مقاله پژوهشی
مجله دانشگاه علوم پزشکی رفسنجان
دوره 20، مرداد 1400، 502-487
مطالعه الگوی توزیع فشار کف پایی، شاخص تقارن و نوسانات مرکز فشار در زنان مبتلا به کمردرد ناشی از فتق دیسک کمری: یک مطالعه توصیفی
فرزانه گندمی[1]،پرویز صوفیوند[2]، پریا فدایی دهچشمه[3]
دریافت مقاله: 27/08/99 ارسال مقاله به نویسنده جهت اصلاح: 09/10/99 دریافت اصلاحیه از نویسنده: 25/02/1400 پذیرش مقاله: 26/02/1400
چکیده
زمینه و هدف: دردهای موضعی و انتشاری ناشی از فتق دیسک کمری، میتواند سبب راهبردهای جبرانی جهت کاهش درد ادراکی گردد. هدف از مطالعه حاضر تعیین الگوی توزیع فشار کف پایی، شاخص تقارن و نوسانات مرکز فشار در افراد مبتلا به کمردرد ناشی از فتق دیسک کمری میباشد.
مواد و روشها: تحقیق توصیفی حاضر در آزمایشگاه توانبخشی ورزشی دانشگاه رازی در سال 1398 انجام گرفت. تعداد 34 زن به صورت هدفمند انتخاب و در دو گروه کمردرد ناشی از فتق دیسک (17 نفر) و سالم (17 نفر) قرار گرفتند. متغیرهای مطالعه با دستگاه پی تی اسکن ارزیابی شدند. شاخصهای نوسانات قدامی خلفی، نوسانات داخلی خارجی، طول مسیر جابهجایی مرکز فشار، محدوه نوسانات، طول محور مینور، طول محور ماژور، سرعت نوسانات و شاخص تقارن، در وضعیت ایستا، استخراج شدند. از آزمون t مستقل برای مقایسه میانگینها در دو گروه استفاده گردید.
یافتهها: میانگینها در شاخصهای طول مسیر جابهجایی مرکز فشار (001/0=P)، نوسانات قدامی خلفی (001/0=P) و سرعت نوسانات (001/0=P) افزایش معنیدار و میانگین شاخص تقارن (001/0=P) در گروه فتق دیسک کمری نسبت به گروه کنترل کاهش معنیداری را نشان داد.
نتیجهگیری: بنابر یافتههای مطالعه حاضر، افراد دارای فتق دیسک کمری دارای توزیع فشار کفپایی یکطرفه میباشند؛ که میتواند در نتیجه تأخیر در فعال شدن عضلات ستون فقرات به علت وجود درد بوده و در طولانی مدت سبب صدمات جبران ناپذیری در مفاصل زانو و مچپا گردد. در نتیجه بهکارگیری تمرینات عصبی-عضلانی با هدف فعال نمودن بهموقع عضلات ثبات دهنده ستون فقرات شاید یک راهکار مناسب در کاهش ریسک آسیبهای متعاقب باشد.
واژههای کلیدی: فتق دیسک کمر، توزیع فشار کف پایی، نوسانات مرکز فشار
مقدمه
فتق دیسک مهرههای کمری (Lumbar disc herniation; LDH)، یکی از شایعترین پاتومکانیکها در بروز دردهای مزمن میباشد که بیشتر در ناحیه کمر به دلیل کم شدن آب دیسک، کاهش ارتفاع دیسک و وارد شدن نیروهای خارجی به مهرههای کمری ایجاد میشود ]1[. در بیماران مبتلا به فتق دیسک بین مهرهای، تغییرات و نیروهای خارجی باعث فشردهسازی ریشههای عصبی شده و در نهایت باعث کمردرد و انتقال درد در اندام تحتانی میشود. علّت 97 درصد کمردردها مکانیکی، 1 درصد غیرمکانیکی و 2 درصد نیز به دلیل بیماریهای احشایی است؛ در این میان فتق دیسک بین مهرهای، 4 درصد کمردردهای مکانیکی را به خود اختصاص میدهد ]2[. در سالهای اخیر، درصد بیماران تحت عمل جراحی به دلیل فتق دیسک بهطور چشمگیری افزایش یافته، بهطوریکه سومین رتبه در عملهای جراحی بوده ]3[ و بیشترین نرخ شیوع آن در افراد 30 تا 50 سال گزارش شده است ]4[. علائم فتق دیسک کمر شامل کمر درد، درد پا، درد انتشاری در مسیر عصب سیاتیک و راه رفتن غیرطبیعی است ]5[.
افراد مبتلا به کمردرد از اختلال در هماهنگی بین تنه و اندام تحتانی و تغییرات کنترل پاسچر رنج میبرند ]6[. در واقع، در افراد مبتلا به کمردرد، کنترل پاسچر بهعلت بر هم خوردن تعادل و کارایی معیوب سیستمهای حفظ پاسچر و اختلال در حس عمقی تنه، با پارامترهای تغییر یافته مرکز فشار همراه است ]7[.
