مجله علمی دانشگاه علوم پزشکی رفسنجان

گزارش کوتاه

مجله دانشگاه علوم پزشکی رفسنجان

دوره 15، اسفند 1395، 1188-1181

بررسی دیدگاه سوپروایزرها و منشی‌های اتاق عمل بیمارستان‌های آموزشی کرمان در رابطه با حداقل مجموعه داده‌های طراحی‌شده سیستم اطلاعات مدیریت اتاق عمل در سال 1395: یک گزارش کوتاه

لیلا احمدیان^[1]، مهناز نظری^[2]، اطهر ناصری^[3]، رضا خواجوئی^[4]

دریافت مقاله: 4/8/95        ارسال مقاله به نویسنده جهت اصلاح: 22/8/95    دریافت اصلاحیه از نویسنده: 10/11/95    پذیرش مقاله: 26/11/95

چکیده

زمینه و هدف: حداقل مجموعه داده‌ها (Minimum data set; MDS) ابزار مهم گردآوری داده‌های استاندارد در سیستم اطلاعات مدیریت اتاق عمل است. پژوهش حاضر جهت بررسی دیدگاه منشی‌ها و پرسنل اتاق عمل بیمارستان‌های آموزشی کرمان در رابطه با MDS طراحی‌شده برای سیستم اطلاعات مدیریت اتاق عمل صورت گرفت.

مواد و روش‌ها: در این مطالعه مقطعی، MDS سیستم با بررسی سیستم‌ها، اسناد و مطالعات مرتبط طراحی گردید. سپس با پرسشنامه، دیدگاه سوپروایزرها و منشی‌های اتاق‌های عمل بیمارستان‌های آموزشی کرمان، در ارتباط با MDS طراحی‌شده گردآوری شد. پس از تعیین روایی و پایایی پرسشنامه، داده‌ها با استفاده از آزمون مجذور کای تحلیل شد.

یافته‌ها: در کل 94 درصد جامعه پژوهش با کلیه MDSهای معرفی‌شده موافق بودند. تمامی شرکت‌کنندگان با MDSهای معرفی‌شده برای داده‌های هویتی، پذیرش، جراحی و بیهوشی بیماران اتاق عمل و همچنین بیش از 85 درصد افراد با وجود سایر MDSها موافق بودند.

نتیجه‌گیری: توافق بالای پرسنل اتاق عمل با MDSهای معرفی‌شده، بیانگر ضرورت وجود یک سیستم اطلاعاتی منسجم با MDS استاندارد جهت جمع‌آوری داده‌ها برای مدیریت اتاق عمل می‌باشد.

واژه‌های کلیدی: حداقل مجموعه داده، سیستم اطلاعات بیمارستانی، مدیریت، سیستم اطلاعات جراحی، کرمان

مقدمه

یکی از شاخص‌های توسعه سازمان‌های بهداشتی درمانی وجود سیستم‌های اطلاعاتی است که به سازمان‌دهی اطلاعات و ارزیابی کیفیت مراقبت انجام‌شده برای بیمار کمک نموده و در پیشبرد اهداف تحقیقاتی نیز کمک‌کننده هستند ]2-1[. این سیستم‌ها موجب افزایش خوانایی اطلاعات ثبت‌شده، بهبود رضایت کاربران و کاهش خطاهای پزشکی می‌گردند ]3[.

به منظور جمع‌آوری یکپارچه داده‌ها و تبادل آن‌ها در بین سازمان‌ها و افراد، این سیستم‌ها باید از ابزارهای استاندارد و زبان واحدی استفاده نمایند ]4[. حداقل مجموعه داده‌ها (Minimum Data Set; MDS) مجموعه‌ای از آیتم‌ها، به همراه تعاریف و گروه‌بندی این آیتم‌ها در یک حوزه خاص است ]6-5[. در مدیریت اطلاعات، مجموعه حداقل داده‌ها به‌عنوان مجموعه گسترده‌ای از واژه‌ها و تعاریف پذیرفته‌شده قلمداد می‌شود و متضمن دسترسی به داده‌های دقیق و بدون ابهام بیماری است ]7[. مجموعه حداقل داده‌ها در مراکز درمانی به‌عنوان یک چارچوب مفهومی، مبنای دستیابی به شاخص‌های اثربخشی است ]8[.

