مجله علمی دانشگاه علوم پزشکی رفسنجان

مقاله پژوهشی
مجله دانشگاه علوم پزشکی رفسنجان
دوره 19، دی 1399، 1070-1053
 
مدل‌یابی اعتیاد به اینترنت بر اساس حساسیت بین فردی و تعارض زناشویی والدین با میانجی‌گری کنترل هدفمند در دانش­آموزان شهر اردبیل در سال تحصیلی 1399:
 یک مطالعه توصیفی
 
سجاد بشرپور[1]، شیرین احمدی[2]، فاضله حیدری[3]
 
دریافت مقاله:06/07/99  ارسال مقاله به نویسنده جهت اصلاح:14/08/99   دریافت اصلاحیه از نویسنده:19/09/99        پذیرش مقاله: 22/09/99
 
 
چکیده
زمینه و هدف: حساسیت به تعاملات بین فردی و تعارضات زناشویی نقش مهمی در گرایش به اعتیاد اینترنت فرزندان دارد. پژوهش حاضر با هدف مدل‌یابی اعتیاد به اینترنت بر اساس حساسیت بین فردی و تعارض زناشویی والدین با میانجی­گری کنترل هدفمند در دانش­آموزان انجام گرفت.
مواد و روش­ها­: روش پژوهش حاضر توصیفی می‌باشد. جامعه آماری شامل کلیه دانش­آموزان دوره اول و دوم متوسطه شهر اردبیل در سال 1399 بود. تعداد 239 نفر از این افراد به روش نمونه­گیری در دسترس انتخاب شدند. دانش­آموزان به پرسش‌نامه‌های­ اعتیاد به اینترنت، کنترل هدفمند، حساسیت بین فردی و تعارضات زناشویی والدین پاسخ دادند. برای تجزیه و تحلیل داده‌ها از ضریب همبستگی Pearson و مدل­سازی معادلات ساختاری استفاده شد.
یافته­ها: نتایج نشان داد که اعتیاد به اینترنت با نمره کل حساسیت بین فردی (57/0=r، 001/0>p) و تعارض زناشویی والدین (36/0=r، 001/0>p) ارتباط مثبت و با کنترل هدفمند (44/0-=r، 001/0>p) ارتباط منفی دارد. هم­چنین کنترل هدفمند با نمره کل حساسیت بین فردی (21/0-=r، 001/0>p) و تعارض زناشویی والدین (17/0-=r، 001/0>p) ارتباط منفی دارد. شاخص­های برازش مدل نیز حساسیت بین فردی و تعارضات زناشویی بر اعتیاد به اینترنت را با میانجی­گری کنترل هدفمند تأیید کرد.
نتیجه­گیری: نتایج این پژوهش می­تواند در ایجاد برنامه­های کاربردی و کارگاه­های آموزشی برای نوجوانانی که دارای اعتیاد به اینترنت هستند و نیز در پیش­گیری از اعتیاد به اینترنت به کار گرفته شود.
واژه­های کلیدی: اعتیاد به اینترنت، کنترل هدفمند، حساسیت بین فردی، تعارضات زناشویی والدین، دانش­آموزان، اردبیل
 
 
 
 
 
 

