جلد 18، شماره 7 - ( 6-1398 )
جلد 18 شماره 7 صفحات 728-721 |
برگشت به فهرست نسخه ها
Download citation:
BibTeX | RIS | EndNote | Medlars | ProCite | Reference Manager | RefWorks
Send citation to:
BibTeX | RIS | EndNote | Medlars | ProCite | Reference Manager | RefWorks
Send citation to:
Ebrahimi H, Mahmoudi R, Ghajarbeygi P, Shasavari S, Mossavi S, Biglari N. Study of Methicillin-Resistant Staphylococcus Aureus in Traditional and Device-Made Ice Cream in Qazvin, 2017-2018: A Short Report . JRUMS 2019; 18 (7) :721-728
URL: http://journal.rums.ac.ir/article-1-4651-fa.html
URL: http://journal.rums.ac.ir/article-1-4651-fa.html
ابراهیمی حاتم، محمودی رزاق، قجربیگی پیمان، شهسواری سعید، موسوی شقایق، بیگلری نسیم. بررسی فراوانی استافیلوکوکوس اورئوس مقاوم به متی سیلین در بستنی سنتی و دستگاهی عرضه شده در شهر قزوین در سال 97-1396: یک گزارش کوتاه. مجله دانشگاه علوم پزشکی رفسنجان. 1398; 18 (7) :721-728
دانشگاه علوم پزشکی قزوین
متن کامل [PDF 270 kb]
(808 دریافت)
| چکیده (HTML) (2356 مشاهده)
مقدمه
به طور متوسط سالانه یک سوم از جمعیت کشورهای در حال توسعه به بیماریهای منتقله از راه آب و مواد غذایی مبتلا میشوند که از این جمعیت به طور تقریبی 8/1 میلیون نفر جان خود را از دست میدهند. اکثر قربانیان این بیماریها کودکان میباشند. از آﻧﺠﺎﻳﻲ ﻛﻪ ﺷﻴﺮ و ﻓﺮآوردهﻫﺎی آن از ﻣﻬم‌ترین ﻋﻮاﻣﻞ اﻳﺠﺎد ﻛﻨﻨﺪه ﻣﺴﻤﻮﻣﻴﺖ و ﻋﻔﻮﻧﺖﻫﺎی ﻏﺬاﻳﻲ ﻧﺎﺷﻲ از ﻏﺬا میباشند، بنابراین عاری بودن بستنی از عوامل بیماریزا ضرورت دارد [1]. ﺑﺴﺘﻨﻲ ﻳﻚ ﻓﺮآورده ﻏﺬاﻳﻲ اﺳـﺖ ﻛـﻪ ﻣﻮاد اوﻟﻴﻪ آن ﺷﻴﺮ، ﺷﻜﺮ، ﺧﺎﻣﻪ و ﺗﺨﻢ ﻣﺮغ ﺑﻮده و ﺑـﻪ آن اﻧﻮاع ﭼﺎﺷﻨﻲﻫﺎ، ﻣﻮاد رﻧﮕـﻲ، ﻣﻴـﻮه و ﻣﻐﺰﻫـﺎی ﺧـﻮراﻛﻲ اضافه ﻣﻲشود. ﭼﺮﺑﻲ آن 3-2 ﺑﺮاﺑﺮ ﭼﺮﺑﻲ ﺷﻴﺮ و ﭘﺮوﺗﺌﻴﻦ آن ﻧﻴﺰ ﻛﻤﻲ ﺑﻴشتر اﺳﺖ. از ﻧﻈﺮ ﻣﻴﺰان اﻧﺮژی، ﻳﻜﻲ از ﻋﺎلیترین منابع غذایی میباشد[2]. بدون ﺗﺮدﻳﺪ ﺑﺴﺘﻨﻲ ﻳﻜﻲ از ﻣﺤﺒﻮبﺗـﺮﻳﻦ و ﭘﺮﻃﺮﻓﺪارﺗﺮﻳﻦ دﺳﺮ ﻣﻮرد ﻋﻼﻗﻪ ﻛﻮدﻛﺎن و ﺑـﺰرگساﻻن در ﻓﺼﻞ ﺗﺎﺑﺴﺘﺎن محسوب میشود [3].
ﮐﯿﻔﯿﺖ ﻣﯿﮑﺮوﺑﯽ ﺑﺴﺘﻨﯽ در ﻃﯽ ﻓﺮآوری به ﭼﮕـﻮﻧﮕﯽ ﭘﺎﺳﺘﻮریﺰاﺳـﯿﻮن، آﻟـﻮدﮔﯽ ﺛﺎﻧﻮیﻪ ﻧﺎﺷﯽ از وﺳﺎیﻞ و ﻟـﻮازم ﮐـﺎر آﻟـﻮده و ﻋـﺪم ﻣﻼﺣﻈـﺎت ﺑﻬﺪاﺷﺘﯽ ﮐﺎرﮔﺮان واﺣﺪﻫﺎی ﺗﻮﻟﯿﺪ ﮐﻨﻨﺪه ﺑـﺴﺘﮕﯽ دارد [4]. ﺑــﺎ ﺗﻮﺟــﻪ ﺑــﻪ ﺗﻮﻟﯿــﺪ ﺑــﺴﺘﻨﯽﻫــﺎی ﺳــﻨﺘﯽ از ﺷــﯿﺮ ﻏﯿﺮ ﭘﺎﺳﺘﻮریﺰه ارزیﺎﺑﯽ آلودگی میکروبی ایﻦ ﻓـﺮآورده ﻣﻬـﻢ ﻣــﯽﺑﺎﺷــﺪ. ﺑﺮﺧــﯽ از ﻣﻄﺎﻟﻌــﺎت ﻣــﺴﻤﻮﻣﯿﺖ ﻏــﺬایﯽ ﻧﺎﺷــﯽ از آﻟــﻮدﮔﯽ ﻣﯿﮑﺮوﺑــﯽ ﺑــﺴﺘﻨﯽ را ﮔــﺰارش نمودهاﻧــﺪ [5].
تهیــهکننــدگان مــواد غــذایی کــه حامــل استافیلوکوکوس اورئوس در بینی یـا بـر روی دسـت خود هستند، به عنـوان یـک منبـع مهـم و عمـده بـرای آلـودگی غـذایی از طریـق تمـاس دسـت یـا از طریـق ترشــحات تنفســی محسوب میشوند. بــه دلیــل ایــن کــه استافیلوکوکوس اورئوس قادر به رقابت با فلور نرمال در غذاهای خام نیست، لذا آلودگی مواد غذایی بـه ایـن باکتری اصولاً در ارتبـاط بـا روشهـای نادرسـت در تولید غذاهای پختـه شـده و فرآینـد شـده و در ادامـه، نگهداری در شرایطی که اجازه رشد به باکتری و تولید آنتروتوکسـین مـی دهـد، می باشـد [5].
