر دو برای دست­یابی به تعادل انرژی و ترشح هورمون‌هایی که منجر به تنظیم وزن می‌شوند، ضروری می‌باشند. شاید بتوان رابطه بین ساعت خواب و تغییرات افزایش وزن را به عوامل هورمونی نسبت داد. نتایج تحقیق Spiegel  و همکاران نشان داد کاهش طول مدت خواب منجر به کاهش لپتین (عامل سیری) و افزایش گرلین (محرک اشتها) می‌شود ]47[. آزاد شدن هورمون رشد و گرلین با بالا بردن سطح کورتیزول، باعث کاهش حساسیت به انسولین و اختلال تحمل گلوکز می­شود. افزایش سطح هورمون رشد ممکن است با ایجاد مقاومت به انسولین گذرا در سلول­های عضلانی باعث افزایش قندخون و افزایش چربی بدن ­شود ]48[. در تحقیق حاضر همبستگی معنی‌داری بین نمره کیفیت خواب با حجم و ظرفیت ریوی به دست نیامد. اکثر تحقیقات صورت گرفته به بررسی همبستگی بین کیفیـت خـواب و پارامترهـای تنفسـی در افراد بیمـار در شـرایط بـالینی پرداخته‌اند ]49[ و تحقیقات بسیار کمی ‌به بررسی رابطه بین کیفیت خواب به خصوص در افراد فعال و غیرفعال سالم پرداختند. مطابق با یافته‌های حاصل از این پژوهش،Tartibian  و Abdollah Zadeh گزارش کردند بین نمره کیفیت خواب و حجم‌ها و ظرفیت‌های ریوی در افراد فعال و غیرفعال همبستگی معنی‌داری وجود ندارد ]4[. با توجه به نتایج حاصل از پژوهش حاضر، فعالیت ورزشی به دلیل غیر تهاجمی و بـا صرفه بودن و نیز متفاوت بودن تغییرات ایجاد شده توسط ورزش در مقایسه با نـوع اثـر ناشـی از دارو، مـی‌توانــد از جملـه راهکارهــای عملـی ارزنــده، کم هزینه و مناســب در درمــان و بهبــود بیمــاری­هــای شــایعی همچون اختلالات تنفسـی و اخـتلالات خـواب در کشورمان بـا وجـود هزینـه­هـای سـنگین درمـانی و تخصصی باشد ]4[. حجم کم نمونه‌ها، عدم دسترسی تمام وقت به آزمودنی‌ها و متفاوت بودن حالات روحی و جسمی‌ آزمودنی‌ها هنگام پاسخ‌گویی به سؤالات و تست‌های اسپیرومتری از محدودیت‌های تحقیق حاضر می‌باشد که می‌توانند بر روی نتایج بدست آمده تأثیرگذار باشند. لذا پیشنهاد می‌شود تحقیقات مشابه با حجم نمونه‌های بیشتر، افراد با دامنه سنی مختلف، کنترل بیشتر بر آزمودنی‌ها و سایر عوامل اثرگذار بر نتایج پژوهش صورت گیرد.
نتیجه‌گیری
نتایج تحقیق حاضر نشان داد افراد فعال از کیفیت خواب مطلوب‌تری نسبت به افراد غیر‌فعال برخوردار هستند. همچنین بین نمره کیفیت خواب با شاخص توده بدنی و درصد چربی بدن در گروه غیرفعال همبستگی معنی‌داری مشاهده شد که نشان می‌دهد با افزایش درصد چربی آزمودنی‌ها کیفیت خواب آنها نیز کاهش می‌یابد. نتایج تحقیق حاضر همچنین نشان داد شاخص‌های تنفسی اندازه‌گیری شده در افراد فعال بیشتر از افراد غیر فعال بود. با توجه به نتایج حاصل از پژوهش حاضر به نظر می‌رسد فعالیت ورزشی می‌تواند عاملی اثرگذار در بهبود کیفیت خواب و عملکرد ریوی در افراد غیر‌فعال باشد.
تشکر و قدردانی
بدین وسیله از کلیه دانشجویانی که به عنوان آزمودنی در تحقیق حاضر همکاری صمیمانه‌ای با محققین داشتند تشکر می‌گردد.

 