مقدمه
اعتیاد به اینترنت (Internet addiction) توسط Young به عنوان عدم توانایی جلوگیری از استفاده بیش ‌از حد از اینترنت با صرف زمان ناچیز بودن اتصال به اینترنت، وجود تحریک‌پذیری شدید و پرخاش­گری در هنگام محرومیت و ایجاد اختلال در زندگی شخصی، خانوادگی، اجتماعی و شغلی فرد تعریف شده است. هم­چنین نوجوانان بیش از بزرگ‌سالان مستعد ابتلاء به اعتیاد به اینترنت هستند [1]. اعتیاد به اینترنت طی دو دهه اخیر مورد توجه محققان و متخصصان قرار گرفته است و به طور گسترده‌ای برای تحقیق و کشف اهداف علائم اعتیاد در افراد مورد استفاده قرار گرفته است. استفاده روزمره از اینترنت به ویژه در جمعیت نوجوانان و جوانان بسیار قابل توجه است و علاوه بر مزایای بی‌شمار، استفاده از اینترنت خطرات زیادی از جمله رفتار اعتیادآور به همراه دارد [2].
از سازه‌های مورد بررسی در پژوهش حاضر که به نظر می‌رسد با اعتیاد به اینترنت ارتباط دارد حساسیت بین فردی (Interpersonal Sensitivity) می‌باشد. حساسیت بین فردی شامل تجربیات عاطفی می­باشد که به عنوان احساس حقارت، عدم کفایت شخصی و روحیه ضعیف تعریف می‌شود [3]. افرادی که دارای حساسیت بین فردی بالایی هستند به احتمال زیاد به تلفن‌های همراه اعتیاد پیدا می‌کنند [4]. مطالعه طولی بر روی نوجوانان تأثیر حساسیت بین فردی بر اعتیاد به اینترنت را نشان داده است [5]. Chen و همکاران در مطالعات خود نشان دادند بین اعتیاد به اینترنت و استفاده اعتیادی از تلفن همراه با مشکلات بین فردی در نوجوانان همبستگی مثبت و معنی‌داری وجود دارد [6]. علاوه بر این، معتادان به اینترنت احتمالاً روابط بین فردی ضعیف را حفظ می‌کنند که این امر ممکن است به احساس تنهایی بیش‌تر در آن‌ها منجر شود [7].
اخیراً، تعداد فزاینده مطالعات بر تأثیر مهم خانواده در اعتیاد جوانان به اینترنت به طور خاص پرداخته است. مطالعات نشان داده است که تعارض زناشویی والدین (Parents Marital Conflict) اعتیاد شدید به اینترنت در جوانان را پیش‌بینی می‌کند [9-8]. محیط خانوادگی نامناسب می‌تواند احساس امنیت نوجوان را کاهش داده و به طور معنی‌داری خطر مشکلات روان‌شناختی و رفتار را افزایش دهد. نظریه سیستم‌های خانواده Bowen فرض می‌کند که خانواده یک واحد هیجانی بنیادی است که واجد ویژگی نگه­دارنده تعادل حیاتی آن سیستم است. زمانی که والدین با همدیگر تعارض داشته باشند، این سیستم مختل می‌شود. هنگامی که کودکان بی‌ثباتی موجود در سیستم که به دلیل تعارض والدین ایجاد شده است را ادراک می‌کنند، بیشتر ممکن است به رفتارهای مشکل‌زا بپردازند [10]. هم‌سو با این نظریه، چندین مطالعه تجربی نشان داده‌اند که تعارض زناشویی والدین می‌تواند در اعتیاد به اینترنت نقش داشته باشد [12-11]. مطالعه Ko و همکاران نشان داد که تعارض زناشویی والدین قوی‌ترین پیش‌بینی کننده اعتیاد به اینترنت می‌باشد [13]. Gao و همکاران نشان دادند که تعارض زناشویی والدین بر اعتیاد به اینترنت تأثیر مستقیمی دارد و این اثر به وسیله اضطراب و افسردگی نیز میانجی‌گری می‌شود. [14].
به نظر می‌رسد کنترل هدفمند (Effortful Control) یکی از عوامل اساسی زمینه‌ساز اعتیاد به اینترنت است. کنترل هدفمند به کارکرد توجه دستگاه‌های اجرایی از جمله فعال‌سازی توجه مناسب و سرکوب پاسخ‌های نامناسب اشاره دارد [15]. تحقیقات قبلی نشان داد که کنترل هدفمند با اعتیاد به اینترنت [16] و اعتیاد به تلفن همراه ارتباط دارد [17]. کنترل هدفمند کم، به عنوان یکی از مهم‌ترین عوامل مرتبط با رفتارهای اعتیادی از جمله اعتیاد به اینترنت در نوجوانان شناخته شده است [18]. Wang و همکاران در مطالعات خود گزارش دادند بین اعتیاد به اینترنت و کنترل هدفمند ارتباط منفی و معنی‌داری وجود دارد [19] و کنترل هدفمند ضعیف تا حدی می‌تواند استفاده مشکل‌ساز نوجوانان به ویژه در بین پسران از اینترنت را توضیح دهد [20]. کنترل هدفمند به عنوان متغیر میانجی به‌صورت غیرمستقیم با تعارض والدین و استفاده اعتیادی از اینترنت در نوجوانان ارتباط دارد و پیش‌بینی کننده عملکرد بین فردی افراد می‌باشد [22-21].
با توجه به اینکه امروزه اینترنت یکی از مهم‌ترین پیشرفت‌های بشر در دهه‌های اخیر به شمار می­رود و زندگی ما را از جنبه‌های مختلفی متحول ساخته و بسیاری از تغییرات مثبت غیرقابل انکار را به وجود می­آورد. با این حال، در همان زمان باعث عواقب منفی از جمله اعتیاد به اینترنت شده است[23]. بر این اساس پژوهش حاضر با هدف مدل‌یابی اعتیاد به اینترنت بر اساس حساسیت بین فردی و تعارض زناشویی با میانجی­گری کنترل هدفمند در قالب مدل مفهومی زیر (نمودار 1) انجام گرفت.

نمودار 1- الگوی مفهومی مدل‌یابی اعتیاد به اینترنت بر اساس حساسیت بین فردی و تعارض زناشویی والدین با میانجی­گری کنترل هدفمند در دانش‌آموزان شهر اردبیل در سال تحصیلی 1399
 