پراکندگی اطلاعات تبعات مالی و جانی زیادی در برداشته و به‌طورکلی کیفیت مراقبت را تحت‌الشعاع قرار می‌دهد. طبق گزارش مجله انجمن پزشکی آمریکا (Journal of the American Medical Association; JAMA) در سال 2010 میلادی، سالانه 12000 نفر در آمریکا به علت جراحی‌های غیرضروری می‌میرند ]9[. یکی از حوزه‌های مدیریتی که ارتباط نزدیکی با خدمات بالینی ارائه‌شده به بیمار دارد، مدیریت اتاق عمل است. سیستم مدیریت اطلاعات اتاق عمل یکی از زیرسیستم‌های سیستم اطلاعات بیمارستان است. این سیستم امنیت بیمار را بهبود می‌بخشد و امکان مقایسه اطلاعات را با واحدهای مختلف فراهم می‌آورد ]9[.

تاکنون در سطح ملی ابزار استانداردی برای جمع‌آوری و ثبت داده‌های مدیریتی مربوط به اتاق عمل ایجاد نشده است. به همین منظور در مطالعه حاضر دیدگاه سوپروایزرها و منشی‌های اتاق عمل بیمارستان‌های آموزشی کرمان در رابطه با حداقل مجموعه داده‌های طراحی‌شده برای سیستم اطلاعات مدیریت اتاق عمل بررسی گردید.

مواد و روش‌ها

این تحقیق یک مطالعه توصیفی است که به روش مقطعی در بیمارستان‌های آموزشی دارای اتاق عمل در شهر کرمان (شفا، افضلی پور و باهنر) در سال 1395 و در دو مرحله انجام گردید. در مرحله اول با مراجعه پژوهشگران به اتاق‌های عمل بیمارستان‌های موردمطالعه و بررسی سیستم‌های اطلاعاتی مورداستفاده و دفاتر ثبت موجود در اتاق‌های عمل و بررسی مطالعات مرتبط با موضوع پژوهش ]10-8[، فهرستی از داده‌های ضروری مربوط به مدیریت اتاق عمل گردآوری گردید. در مرحله دوم بر اساس اقلام گردآوری‌شده در نسخه اولیه، پرسشنامه‌ای طراحی شد و به‌منظور تأیید در اختیار افراد جامعه پژوهش (18 نفر) شامل کلیه سوپروایزرها و منشی‌های شاغل در اتاق‌های عمل بیمارستان‌های موردمطالعه قرار گرفت.

پرسشنامه مورداستفاده شامل دو بخش بود؛ بخش اول مربوط به خصوصیات دموگرافیک جامعه موردمطالعه شامل سن، جنسیت، سمت شغلی، میزان سابقه کار در بهداشت و درمان، اتاق عمل و میزان سوابق کار با کامپیوتر و سیستم‌های اطلاعاتی بود. بخش دوم شامل 125 آیتم دربرگیرنده اقلام داده‌های گردآوری‌شده در مرحله اول بود. داده‌های بخش دوم در ده قسمت شامل داده‌های هویتی، پذیرش، جراحی، بیهوشی، ریکاوری، پرسنل اتاق عمل، مالی، تجهیزات و مواد مصرفی اتاق عمل، خدمات پشتیبانی و سایر اقلام اطلاعاتی موردنیاز در اتاق عمل، طبقه‌بندی شد. سؤالات پرسشنامه بر اساس مقیاس پنج گزینه‌ای لیکرت شامل گزینه‌های کاملاً موافق، موافق، نظری ندارم، مخالف و کاملاً مخالف طراحی شد.

جهت تعیین روایی محتوای پرسشنامه از نظرات دو نفر متخصص انفورماتیک پزشکی و یک نفر متخصص آمار زیستی استفاده شد. برای سنجش پایایی پرسشنامه، ضریب آلفای کرونباخ برای تعیین همبستگی درونی سؤالات استفاده شد. علاوه بر این پایایی به روش آزمون- بازآزمون با استفاده از آزمون t زوجی بررسی شد. برای انجام پایایی، پرسشنامه توسط ده نفر از افراد جامعه تکمیل گردید و پس از یک هفته از آن‌ها درخواست شد که پرسشنامه را مجدداً تکمیل نمایند.

تجزیه و تحلیل داده‌ها با استفاده از نرم‌افزار SPSS نسخه 16 انجام شد. تحلیل داده‌های این پژوهش بر اساس دو متغیر سمت شغلی و سابقه کار افراد موردمطالعه در اتاق عمل انجام پذیرفت. برای بررسی ارتباط نگرش افراد تحت مطالعه با سمت و سابقه شغلی آنان از آزمون مجذور کای استفاده شد. سطح معنی‌داری در آزمون‌ها 05/0 نظر گرفته شد.

