اسلامی هادی، حیدر زهرا، محمد تقی زاده فاطمه. بررسی کمیت، کیفیت و مدیریت پسماندهای بیمارستانی شهر رفسنجان در سال 1399:
یک مطالعه توصیفی. مجله دانشگاه علوم پزشکی رفسنجان. 1400; 20 (12) :1297-1308
URL: http://journal.rums.ac.ir/article-1-6251-fa.html
دانشگاه علوم پزشکی رفسنجان
متن کامل [PDF 295 kb]
(655 دریافت)
|
چکیده (HTML) (1034 مشاهده)
متن کامل: (1540 مشاهده)
مقاله پژوهشی
مجله دانشگاه علوم پزشکی رفسنجان
دوره 20، اسفند 1400، 1308-1297
بررسی کمیت، کیفیت و مدیریت پسماندهای بیمارستانی شهر رفسنجان در سال 1399:
یک مطالعه توصیفی
هادی اسلامی، زهرا حیدر، فاطمه محمد تقیزاده2
دریافت مقاله: 25/07/1400 ارسال مقاله به نویسنده جهت اصلاح: 08/08/1400 دریافت اصلاحیه از نویسنده: 29/08/1400 پذیرش مقاله: 01/09/1400
چکیده
زمینه و هدف: با توسعه شهرها و افزایش نیازهای بهداشتی درمانی، میزان تولید پسماندهای پزشکی نیز افزایش یافته است. در نتیجه این مطالعه با هدف تعیین کمیت، کیفیت و وضعیت مدیریت پسماندهای بیمارستانی شهر رفسنجان در سال 1399 انجام شد.
مواد و روشها: در این مطالعه توصیفی، بیمارستانهای تحت پوشش دانشگاه علوم پزشکی شهر رفسنجان (علی ابن ابیطالب(ع)، مرادی و نیک نفس) مورد بررسی قرار گرفتند. جمعآوری اطلاعات با استفاده از چک لیست استاندارد مرکز سلامت محیط و کار وزارت بهداشت و توسط پژوهشگر انجام گرفت. در نهایت اطلاعات بهدست آمده با استفاده از نرمافزار Excel مورد توصیف قرار گرفتند.
یافتهها: میانگین سرانه تولید پسماند به ازای هر بیمار در بیمارستانهای دانشگاه علوم پزشکی رفسنجان 12/2 کیلوگرم بوده است. از مجموع پسماند تولیدی در بیمارستانهای دانشگاه (1170 کیلوگرم بر روز)، 27/54 درصد (635 کیلوگرم بر روز) پسماند معمولی، 17/40 درصد (470 کیلوگرم بر روز) پسماند عفونی و نوک تیز و برنده و 56/5 درصد (65 کیلوگرم بر روز) پسماند شیمیایی و دارویی بوده است. همچنین میانگین درصد نمره کسب شده از حداکثر نمره قابل احتساب در زمینه مدیریت صحیح پسماند در مراحل مختلف تفکیک، جمعآوری، ذخیره موقت و بیخطرسازی و دفع در بیمارستانهای مورد بررسی به ترتیب 36/66، 72/72، 03/62 و 57/57 درصد بوده است.
نتیجهگیری: بنابراین با توجه به وضعیت متوسط مدیریت پسماندهای بیمارستانی در شهر رفسنجان، اجرای یک برنامه ایمن و پایدار در حوزه مدیریت پسماندهای بیمارستانی از نقطه تولید تا دفع به صورت عملیاتی و پایش مدام آن توصیه میشود.