مواد و روش­ها
روش مطالعه حاضر از لحاظ هدف کاربردی و از نظر ماهیت و روش توصیفی می­باشد که با کد اخلاق IR.ARUMS.REC.1399.407 در کمیته اخلاق دانشگاه علوم پزشکی اردبیل تصویب شده است. جامعه آماری پژوهش حاضر را کلیه دانش­آموزان دوره اول و دوم متوسطه شهر اردبیل در سال 1399 تشکیل دادند. از آن­جایی که به‌زعم بسیاری از پژوهش­گران حداقل حجم نمونه لازم در مدل­سازی معادلات ساختاری 200 می‌باشد [24]، حجم نمونه در پژوهش حاضر نیز با در نظر گرفتن احتمال افت نمونه‌ها، 250 نفر در نظر گرفته شد که بعد از حذف داده‌های مخدوش 239 پرسش­نامه وارد تحلیل آماری شد. روش نمونه­گیری مورد استفاده نیز در دسترس بود.
روش جمع­آوری اطلاعات به این صورت بود که با توجه به وضعیت کرونا و شرایط قرنطینه و عدم دسترسی به دانش‌آموزان به‌صورت حضوری، پرسش­نامه‌ها در دو بخش که بخش اول شامل اطلاعات جمعیت شناختی (سن، جنس، شغل پدر و وضعیت اقتصادی) بود و بخش دوم شامل پرسشنامه­های اعتیاد به اینترنت، کنترل هدفمند، حساسیت بین­فردی و تعارض زناشویی والدین در نرم­افزار پرس لاین طراحی و به ‌صورت آنلاین از طریق گذاشتن لینک آن‌ها در گروه­های کلاسی و کانال­های تلگرام، گروه­های واتساپ مدارس مقاطع متوسطه از تاریخ 5 اردیبهشت تا 15 مرداد در اختیار آزمودنی‌ها قرار داده شد تا دانش­آموزانی که تمایل به شرکت در پژوهش داشتند به سؤالات پاسخ دهند که بعد از وارد کردن داده‌ها به SPSS نسخه 25 و بعد از حذف داده­های پرت، 239 پرسش­نامه وارد تحلیل آماری شد. معیارهای ورود تمایل به شرکت در پژوهش و دانش­آموز بودن و معیار خروج عدم تمایل به شرکت در پژوهش بود. پرسش­نامه­های اعتیاد به اینترنت، حساسیت بین فردی و تعارض زناشویی والدین به صورت خلاصه عبارت بودند از:
مقیاس اعتیاد به اینترنت: این پرسش­نامه توسط Young [25] ساخته شد و در زمینه سنجش اعتیاد اینترنتی مورد استقبال بسیاری قرار گرفت. سؤالات این آزمون بر اساس ملاک­های اختلال قماربازی بیمارگون طراحی شده­اند چرا که گمان می­رود اختلال اعتیاد به اینترنت شباهت زیادی با اختلال قماربازی بیمارگون دارد. این پرسش­نامه دارای ۲۰ سؤال است و تعیین می­کند که آیا استفاده بیش‌ازحد از اینترنت بر جنبه­های مختلف زندگی فرد اثر گذاشته است یا خیر و با استفاده از مقیاس 5 درجه­ای لیکرت ارزش­گذاری می­شود (هرگز=0، به‌ندرت=1، گه‌گاهی=2، اغلب اوقات=3، به­کرات=4، همیشه=5) نمرات 20 تا 49 عدم اعتیاد به اینترنت، نمرات 50 تا 79 در معرض اعتیاد به اینترنت و نمرات 80 تا 100 اعتیاد به اینترنت را نشان می‌دهد. در مطالعه Young و همکارش، اعتبار درونی پرسش­نامه بالاتر از 92/0ذکر شده و اعتبار به روش بازآزمایی نیز معنی‌دار گزارش شده است [26]. Widyanto و همکارش در مطالعه خود روایی صوری این پرسش­نامه را بسیار بالا ذکر کرده‌اند [27]. در ایران اعتبار و پایایی این آزمون توسط Alavi و همکاران به­دست آمده است که پایایی باز آزمایی آن 82/0، همسانی درونی از طریق آلفای کرونباخ 82/0 و از طریق دونیمه سازی 72/0 بوده است [28]. ضریب پایایی آن در پژوهش حاضر 90/0 به­دست آمد.
فرم کوتاه مقیاس خلق‌وخوی بزرگسال: این مقیاس توسط Rothbart و همکاران در سال 2000 ساخته شده و مشتمل بر 77 آیتم می‌باشد که شامل 4 بعد عاطفه منفی، کنترل هدفمند، برون‌گرایی/ شادخویی و جهت‌گیری به حساسیت می‌باشد [29]. بعد کنترل هدفمند این مقیاس که در این پژوهش مورد استفاده قرار گرفت شامل 3 خرده مقیاس کنترل توجه (5 سؤال)، کنترل بازداری (7 سؤال) و کنترل فعالیت (7 سؤال) می‌باشد. تمام سؤالات این پرسش‌نامه در مقیاس لیکرت 7 نقطه‌ای از 1 (کاملاً غلط) تا 7 (کاملاً درست) درجه‌بندی می‌شود. عامل‌های این مقیاس همبستگی بالایی با مقیاس‌های 5 پنج عامل بزرگ شخصیت دارد. هم­چنین مشخص شده است که سنجه‌هایی که زمان واکنش را می‌سنجند، همبستگی قابل ملاحظه‌ای با عامل کنترل هدفمند دارند. ضرایب آلفای کرونباخ خرده مقیاس‌های این آزمون در دامنه 75/0 تا 81/0 گزارش شده است [29]. این ضرایب بر روی آزمودنی‌های یک نمونه ایرانی نیز در دامنه 68/0 تا 91/0 به­دست آمد [30]. ضریب پایایی آن در پژوهش حاضر به ترتیب 75/0 برای کنترل توجه، 72/0 برای کنترل بازداری، 65/0 برای کنترل فعالیت و 76/0 برای نمره کل کنترل هدفمند به­دست آمد.