به علت ناقل بودن افراد از لحاظ باکتری استافیلوکوکوس اورئوس و دخالت مستقیم افراد در تولید بستنی سنتی و از انجایی که اکثر مردم تمایل به استفاده از مواد غذایی سنتی دارند و با توجه به اهمیت موضوع آلودگی مواد غذایی به استافیلوکوکوس اورئوس، تعیین فراوانی آن در مواد غذایی می‌تواند راه گشای برنامهریزی و مداخلههای مناسب در سطح تولید و عرضه مواد غذایی باشد [6-5]. بنابراین هدف از انجام این مطالعه تعیین فراوانی استافیلوکوکوس اورئوس مقاوم به متی سیلین در بستنی سنتی و دستگاهی عرضه شده در شهر قزوین در سال 97-1396 میباشد.
مواد و روشها
این مطالعه مقطعی طی یکسال از مهر ماه سال 1396 لغایت شهریور ماه سال 1397 انجام شد. 100 نمونه بستنی سنتی و دستگاهی عرضه شده در مغازههای بستنی فروشی شهر قزوین از نظر آلودگی به باکتری استافیلوکوکوس اورئوس بررسی شدند.
نمونهگیری به صورت تصادفی سیستماتیک انجام شد. در ابتدا مناطق سه گانه شهرداری شهر قزوین مشخص شد. بدین منظور سیاهه تمام مغازههای عرضه بستنی سنتی و دستگاهی استخراج گردید و به روش نمونهگیری سیستماتیک از هر منطقه 8 مغازه به عنوان نمونه انتخاب شدند. علاوه بر این، در مطالعه حاضر تمام اصول اخلاقی رعایت شده است. هم‌چنین این مطالعه دارای کد اخلاق از دانشگاه علوم پزشکی قزوین به شماره ثبتی 1396.352 IR.QUMS.REC. میباشد.
تحقیقات انجام شده در زمینههای مشابه (بررسی آﻟﻮدﮔﻲ ﻣﻴﻜﺮوﺑﻲ ﺑﺴﺘﻨﻲﻫﺎی ﺳﻨﺘﻲ تولید شده در قنادیهای شهر ساری در تابستان 1391، ﻣﻴــﺰان آﻟــﻮدﮔﻲ ﻣﻴﻜﺮوﺑــﻲ ﺑﺴــﺘﻨﻲﻫــﺎی ﺳــﻨﺘﻲ به استافیلوکوکوس اروئوس 28درصد بود) با احتساب شیوع 28% حجم نمونه به تعداد 78 مورد خواهد بود و برای افزایش دقت تعداد100 نمونه (در هر فصل 25 نمونه) تعیین گردید.
نمونهبرداری طبق استاندارد شماره 191 موسسه استاندارد و تحقیقات صنعتی ایران و آماده سازی نمونه طبق استاندارد شماره 356 انجام شد [6]. از هر نمونه 300 گرم در ظروف یکبار مصرف (مطابق وضعیتی که فرآورده به مشتری عرضه میگردد) برداشته شد و در شرایط مناسب و در کنار یخ به آزمایشگاه بهداشت و ایمنی مواد غذایی دانشکده بهداشت دانشگاه علوم پزشکی قزوین انتقال داده شد.
جداسازی و شناسایی استافیلوکوکوس اورئوس کواگولاز مثبت بر اساس استاندارد ملی ایران 6806 انجام شد. به این منظور 1 گرم از هر نمونه در 45 میلیلیتر سرم رینگر استریل غوطه‌ور و سپس 1 میلیلیتر از نمونه مخلوط شده به 9 میلیلیتر محیط Giolitti-Cantoni broth اضافه شده و به مدت 24 ساعت در دمای 35 درجه سلسیوس در انکوباتور گذاشته شد. برای جداسازی استافیلوکوکوس اورئوس مقدار 100 میکرولیتر ازمحیط Giolitti-Cantoni broth در محیطBaird- Parker agar کشت سطحی و به مدت 48 – 24 ساعت در دمای 35 درجه سلسیوس در انکوباتور (Behdad، ساخت ایران) گذاشته شد [7]. سپس تعداد 3 کلونی با رنگ سیاه و هاله لیسیتیناز انتخاب و در محیط Mannitol salt agar کشت خطی داده شد. کلنیهای زرد رنگ رشد کرده در محیط MSA برای بررسی آزمونهای افتراقی در محیط عمومیBrain Heart Infusion agar کشت شد.
جهت تشخیص و تأیید استافیلوکوکوس اورئوس از تست‌های بیوشیمیایی مختلف ازجمله کاتالاز، کواگولاز لوله‌ای، لیستیناز، اکسیداز، مالتوز استفاده شد و در نهایت جهت تأیید نهایی گونه استافیلوکوکوس اورئوس و بررسی مقاومت باکتری به آنتیبیوتیک متیسیلین از روش مولکولی PCR استفاده شد [8].
تایید گونه استافیلوکوکوس اورئوس با استفاده از شناسایی ژن و مقاوت به متیسیلین با بررسی وجود ژن mecA به روشPCR انجام شد. پرایمرهای مورد استفاده در این پژوهش بر مبنای سکانس ژن NUC (ژن ترمونوکلئاز) مورد استفاده قرار گرفت.
بعد از آماده‌سازی پرایمرهای اختصاصی و تهیه غلظت 10 میکرو‌مول، واکنش PCR در حجم 20 میکرولیتر انجام شد. جهت انجام واکنش PCR، مستر میکس10 میکرولیتر، پرایمر 1 میکرولیتر، نمونهDNA (Deoxyribonucleic Acid) استخراج شده 3 میکرولیتر، آب مقطر دیونیزه 6 میکرولیتر بوده است. برای انجامPCR از دستگاه ترموسایکلر (مدل ABI ساخت آمریکا) استفاده شد. تحلیل نتایج با استفاده از نرم افزار SPSS نسخه 20 انجام شد. در این مطالعه جهت بررسی متغیرهای مورد نظر از آزمونهای آماری t-test، آزمون دقیق فیشر استفاده شد.
