مجله علمی دانشگاه علوم پزشکی رفسنجان

گزارش کوتاه

مجله دانشگاه علوم پزشکی رفسنجان

دوره 16، خرداد 1396، 282-275

ارتباط اعتیاد به اینترنت با سلامت عمومی در دانشجویان پرستاری دانشگاه علوم پزشکی شاهرود در سال 1394: یک گزارش کوتاه

موسی ابوالحسنی^[1]، فاطمه مهرآور^[2]، نگین افتخاری¹، میترا طالبی^[3]، محسن صائمی¹، عدنان کریمی¹، مرتضی شمسی‌زاده[4]

دریافت مقاله: 13/10/95    ارسال مقاله به نویسنده جهت اصلاح: 23/10/95  دریافت اصلاحیه از نویسنده: 19/2/96      پذیرش مقاله: 25/2/96

چکیده

زمینه و هدف: استفاده بیش‌ازحد و نادرست از اینترنت، خطر اعتیاد به آن را به دنبال دارد. با توجه به اینکه دانشجویان جهت انجام تکالیف، مطالعه و تحقیق، ساعات زیادی را به استفاده از اینترنت می‌گذرانند، لذا سلامت عمومی آنان در معرض خطر می‌باشد. پژوهش حاضر با هدف تعیین ارتباط اعتیاد به اینترنت با سلامت عمومی در دانشجویان پرستاری دانشگاه علوم پزشکی شاهرود در سال 1394 صورت گرفت.

مواد و روش‌ها: در این مطالعه مقطعی، 187 دانشجوی پرستاری مشغول به تحصیل در نیمسال دوم سال تحصیلی 94-1393 دانشگاه علوم پزشکی شاهرود مشارکت داشتند که به روش سرشماری اطلاعات آنها جمع‌آوری شد. ابزار جمع‌آوری اطلاعات در این مطالعه سه پرسش‌نامه مشخصات دموگرافیک، اعتیاد به اینترنت (Internet addiction test; IAT) و سلامت عمومی Goldberg (General health questionnaire; GHQ) بود. داده‌ها با استفاده از آزمون‌های t مستقل و آنالیز واریانس یک‌طرفه و مجذور کای مورد تجزیه و تحلیل قرار گرفت.

یافته‌ها: میانگین و انحراف معیار سنی دانشجویان شرکت‌کننده در این مطالعه 25/3±63/21 سال بود. 4/52 درصد دانشجویان دختر و 8/89 درصد مجرد بودند. همچنین، میانگین و انحراف معیار ساعات استفاده از شبکه‌های اجتماعی در روز 14/1±65/2 ساعت بود. بین سلامت عمومی و اعتیاد به اینترنت از نظر آماری ارتباط معناداری مشاهده شد (001/0p<)؛ به‌طوری‌که کاربران طبیعی اینترنت کمتر در معرض آسیب در حیطه‌های سلامت عمومی قرار داشتند.

نتیجه‌گیری: سلامت عمومی بیش از یک‌سوم دانشجویان در معرض خطر و آسیب دیده بود و با توجه به ارتباط آن با اعتیاد به اینترنت، مداخلات پیشگیرانه ضروری به نظر می‌رسد.

واژه‌های کلیدی: اعتیاد به اینترنت، سلامت عمومی، دانشجویان پرستاری، شاهرود

مقدمه

دسترسی به اینترنت پدیده‌ای رو به گسترش است، هر روز تعداد بیشتری از افراد در زمره استفاده‌کنندگان اینترنت قرار می‌گیرند ]1[. اینترنت خود ابزاری بی‌ضرر است، اما استفاده بیش‌ازحد و نادرست از آن، خطر اعتیاد به اینترنت را به دنبال دارد. به نظر می‌رسد اینترنت به‌تدریج قسمت زیادی از زندگی روزانه افراد به‌خصوص جوانان را اشغال می‌نماید. در سال‌های اخیر اینترنت به‌شدت مورد توجه اقشار مختلف مردم، به‌خصوص دانشجویان قرار گرفته و جذابیت آن باعث شده است تا استفاده‌کنندگان ساعت‌ها وقت خود را در کنار رایانه صرف کنند ]2[. کاربردهای فراوان اینترنت و جذابیت‌های آن سبب شده است پدیده‌ای به‌عنوان «اعتیاد به اینترنت» ظهور یابد ]3[.