نتایج

در مجموع تعداد 125 قلم داده برای طراحی نسخه اولیه حداقل مجموعه داده‌ها به کار رفت. از این تعداد، 69 مورد بر اساس بررسی سیستم‌های اطلاعاتی مورداستفاده و دفاتر ثبت موجود و 56 مورد بر اساس بررسی مطالعات مرتبط گردآوری شد. پایایی پرسشنامه حاوی مجموعه حداقل داده‌های طراحی‌شده، از طریق بررسی همبستگی نمره کل با تک‌تک سؤالات با آلفای کرونباخ 98/0 تأیید گردید. همچنین میانگین نمرات حاصل از تکمیل مجدد پرسشنامه در فاصله زمانی یک هفته تغییر معناداری نداشت (891/0=p). در هفته اول میانگین نمرات 93 درصد و در هفته دوم 88 درصد بود که نشان‌دهنده پایایی خوب پرسشنامه است. از کل 18 نفر پاسخ‌دهندگان به پرسشنامه، 8 نفر را سوپروایزرها و 10 نفر را منشی‌های بخش تشکیل داده‌اند.

نتایج به‌دست‌آمده برای هدف کلی پژوهش نشان می‌دهد که حدود 94 درصد پرسنل شرکت‌کننده در این نظرسنجی با حداقل مجموعه داده‌های معرفی‌شده در این پژوهش جهت مدیریت اتاق عمل، موافق یا کاملاً موافق بوده‌اند. در انتخاب داده‌های ضروری برای حداقل مجموعه داده‌های مدیریت اتاق عمل، اختلاف معنی‌داری بین سوپروایزرها و منشی‌های بخش مشاهده نشد )053/0<(p.

بررسی از لحاظ سابقه کاری بیانگر آن بود که 96 درصد پرسنل با سابقه کاری زیر 15 سال و 88 درصد پرسنل با سابقه کاری 15 تا 20 سال و 93 درصد پرسنل دارای سابقه کاری بالای 20 سال با کلیه اقلام داده‌های به‌کاررفته در حداقل مجموعه داده‌های معرفی‌شده در این پژوهش، موافق یا کاملاً موافق بودند؛ از این نظر نیز اختلاف معنی‌داری بین گروه‌های دارای سابقه کار مختلف وجود نداشت )051/0<(p. از بین 125 مورد اقلام داده‌های به‌کاررفته در نسخه اولیه، 117 مورد توسط بیش از 75 درصد شرکت‌کنندگان مورد تاًیید قرار گرفته و در طراحی نسخه نهایی به کار گرفته شد (جدول 1).

جدول ۱- حداقل مجموعه داده‌های طراحی‌شده برای سیستم اطلاعات مدیریت اتاق عمل بیمارستان‌های آموزشی کرمان در سال 1395

بحث

حداقل مجموعه داده‌های پیشنهادشده در این مطالعه جنبه‌های مختلف اطلاعات موردنیاز در یک سیستم مدیریت اتاق عمل را پوشش می‌دهد و می‌تواند به‌عنوان یک مجموعه جامع در سیستم‌های اطلاعاتی بیمارستانی پیاده‌سازی شود. نظرسنجی از سوپروایزرها و منشی‌های بخش اتاق عمل، به‌عنوان کاربران بالقوه سیستم اطلاعات مدیریت اتاق عمل، توانست دادهای ضروری تدوین‌شده در مرحله اولیه مطالعه را مشخص نماید.

Simmons و همکاران در کشور نیوزلند حداقل مجموعه داده برای سیستم اطلاعات جراحی را طراحی نمودند ]10[. حداقل مجموعه داده‌های طراحی‌شده، حتی اگر طیف وسیعی از داده‌ها را در برگیرد، ممکن است با نیازهای کشور ما هم‌خوانی نداشته باشد. پژوهش حاضر با بررسی داده‌هایی که امروزه در اتاق عمل برخی از بیمارستان‌های کشور به‌صورت دستی و کامپیوتری گردآوری می‌شود و تلفیق آن با داده‌های ذکرشده در مطالعات کشورهای دیگر، این مشکل را برطرف کرده و توانسته است الگوی مناسبی را جهت تدوین حداقل مجموعه داده‌ها ارائه دهد.

عدم وجود روش‌ها و تکنولوژی‌های استاندارد و ملی برای جمع‌آوری داده‌های بالینی، از مشکلات ذکرشده توسط Karimi و همکاران ]8[ است. این مشکل، محدودیت اکثر سیستم‌های موجود در کشور مانند سیستم اطلاعات اتاق عمل می‌باشد. حل نشدن این مشکل موجب کاهش کارایی و عدم یکپارچگی سیستم‌های اطلاعاتی در کلیه حیطه‌های بهداشت و درمان می‌شود.