نتایج
بر اساس نتایج این مطالعه میزان آلودگی به باکتری استافیلوکوکوس اورئوس کواگولاز مثبت با استفاده از روش کشت و روش PCR در فصول مختلف در بستنی سنتی و دستگاهی، 5 درصد بود. طبق جدول 1، میزان آلودگی بستنی سنتی و دستگاهی در دو فصل بهار و زمستان صفر بوده است. اما در فصل تابستان (8 درصد) از کل نمونه‌های مورد بررسی در هر دو نوع بستنی سنتی و دستگاهی آلوده گزارش شده است که حداکثر میزان آلودگی در بین فصول سال میباشد.
با استفاده از روشPCR مشخص شد که 80 درصد از باکتریها به متیسیلین مقاومت داشتند. با توجه به آزمون دقیق فیشر رابطهی معنیداری بین فصل و آلودگی به باکتری و مناطق مختلف شهر قزوین و آلودگی به باکتری یافت نشد (05/0p>). از آزمونt-test برای مقایسه شیوع باکتری در بین بستنی سنتی و دستگاهی استفاده شد. نوع بستنی رابطه معنیداری بر روی شیوع باکتری ندارد.
جدول 1- تعداد موارد آلودگی استافیلوکوکوس اورئوس در بستنی سنتی و دستگاهی طی فصول مختلف در شهر قزوین
در سال 97-1396(100 n=)
*آزمون t-test ، * 05/0p< به عنوان معنی‌دار
Refernces
Study of Methicillin-Resistant Staphylococcus Aureus in Traditional and Device-Made Ice Cream in Qazvin, 2017-2018: A Short Report
H. Ebrahimi[7], R. Mahmoudi[8], P. Ghajarbeygi[9], S. Shahsavari[10], Sh. Mousavi[11], N. Biglarikhoshmaram[12]
Received: 08/04/2019 Sent for Revision: 28/04/2019 Received Revised Manuscript: 10/08/2019 Accepted: 17/09/2019
Background and Objectives: The aim of this study was to determine the prevalence of Methicillin-Resistant Staphylococcus aureus in traditional and device-made ice cream in Qazvin.
Materials and Methods: In this cross- sectional study, 100 samples of traditional and device-made ice cream in Qazvin were randomly collected over a period of one year and in different seasons. The culture method was then confirmed by PCR (Polymerase Chain Reaction) technique.
Results: The inflammation rate of Staphylococcus aureus bacteria was 5% in most seasons in the traditional and device-made ice cream and the most inflammation was in summer, and 80% (4 cases) of the isolated bacteria were methicillin resistant.
Conclusion: The use of pasteurized ice cream and observance of health principles in producing traditional and device-made ice cream will reduce the risk of contamination and food poisoning.
Key words: Staphylococcus aureus, Traditional ice cream, Device-made ice cream, PCR, Antibiotic resistance, Qazvin
Conflict of interest: None declared.
Ethical approval: The Ethics Committee of Qazvin University of Medical Sciences approved the study (Ethic Nubmer: IR.QUMS.REC.1396.352).
[1]- دانشجوی کارشناسی ارشد بهداشت و ایمنی مواد غذایی، دانشگاه علوم پزشکی قزوین، قزوین، ایران
[7]- Graduate Student of Health and Food Safety, Qazvin University of Medical Sciences, Qazvin, Iran, ORCID: 0000-0002-5237-6435
متن کامل: (1483 مشاهده)
گزارش کوتاه
مجله دانشگاه علوم پزشکی رفسنجان
دوره 18، مهر 1398 728-721
بررسی فراوانی استافیلوکوکوس اورئوس مقاوم به متی سیلین در بستنی سنتی و دستگاهی عرضه شده در شهر قزوین در سال 97-1396: یک گزارش کوتاه
حاتم ابراهیمی[1]، رزاق محمودی[2]، پیمان قجربیگی[3]، سعید شهسواری[4]، شقایق موسوی[5]، نسیم بیگلری خوش مرام[6]
دریافت مقاله: 19/1/98 ارسال مقاله به نویسنده جهت اصلاح: 8/2/98 دریافت اصلاحیه از نویسنده: 19/5/98 پذیرش مقاله: 26/6/98
چکیده
زمینه و هدف: مطالعه حاضر با هدف تعیین فراوانی استافیلوکوکوس اورئوس مقاوم به متیسیلین در بستنی سنتی و دستگاهی عرضه شده در شهر قزوین انجام شد.
مواد و روشها: در این مطالعهی مقطعی، 100 نمونه بستنی سنتی و دستگاهی عرضه شده در شهر قزوین به صورت نمونهگیری تصادفی طی یکسال و در فصول مختلف جمع‌آوری شدند. با استفاده از روش کشت و سپس با استفاده از تکنیک(polymerase Chain Reaction; PCR) ، مقاومت باکتری به متی سیلین تأیید شد.
یافتهها: میزان آلودگی به باکتری استافیلوکوکوس اورئوس در فصول مختلف در بستنی سنتی و دستگاهی 5 درصد و بیشترین آلودگی، در فصل تابستان بود. 80 درصد (4 مورد) از باکتریهای جدا شده به متیسیلین مقاومت داشتند.
نتیجهگیری: آموزش استفاده از بستنی پاستوریزه و تهیه بستنی سنتی و دستگاهی به روش بهداشتی سبب کاهش مسمومیت غذایی میشود.
واژههای کلیدی: استافیلوکوکوس اورئوس، بستنی سنتی، بستنی دستگاهی، PCR، مقاومت آنتیبیوتیکی، قزوین
مجله دانشگاه علوم پزشکی رفسنجان
دوره 18، مهر 1398 728-721
بررسی فراوانی استافیلوکوکوس اورئوس مقاوم به متی سیلین در بستنی سنتی و دستگاهی عرضه شده در شهر قزوین در سال 97-1396: یک گزارش کوتاه
حاتم ابراهیمی[1]، رزاق محمودی[2]، پیمان قجربیگی[3]، سعید شهسواری[4]، شقایق موسوی[5]، نسیم بیگلری خوش مرام[6]
دریافت مقاله: 19/1/98 ارسال مقاله به نویسنده جهت اصلاح: 8/2/98 دریافت اصلاحیه از نویسنده: 19/5/98 پذیرش مقاله: 26/6/98
چکیده
زمینه و هدف: مطالعه حاضر با هدف تعیین فراوانی استافیلوکوکوس اورئوس مقاوم به متیسیلین در بستنی سنتی و دستگاهی عرضه شده در شهر قزوین انجام شد.