مقیاس حساسیت بین فردی: مقیاس حساسیت بین فردی توسط Boyce و همکارش برای سنجش ابعاد اساسی مفهوم حساسیت بین فردی ابداع شد. این مقیاس ۳۶ سؤال و ۵ خرده مقیاس دارد که پاسخ به هر عبارت آن در یک مقیاس لیکرت ۴ درجه‌ای می‌باشد. این عامل شامل آگاهی بین فردی، نیاز به تأیید، اضطراب جدایی، کم­رویی و خود درونی شکننده می‌باشد. مطالعات در خصوص حساسیت بین فردی شواهد روان‌سنجی خوبی را به همراه داشته است، به طوری که همسانی درونی و پایایی بازآزمایی و اعتبار هم­گرا و واگرای بالایی گزارش شده است. Boyce و همکاران ضریب پایایی بازآزمایی 85/0 برای نمره کل و ضرایبی در دامنه 55/0 تا 76/0 برای خرده مقیاس‌های آن گزارش کرده‌اند [31]. در ایران نیز پایایی مقیاس حساسیت بین فردی با روش آلفای کرونباخ 87/0 به دست آمد و روایی آن نیز تأیید شد [32]. ضریب پایایی آن در پژوهش حاضر به ترتیب 68/0 برای آگاهی بین فردی، 70/0 برای نیاز به تأیید، 65/0 برای اضطراب جدایی، 73/0 برای کم­رویی و 66/0 برای خود درونی شکننده و 92/0 برای نمره کل حساسیت بین فردی به دست آمد.
مقیاس ادراک کودکان از تعارض بین والدین: این مقیاس توسط Černja و همکاران ساخته شده است [33]. این مقیاس یک ابزار 48 سؤالی است که ادراک کودکان سنین مدرسه از تعارض زناشویی والدین خود را در سه خرده مقیاس ارزیابی می‌کند: ویژگی‌های تعارض، خود سرزنشی و تهدید.  در هر سؤال کودکان انتخاب می‌کنند که آیا آن سؤال در مورد آن‌ها درست است (2)، تا حدی درست است (1)، یا درست نیست (0). این مقیاس در تعداد زیادی از مطالعات مورد استفاده قرار گرفته و پایایی بازآزمایی آن از 68/0 تا 76/0 گزارش شده است [33]. در ایران نیز روایی مقیاس ادراک کودکان از تعارض بین والدین با روش آماری تحلیل عاملی تأییدی مورد قبول قرار گرفت و پایایی خرده مقیاس­های تعارض، تهدید و سرزنش خود با روش آلفای کرونباخ به ترتیب برابر 78/0، 73/ و 73/0 به دست آمد [34]. ضریب پایایی آن در پژوهش حاضر به ترتیب 78/0 برای ویژگی‌های تعارض، 76/0 برای خودسرزنشی، 69/0 برای تهدید و 86/0 برای نمره کل تعارض بین والدین به دست آمد.
داده‌های جمع‌آوری ‌شده در این پژوهش با استفاده از نرم‌افزار SPSS نسخه 25 و نرم‌افزار Lisrelنسخه 8/8 و با روش­های آمار توصیفی (میانگین و انحراف معیار) و آمار استنباطی (آزمون­های‌ هم­بستگی Pearson) و مدل­سازی معادلات ساختاری تحلیل شد. سطح معنی­داری در آزمون­ها 05/0 در نظر گرفته شد.
نتایج
تعداد 239 دانش­آموز در این پژوهش شرکت داشتند که آزمودنی 128 (55/53 درصد) پسر با میانگین سنی 05/15 و انحراف معیار سنی 32/1 سال و 111 آزمودنی (44/46 درصد) دختر با میانگین سنی 91/14 و انحراف معیار سنی 38/1 سال در این پژوهش شرکت داشتند. از لحاظ شغل والدین، 117 نفر (95/48 درصد) دولتی، 100 نفر (84/41 درصد) آزاد، 22 نفر (20/9 درصد) بی­کار بودند و از لحاظ وضعیت اقتصادی، 58 نفر (26/24 درصد) خوب، 161 نفر (36/67 درصد) متوسط و 20 نفر (36/8 درصد) ضعیف گزارش دادند.
نتایج جدول 1، ­میانگین و انحراف معیار متغیرهای اعتیاد به اینترنت، کنترل هدفمند، حساسیت بین فردی و تعارض زناشویی والدین و مؤلفه­های آن‌ها را نشان می‌دهد.