واژههای کلیدی: پسماند بهداشتی- درمانی، پسماند بیمارستانی، مدیریت پسماند، رفسنجان
مقدمه
مراکز بهداشتی درمانی (شامل کلیه بیمارستانها، مطبها، دندانپزشکیها، آزمایشگاهها و کلینیکها)، با استفاده از امکانات تشخیصی، درمانی، بهداشتی، آموزشی و تحقیقی به منظور بهبودی بیماران سرپایی و بستری به وجود آمده است که آسایش و ایمنی بیماران و کارکنان خود را تأمین مینماید [2-1]. گسترش شهرها و رشد سریع جمعیت باعث افزایش نیازهای بهداشتی-درمانی و در نتیجه توسعه و گسترش مراکز ارائه دهنده خدمات بهداشتی- درمانی از قبیل بیمارستانهای عمومی و تخصصی، مراکز بهداشتی و درمانی، کلینیکها و پلیکلینیکها، زایشگاهها، درمانگاهها، داروخانهها، آزمایشگاههای تشخیص طبی و کنترل کیفی دارویی و غذایی، رادیولوژیها، واحدهای درمانی امدادی مجتمعهای پزشکی گردیده که خود باعث افزایش تولید پسماندهای بهداشتی-درمانی شده است، در نتیجه هر جایی که بیمارستان و مراکز درمانی وجود داشته باشد، با معضل پسماندهای بهداشتی درمانی مواجه خواهیم بود [4-3]. پسماندهای بهداشتی درمانی یا بیمارستانی براساس نوع کار به 7 گروه تقسیم میشوند که شامل پسماندهای معمولی یا شبه خانگی، پسماندهای عفونی، پسماندهای نوک تیز و برنده، پسماندهای پاتولوژیکی، پسماندهای رادیواکتیو، پسماندهای شیمیایی، و پسماندهای دارویی میباشند [6-5]. طبق قانون مدیریت پسماند، پسماندهای بهداشتی – درمانی قبل از دفع بایستی کمینه و بیخطر سازی شوند و سپس برای دفع نهایی از مراکز خارج گردند [7]. عدم مدیریت صحیح پسماندهای بهداشتی – درمانی در زمینه نحوه جمعآوری، نگهداری، حمل و نقل و دفع بهداشتی این نوع پسماندهای باعث بروز و شیوع انواع بیماریها و اپیدمیها خواهد شد. همچنین علاوه بر اینکه سلامت جامعه و محیط زیست را تهدید میکند باعث اتلاف هزینههای زیادی میشود [8]. پسماندهای بیمارستانی حاوی بسیاری از عوامل عفونی و بیماریزا بوده و محیط مناسبی جهت رشد و تکثیر میکروارگانیسمهای ناقل میباشد [9]. گزارشها نشان میدهد سالانه بیش از 23 میلیون نفر در کشورهای جهان بر اثر تماس با پسماندهای بهداشتی – درمانی دچار بیماریهای عفونی میشوند که 21 میلیون از موارد ابتلاء مربوط به هپاتیت B، 2 میلیون مربوط به هپاتیت C و 150 تا 260 هزار مورد مربوط به ویروس نقص ایمنی اکتسابی (human immunodeficiency virus: HIV) یا بیماری ایدز میباشد که از طریق پسماندهای نوک تیز و برنده منتقل میشوند [11-10]. همچنین بر اساس تحقیقات انجام شده در 22 کشور جهان، مشخص گردید 64 - 18 درصد پسماندهای بهداشتی – درمانی به نحو مناسبی مدیریت و دفع نمیشوند که این میتواند علاوه بر تهدید سلامت انسان و سایر موجودات زنده، محیط زیست و منابع آبی را نیز آلوده میکند [12].