مواد و روشها: در این مطالعهی مقطعی، 100 نمونه بستنی سنتی و دستگاهی عرضه شده در شهر قزوین به صورت نمونهگیری تصادفی طی یکسال و در فصول مختلف جمع‌آوری شدند. با استفاده از روش کشت و سپس با استفاده از تکنیک(polymerase Chain Reaction; PCR) ، مقاومت باکتری به متی سیلین تأیید شد.
یافتهها: میزان آلودگی به باکتری استافیلوکوکوس اورئوس در فصول مختلف در بستنی سنتی و دستگاهی 5 درصد و بیشترین آلودگی، در فصل تابستان بود. 80 درصد (4 مورد) از باکتریهای جدا شده به متیسیلین مقاومت داشتند.
نتیجهگیری: آموزش استفاده از بستنی پاستوریزه و تهیه بستنی سنتی و دستگاهی به روش بهداشتی سبب کاهش مسمومیت غذایی میشود.
واژههای کلیدی: استافیلوکوکوس اورئوس، بستنی سنتی، بستنی دستگاهی، PCR، مقاومت آنتیبیوتیکی، قزوین
مقدمه
به طور متوسط سالانه یک سوم از جمعیت کشورهای در حال توسعه به بیماریهای منتقله از راه آب و مواد غذایی مبتلا میشوند که از این جمعیت به طور تقریبی 8/1 میلیون نفر جان خود را از دست میدهند. اکثر قربانیان این بیماریها کودکان میباشند. از آﻧﺠﺎﻳﻲ ﻛﻪ ﺷﻴﺮ و ﻓﺮآوردهﻫﺎی آن از ﻣﻬم‌ترین ﻋﻮاﻣﻞ اﻳﺠﺎد ﻛﻨﻨﺪه ﻣﺴﻤﻮﻣﻴﺖ و ﻋﻔﻮﻧﺖﻫﺎی ﻏﺬاﻳﻲ ﻧﺎﺷﻲ از ﻏﺬا میباشند، بنابراین عاری بودن بستنی از عوامل بیماریزا ضرورت دارد [1]. ﺑﺴﺘﻨﻲ ﻳﻚ ﻓﺮآورده ﻏﺬاﻳﻲ اﺳـﺖ ﻛـﻪ ﻣﻮاد اوﻟﻴﻪ آن ﺷﻴﺮ، ﺷﻜﺮ، ﺧﺎﻣﻪ و ﺗﺨﻢ ﻣﺮغ ﺑﻮده و ﺑـﻪ آن اﻧﻮاع ﭼﺎﺷﻨﻲﻫﺎ، ﻣﻮاد رﻧﮕـﻲ، ﻣﻴـﻮه و ﻣﻐﺰﻫـﺎی ﺧـﻮراﻛﻲ اضافه ﻣﻲشود. ﭼﺮﺑﻲ آن 3-2 ﺑﺮاﺑﺮ ﭼﺮﺑﻲ ﺷﻴﺮ و ﭘﺮوﺗﺌﻴﻦ آن ﻧﻴﺰ ﻛﻤﻲ ﺑﻴشتر اﺳﺖ. از ﻧﻈﺮ ﻣﻴﺰان اﻧﺮژی، ﻳﻜﻲ از ﻋﺎلیترین منابع غذایی میباشد[2]. بدون ﺗﺮدﻳﺪ ﺑﺴﺘﻨﻲ ﻳﻜﻲ از ﻣﺤﺒﻮبﺗـﺮﻳﻦ و ﭘﺮﻃﺮﻓﺪارﺗﺮﻳﻦ دﺳﺮ ﻣﻮرد ﻋﻼﻗﻪ ﻛﻮدﻛﺎن و ﺑـﺰرگساﻻن در ﻓﺼﻞ ﺗﺎﺑﺴﺘﺎن محسوب میشود [3].
ﮐﯿﻔﯿﺖ ﻣﯿﮑﺮوﺑﯽ ﺑﺴﺘﻨﯽ در ﻃﯽ ﻓﺮآوری به ﭼﮕـﻮﻧﮕﯽ ﭘﺎﺳﺘﻮریﺰاﺳـﯿﻮن، آﻟـﻮدﮔﯽ ﺛﺎﻧﻮیﻪ ﻧﺎﺷﯽ از وﺳﺎیﻞ و ﻟـﻮازم ﮐـﺎر آﻟـﻮده و ﻋـﺪم ﻣﻼﺣﻈـﺎت ﺑﻬﺪاﺷﺘﯽ ﮐﺎرﮔﺮان واﺣﺪﻫﺎی ﺗﻮﻟﯿﺪ ﮐﻨﻨﺪه ﺑـﺴﺘﮕﯽ دارد [4]. ﺑــﺎ ﺗﻮﺟــﻪ ﺑــﻪ ﺗﻮﻟﯿــﺪ ﺑــﺴﺘﻨﯽﻫــﺎی ﺳــﻨﺘﯽ از ﺷــﯿﺮ ﻏﯿﺮ ﭘﺎﺳﺘﻮریﺰه ارزیﺎﺑﯽ آلودگی میکروبی ایﻦ ﻓـﺮآورده ﻣﻬـﻢ ﻣــﯽﺑﺎﺷــﺪ. ﺑﺮﺧــﯽ از ﻣﻄﺎﻟﻌــﺎت ﻣــﺴﻤﻮﻣﯿﺖ ﻏــﺬایﯽ ﻧﺎﺷــﯽ از آﻟــﻮدﮔﯽ ﻣﯿﮑﺮوﺑــﯽ ﺑــﺴﺘﻨﯽ را ﮔــﺰارش نمودهاﻧــﺪ [5].
تهیــهکننــدگان مــواد غــذایی کــه حامــل استافیلوکوکوس اورئوس در بینی یـا بـر روی دسـت خود هستند، به عنـوان یـک منبـع مهـم و عمـده بـرای آلـودگی غـذایی از طریـق تمـاس دسـت یـا از طریـق ترشــحات تنفســی محسوب میشوند. بــه دلیــل ایــن کــه استافیلوکوکوس اورئوس قادر به رقابت با فلور نرمال در غذاهای خام نیست، لذا آلودگی مواد غذایی بـه ایـن باکتری اصولاً در ارتبـاط بـا روشهـای نادرسـت در تولید غذاهای پختـه شـده و فرآینـد شـده و در ادامـه، نگهداری در شرایطی که اجازه رشد به باکتری و تولید آنتروتوکسـین مـی دهـد، می باشـد [5].