Young داشتن حداقل چهار مورد از علائم زیر را برای تشخیص اعتیاد به اینترنت ضروری می‌داند: احساس داشتن اشتغال ذهنی با اینترنت، احساس نیاز برای استفاده از اینترنت با افزایش مقدار زمان استفاده به‌منظور کسب رضایت، نداشتن توانایی برای مهار خود در استفاده از اینترنت، استفاده از اینترنت به‌عنوان راهی برای فرار از مشکلات یا تسکین دادن خلق، دروغ گفتن به اعضای خانواده یا دوستان به‌منظور مخفی‌ساختن مقدار گرفتار شدن به اینترنت ]3[. Al-Gamal و همکاران در مطالعه خود دریافتند که بیش از 40 درصد دانشجویان پرستاری به اینترنت اعتیاد دارند که این مورد می‌تواند تبعات بسیار بدی بر فرایندهای پرستاری داشته باشد ]4[.

سلامت عمومی دانشجویان در هر جامعه دارای اهمیت بسیار زیادی است، زیرا دانشجویان از جمله سازندگان فردای هر جامعه هستند ]5[. با توجه به اینکه دانشجویان جهت انجام تکالیف و یا مطالعه و تحقیق ساعات زیادی را به استفاده از اینترنت می‌گذرانند، لذا سلامت عمومی آنان در معرض خطر می‌باشد ]6[. پژوهش حاضر با هدف تعیین ارتباط اعتیاد به اینترنت با سلامت عمومی در دانشجویان پرستاری دانشگاه علوم پزشکی شاهرود در سال 1394 صورت گرفت.

مواد و روش‌ها

این مطالعه از نوع مقطعی می‌باشد. جامعه موردمطالعه شامل کلیه دانشجویان مقطع کارشناسی پرستاری مشغول به تحصیل در دانشگاه علوم پزشکی شاهرود در سال 1394 بود. معیارهای ورود به مطالعه شامل تمایل به شرکت در مطالعه و عدم مشکلات جسمی بارز و آشکار و معیار خروج از مطالعه عدم تکمیل نمودن پرسش‌نامه بود. در این مطالعه 187 دانشجو از تعداد کل 200 دانشجوی پرستاری مشغول به تحصیل در نیمسال دوم سال تحصیلی 94-1393 دانشگاه علوم پزشکی شاهرود، مشارکت داشتند که به روش سرشماری اطلاعات آنها جمع‌آوری شد.

ابزار جمع‌آوری اطلاعات در این مطالعه سه پرسش‌نامه شامل مشخصات دموگرافیک (سن، جنس، ترم تحصیلی، بومی بودن، سطح تحصیلات والدین، وضعیت تأهل، مقطع تحصیلی، وضعیت سکونت و رضایت از رشته تحصیلی)، پرسش‌نامه اعتیاد به اینترنت یانگ (Internet addiction test; IAT) و پرسش‌نامه سلامت عمومی Goldberg (General health questionnaire; GHQ) بود.

پرسش‌نامه اعتیاد به اینترنت یانگ (IAT) توسط Kimberly Young  ساخته شده است ]2[. این پرسش‌نامه در 20 عبارت طراحی شده است و با استفاده از مقیاس لیکرت ارزش‌گذاری می‌گردد (شامل حال من نمی‌شود=0، به‌ندرت=1، گه‌گاهی=2، غالباً=3، به‌کرات=4، همیشه=5). حداقل نمره کسب‌شده از این مقیاس 0 (صفر) و حداکثر نمره 100 است که نمره بالاتر نشان‌دهنده وابستگی بیشتر به اینترنت می‌باشد. بر اساس نمره‌های کسب‌شده از این مقیاس افراد در سه گروه کاربر طبیعی (کمتر از 49)، کاربر در معرض خطر اعتیاد به اینترنت (79-50) و کاربر معتاد (100-80) قرار می‌گیرند. همچنین، Alavi و همکاران برای این پرسش‌نامه دو نوع روایی محتوایی و افتراقی (5/0r=) و Ramezani و همکاران به‌منظور تعیین پایایی پرسش‌نامه مذکور با استفاده از روش آلفای کرونباخ، ضریب 93/0 را گزارش کردند ]8-7[. در مطالعه حاضر پایایی برای کل پرسش‌نامه با استفاده از آلفای کرونباخ 94/0 حاصل شد.