References
 

[1]  Ghoreishi A, Aghajani A. Sleep quality in Zanjan university medical students. Tehran Univ Med J 2008; 66(1): 61-7. [Farsi]
[2]  Eaton DK, McKnight L, Lowry R, Perry GS, Presley-Cantrell L, Croft JB. Prevalence of insufficient, borderline, and optimal hours of sleep among high school students–United States. J of Adolescent Health 2010; 46(4): 399-401. 
[3]  Curcio G, Ferrara M, De Gennaro L. Sleep loss, learning capacity and academic performance. Sleep Med Rev  2006; 10(5): 323-37.
[4]  Tartibian B, Abdollah Zadeh N. Comparison of respiratory parameters and sleep quality in active and none active young men: relationship between respiratory parameters and sleep quality. Razi J Med Sci 2014; 20 (117): 30-9. [Farsi]
[5]  Hernández C, Estivill E, Cantalapiedra A. Impact of nocturia on sleep quality in patients with lower urinary tract symptoms suggesting benign prostatic hyperplasia (LUTS/BPH). The NocSu Study. Actas Urol Esp 2010 May; 34(5): 450-9.
[6]  Crispim CA, Zimberg IZ, dos Reis BG, Diniz RM, Tufik S, de Mello MT. Relationship between food intake and sleep pattern in healthy individuals. J Clin Sleep Med 2011; 7(6): 659-64.
[7]  Chaput J-P, Dutil C. Lack of sleep as a contributor to obesity in adolescents: impacts on eating and activity behaviors. International J Behavioral Nutrition and Physical Activity 2016; 13(1): 103.
[8]  Hargens TA, Kaleth AS, Edwards ES, Butner KL. Association between sleep disorders, obesity, and exercise: a review. Nat Sci Sleep 2013; 5(8): 27-35.
[9]  Breslin E, Van Der Schans C, Breukink S, Meek P, Mercer K, Volz W, et al. Perception of fatigue and quality of life in patients with COPD. Chest 1998; 114(4): 958-64.
[10]         Weiss ST, Shore S. Obesity and asthma: directions for research. Am J Respir Crit  Care Med 2004; 15(8): 963-8.
[11]         Sue DY. Obesity and pulmonary function: more or less? Chest J 1997; 111(4): 844-5.
[12]         Spiegel K, Tasali E, Leproult R, Van Cauter E. Effects of poor and short sleep on glucose metabolism and obesity risk. Nature Rev Endocrinol 2009; 5(5): 253-61.
 [13]        Sheen YH, Choi SH, Jang SJ, Baek JH, Jee HM, Kim M, et al. Poor sleep quality has an adverse effect on childhood asthma control and lung function measures. Pediatrics International 2017; doi: 10.1111/ ped.13312.
[14]         Kline CE, Sui X, Hall MH, Youngstedt SD, Blair SN, Earnest CP, et al. Dose–response effects of exercise training on the subjective sleep quality of postmenopausal women: exploratory analyses of a randomised controlled trial. BMJ 2012; 2(4): 10-44.
[15]         Grandner MA, Patel NP, Perlis ML, Gehrman PR, Xie D, Sha D, et al. Obesity, diabetes, and exercise associated with sleep-related complaints in the American population. J Public Health 2011; 19(5): 463-74.
[16]         Strand LB, Laugsand LE, Wisloff U, Nes BM, Vatten L, Janszky I. Insomnia symptoms and cardiorespiratory fitness in healthy individuals: the Nord-Trondelag Health Study. Sleep 2013; 36(1): 99-108.
[17]         Attarzadeh Hoeini S, Hojati Oshtovani Z, Soltani H, Hossein Kakhk S. Changes in pulmonary function and peak oxygen consumption in response to interval aerobic training in sedentary girls. Quarterly J Sabzevar Univ Med Sci 2012; 19(1): 42-51. [Farsi]
[18]         Garcia-Aymerich J, Lange P, Benet M, Schnohr P, Antó JM. Regular physical activity modifies smoking-related lung function decline and reduces risk of chronic obstructive pulmonary disease: a population-based cohort study. American J Respiratory And Critical Care Med 2007; 175(5): 458-63.
[19]         Cho Yo-Han, Lee Sang-Bin. Impact of Respiratory Muscle Exercises on Pulmonary Function and Quality of Sleep among Stroke Patients. Korean Society of Physical Med 2015; 10(4): 123-5.
[20] Yazdanshenas Tayebe. Comparison of stagnation in static status of athletes and non-athletes using laser. [Thesis].Tehran: Faculty of Physical Education and Sport Sciences Payame Noor University of Tehran؛ 2010. [Farsi]
[21] Zeynali Khadije. Relationship between humoral and inflammatory immune parameters with respiratory indices in young girls in response to increasing exercise activity. [Thesis]. Urmiya: Faculty of Physical Education and Sport Sciences, Urmiya University; 2013. [Farsi]
[22]         Agha-Alinejad H, Gharakhanlou R, Farzad B, Bayati M. Norms of anthropometric, body composition measures and prevalence of overweight and obesity in urban populations of Iran. J Shahrekord Univ Med Sci 2014; 15(6): 18-27. [Farsi]
[23] Ghaljaei F, Naderifar M, Ghaljeh M. Comparison of general health status and sleep quality  between nurses with fixed working shifts and nurses with rotating working shifts. TABIB-ESHARGH 2011; 13: 47-50. [Farsi]