بیماران مبتلا به کمردرد اختصاصی (Specific Low Back Pain)، به دلیل انتقال غیر طبیعی نیروها از اندامهای فوقانی به اندامهای تحتانی، دچار تغییر در الگوی راه رفتن میشوند که ممکن است منجر به تغییر در الگوی مناسب توزیع فشار کف پایی شوند ]8[. محققان گزارش نمودهاند که افراد مبتلا به کمردرد اختصاصی، الگوی گامبرداری نامناسبی داشته و دارای پرونیشن اضافی پا هستند که این ناهنجاری منجر به تغییر توزیع مناسب فشار کف پایی و تغییر نیروی عکسالعمل زمین شده که در نهایت بارهای وارد بر ستون فقرات را افزایش خواهند داد ]9[. در افراد مبتلا، وجود درد موجب تغییر حس عمقی ستون فقرات، اختلال در الگوی بهکارگیری مناسب عضلات و کاهش کنترل عصبی عضلانی شده که در نهایت باعث اختلال در جذب نیروی عکس العمل زمین خواهد شد ]10[. در مطالعات انجام شده بر روی مرکز نوسانات فشار (Center of pressure; COP)، و مرکز جرم (Center of mass; COM)، در بیماران مبتلا به کمردرد گزارش شده است که این بیماران نسبت به افراد سالم دامنه نوسانات مرکز فشار کمتر و مرکز جرم بیشتری دارند که این مورد نشاندهنده کنترل پاسچر ضعیف و مطلوب نبودن تعادل ایستا و پویای این بیماران است ]11[.
برخی از محققین درخصوص نحوه توزیع فشار کف پایی در بیماران مبتلا به کمردرد مطالعات خوبی انجام دادهاند؛ به عنوان نمونه میتوان به نتایج مطالعه Fayezو همکارش اشاره نمود، آنها عنوان نمودند که تغییر الگوی فشار کف پایی در بیماران کمردرد طی حرکات انتقالی چون راه رفتن و دویدن، منجر به الگوهای نامتقارن شده که دلیل این عدم تقارن کاهش سرعت راه رفتن، طول گام و زمان اتکا بیان شده است ]12[. همچنین Lee و همکاران، گزارش نمودند که در افراد کمردردی بهعلت مکانیسمهای جبرانی جهت جلوگیری از درد، الگوی راه رفتن و مرکز فشار نسبت به افراد سالم متفاوت است ]13[.
با وجود اهمیت شناخت اختلالات توزیع فشار کفپایی در افراد مبتلا به فتق دیسک کمری، در این زمینه مطالعات بسیار کم و محدودی صورت گرفته است ]14[؛ حال آنکه ارزیابی و شناخت دقیق وضعیت شاخصهای توزیع فشار کفپایی، تقارن توزیع نیرو به اندام تحتانی و نوسانات مرکز فشار و مقایسه آنها نسبت به افراد سالم، میتواند ابزار مناسبی برای به کارگیری مداخلات درمانی حتی پس از بهبودی از پاتولوژی مذکور برای متخصصین و فیزیوتراپها باشد، لذا هدف محققین در مطالعه حاضر تعیین الگوی توزیع فشار کف پایی، شاخص تقارن نیرو و نوسانات مرکز فشار در زنان مبتلا به کمردرد ناشی از فتق دیسک کمری میباشد.
مواد و روشها
در این تحقیق توصیفی، تعداد 34 زن به عنوان نمونه آماری در مطالعه حضور داشتند. تعداد نمونه آماری توسط نرمافزار G*Power (Ver. 3.1, Heinrich Heine University, Germany) با در نظر گرفتن توان آماری 80/0، سطح معنیداری 05/0، 88/0Effect size=، 34 نفر تعیین گردید (شکل 1). آزمودنیها به شکل هدفمند در دو گروه کمردرد ناشی از فتق دیسک (17 نفر) و گروه کنترل (17 نفر)، با میانگین و انحراف معیار سنی 12/2±06/63 سال، قد 14/1±147/162 سانتیمتر و وزن 2/21±47/53 کیلوگرم قرار گرفتند.
معیارهای ورود به مطالعه برای آزمودنیهای گروه بیمار شامل زنان دارای فتق دیسک کمر، (Bulge) low risk، با فتق دیسک مهرههای 5 L4-L5و L5-S1، میزان درد کمر با توجه به پرسشنامه کیوبک (Quebec) 50، در دامنه سنی 45-55 سال که قبل از انتخاب و ورود به تحقیق توسط یک روماتولوژیست مورد معاینه و بررسی قرار گرفته بودند.
معیارهای ورود به مطالعه برای آزمودنیهای گروه کنترل نیز شامل زنان با عدم هرگونه شکایت و درد در ستون مهرههای کمری طی شش ماه گذشته. معیارهای خروج از مطالعه برای دو گروه شامل سابقه عمل جراحی در ناحیه کمر و اندام تحتانی، ناهنجاریهای ستون فقرات و اندام تحتانی، پوکی استخوان، اختلالات عصبی عضلانی، بیماری عصبی یا اختلالات قلبی عروقی، استئوآرتریت مفصل زانو و هرگونه درد یا پاتولوژی در پا که باعث تغییر الگوی راه رفتن شود.