پرسش‌نامه سلامت عمومی Goldberg (GHQ) به‌طور مکرر مورد تجدیدنظر قرار گرفته و به‌صورت برگه‌های کوتاه شده 30، 28 و 12 سؤالی در مطالعات از آنها استفاده‌شده است که در این پژوهش از فرم 28 سؤالی آن (GHQ-28) استفاده گردید ]9[. سؤال‌های این پرسش‌نامه به بررسی وضعیت سلامت عمومی و روانی فرد در یک ماه اخیر می‌پردازد و شامل نشانه‌هایی مانند افکار و احساسات نابهنجار و جنبه‌هایی از رفتار قابل مشاهده است که بر موقعیت اینجا و اکنون تأکید دارد. پرسش‌نامه 28 سؤالی سلامت عمومی از 4 خرده‌مقیاس تشکیل شده است که هرکدام 7 سؤال دارند که عبارت‌اند: خرده‌مقیاس علائم جسمی، خرده‌مقیاس اضطراب و بی‌خوابی، خرده‌مقیاس اختلال در عملکرد اجتماعی و خرده‌مقیاس افسردگی شدید. از مجموع امتیازات در هر بُعد، نمره آن بُعد و از مجموع نمرات ابعاد مختلف، نمره کل سلامت عمومی برای هر فرد محاسبه می‌گردد. هر بُعد شامل 7 سؤال و با استفاده از مقیاس لیکرت ارزش‌گذاری می‌گردد (هرگز=0، در حد معمول=1، بیشتر از حد معمول=2، بسیار بیشتر از حد معمول=3) که حداکثر نمره در هر بعد 21 و در کل 84 بوده و نمره بیشتر مؤید سلامت عمومی کمتر است.

جهت بررسی سلامت عمومی دانشجویان با توجه به نمره به‌دست‌آمده، در گروه‌های 21-0 (افرادی که در وضعیت سلامتی مطلوب به سر می‌برند)، 42-22 (افرادی که در برخی از حیطه‌ها در معرض خطر قرار دارند)، 63-43 (افرادی که در برخی از حیطه‌ها آسیب دیده‌اند) و 84-64 (افرادی که وضعیت سلامت عمومی وخیمی دارند) قرار می‌گیرند ]5[. در بررسی  Goldbergبه نقل از Fathi و همکارش، پایایی برای کل پرسش‌نامه 95/0 و ثبات درونی با آلفای کرونباخ 93/0 گزارش شده است ]10[. همچنین، در مطالعه حاضر پایایی برای کل پرسش‌نامه با استفاده از آلفای کرونباخ 89/0 حاصل شد.

پس از هماهنگی با آموزش دانشکده و اطلاع‌رسانی، دانشجویان در زمان و مکان (کلاس) از قبل اعلام‌شده حضور یافتند و بعد از ارائه توضیحاتی در مورد هدف پژوهش توسط پژوهشگر، از دانشجویان شرکت‌کننده در پژوهش خواسته شد که پرسش‌نامه‌ها را تکمیل نمایند. جهت کلیه واحدهای مورد پژوهش شرکت‌کننده در مطالعه، فرم رضایت‌نامه کتبی آگاهانه اخذ گردید. ملاحظات اخلاقی در این پژوهش شامل کسب اجازه از مسئولین مربوط، معرفی خود به واحدهای مورد پژوهش و تشریح اهداف و ماهیت پژوهش، ارائه نتایج مطالعه به مسئولین دانشگاه موردمطالعه و دانشجویان و در آخر اطمینان خاطر دادن به دانشجویان که اطلاعات شخصی آنها به‌صورت محرمانه باقی می‌ماند.