[24]         Hasanzadeh M, Alavi knk, Ghalehbandi M, Gharaei B, Sadeghikia A. Sleep quality in Iranian drivers recognized as responsible for severe road accidents. J Res Behav Sci 2008; 6(12); 97-107. [Farsi]
[25]         Lee GM, Andrew SM. Goldman's Cecil Medicine. 24th ed, Philadelphia, Elsevier. 2011; 523-7.
[26]         Guenette JA, Witt JD, McKenzie DC, Road JD, Sheel AW. Respiratory mechanics during exercise in endurance trained men and women. The Journal of Physiology 2007; M581(3): 1309-22.
[27]         Reid KJ, Baron KG, Lu B, Naylor E, Wolfe L, Zee PC. Aerobic exercise improves self-reported sleep and quality of life in older adults with insomnia. Sleep Medicine 2010; 11(9): 934-40.
[28]         Rubio-Arias JÁ, Marín-Cascales E, Ramos-Campo DJ, Hernandez AV, Pérez-López FR. Effect of exercise on sleep quality and insomnia in middle-aged women: A systematic review and meta-analysis of randomized controlled trials. Maturitas 2017; 100(9): 49-56.
[29]         Dolezal BA, Neufeld EV, Boland DM, Martin JL, Cooper CB. Interrelationship between sleep and exercise: a systematic review. Advances in Preventive Medicine 2017; 1-17. https://doi.org/10.1155/2017/1364387.
[30]         Kjeldsen JS, Rosenkilde M, Nielsen SW, Reichkendler MH, Auerbach PL, Ploug T, et al. Effect of different doses of exercise on sleep duration, sleep efficiency and sleep quality in sedentary, overweight men. Bioenergetics 2012; 1(2): 1-6.
[31]         Myllymäki T, Kyröläinen H, Savolainen K, Hokka L, Jakonen R, Juuti T, et al. Effects of vigorous late night exercise on sleep quality and cardiac autonomic activity. J Sleep Res 2011; 20(2): 146-53.
[32]         Buman MP, King AC. Exercise as a treatment to enhance sleep. American J Lifestyle Med 2010; 4(6): 500-14.
[33]         Driver HS, Taylor SR. Exercise and sleep. Sleep Med Reviews 2000; 4(4): 387-402.
[34]         Youngstedt SD. Effects of exercise on sleep. Clin in Sports Med 2005; 24(2): 355-65.
[35]         Schaffer L. Exercise may improve sleep. J Sleep Res 2005; 13(5): 186-90.
[36]         Omachi TA, Blanc PD, Claman DM, Chen H, Yelin EH, Julian L, et al. Disturbed sleep among COPD patients is longitudinally associated with mortality and adverse COPD outcomes.  Sleep Med 2012; 13(5): 476-83.
[37]         Escames G, Ozturk G, Baño‐Otálora B, Pozo MJ, Madrid JA, Reiter RJ, et al. Exercise and melatonin in humans: reciprocal benefits. J Pineal Res 2012; 52(1): 1-11.
[38]         Krueger JM. The role of cytokines in sleep regulation. Current Pharmaceutical Design 2008; 14(32): 3408-16.
[39]         Purnell H. Some physiological changes in female athletes during and after exercise. Eur J Appl Physiol 2003; 86(9): 111-5.
[40]         Khosravi M, Tayebi SM, Ghorban-Nezhad N. Effects of Eight Weeks Circuit Resistance Training on Pulmonary Function of Inactive Women. Annals of Applied Sport Science 2013; 1(2): 11-8.
[41]         Kaufman MP, Forster HV. Reflexes controlling circulatory, ventilatory and airway responses to exercise. Comprehensive Physiol 2011; DOI: 10.1002/cphy.cp120110.
[42]         Farrell PA, Joyner MJ, Caiozzo VJ, Medicine ACoS. ACSM’s advanced exercise physiology. American Colledge of Sports Medicine 2012; 241-4.
[43]         Saremi A, Shavandi N, Bayat N. The effect of aerobic training on ghrelin and leptin serum levels and sleep quality in obese and overweight men. AMUJ 2012; 15 (1): 52-60. [Farsi]
[44]         Grandner MA, Hale L, Moore M, Patel NP. Mortality associated with short sleep duration: the evidence, the possible mechanisms, and the future. Sleep Med Rev 2010; 14(3): 191-203.
[45]         Cappuccio FP, Taggart FM, Kandala N, Currie A, Peile E, Stranges S, et al. Meta-analysis of short sleep duration and obesity in children and adults. Sleep-new York then Westchester 2008; 31(5): 619.
[46]         Shochat T, Shefer-Hilel G, Zisberg A. Relationships between body mass index and sleep quality and duration in adults 70 years and older. Sleep Health 2016; 2(4): 266-71.
[47] Spiegel K, Tasali E, Penev P. Van Cauter E. Brief communication: sleep curtailment in healthy young men is associated with decreased leptin levels, elevated ghrelin levels, and increased hunger and appetite. Annals of Internal Med 2004; 141(11): 846-50.
[48]         Knutson KL. Sleep duration and cardiometabolic risk: a review of the epidemiologic evidence. Best Practice & Research Clinical Endocrinology & Metabolism 2010; 24(5): 731-43.
[49]         Headley JA, Ownby K, John L. The effect of seated exercise on fatigue and quality of life in women with advanced breast cancer. Oncology Nursing Forum 2004; 17: 31(5): 977-83.

 

---