 
 جدول 1- میانگین و انحراف معیار نمرات شرکت­کننده­ها در اعتیاد به اینترنت، کنترل هدفمند، حساسیت بین فردی، تعارض زناشویی والدین در دانش‌آموزان شهر اردبیل در سال تحصیلی 1399 (239=n)

متغیرها		میانگین	انحراف معیار	حداقل	حداکثر
اعتیاد به اینترنت	اعتیاد به اینترنت	96/36	32/12	20	74
کنترل هدفمند	کنترل هدفمند (نمره کل)	37/77	52/14	50	131
	کنترل توجه	82/19	08/5	8	35
	کنترل بازداری	89/28	89/5	13	49
	کنترل فعالیت	65/28	00/6	16	47
حساسیت بین فردی	حساسیت بین فردی (نمره کل)	50/78	69/22	43	145
	آگاهی بین فردی	51/14	98/4	7	31
	نیاز به تأیید	43/18	58/5	8	31
	اضطراب جدایی	31/17	45/5	8	35
	کمرویی	56/17	85/5	8	35
	خود درونی شکننده	66/10	86/3	5	24
تعارض زناشویی والدین	تعارض زناشویی والدین (نمره کل)	38/94	35/8	73	113
	ویژگی‌های تعارض	52/38	10/4	28	48
	خودسرزنشی	76/33	00/4	24	43
	تهدید	10/22	85/2	16	29

 

جدول 2- ماتریس همبستگی متغیرهای اعتیاد به اینترنت، کنترل هدفمند، حساسیت بین فردی و تعارض زناشویی والدین در دانش­آموزان شهر اردبیل در سال تحصیلی 1399 (239=n)

متغیرهای پیش‌بین

(1)

(2)

(3)

(4)

(5)

(6)

(7)

(8)

(9)

(10)

(11)

(12)

حساسیت بین­ فردی (1)

1

آگاهی بین ­فردی (2)

**87/0

1

نیاز به تأیید (3)

**88/0

**71/0

1

اضطراب جدایی (4)

**88/0

**68/0

**77/0

1

کم­رویی (5)

**91/0

**77/0

**74/0

**74/0

1

خود درونی شکننده (6)

**84/0

**70/0

**66/0

**66/0

**74/0

1

تعارض زناشویی والدین (7)

**40/0

**32/0

**37/0

**39/0

**34/0

**35/0

1

ویژگی‌های تعارض (8)

**27/0

**25/0

**23/0

**25/0

**21/0

**25/0

**82/0

1

خود سرزنشی (9)

**30/0

**20/0

**28/0

**29/0

**28/0

**26/0

**78/0

**42/0

1

تهدید (10)

**38/0

**31/0

**37/0

**38/0

**30/0

**30/0

**66/0

**37/0

**28/0

1

کنترل­ هدفمند (11)

**21/0-

**25/0-

10/0-

12/0-

**22/0-

**27/0-

**17/0-

10/0-

*15/0-

*14/0-

1

اعتیاد به اینترنت (12)