منظور از مدیریت پسماندهای بیمارستانی یا بهداشتی - درمانی مجموعه مقررات منسجم و نظام یافته در مراحل تولید، تفکیک، ذخیره، بیخطر سازی، جمعآوری، حمل و نقل و دفع پسماند تولیدی که مطابق با اصول بهداشت همگانی، حفاظت از منابع و محیط زیست میباشد [14-13]. طبق اعلام سازمان بهداشت جهانی از مقدار کل پسماندهای تولید شده ناشی از فعالیتهای بهداشتی- درمانی، حدود 85 درصد جزء پسماندهای عادی یا غیرخطرناک و 15 درصد باقیمانده جزء پسماندهای خطرناک به شمار میآیند که ممکن است عفونی، شیمیایی، یا رادیواکتیو باشند [15]. مطالعات نشان میدهد که عدم مدیریت صحیح در زمینه تفکیک پسماندهای بهداشتی – درمانی، میتواند منجر به آلوده شدن پسماندهای غیر عفونی شده و در نتیجه باعث افزایش هزینهها و اثرات زیست محیطی نامطلوب میشود [16]. مطالعه naimi و همکارانش در زمینه بررسی وضعیت مدیریت پسماندهای بیمارستانی خراسان شمالی نشان داد که براساس چک لیست تکمیلی، 3/33 درصد وضعیت مطلوب، 50 درصد متوسط و 7/16 درصد نامطلوب بوده است [3].Yong و همکاران نیز به بررسی وضعیت مدیریت پسماند پزشکی در چین پرداختند که نتایج نشان داد میزان پسماند پزشکی 5/0تا 8/0 کیلوگرم بر تخت در روز یا میانگین وزنی 68/0 کیلوگرم برتخت در روز میباشد. مجموعه تفکیک شده انواع پسماندهای پزشکی در 73 درصد بیمارستانها انجام شده است. 3/93 درصد از بیمارستانها دارای مناطق موقت ذخیره سازی است [17].
در صورت مدیریت صحیح پسماندهای بهداشتی-درمانی میزان تولید این نوع پسماندها میتواند تا 15درصد کاهش یابد و همچنین با تفکیک مناسب میزان پسماندهای عفونی شده نیز تا حدود زیادی کاهش پیدا میکند [18، 3]. در نتیجه با توجه به اهمیت مدیریت این پسماندها و این که اطلاعات و دادههای جامعی از وضعیت مدیریت پسماندهای بیمارستانی شهر رفسنجان وجود ندارد، لذا این تحقیق با هدف تعیین کمیت، کیفیت و وضعیت مدیریت پسماندهای بیمارستانی شهر رفسنجان در سال 1399 انجام شد.
مواد و روشها
این مطالعه به صورت توصیفی انجام گرفت. جامعه پژوهش بیمارستانهای تحت پوشش دانشگاه علوم پزشکی شهر رفسنجان شامل بیمارستانهای علی ابن ابیطالب، مرادی و نیک نفس بودهاند که در سال 1399 مورد بررسی قرار گرفتهاند.
جهت جمعآوری اطلاعات کمی و کیفی پسماندهای پزشکی در این مراکز از چک لیست استاندارد مرکز سلامت و محیط کار وزارت بهداشت و مورد استفاده در مطالعات گذشته [19، 10] استفاده شد. این چک لیست شامل سه بخش میباشد که بخش اول آن شامل اطلاعات عمومیاز قبیل نام بیمارستان، تعداد کارکنان، تعداد بخشها، تعداد تخت فعال و تعداد بیماران بستری میباشد. بخش دوم میزان تولید انواع پسماندهای بیمارستانی بر حسب میزان کل پسماند تولیدی در روز، میزان پسماندهای شبه خانگی، پسماندهای عفونی و نوک تیز و برنده و پسماندهای شیمیایی و داروئی بر حسب کیلوگرم بر روز (Kg/d) بوده است. بخش سوم چک لیست مورد استفاده شامل وضعیت مدیریت پسماندهای بیمارستانی در مراحل مختلف تفکیک (11 سؤال) با محدوده نمره 0 تا 11، جمعآوری (11 سؤال) با محدوده نمره 0 تا 11 ، نگه داری یا ذخیره موقت (36 سؤال) با محدوده 0 تا 36 و بی خطر سازی و دفع (11 سؤال) با محدوده 0 تا 11 نمره میباشد.
نمره دهی به این صورت بوده که برای سؤالات با پاسخ صحیح و وضعیت مناسب نمره 1 و برای سؤالات با پاسخ غیر صحیح و نامناسب نمره 0 در نظر گرفته شد. همچنین وضعیت کاملاٌ مطلوب با کسب بیش از 70 درصد از حداکثر نمره، وضعیت نسبتاٌ مطلوب با کسب 50 تا 70 درصد از حداکثر نمره و وضعیت نامطلوب کسب کمتر از 50 درصد از حداکثر نمره قابل محاسبه در هر مرحله از مراحل مدیریت پسماندها تعیین شد. همچنین دو سؤال در زمینه وضعیت آموزش (آموزش دیده یا ندیده) و مشارکت سایر پرسنل شامل پرستاران، بهیاران، پزشکان، دانشجویان و... در امر تفکیک و بازیافت پسماند (خوب، متوسط و ضعیف) نیز در چک لیست در نظر گرفته شد.