پس از تکمیل فرم رضایت نامه آگاهانه بهدنبال توضیح روند تحقیق و اهداف مورد نظر تستهای تکمیلی انجام شد. این مطالعه در بازه زمانی آذر 1398 تا دی 1398 در آزمایشگاه توانبخشی ورزشی دانشگاه رازی کرمانشاه توسط متخصص آسیب شناسی ورزشی انجام شد. همچنین این مطالعه دارای کد اخلاق از دانشگاه رازی کرمانشاه به شماره ثبتی IR.RAZI.REC.1399.007 میباشد.
آزمودنیها با استفاده از ترازوی دیجیتال (سکا، ساخت کشور آلمان) وزن شدند و قد آنها نیز به طور ایستاده، بدون کفش، سر با وضعیت طبیعی، شانه، کفلها و باسن در تماس با دیوار بهوسیله قد سنج (سکا، ساخت کشور آلمان) اندازه گرفته شد. شاخص توده بدنی با تقسیم وزن (کیلوگرم) بر قد (متر مربع) اندازهگیری شد ]15[.
حذف شده از مطالعه (116=n)
نداشتن معیارهای ورود ( 100=n)
عدم رضایت بیماران جهت شرکت در مطالعه (16=n)
|
ارزیابی شاخصهای توزیع فشار کف پایی گروه سالم با دستگاه PT-Scan (17=n)
|
تخصیص به گروه کنترل (17=n)
|
ارزیابی شاخصهای توزیع فشار کف پایی گروه بیمار با دستگاه PT-Scan (17=n)
|
تخصیص به گروه بیمار (17=n)
|
افراد دارای معیارهای ورود به مطالعه (34=n)
|
افراد ارزیابی شده جهت ورود به مطالعه (150=n)
|
شکل 1- نحوه فراخوانی و تخصیص آزمودنیها به گروههای مبتلا به کمردرد ناشی از فتق دیسک و سالم در دانشگاه رازی در پاییز 1398
ارزیابی توزیع فشار کف پایی: به منظور جمعآوری دادههای توزیع فشار کفپایی از دستگاه توزیع فشار کفپایی پیتیاسکن (PT-scan، پایا-فناوران مشهد-ساخت کشور ایران) استفاده شد (این دستگاه دارای گواهینامه تکرارپذیری 85/0 نسبت به دستگاه توزیع فشار زبریس (Zebris) ساخت کشور آلمان توسط دانشگاه شهید بهشتی میباشد) (شکل 2)، این دستگاه دارای یک صفحه مانیتور و یک صفحه اندازهگیری فشار به مساحت 50×50 سانتی متر مربع است که دارای 2300 حسگر و فرکانس نمونهگیری آن ۱۶۵ هرتز میباشد ]16[. در تست استاتیک، آزمودنیها با راهنمایی مسئول آزمایشگاه با پای برهنه بهصورت دو پا بر روی منطقه مشخص شده بر روی صفحه دستگاه فشار کفپایی قرار میگرفتند و دستها بهصورت آویزان در کنار بدن قرار داشت. سپس به منظور حذف اثر آزمون، به آزمودنیها آموزش داده شد تا در تمام مدت اجرای آزمون به نشانگر با قطر 10 سانتیمتری که در فاصله 2 متری از بیمار بر روی دیوار قرار داشت و مطابق با قد هر فرد و پاسچر طبیعی آزمودنی تنظیم میشد، نگاه کند. هر آزمون بهمدت 20 ثانیه، 3 تکرار و با 2 دقیقه استراحت بین هر تکرار اجرا گردید و در نهایت میانگین این سه تکرار به عنوان داده نهایی جهت تجزیه و تحلیل آماری تعیین شد ]16[. علاوه بر آن برای جلوگیری از هرگونه تنش ناخواسته در عضلات و اندامها از فرد خواسته شد که چند عمل دم و بازدم انجام دهند. در مدت انجام تست هیچ بازخورد کلامی به فرد داده نشد. همچنین لازم به ذکر است که قبل از ارزیابی متغیرهای توزیع فشار دستگاه توسط مسئول آزمایشگاه کالیبره میشد. جهت اندازهگیری شاخص تقارن کفپایی بین دو پا، از فرمول 1 و شاخص تقارن بین قسمت جلو و عقب پا از فرمول 2 استفاده شد و در نرمافزار اکسل نسخه 2016 محاسبه گردید ]17[. خروجیهای نرمافزار شامل: محدوده کوچک نوسانات، محدوده بزرگ نوسانات، طول مسیر نوسات مرکز فشار (Center of pressure path length; COPL)، انحراف استاندارد نوسانات داخلی خارجی، انحراف استاندارد نوسانات قدامی خلفی میباشد ]17[