به علت ناقل بودن افراد از لحاظ باکتری استافیلوکوکوس اورئوس و دخالت مستقیم افراد در تولید بستنی سنتی و از انجایی که اکثر مردم تمایل به استفاده از مواد غذایی سنتی دارند و با توجه به اهمیت موضوع آلودگی مواد غذایی به استافیلوکوکوس اورئوس، تعیین فراوانی آن در مواد غذایی می‌تواند راه گشای برنامهریزی و مداخلههای مناسب در سطح تولید و عرضه مواد غذایی باشد [6-5]. بنابراین هدف از انجام این مطالعه تعیین فراوانی استافیلوکوکوس اورئوس مقاوم به متی سیلین در بستنی سنتی و دستگاهی عرضه شده در شهر قزوین در سال 97-1396 میباشد.
مواد و روشها
این مطالعه مقطعی طی یکسال از مهر ماه سال 1396 لغایت شهریور ماه سال 1397 انجام شد. 100 نمونه بستنی سنتی و دستگاهی عرضه شده در مغازههای بستنی فروشی شهر قزوین از نظر آلودگی به باکتری استافیلوکوکوس اورئوس بررسی شدند.
نمونهگیری به صورت تصادفی سیستماتیک انجام شد. در ابتدا مناطق سه گانه شهرداری شهر قزوین مشخص شد. بدین منظور سیاهه تمام مغازههای عرضه بستنی سنتی و دستگاهی استخراج گردید و به روش نمونهگیری سیستماتیک از هر منطقه 8 مغازه به عنوان نمونه انتخاب شدند. علاوه بر این، در مطالعه حاضر تمام اصول اخلاقی رعایت شده است. هم‌چنین این مطالعه دارای کد اخلاق از دانشگاه علوم پزشکی قزوین به شماره ثبتی 1396.352 IR.QUMS.REC. میباشد.
تحقیقات انجام شده در زمینههای مشابه (بررسی آﻟﻮدﮔﻲ ﻣﻴﻜﺮوﺑﻲ ﺑﺴﺘﻨﻲﻫﺎی ﺳﻨﺘﻲ تولید شده در قنادیهای شهر ساری در تابستان 1391، ﻣﻴــﺰان آﻟــﻮدﮔﻲ ﻣﻴﻜﺮوﺑــﻲ ﺑﺴــﺘﻨﻲﻫــﺎی ﺳــﻨﺘﻲ به استافیلوکوکوس اروئوس 28درصد بود) با احتساب شیوع 28% حجم نمونه به تعداد 78 مورد خواهد بود و برای افزایش دقت تعداد100 نمونه (در هر فصل 25 نمونه) تعیین گردید.
نمونهبرداری طبق استاندارد شماره 191 موسسه استاندارد و تحقیقات صنعتی ایران و آماده سازی نمونه طبق استاندارد شماره 356 انجام شد [6]. از هر نمونه 300 گرم در ظروف یکبار مصرف (مطابق وضعیتی که فرآورده به مشتری عرضه میگردد) برداشته شد و در شرایط مناسب و در کنار یخ به آزمایشگاه بهداشت و ایمنی مواد غذایی دانشکده بهداشت دانشگاه علوم پزشکی قزوین انتقال داده شد.
جداسازی و شناسایی استافیلوکوکوس اورئوس کواگولاز مثبت بر اساس استاندارد ملی ایران 6806 انجام شد. به این منظور 1 گرم از هر نمونه در 45 میلیلیتر سرم رینگر استریل غوطه‌ور و سپس 1 میلیلیتر از نمونه مخلوط شده به 9 میلیلیتر محیط Giolitti-Cantoni broth اضافه شده و به مدت 24 ساعت در دمای 35 درجه سلسیوس در انکوباتور گذاشته شد. برای جداسازی استافیلوکوکوس اورئوس مقدار 100 میکرولیتر ازمحیط Giolitti-Cantoni broth در محیطBaird- Parker agar کشت سطحی و به مدت 48 – 24 ساعت در دمای 35 درجه سلسیوس در انکوباتور (Behdad، ساخت ایران) گذاشته شد [7]. سپس تعداد 3 کلونی با رنگ سیاه و هاله لیسیتیناز انتخاب و در محیط Mannitol salt agar کشت خطی داده شد. کلنیهای زرد رنگ رشد کرده در محیط MSA برای بررسی آزمونهای افتراقی در محیط عمومیBrain Heart Infusion agar کشت شد.
جهت تشخیص و تأیید استافیلوکوکوس اورئوس از تست‌های بیوشیمیایی مختلف ازجمله کاتالاز، کواگولاز لوله‌ای، لیستیناز، اکسیداز، مالتوز استفاده شد و در نهایت جهت تأیید نهایی گونه استافیلوکوکوس اورئوس و بررسی مقاومت باکتری به آنتیبیوتیک متیسیلین از روش مولکولی PCR استفاده شد [8].
تایید گونه استافیلوکوکوس اورئوس با استفاده از شناسایی ژن و مقاوت به متیسیلین با بررسی وجود ژن mecA به روشPCR انجام شد. پرایمرهای مورد استفاده در این پژوهش بر مبنای سکانس ژن NUC (ژن ترمونوکلئاز) مورد استفاده قرار گرفت.
بعد از آماده‌سازی پرایمرهای اختصاصی و تهیه غلظت 10 میکرو‌مول، واکنش PCR در حجم 20 میکرولیتر انجام شد. جهت انجام واکنش PCR، مستر میکس10 میکرولیتر، پرایمر 1 میکرولیتر، نمونهDNA (Deoxyribonucleic Acid) استخراج شده 3 میکرولیتر، آب مقطر دیونیزه 6 میکرولیتر بوده است. برای انجامPCR از دستگاه ترموسایکلر (مدل ABI ساخت آمریکا) استفاده شد. تحلیل نتایج با استفاده از نرم افزار SPSS نسخه 20 انجام شد. در این مطالعه جهت بررسی متغیرهای مورد نظر از آزمونهای آماری t-test، آزمون دقیق فیشر استفاده شد.
نتایج
بر اساس نتایج این مطالعه میزان آلودگی به باکتری استافیلوکوکوس اورئوس کواگولاز مثبت با استفاده از روش کشت و روش PCR در فصول مختلف در بستنی سنتی و دستگاهی، 5 درصد بود. طبق جدول 1، میزان آلودگی بستنی سنتی و دستگاهی در دو فصل بهار و زمستان صفر بوده است. اما در فصل تابستان (8 درصد) از کل نمونه‌های مورد بررسی در هر دو نوع بستنی سنتی و دستگاهی آلوده گزارش شده است که حداکثر میزان آلودگی در بین فصول سال میباشد.