در نهایت، چک لیست مربوطه توسط کارشناس بهداشت
محیط و با مراجعه به مراکز بیمارستانها و مشاهدات میدانی و همچنین توسط خود اظهاری کارشناسان مربوطه در بیمارستانها در دی ماه سال 1399 تکمیل گردید. پس از جمعآوری اطلاعات، از نرم افزار Excel 2016 برای توصیف دادهها و رسم جداول و نمودارها استفاده شد. همچنین این پژوهش توسط کمیته اخلاق دانشگاه علوم پزشکی رفسنجان (IR.RUMS.REC.1398.167) بررسی و مورد تایید قرار گرفت.
نتایج
میزان پسماند تولیدی در سه بیمارستان مورد بررسی در شهر رفسنجان و سرانه تولیدی پسماند در جدول 1 آورده شده است. میانگین سرانه تولید پسماند در بیمارستانهای علی ابن ابیطالب، مرادی و نیک نفس به ترتیب 7/2، 95/0 و 93/0 کیلوگرم به ازای هر بیمار یا تخت فعال در روز بوده است.
جدول 1- میزان و سرانه پسماند بیمارستانی تولیدی در بیمارستانهای دانشگاه علوم پزشکی رفسنجان در سال 1399
نام مرکز |
تعداد تخت فعال |
میزان پسماند تولیدی
(کیلوگرم بر روز) |
سرانه تولید پسماند به ازای
هر تخت در روز |
بیمارستان علی ابن ابیطالب |
370 |
1000 |
7/2 |
بیمارستان مرادی |
100 |
95 |
95/0 |
بیمارستان نیک نفس |
80 |
75 |
93/0 |
مجموع |
550 |
1170 |
12/2 |
در جدول 2، میزان پسماند تولیدی بر اساس نوع پسماند ارائه شده است. از مجموع پسماند تولیدی در این سه مرکز (1170 کیلوگرم در روز)، 635 کیلوگرم در روز پسماند معمولی یا شبه خانگی (27/54 درصد)، 460 کیلوگرم در روز پسماند عفونی و نوک تیز و برنده (17/40 درصد) و 65 کیلوگرم در روز نیز پسماند شیمیایی و دارویی (56/5 درصد) بوده است. همچنین همانطور که در نمودار 1 نشان داده شده است میزان پسماندهای شبه خانگی بیمارستانهای علی ابن ابیطالب، مرادی و نیک نفس به ترتیب 60، 05/21 و 20 درصد بوده اما میزان پسماندهای عفونی و نوک تیز و برنده در بیمارستانهای علی ابن ابیطالب، مرادی و نیک نفس به ترتیب 36، 16/63 و 66/67 درصد بوده که نشان میدهد در بیمارستانهای مرادی و نیک نفس بخش اعظم پسماند تولیدی عفونی و نوک تیز و برنده بوده است.
جدول 2- میزان پسماند بیمارستانی تولیدی بر اساس نوع پسماند در بیمارستانهای دانشگاه علوم پزشکی رفسنجان در سال 1399
نام مرکز |
شبه خانگی
(کیلوگرم بر روز) |
عفونی و نوک تیز و برنده
(کیلوگرم بر روز) |
شیمیایی و دارویی
(کیلوگرم بر روز) |
بیمارستان علی ابن ابیطالب |
600 |
360 |
40 |
بیمارستان مرادی |
20 |
60 |
15 |
بیمارستان نیک نفس |
15 |
50 |
10 |
مجموع (کیلوگرم بر روز) |
635 |
470 |
65 |
درصد از کل |
27/54 |
17/40 |
56/5 |