در نهایت، داده‌های حاصل از پاسخ‌گویی دانشجویان به سؤالات، با استفاده از نرم‌افزارSPSS  نسخه 20 مورد تجزیه و تحلیل قرار گرفت. ارتباط بین سلامت عمومی و اعتیاد به اینترنت با استفاده از آزمون مجذور کای بررسی گردید. ارتباط هر یک از متغیرهای مطالعه (سلامت عمومی و اعتیاد به اینترنت) با متغیرهای دموگرافیک کمی و کیفی به ترتیب با استفاده از آزمون‌های t مستقل، آنالیز واریانس یک‌طرفه و مجذور کای مورد ارزیابی قرار گرفت. سطح معنی‌داری در آزمون‌ها 05/0 در نظر گرفته شد.

نتایج

در این مطالعه درصد مشارکت دانشجویان 5/93% (187 نفر) بود. میانگین و انحراف معیار سنی دانشجویان شرکت‌کننده در این مطالعه 25/3±63/21 سال، همچنین، حداقل و حداکثر سن به‌ترتیب 18 و 48 سال بود. 4/52% (98 نفر) دانشجویان دختر، 8/89% (168 نفر) مجرد، 2/49% (92 نفر) دانشجویان غیربومی و 1/56% (105 نفر) ساکن خوابگاه‌های دانشگاه بودند. در بین دانشجویان 3/81% (152 نفر) از رشته تحصیلی خود رضایت داشتند و 6/93% (175 نفر) دانشجویان از شبکه‌های اجتماعی نظیر لاین، وایبر، واتس‌آپ و تلگرام استفاده می‌کردند. میانگین و انحراف معیار سطح تحصیلات پدر و مادر دانشجویان به ترتیب 94/3±14/10 و 23/4±67/7 سال بود. همچنین میانگین و انحراف معیار ساعات استفاده از شبکه‌های اجتماعی در روز 14/1±65/2 ساعت بود و 9/21% دانشجویان در طول هفته به میزان 15 ساعت و یا بیشتر، از اینترنت استفاده می‌کردند (جدول 1).

جدول 1- توزیع فراوانی متغیرهای دموگرافیک دانشجویان پرستاری دانشگاه علوم پزشکی شاهرود در سال 1394

یافته‌های این مطالعه نشان داد که 172 نفر (92%) به‌عنوان کاربر عادی اینترنت (92 دختر و 80 پسر) و 15 نفر (8%) به‌عنوان کاربر در معرض خطر اعتیاد به اینترنت (6 دختر و 9 پسر) تعیین شدند. هم‌چنین از نظر سلامت عمومی، 119 نفر (6/63%) در وضعیت مطلوب (59 دختر و 60 پسر)، 57 نفر (5/30%) در معرض خطر (37 دختر و 20 پسر) و 11 نفر (9/5%) در وضعیت وخیم (2 دختر و 9 پسر) بودند.

میانگین امتیاز و انحراف معیار کسب‌شده در خرده‌مقیاس‌های چهارگانه سلامت عمومی به‌ترتیب، علائم جسمانی 61/3±02/4، اضطراب و بی‌خوابی 27/4±58/5، عملکرد اجتماعی 77/2±09/7 و افسردگی 40/4±05/4 بود.

با استفاده از آزمون مجذور کای، بین سلامت عمومی و اعتیاد به اینترنت از نظر آماری ارتباط معناداری دیده شد (001/0p<)، به‌طوری‌که کاربران طبیعی اینترنت کمتر در معرض آسیب در حیطه‌های سلامت عمومی قرار داشتند.

بین اعتیاد به اینترنت و متغیرهای دموگرافیک ارتباط آماری معناداری مشاهده نشد (05/0p>). ولی بین سلامت عمومی و جنسیت (010/0p=) و وضعیت بومی (012/0p=) ارتباط آماری معنادار بود، به‌طوری‌که جنس مؤنث و افراد بومی از وضعیت سلامت عمومی بهتری برخوردار بودند.