با استفاده از روشPCR مشخص شد که 80 درصد از باکتریها به متیسیلین مقاومت داشتند. با توجه به آزمون دقیق فیشر رابطهی معنیداری بین فصل و آلودگی به باکتری و مناطق مختلف شهر قزوین و آلودگی به باکتری یافت نشد (05/0p>). از آزمونt-test برای مقایسه شیوع باکتری در بین بستنی سنتی و دستگاهی استفاده شد. نوع بستنی رابطه معنیداری بر روی شیوع باکتری ندارد.
جدول 1- تعداد موارد آلودگی استافیلوکوکوس اورئوس در بستنی سنتی و دستگاهی طی فصول مختلف در شهر قزوین
در سال 97-1396(100 n=)
| فصل | تعداد نمونه | موارد آلودگی | ||||||
| بستنی سنتی | بستنی دستگاهی | بستنی سنتی | بستنی دستگاهی | |||||
| تعداد | درصد | تعداد | درصد | تعداد | درصد | تعداد | درصد | |
| بهار | 13 | 52 | 12 | 48 | 0 | 0 | 0 | 0 |
| تابستان | 13 | 52 | 12 | 48 | 2 | 8 | 2 | 8 |
| پاییز | 13 | 52 | 12 | 48 | 0 | 0 | 1 | 4 |
| زمستان | 13 | 52 | 12 | 48 | 0 | 0 | 0 | 0 |
بحث
در این مطالعه شیوع باکتری استافیلوکوکوس اورئوس در بستنی سنتی و دستگاهی 5 درصد گزارش شد. آلودگی در بستنی دستگاهی بیشتر از بستنی سنتی وجود داشت. در مطالعهKarim و همکاران در سال 1375 در تهران 20 درصد آلودگی در بستنی سنتی گزارش شد [9]. میزان آلودگی به باکتری استافیلوکوکوس اورئوس در بستنی سنتی در اهواز 61 درصد [10]، در مشهد 91 درصد [11]، در ساری 28 درصد [12]، در اراک 50 درصد [12] و در ﺑﯿﺮﺟﻨﺪ 28 درصد بود، که بالاتر از شیوع باکتری در مطالعه ما (5 درصد) است.
از دلایل کمتر بودن میزان باکتری در مطالعه حاضر می‌توان به پاستوریزاسیون مواد اولیه بستنی و رعایت بهداشت فردی کارکنان اشاره نمود.
با توجه به مطالعات مرتبط، مقاومت باکتری استافیلوکوکوس اورئوس به متیسیلین بیشتر از سایر آنتیبیوتیکها به چشم میخورد. در مطالعه حاضر 80 درصد از باکتریهای استافیلوکوکوس اورئوس به آنتیبیوتیک متیسیلین مقاومت داشتند. در صورتی که در مطالعه Khoori E. et al در سال 95-1394 در تربت حیدریه، 98/16 درصد [14]، در تهران 3 درصد [15] از سویههای استافیلوکوکوس اورئوس جدا شده از مواد غذایی مقاوم به آنتیبیوتیک متیسیلین داشتند که کمتر از مطالعه ما بود.
نتیجهگیری
بهداشت شخصی ضعیف کارگران و عدم شستشوی دستها یا عدم استفاده از مواد پاک‌کننده در شستشوی آنها و نیز تماس دستها با دهان، بینی در حین تهیه فرآورده‌ها در انتقال عوامل باکتریایی مختلف از جمله استافیلوکوکوس اورئوس و یا اشریشیاکلی به فرآورده نقش به‌سزایی دارد.
پاستوریزاسیون مواد اولیه بستنی از جمله شیر، ارتقاء سطح فرهنگ تولیدکنندگان و توزیع‌کنندگان این فرآورده در خصوص رعایت اصول و موازین بهداشتی به منظور کاهش بروز آلودگیهای ثانویه، از راه‌های افزایشدهنده سطح کیفیت بهداشتی این فرآورده میباشند. بنابراین به خانوادهها توصیه میشود از بستنی پاستوریزه استفاده کنند. به دلیل افزایش مقاوت باکتری استافیلوکوکوس اورئوس به متیسیلین، عدم استفاده از آنتیبیوتیکها در غذای دام توصیه میشود.
تشکر و قدردانی
مقاله حاضر مستخرج از پایان نامه دانشجویی میباشد، به این وسیله از حمایت مالی معاونت محترم پژوهشی دانشگاه علوم پزشکی قزوین تشکر می گردد، از کارشناس آزمایشگاه بهداشت و ایمنی مواد غذایی دانشکده بهداشت و کلیه متصدیان مراکز عرضه بستنی سنتی و دستگاهی شهر قزوین که در این تحقیق ما را یاری نمودند، تشکر و قدردانی میشود.
در این مطالعه شیوع باکتری استافیلوکوکوس اورئوس در بستنی سنتی و دستگاهی 5 درصد گزارش شد. آلودگی در بستنی دستگاهی بیشتر از بستنی سنتی وجود داشت. در مطالعهKarim و همکاران در سال 1375 در تهران 20 درصد آلودگی در بستنی سنتی گزارش شد [9]. میزان آلودگی به باکتری استافیلوکوکوس اورئوس در بستنی سنتی در اهواز 61 درصد [10]، در مشهد 91 درصد [11]، در ساری 28 درصد [12]، در اراک 50 درصد [12] و در ﺑﯿﺮﺟﻨﺪ 28 درصد بود، که بالاتر از شیوع باکتری در مطالعه ما (5 درصد) است.
از دلایل کمتر بودن میزان باکتری در مطالعه حاضر می‌توان به پاستوریزاسیون مواد اولیه بستنی و رعایت بهداشت فردی کارکنان اشاره نمود.
با توجه به مطالعات مرتبط، مقاومت باکتری استافیلوکوکوس اورئوس به متیسیلین بیشتر از سایر آنتیبیوتیکها به چشم میخورد. در مطالعه حاضر 80 درصد از باکتریهای استافیلوکوکوس اورئوس به آنتیبیوتیک متیسیلین مقاومت داشتند. در صورتی که در مطالعه Khoori E. et al در سال 95-1394 در تربت حیدریه، 98/16 درصد [14]، در تهران 3 درصد [15] از سویههای استافیلوکوکوس اورئوس جدا شده از مواد غذایی مقاوم به آنتیبیوتیک متیسیلین داشتند که کمتر از مطالعه ما بود.