از محدودیت‌های پژوهش حاضر، عدم پیاده‌سازی سیستم اطلاعات مدیریت اتاق عمل در کشور و کمبود مقالات و پژوهش‌های لازم در این زمینه بود که پیشنهاد می‌شود با آشنا نمودن مدیران بیمارستان‌ها، پزشکان، جراحان و سایر پرسنل درمانی با طرح به‌کارگیری سیستم اطلاعات مدیریت اتاق عمل و جراحی در بیمارستان‌ها و معرفی اهداف و مزایای آن، گامی در جهت پیاده‌سازی و ارزیابی این نوع سیستم اطلاعاتی برداشته شود.

نتیجه‌گیری

پیاده‌سازی این حداقل مجموعه داده‌ها در سیستم اطلاعات مدیریت اتاق عمل می‌تواند مجموعه اطلاعاتی مناسبی را در رابطه با داده‌های هویتی و بالینی بیماران و مدیریت شیفت‌های کاری و زمان‌بندی جراحان و پرسنل و حتی مدیریت تجهیزات موجود یا موردنیاز مربوط به این بخش، در اختیار مدیران و مسئولین شاغل در اتاق عمل قرار دهد.

تشکر و قدردانی

تیم پژوهش از همکاری اساتید گرامی‌دانشگاه علوم پزشکی کرمان در امر گردآوری و تأیید حداقل مجموعه داده‌های سیستم اطلاعات مدیریت اتاق عمل و همچنین از مشارکت پرسنل محترم اتاق عمل بیمارستان‌های شفا، باهنر و افضلی پور شهر کرمان جهت ارائه نظر و تکمیل پرسشنامه، تشکر و قدردانی می‌نماید.

References

[1] Rodrigues J. Health Information Systems, Concepts, Methodologies, Tools and Applications. 1^st ed. New York: Medical Information Science Reference 2010; 532-4.

[2] Rahimi B, Pourreza A, Rashidi A, Jabraeli M, Zare Z, Aghazadeh S, et al. A Survey on Efficiency, Benefits and Complexities of Using Hospital Information Systems from the Perspective of Physicians in hospitals Affiliated to Urmia University of Medical Sciences. Journal of Health Administration 2013; 54(16): 16-23. [Farsi]

[3] Khajouei R, Salehi Nejad S, Ahmadian L. The Methods Used for Evaluation of Health Information Systems in Iran. Journal of Health Administration 2013; 53(16): 7-21. [Farsi]

[4] Ahmadian L, Van Engen-Verheul M, Bakhshi-Raiez F, Peek N, Cornet R, NF DK. The Role of Standardized Data and Terminological Systems in Computerized Clinical Decision Support Systems: Literature Review and Survey. Int J Med Inform 2011; 80(2): 81-93.

[5] Eberl I, Bartholomeyczik S. The Belgian Nursing Minimum Data Set II (B-NMDS II) and Its Transfer to German Hospitals: Results of the First Investigation Phase, the Translation and Adaption Process of the Instrument. Pflege 2010; 23(5): 309-19.

[6] Nixon I, Kunanandam T, Mackenzie K. Minimum Dataset for Endolaryngeal Surgery. The Journal of Laryngology & Otology 2010; 124(9): 980-5.

[7] Sadoughi F, Safdari R, Meraji M, Ramzan Ghorbani N, Ghazisaeedi M. Desining a Minimum Data Set for National Cancer Registery in Iran. Journal of Urmia Nursing and Midwifery Faculty 2013; 11(8): 622-9. [Farsi]

[8] Karimi S, Saghaeiannejad Isfahani S, Farzandipour M, Esmaili Qayoum Abadi M. Comparative Study of Minimum Data Sets of Health Information Management or Organ Transplantation in Selected Counteries and Presenting Appropriate Solution for Iran. Journal of Health Information Management 2011; 7(Special Issue): 497-505. [Farsi]

[9] Chan W, Clark DJ, Ajani AE, Yap C-H, Andrianopoulos N, Brennan AL, et al. Progress Towards a National Cardiac Procedure Database Development of the Australasian Society of Cardiac and Thoracic Surgeons (ASCTS) and Melbourne Interventional Group (MIG) Registries. Heart, Lung and Circulation The Cardiac Society of Australia and New Zealand 2011; 20(1): 10-8.

[10] Simmons D, Coppell K, Drury P. The Development of a National Agreed Minimum Diabetes Dataset for New Zealand. Journal of Quality in Clinical Practice 2000; 20(1): 44-50.