بحث

یافته‌های مطالعه حاضر بیان داشت که کاربران معتاد به اینترنت از سطح سلامت عمومی پایین‌تری برخوردارند و سلامت عمومی این افراد در حیطه‌های چهارگانه سلامت عمومی بیشتر در معرض آسیب و خطر می‌باشد که با اکثریت مطالعات همسو می‌باشد ]6، 11[؛ اما در پژوهش Nodoushan و همکاران ]12[ بین اعتیاد به اینترنت و وضعیت سلامت عمومی ارتباط آماری معناداری مشاهده نشد که دلیل احتمالی آن می‌تواند جامعه هدف پژوهش باشد که در مطالعه حاضر فقط دانشجویان پرستاری مشارکت داشتند.

در مطالعه حاضر، اکثریت نمونه‌های مورد پژوهش (6/63%) دارای سطح سلامت عمومی مطلوب بودند که بیشتر در جنس مؤنث و دانشجویان بومی مشاهده گردید که این نتیجه با سایر مطالعات همخوانی دارد ]6، 12[. در این رابطه Lapsley و همکاران معتقدند که پذیرش در دانشگاه برای دانشجویان غیربومی با دوری از خانواده، دوستان و آشنایان همراه بوده که متضمن سازگاری مجدد با تغییرات حاصله در زندگی جدید می‌باشد و ممکن است وضعیت سلامت عمومی فرد را نیز به خطر اندازد ]13[.

در این مطالعه 2/58 درصد نمونه‌ها، بیش از 10 ساعت از اینترنت در طول هفته استفاده می‌کردند ولی بین ساعت استفاده از اینترنت در طول هفته و اعتیاد به اینترنت ارتباط آماری معناداری مشاهده نشد که Nodoushan و همکاران ]12[ نیز به همین یافته دست یافتند. اما در مطالعه Viseshfar ] 14[ در شهر لار که به‌منظور تعیین میزان اعتیاد به اینترنت در استفاده‌کنندگان از کافی‌نت‌های شهر لار انجام شد، مشـخص گردید بین زمان استفاده از اینترنت و اعتیاد به آن ارتباط وجود دارد، به‌طوری‌که در کاربرانی که شب‌ها و یا به‌صورت نامنظم از اینترنت استفاده می‌کردند، احتمال اعتیاد به اینترنت در این افراد به‌طور معناداری بیشتر از کسانی بود که بر طبق برنامه منظم از اینترنت استفاده می‌کردند. دلیل احتمالی این تفاوت می‌تواند جامعه مورد هدف باشد که پژوهش Viseshfar با هدف تعیین میزان اعتیاد به اینترنت در استفاده‌کنندگان از کافی‌نت‌های این شهر اجرا گردیده بود.

Dargahi و Razavi در پژوهش خود دریافتند افراد دارای اعتیاد به اینترنت، درجات مختلفی از رفتارهای روانی-اجتماعی مانند احساس بیگانگی با خود، احساس ضعف و ناتوانی در انجام امور، رفتار نابهنجار اجتماعی، اجتماع‌گریزی، درون‌گرایی و رفتار احساسی از خود نشان می‌دهند ]15[. در پژوهش حاضر نیز افراد دارای سلامت عمومی پایین‌تر، بیشتر در معرض خطر اعتیاد به اینترنت قرار داشتند. شاید افسردگی و اضطراب به‌منزله یک آسیب روانی فرد را برای ابتلای به اعتیاد اینترنتی مستعد کند ]1[. برخی افراد هم برای کاهش افسردگی و اضطراب خویش به اینترنت روی می‌آورند و از آن به‌عنوان راه گریزی استفاده می‌کنند ]6[.

در این پژوهش وضعیت روانی دانشجویان در زمان تکمیل پرسش‌نامه و بررسی تک‌رشته‌ای (فقط دانشجویان پرستاری) از محدودیت‌های این پژوهش بود. بنابراین توصیه می‌شود که مطالعات وسیع‌تری به‌خصوص در مورد ابزارهایی جهت بررسی اعتیاد به شبکه‌های اجتماعی و زیان‌های آن طراحی و اجرا گردد.

نتیجه‌گیری

سلامت عمومی بیش از یک‌سوم دانشجویان در معرض خطر و آسیب دیده بود و با توجه به ارتباط آن با اعتیاد به اینترنت، پیشنهاد می‌شود به این پدیده به‌عنوان یک مشکل روانی که اغلب گریبان‌گیر نسل جوان و آینده‌ساز جامعه می‌باشد، توجه جدی مبذول گردد و مداخلات پیشگیرانه نظیر آموزش در خانواده‌ها، مدارس و دانشگاه‌ها در مورد فرهنگ استفاده صحیح از کامپیوتر، اینترنت و امکانات آن ضروری به نظر می‌رسد.