نتیجهگیری
بهداشت شخصی ضعیف کارگران و عدم شستشوی دستها یا عدم استفاده از مواد پاک‌کننده در شستشوی آنها و نیز تماس دستها با دهان، بینی در حین تهیه فرآورده‌ها در انتقال عوامل باکتریایی مختلف از جمله استافیلوکوکوس اورئوس و یا اشریشیاکلی به فرآورده نقش به‌سزایی دارد.
پاستوریزاسیون مواد اولیه بستنی از جمله شیر، ارتقاء سطح فرهنگ تولیدکنندگان و توزیع‌کنندگان این فرآورده در خصوص رعایت اصول و موازین بهداشتی به منظور کاهش بروز آلودگیهای ثانویه، از راه‌های افزایشدهنده سطح کیفیت بهداشتی این فرآورده میباشند. بنابراین به خانوادهها توصیه میشود از بستنی پاستوریزه استفاده کنند. به دلیل افزایش مقاوت باکتری استافیلوکوکوس اورئوس به متیسیلین، عدم استفاده از آنتیبیوتیکها در غذای دام توصیه میشود.
تشکر و قدردانی
مقاله حاضر مستخرج از پایان نامه دانشجویی میباشد، به این وسیله از حمایت مالی معاونت محترم پژوهشی دانشگاه علوم پزشکی قزوین تشکر می گردد، از کارشناس آزمایشگاه بهداشت و ایمنی مواد غذایی دانشکده بهداشت و کلیه متصدیان مراکز عرضه بستنی سنتی و دستگاهی شهر قزوین که در این تحقیق ما را یاری نمودند، تشکر و قدردانی میشود.
Refernces
[1] FAO, WHO. FAO/WHO framework for developing national food safety emergency response plans. Rome: Food and Agriculture Organization of the United Nations and World Health Organization. Rome; 2010.
[2] Azadnia P, ShahAhmad Ghasemi M, Abbasi MR, Taarof N, Karimi Jashni M. Microbial Quality of Traditional Ice Cream Produced by Small-Scale Manufacturers in Khormoj and Its Comparison with the Iranian National Standard. 2011; pp:742-4
[3] Hosein Movassagh M, Movassagh A, Mahmoodi H, Servatkhah F, Reza Sourorbakhsh M. Microbiological Contamination of the Traditional Chocolate Ice Cream Sold in the Northwest Region of Iran. GV 2011; 6(3): 247-52.
[4] Martin NH, Trmcic A, Hsieh TH, Boor KJ, Wiedmann M. The Evolving Role of Coliforms As Indicators of Unhygienic Processing Conditions in Dairy Foods. FM. 2016; 2016 Sep 30;7:1549. eCollection 2016. Epub 2016/10/18.
[5] Kussaga JB, Jacxsens L, Tiisekwa BP, Luning PA. Food safety management systems performance in African food processing companies: a review of deficiencies and possible improvement strategies. JSFA 2014; 94 (1) 1:2154-69. Epub 2014/01/16.
[6] Khoramrooz S, Sarikhani M, Khosravani S, Farhang Falah M, Mahmoudi Y, Sharifi A. Microbial contamination determination of Cream suit,Traditional Ice Cream and Olovia in Yasuj City. AD 2015; 20(6): 526-37.
[7] Kadlec K, Ehricht R, Monecke S, Steinacker U, Kaspar H, Mankertz J, et al. Diversity of antimicrobial resistance pheno- and genotypes of methicillin-resistant Staphylococcus aureus ST398 from diseased swine. JAC 2009; 64 (6):1156-64. Epub 2009/10/08.
[8] Gunawardena N, Thevanesam V, Kanakaratne N, Abeysekera D, Ekanayake A, Perera N. Molecular identification of methicillin resistance and virulence marker in Staphylococcus aureus. SJID 2012; 2(2): 18-29.
[9] Karim G, Razavilar V. investigating the contamination of traditional Iranian ice cream with the major bacteria responsible for infections and food poisoning. JVR 1995; 50, (1): 71-6.
[10] Jamshidyan M, Taghavi S. Investigation of bacterial contamination of Ahwaz traditional ice cream. IVJ 2001; 4(7): 19-27.
[11] Mokhtarian H, Mohsenzadeh M, Khezri M. The survey on the bacterial contamination of traditional ice cream produced in Mashhad city. HMS 2004; 10(1): 42-6.
[12] Salehian M, Salehifar E, Esfahanizadeh M, Karimzadeh L, Rezaei R, Molanejad M. Microbial contamination in traditional ice cream and effective factors. JMUMS 2013; 2(99): 18-33.
[13] Abolhasannezhad M, Sharifzadeh G, Naseri K, Abedi A, Yosefi S, Nakhaei A. Prevalence of microbial contamination of traditional ice-creams in ice-cream supplier trade units in Birjand in 2015&58; Short Communication. JBUMS 2017; 24(1): 73-8.
[14] Khoori E, Salehi AA, khoori M. Determination of antibiotic resistance pattern of Methicillin-resistant Staphylococcus aureus isolated from the food samples by Multiplex PCR. JFM 2017; 4(4): 21-30.
[15] Soltan Dallal M, Agha Amiri S, Eshraghian M, Sabour Yaraghi A, Faramarzi T, Mahdavi V, et al. Prevalence and Antibiotic Resistance Pattern of Staphylococcus Aureus Strains Isolated from Food Stuff. JAMBR 2008; 16(64): 65-74.
[2] Azadnia P, ShahAhmad Ghasemi M, Abbasi MR, Taarof N, Karimi Jashni M. Microbial Quality of Traditional Ice Cream Produced by Small-Scale Manufacturers in Khormoj and Its Comparison with the Iranian National Standard. 2011; pp:742-4
[3] Hosein Movassagh M, Movassagh A, Mahmoodi H, Servatkhah F, Reza Sourorbakhsh M. Microbiological Contamination of the Traditional Chocolate Ice Cream Sold in the Northwest Region of Iran. GV 2011; 6(3): 247-52.
[4] Martin NH, Trmcic A, Hsieh TH, Boor KJ, Wiedmann M. The Evolving Role of Coliforms As Indicators of Unhygienic Processing Conditions in Dairy Foods. FM. 2016; 2016 Sep 30;7:1549. eCollection 2016. Epub 2016/10/18.
[5] Kussaga JB, Jacxsens L, Tiisekwa BP, Luning PA. Food safety management systems performance in African food processing companies: a review of deficiencies and possible improvement strategies. JSFA 2014; 94 (1) 1:2154-69. Epub 2014/01/16.