**57/0

**58/0

**48/0

**47/0

**50/0

**48/0

**36/0

**21/0

**31/0

**31/0

**44/0-

1

 
آزمون همبستگی Pearson، 01/0p<^**، 05/0>p­^*همبستگی معنی­دار
 

قبل از تحلیل داده­ها و برای اطمینان از این‌که داده­های این پژوهش مفروضه­های زیربنایی مدل­یابی معادلات ساختاری را برآورد می‌کنند، چند مفروضه اصلی معادلات ساختاری شامل داده­های گمشده، نرمال بودن داده­ها و هم‌خطی چندگانه مورد بررسی قرار گرفتند. در پژوهش حاضر، جهت نرمال بودن متغیرها از آزمون آماری Kolmogorov-Smirnov استفاده گردید که نتایج آن نشان داد که داده­ها دارای توزیع نرمال بودند (05/0<p) و هم‌خطی چندگانه بین متغیرها با استفاده از آماره تحمل و عامل تورم واریانس مورد بررسی قرار گرفت. نتایج نشان داد که ارزش­های تحمل به دست آمده برای متغیرها بالای 10/0 هستند و نشان دهنده عدم وجود هم­خطی چندگانه بین متغیرها است و هم‌چنین مقدار عامل تورم واریانس به دست آمده برای متغیرها کوچک­تر از 10 بودند که نشان دهنده عدم هم­خطی چندگانه بین متغیرها است.
نمودار 2، بارهای استاندارد شده مدل پژوهش را نشان می‌دهد. در این مطالعه تمام روابط حساسیت بین فردی و تعارض زناشویی و اعتیاد به اینترنت با کنترل هدفمند (به غیر از ارتباط مستقیم تعارض زناشویی والدین با کنترل هدفمند) در دانش­آموزان معنی­دار می­باشد (05/0>p).

نمودار 2- بارهای استاندارد شده مدل پیش­بینی اعتیاد به اینترنت بر اساس حساسیت بین فردی و تعارض زناشویی والدین با نقش میانجی کنترل هدفمند در دانش آموزان شهر اردبیل در سال تحصیلی 1399
 

با توجه به نمودار 3، و معناداری آماره T مربوط به هر یک از متغیرهای پژوهش در سطح خطای 05/0، فرضیه پژوهش تأثیر حساسیت بین فردی بر اعتیاد به اینترنت با میانجی­گری کنترل هدفمند و تأثیر تعارض زناشویی والدین بر اعتیاد به اینترنت تأیید می‌شود.

 
 

نمودار 3-  نتایج تحلیل محاسبه مقدار T مدل پیش­بینی اعتیاد به اینترنت بر اساس حساسیت بین فردی و تعارض زناشویی والدین با نقش میانجی کنترل هدفمند در دانش آموزان شهر اردبیل در سال تحصیلی 1399
 

جدول 3- شاخص­های برازندگی مدل پیش­بینی اعتیاد به اینترنت بر اساس حساسیت بین فردی و تعارض زناشویی والدین با نقش میانجی کنترل هدفمند در دانش­آموزان شهر اردبیل در سال تحصیلی 1399 (239=n)

تأثیرات مستقیم		میزان اثر	مقدار T	مقدار P	نتیجه
حساسیت بین فردی	اعتیاد به اینترنت	40/0	70/3	002/0	تأیید شده
حساسیت بین فردی	کنترل هدفمند	57/0-	49/5-	001/0	تأیید شده
تعارض زناشویی والدین	اعتیاد به اینترنت	14/0	12/2	002/0	تأیید شده
تعارض زناشویی والدین	کنترل هدفمند	09/0	07/1	15/0	تأیید نشده
کنترل هدفمند	اعتیاد به اینترنت	40/0-	25/3-	002/0	تأیید شده
تأثیرات غیرمستقیم میزان اثر				مقدار T	نتیجه
حساسیت بین فردی	کنترل هدفمند	اعتیاد به اینترنت	16/0=40/0-×40/0	79/2	تأیید شده
تعارض زناشویی والدین	کنترل هدفمند	اعتیاد به اینترنت	056/0=40/0-×14/0	77/1	تأیید نشده

 

جهت تعیین کفایت برازش الگوی پیشنهادی با داده­ها شاخص­های مذکور مقادیر هر یک از این شاخص­ها بین 0 و 1 قرار دارد و مقادیر نزدیک و یا بیش‌تر از 90/0 نشانه مطلوب بودن مدل می­باشد. شاخص برازش مقایسه‌ای (Comparative fit index; CFI)  برای این مدل 94/0، شاخص برازش فزاینده (Incremental Fit Index; IFI) 94/0، شاخص نیکویی برازش (Goodness of fit index; GFI) 94/0 بوده که در بازه قابل قبول قرار می­گیرد و شاخص برازش هنجار شده مقتصد ­ (Parsimony Normed Fit Index; PNFI) که مقدار 78/0 و دامنه قابل قبول آن بزرگ‌تر از 50/0 می‌باشد. شاخص­های کای اسکوئر بهنجار شده (Normed chi-square index; CMIN/DF)  و شاخص برازش مقایسه­­ای (Comparative fit index; CFI) در دامنه مورد قبول قرار دارد و مدل تدوین شده را مورد حمایت قرار می‌دهند. از آن­جا که ریشه دوم میانگین مربعات خطای برآورد (Root mean squared error of approximation; RMSEA) برای مدل حاضر 07/0 به دست آمده است، از طرفی بازه قابل قبول برای آن کم‌تر از 08/0 می­باشد، پس می­توان گفت مدل برازش شده مدل مناسبی است [24].

 
جدول 4- شاخص­های برازش کلی مدل نهایی

شاخص	CMIN/DF	CFI	GFI	IFI	PNFI	RMSEA
مقدار محاسبه ‌شده	39/2	94/0	94/0	94/0	78/0	07/0
سطح قابل ‌قبول [24]	3-1	90/0<	90/0<	90/0<	50/0<	08/0>

 