تشکر و قدردانی

این مقاله حاصل از طرح پژوهشی مصوب در شورای کمیته تحقیقات دانشجویی دانشگاه علوم پزشکی شاهرود می‌باشد. همچنین از همکاری حوزه معاونت محترم پژوهشی و فناوری دانشگاه علوم پزشکی شاهرود در تأمین منابع مالی طرح، حوزه معاونت محترم آموزشی دانشگاه جهت هماهنگی با دانشجویان و در اختیار قرار دادن کلاس و کلیه دانشجویان عزیز که پرسش‌نامه را تکمیل و ما را در اجرای این طرح یاری نمودند، تقدیر و تشکر می‌نماییم.

References

[1]  Bidi F, Namdari Pezhman M, Amani A, Ghanbari S, Kareshki H. Structural Analysis of Relationship of Internet Addiction with Depression, Social Adjustment and Self-Esteem. Sci J Hamadan Univ Med 2012; 19(3): 41-8. [Farsi]

[2]  Young KS. Internet addiction: The emergence of a new clinical disorder. CyberPsychology & Behavior 1998; 1(3): 237-44.

[3]  Young KS, Rogers RC. The relationship between depression and Internet addiction. CyberPsychology & Behavior 1998; 1(1): 25-8.

[4]  Al-Gamal E, Alzayyat A, Ahmad MM. Prevalence of Internet addiction and its association with psychological distress and coping strategies among university students in Jordan. Perspectives in Psychiatric Care 2015.

[5]  Imani E, Khademi Z, Soudagar S, Naghizadeh F. Health status of nursing students of Hormozgan University of medical sciences by Goldberg’s general health questionnaire-2011. Sci J Hormozgan Uni Med 2013; 17(4): 357-64. [Farsi]

[6]  Nastizai N. The relationship between general health and internet addiction. Sci J Zahedan in Med 2009; 11(1): 57-63. [Farsi]

[7]  Alavi SS, Jannatifard F, Eslami M, Rezapour H. Survey on validity and reliability of diagnostic questionnaire of internet addiction disorder in students users. Sci J Zahedan in Med 2011; 13(7): 34-8. [Farsi]

[8]  Ramezani M SM, Namiranian N, Salehi M. Validity and reliability of the Chen internet addiction scale. J Fundamentals of Mental Health 2012; 14(3): 236-45. [Farsi]

[9]  Goldberg DP, Gater R, Sartorius N, Ustun T, Piccinelli M, Gureje O, et al. The validity of two versions of the GHQ in the WHO study of mental illness in general health care. Psychological Medicine 1997; 27(01): 191-7.

[10]         Fathi Ashtiani A, Jafari Kandovan Gh. Comparison of lifestyle, quality of life and mental health in two military dependent and non-military dependent university personnel. J Military Medicine 2011; 13(1): 17-24. [Farsi]

[11]         Ha JH, Kim SY, Bae SC, Bae S, Kim H, Sim M, et al. Depression and Internet addiction in adolescents. Psychopathology 2007; 40(6): 424-30.

[12]         Nodoushan MJ, Nodoushan KA, Mirizadeh M. The Survey of Correlation between Internet Addiction and General Health Status among the Students of Qom University of Medical Sciences in 2010-2011, Qom, Iran. Sci J Qom Med 2012; 6(3): 86-90. [Farsi]

[13]         Lapsley DK, Aalsma MC, Varshney NM. A factor analytic and psychometric examination of pathology of separation–individuation. J Clinical Psychology 2001; 57(7): 915-32.

[14]         Viseshfar F. Evaluation of Internet Addiction in Users of Internet Cafes in the City of Lar. J Mental Health 1995; 7((Spring-Summer)): 27-33. [Farsi]

[15]         Dargahi H, Razavi M. Internet addiction and factors related with it in Tehran city. J Payesh 2007; 6(3): 265-72. [Farsi]