[6] Khoramrooz S, Sarikhani M, Khosravani S, Farhang Falah M, Mahmoudi Y, Sharifi A. Microbial contamination determination of Cream suit,Traditional Ice Cream and Olovia in Yasuj City. AD 2015; 20(6): 526-37.
[7] Kadlec K, Ehricht R, Monecke S, Steinacker U, Kaspar H, Mankertz J, et al. Diversity of antimicrobial resistance pheno- and genotypes of methicillin-resistant Staphylococcus aureus ST398 from diseased swine. JAC 2009; 64 (6):1156-64. Epub 2009/10/08.
[8] Gunawardena N, Thevanesam V, Kanakaratne N, Abeysekera D, Ekanayake A, Perera N. Molecular identification of methicillin resistance and virulence marker in Staphylococcus aureus. SJID 2012; 2(2): 18-29.
[9] Karim G, Razavilar V. investigating the contamination of traditional Iranian ice cream with the major bacteria responsible for infections and food poisoning. JVR 1995; 50, (1): 71-6.
[10] Jamshidyan M, Taghavi S. Investigation of bacterial contamination of Ahwaz traditional ice cream. IVJ 2001; 4(7): 19-27.
[11] Mokhtarian H, Mohsenzadeh M, Khezri M. The survey on the bacterial contamination of traditional ice cream produced in Mashhad city. HMS 2004; 10(1): 42-6.
[12] Salehian M, Salehifar E, Esfahanizadeh M, Karimzadeh L, Rezaei R, Molanejad M. Microbial contamination in traditional ice cream and effective factors. JMUMS 2013; 2(99): 18-33.
[13] Abolhasannezhad M, Sharifzadeh G, Naseri K, Abedi A, Yosefi S, Nakhaei A. Prevalence of microbial contamination of traditional ice-creams in ice-cream supplier trade units in Birjand in 2015&58; Short Communication. JBUMS 2017; 24(1): 73-8.
[14] Khoori E, Salehi AA, khoori M. Determination of antibiotic resistance pattern of Methicillin-resistant Staphylococcus aureus isolated from the food samples by Multiplex PCR. JFM 2017; 4(4): 21-30.
[15] Soltan Dallal M, Agha Amiri S, Eshraghian M, Sabour Yaraghi A, Faramarzi T, Mahdavi V, et al. Prevalence and Antibiotic Resistance Pattern of Staphylococcus Aureus Strains Isolated from Food Stuff. JAMBR 2008; 16(64): 65-74.
Study of Methicillin-Resistant Staphylococcus Aureus in Traditional and Device-Made Ice Cream in Qazvin, 2017-2018: A Short Report
H. Ebrahimi[7], R. Mahmoudi[8], P. Ghajarbeygi[9], S. Shahsavari[10], Sh. Mousavi[11], N. Biglarikhoshmaram[12]
Received: 08/04/2019 Sent for Revision: 28/04/2019 Received Revised Manuscript: 10/08/2019 Accepted: 17/09/2019
Background and Objectives: The aim of this study was to determine the prevalence of Methicillin-Resistant Staphylococcus aureus in traditional and device-made ice cream in Qazvin.
Materials and Methods: In this cross- sectional study, 100 samples of traditional and device-made ice cream in Qazvin were randomly collected over a period of one year and in different seasons. The culture method was then confirmed by PCR (Polymerase Chain Reaction) technique.
Results: The inflammation rate of Staphylococcus aureus bacteria was 5% in most seasons in the traditional and device-made ice cream and the most inflammation was in summer, and 80% (4 cases) of the isolated bacteria were methicillin resistant.
Conclusion: The use of pasteurized ice cream and observance of health principles in producing traditional and device-made ice cream will reduce the risk of contamination and food poisoning.
Key words: Staphylococcus aureus, Traditional ice cream, Device-made ice cream, PCR, Antibiotic resistance, Qazvin
Funding: This research was funded by Qazvin University of Medical Sciences, Qazvin, Iran.
Conflict of interest: None declared.
Ethical approval: The Ethics Committee of Qazvin University of Medical Sciences approved the study (Ethic Nubmer: IR.QUMS.REC.1396.352).
How to cite this article: Ebrahimi H, Mahmoudi R, Ghajarbeygi P, Shahsavari S, Mousavi Sh, Biglarikhoshmaram N. Study of Methicillin-Resistant Staphylococcus Aureus in Traditional and Device-Made Ice Cream in Qazvin, 2017-2018: A Short Report. J Rafsanjan Univ Med Sci 2019; 18 (7): 721-8. [Farsi]
[2]- (نویسنده مسئول) دانشیار، مرکز تحقیقات میکروب شناسی پزشکی، دانشگاه علوم پزشکی قزوین، قزوین، ایران،
تلفن: 33336001-028، دور نگار: 33336001-028، پست الکترونیکی: r.mahmodi@yahoo.com
تلفن: 33336001-028، دور نگار: 33336001-028، پست الکترونیکی: r.mahmodi@yahoo.com
[4]- مربی آمار زیستی مرکز تحقیقات عوامل اجتماعی مؤثر بر سلامت، دانشگاه علوم پزشکی قزوین، قزوین، ایران
[8]- Associate Prof., Medical Microbiology Research Center, Qazvin University of Medical Sciences, Qazvin, Iran, ORCID: 0000-0001-6608-3425
(Corresponding Author) Tel: (028)33336001, Fax:(028)33336001, E-mail: r.mahmodi@yahoo.com
(Corresponding Author) Tel: (028)33336001, Fax:(028)33336001, E-mail: r.mahmodi@yahoo.com
[9]- Associate Prof., Health Products Safety Research Center, Qazvin University of Medical Sciences, Qazvin, Iran,
ORCID: 0000-0003-3445-3481
ORCID: 0000-0003-3445-3481
[10]- Instructor of Biostatistics, Social Determinants of Health Research Center, Qazvin University of Medical Sciences, Qazvin, Iran,
ORCID: 0000-0002-0806-6026
ORCID: 0000-0002-0806-6026
[11]- PhD Student of Molecular Medicine, Medical School, Qazvin University of Medical Sciences, Qazvin, Iran,
ORCID: 0000-0001-8641-4447
ORCID: 0000-0001-8641-4447
[12]- Graduate Student of Health and Food Safety, Qazvin University of Medical Sciences, Qazvin, Iran, ORCID: 0000-0002-3764-0453
ارسال پیام به نویسنده مسئول
| بازنشر اطلاعات | |
 |
این مقاله تحت شرایط Creative Commons Attribution-NonCommercial 4.0 International License قابل بازنشر است. |