بحث
پژوهش حاضر با هدف مدل‌یابی اعتیاد به اینترنت بر اساس حساسیت بین فردی و تعارض زناشویی والدین با میانجی­گری کنترل هدفمند در دانش آموزان انجام گرفت. نتایج معادلات ساختاری در پژوهش حاضر نشان داد که حساسیت بین فردی با اعتیاد به اینترنت ارتباط مستقیم دارد. این نتایج با یافته­های Chen و همکاران [6] و Hou و همکاران [7] مبنی بر این­که بین اعتیاد به اینترنت و مشکلات بین فردی همبستگی مثبت معنی‌داری وجود دارد و نوجوانان دارای اعتیاد به اینترنت مشکلات بین فردی بیش‌تری نشان دادند و احتمالاً روابط بین فردی ضعیف را حفظ می‌کنند که این امر ممکن است به احساس تنهایی بیش‌تر در آن‌ها منجر شود، هم­خوان می­باشد. در تبیین این فرض می‌توان گفت دانش­آموزان در معرض خطر اعتیاد به اینترنت بیشتر اوقات فراغت خود را به بازی‌های آنلاین یا چت آنلاین می‌گذرانند. در نتیجه، آن‌ها وقت ندارند که در دنیای واقعی با افرادی مانند خانواده و دوستانشان تعامل داشته باشند. این فعالیت‌ها منجر به مشکلات بین فردی می‌شود زیرا این نوجوانان در دنیای مجازی راحت‌ترند، جایی که می‌توانند احساسات و افکار خود را به صورت ناشناس بیان کنند.
نتایج معادلات ساختاری نشان داد که حساسیت بین­فردی بر اعتیاد به اینترنت با میانجی­گری کنترل هدفمند اثر غیرمستقیم دارد. این نتایج با یافته‌های Chriki و همکاران [21] و Cain و همکاران [22] همخوان می‌باشد. در تبیین این فرض می‌توان گفت که مشکلات بین فردی مانند درون‌گرایی، مشکلات اجتماعی و مهارت‌های ضعیف ارتباط چهره به چهره، اغلب منجر به اعتیاد به اینترنت می‌شود. روابط مبتنی بر اینترنت گزینه‌ای ایمن برای فرار از طرد و نگرانی‌های احتمالی تماس‌های بین فردی در زندگی واقعی برای افرادی که دارای مشکلات فوق هستند، ارائه می‌دهد. به طور خاص، کنترل هدفمند می‌تواند از طریق مکانیسم‌های شناختی و انگیزشی در رابطه بین اعتیاد به اینترنت و حساسیت بین فردی دانش­آموزان تأثیر تعدیل کننده‌ای داشته باشد. از نظر مکانیسم‌های شناختی، افرادی که کنترل بالایی دارند ممکن است بتوانند جهت و مدت توجه خود را تنظیم کرده و رفتار پیش از قدرت را مهار کنند (مانند بررسی میزان مصرف اینترنت) و هم­چنین برای پاسخ­گویی به خواسته‌های موقعیتی توجه خود را به وظایفی که باید انجام دهند تغییر دهند. از نظر سازوکارهای انگیزشی، تصور می‌شود که افراد با کنترل و هدفمندی بالا در شروع، حفظ و تنظیم انگیزه خود و انجام فعالیت‌های هدایت شونده مانند کارهای دانشگاهی بهتر عمل می‌کنند [35] بنابراین دانش‌آموزانی که کنترل هدفمندی بیش‌تری دارند ممکن است بتوانند وسوسه رضایت فوری ناشی از استفاده از اینترنت مانند ارضای نیازهای مربوط به ارتباطات را به صورت آنلاین مهار کنند و انگیزه پیشرفت خود را حفظ کنند؛ بنابراین ممکن است اثر اعتیاد به اینترنت در به تعویق انداختن غیرمنطقی کاهش یابد.
نتایج معادلات ساختاری ما حاکی از آن است که تعارضات زناشویی والدین به طور قابل توجهی با اعتیاد دانش­آموزان به اینترنت ارتباط دارد. این یافته با چندین مطالعه Ko و همکاران [13]، Wu و همکاران [11] و Yang و همکاران [12] هم­خوان می‌باشد. یافته‌های ما همراه با این یافته‌های قبلی، هم­چنین نشان داد که آن دسته از نوجوانان و دانش‌آموزانی که در یک خانواده با اختلاف نظر رشد کرده‌اند ممکن است در معرض خطر بیش‌تری برای اعتیاد به اینترنت باشند.
نظریه سیستم خانواده Bowen، خانواده را به عنوان یک واحد عاطفی اساسی در نظر می‌گیرد. این نظریه فرض می‌کند که فشار ناشی از درگیری عاطفی بین هر دو عضو خانواده می‌تواند به یک مثلث خانوادگی تبدیل شود که حداقل یک واحد عاطفی پایدار است که توسط پدر، مادر و کودک تشکیل می‌شود [10]. تعارضات زناشویی، به عنوان یک عامل استرس‌زای مهم در خانواده، ممکن است باعث رفتارهای مشکل‌آفرین فرزندان شود. به طور خاص، مطالعات تجربی نشان داده است که تعارضات زناشویی والدین می‌تواند بر اینترنت جوانان تأثیر بگذارد. به عنوان مثال، چندین مطالعه نشان داده است که درگیری زناشویی می‌تواند به طور قابل توجهی علائم رفتار آنلاین اعتیادآور را پیش‌بینی کند [8]. در راستای این یافته‌های تجربی، در یک بررسی اخیر نیز بر نقش یک محیط خانوادگی متعارض بر اعتیاد جوانان به اینترنت تأکید شده است [36]. آن‌ها دریافتند که جوانان مبتلا به اعتیاد به اینترنت احتمالاً از مشکلات خانوادگی ناکارآمد از جمله تعارضات زناشویی والدین رنج می‌برند. به دنبال این یافته‌ها ما فرض کردیم که درگیری زناشویی والدین می‌تواند اعتیاد جوانان به اینترنت را به صورت منفی پیش‌بینی کند.
هم­چنین ممکن است دانش‌آموزانی که تعارض والدین نسبتاً بالایی را درک می‌کنند از فرزند پروری گرم یا حمایت کم‌تری برخوردار باشند. اگر والدین درگیر مشاجرات مکرر یا شدید با شریک زندگی خود باشند، ممکن است نتوانند مراقبت و نظارت مناسب را انجام دهند [37]. سرانجام، دانش‌آموزانی که در خانه تعارض را تجربه می‌کنند ممکن است دریابند که غوطه‌ور شدن در دنیای اینترنت مجازی فرار از درگیری است. آن‌ها هم­چنین ممکن است دریابند که قادر به حمایت گرفتن در دنیای اینترنت هستند [38].
نتایج معادلات ساختاری در پژوهش حاضر نشان داد که کنترل هدفمند با اعتیاد به اینترنت ارتباط مستقیم دارد. این نتایج با یافته­های Wang و همکاران [19] و Liu و همکاران مبنی بر این­که بین اعتیاد به اینترنت و کنترل هدفمند ارتباط منفی و معنی‌داری وجود دارد و کنترل هدفمند ضعیف تا حدی می‌تواند استفاده مشکل‌ساز نوجوانان به ویژه در بین پسران از اینترنت را توضیح دهد هم­خوان می­باشد [20].
در تبیین این فرض می‌توان اظهار داشت که کنترل هدفمند به طیف گسترده‌ای از نتایج سازگاری، از جمله شایستگی اجتماعی، پاسخ­گویی همدلانه و درونی‌سازی رفتار مربوط می‌شود. از افراد با کنترل هدفمندی بالا انتظار می‌رود که در مقابله یا از بین بردن احساسات منفی خود و کاهش اثر ناخواسته بالقوه استفاده از اعتیاد به اینترنت بر احساسات ذهنی خود موفق‌تر باشند. معمولاً تصور می‌شود که آن‌ها از استقامت، اراده و انعطاف‌پذیری خوبی برخوردار هستند [39]. بنابراین، حتی اگر دانش­آموزان با کنترل هدفمندی زیاد استفاده بیش‌ازحد از اینترنت داشته باشند با مهارت‌های تنظیم هیجان بالای که دارند می­توانند رفتار خود را مدیریت و کنترل کنند.
استفاده صرف از پرسش­نامه برای ارزیابی متغیرها به ویژه ارزیابی میزان استفاده از اینترنت و محدود بودن جامعه آماری به شهر اردبیل دو محدودیت عمده مطالعه حاضر بود که برای دست‌یابی به نتایج بهتر از روش‌های اندازه‌گیری متفاوت (مصاحبه بالینی) و نه صرفاً از پرسش­نامه و اجرای پژوهش در دیگر مناطق جغرافیایی پیشنهاد می‌گردد.
نتیجه­گیری
به طور کلی نتایج پژوهش حاضر نشان داد که بین حساسیت بین فردی و تعارض زناشویی والدین و کنترل هدفمند با اعتیاد به اینترنت ارتباط وجود دارد. لذا توصیه می‌شود فعالیت‌های فرهنگی و اوقات فراغت سالم و گسترده‌ای برای نوجوانان و دانش آموزان ایجاد شود و هم­چنین برنامه‌های مشاوره‌ای برای ارائه به نوجوانان دارای اعتیاد به اینترنت تدوین شود. هم­چنین، آموزش مهارت‌های بین فردی و راهبردهای حل مسأله برای دانش­آموزان و والدین نوجوانان دارای اعتیاد به اینترنت انجام شود.
تشکر و قدردانی
این پژوهش با حمایت مالی معاونت پژوهشی دانشگاه محقق اردبیلی و با شماره 1806 به تاریخ 07/02/1399 انجام گرفت. به این ‌وسیله از کلیه همکاری­های مشفقانه مدیر، مشاور و معلمان مدارس شهرستان اردبیل و کلیه دانش‌آموزان شرکت‌کننده در پژوهش و هم­چنین از دانشگاه محقق اردبیلی بابت حمایت مالی از این پژوهش نهایت قدردانی می­شود.

 
 
References
 
 

[1]    Young K. The evolution of internet addiction disorder. J Psycho Behav Econom 2017; 29(2): 3-18.
[2]    Černja I, Vejmelka L, Rajter M. Internet addiction test: Croatian preliminary study. J BMC psychiatry 2019; 19(1): 1-11.
[3]    Lipman RS, Covi L, Shapiro AK. The Hopkins Symptom Checklist (HSCL): factors derived from the HSCL-90. J Affect Disord 1979; 1(1): 9-24.
[4]    Babadi-Akashe Z, Zamani BE, Abedini Y, Akbari H, Hedayati N. The relationship between mental health and addiction to mobile phones among university students of Shahrekord Iran. J Ment Health Addict 2014; 6(4): 93-9.
[5]    Otsuka Y, Kaneita Y, Itani O, Tokiya M. Relationship between Internet Addiction and Poor Mental Health among Japanese Adolescents. J Iran J Public Health 2020; 49(11): 2069-77.
[6]    Chen R, Liu J, Cao X, Duan S, Wen S, Zhang S, et al. The relationship between mobile phone use and suicide-related behaviours among adolescents: the mediating role of depression and interpersonal problems. J Affect Disord 2020; 15(269): 101-7.
[7]    Hou J, Jiang Y, Chen S, Hou Y, Wu J, Fan N, et al. Cognitive mechanism of intimate interpersonal relationships and loneliness in internet-addicts: An ERP study. J Addict Behav 2019; 10(1): 1-11.
[8]    De Leo JA, Wulfert E. Problematic Internet use and other risky behaviors in college students: An application of problem-behavior theory. J Psychol Addict Behav 2013; 27(1): 133-41.
[9]    Kalaitzaki AE, Birtchnell J. The impact of early parenting bonding on young adults' Internet addiction, through the mediation effects of negative relating to others and sadness. J Addict Behav 2014; 39(3): 733-6.
[10]  Bowen M. Theory in the practice of psychotherapy. Family therapy: Theory and practice. 1976; 4(1): 2-90.
[11]  Wu CST, Wong HT, Yu KF, Fok KW, Yeung SM, Lam CH, et al. Parenting approaches, family functionality, and internet addiction among Hong Kong adolescents. BMC pediatrics 2016; 16(1): 1-10.
[12]  Yang X, Zhu L, Chen Q, Song P, Wang Z. Parent marital conflict and Internet addiction among Chinese college students: The mediating role of father-child, mother-child, and peer attachment. J Comput Hum Behav 2016; 59(2): 221-9.
[13]  Ko CH, Wang PW, Liu TL, Yen CF, Chen CS, Yen JY. Bidirectional associations between family factors and I nternet addiction among adolescents in a prospective investigation. J Psychiatry Clin Neurosci 2015; 69(4): 192-200.
[14] Gao T, Meng X, Qin Z, Zhang H, Gao J, Kong Y, et al. Association between parental marital conflict and Internet addiction: A moderated mediation analysis. J Affect Disord  2018; 240: 27-32.
[15] Zhou Q, Main A, Wang Y. The relations of temperamental effortful control and anger/frustration to Chinese children's academic achievement and social adjustment: A longitudinal study. J Educ Psychol 2010; 102(1): 180-96.
[16]  Anderson EL, Steen E, Stavropoulos V. Internet use and Problematic Internet Use: A systematic review of longitudinal research trends in adolescence and emergent adulthood. Int J Adolesc Youth 2017; 22(4): 430-54.
[17]  Jiang Z, Zhao X. Brain behavioral systems, self-control and problematic mobile phone use: The moderating role of gender and history of use. J Pers Individ Dif 2017; 106(2): 111-16.
[18]  Cerruti R, Spensieri V, Presaghi F, Valastro C, Fontana A, Guidetti V. An exploratory study on Internet addiction, somatic symptoms and emotional and behavioral functioning in school-aged adolescents. J Neuropsychiatry Clin 2017; (6): 374-83.
[19]  Wang L, Tao T, Fan C, Gao W, Wei C. The association between Internet addiction and both impulsivity and effortful control and its variation with age. J Addict Res Theory 2017; 25(1): 83-90.
[20]  Liu R-D, Hong W, Ding Y, Oei TP, Zhen R, Jiang S, et al. Psychological distress and problematic mobile phone use among adolescents: the mediating role of maladaptive cognitions and the moderating role of effortful control. J Front Psychol 2019; 10(1); 1-9.
[21]  Chriki LS. The Interaction of Rejection Sensitivity and Effortful Control in the Prediction of Interpersonal Dysfunction: Doctoral dissertation,The Ohio State University; 2012.
[22]  Cain NM, Meehan KB, Roche MJ, Clarkin JF, De Panfilis C. Effortful control and interpersonal behavior in daily life. J Pers Assess 2018; 101(1): 315-25.
[23]  Przepiorka A, Blachnio A, Miziak B, Czuczwar S. Clinical approaches to treatment of Internet addiction. J Pharmacological Reports. 2014; 66(2): 187-91.
 [24] Homan AH. Structural Equation Modeling Using LaserL Software. Tehran: Samt; 2014.[Farsi].
[25] Young KS. Internet addiction: The emergence of a new clinical disorder. J Cyberpsychol Behav Soc Netw 1998; 1(3): 237-44.
[26]  Young KS , Rogers R. Rodgers RC. The relationship between depression and Internet addiction. J Cyberpsychol Behav 1998; 1(1): 25-28.
[27]  Widyanto L, McMurran M. The psychometric properties of the internet addiction test. J Cyberpsychol Behav Soc Netw 2004; 7(4): 443-50.
[28]  Alavi S, Eslami M, Meracy M, Najafi M, Jannatifard F, Rezapour H. Psychometric properties of Young internet addiction test. J Inter Behav Sci 2010; 4(3): 183-9. [Farsi].
[29]  Rothbart MK, Ahadi SA, Evans DE. Temperament and personality: origins and outcomes. J Pers Soc Psychol 2000; 78(1): 35-122.
[30]  Basharpoor S. The relationship between cognitive emotion regulation and intelligent control with the severity of dependence and craving in people with substance abuse. J Substance Abuse Research Addiction 2013; 7(28): 131-6. [Farsi].
[31]  Boyce P, Parker G. Development of a scale to measure interpersonal sensitivity. Aust N Z J Psychiatry 1989; 23(3): 341-51.
[32]  Narimani M, Porzoor P, Basharpoor S. Comparison of interpersonal sensitivity and emotional balance in students with and without specific learning disorder. J Learning disabilities 2015; 5(1): 125-41. [Farsi].
[33]  Grych JH, Seid M, Fincham FD. Assessing marital conflict from the child's perspective: The Children's Perception of Interparental Conflict Scale. J Child development 1992; 63(3): 558-72.
[34]  Salavati S, Shokri O. A psychometric analysis of the Young Children's Appraisals of Interparental Conflict Scale. Developmental Psychology: J Iranian Psychologists 2015; 11(44): 379-89.
[35] Ferreira T, Cadima J, Matias M, Leal T, Matos PM. Teacher-child dependency in preschool: links with teacher-child closeness, conflict and children’s effortful control.Attachment & Human Development. J Attach Hum Dev 2020; 22(1): 1-16.
 [36] Li W, Garland EL, Howard MO. Family factors in Internet addiction among Chinese youth: A review of English-and Chinese-language studies. J Comput Hum Behav 2014; 31: 393-411.
[37]  Masarik AS, Conger RD. Stress and child development: A review of the Family Stress Model. J Curr Opin Psychiatry 2017; 13(2): 85-90.
[38]  Hsieh Y-P, Shen AC-T, Wei H-S, Feng J-Y, Huang SC-Y, Hwa H-L. Internet addiction: A closer look at multidimensional parenting practices and child mental health. J Cyberpsychol Behav Soc Netw 2018; 21(12): 768-73.
[39]  Zhang J, Li D, Ahemaitijiang N, Peng W, Zhai B, Wang Y. Perceived school climate and delinquency among Chinese adolescents: A moderated mediation analysis of moral disengagement and effortful control. J Child Youth Serv Rev 2020; 116(1): 105-253..

---