جلد 19، شماره 12 - ( 12-1399 )
جلد 19 شماره 12 صفحات 1276-1261 |
برگشت به فهرست نسخه ها
Download citation:
BibTeX | RIS | EndNote | Medlars | ProCite | Reference Manager | RefWorks
Send citation to:
BibTeX | RIS | EndNote | Medlars | ProCite | Reference Manager | RefWorks
Send citation to:
Gatezadeh A, Molaei Rad M. Predicting Adolescent Addiction Readiness Based on Parenting Styles and the Mediating Role of the Locus of Control: a Descriptive Study. JRUMS 2021; 19 (12) :1261-1276
URL: http://journal.rums.ac.ir/article-1-5724-fa.html
URL: http://journal.rums.ac.ir/article-1-5724-fa.html
گاطع زاده عبدالامیر، مولایی راد محمدرضا. پیشی‌بینی آمادگی به اعتیاد نوجوانان براساس شیوههای فرزندپروری والدین و نقش میانجی منبع کنترل: یک مطالعه توصیفی. مجله دانشگاه علوم پزشکی رفسنجان. 1399; 19 (12) :1261-1276
دانشگاه آزاد اسلامی
متن کامل [PDF 347 kb]
(1101 دریافت)
| چکیده (HTML) (2072 مشاهده)
.
شکل 1- مدل پیشنهادی اثرمستقیم و غیرمستقیم شیوههای فرزندپروری والدین بر آمادگی به اعتیاد نوجوانان
جدول 1- آمار توصیفی و ماتریس همبستگی بین شیوههای فرزندپروری والدین با نقش میانجی منبع کنترل بر آمادگی به اعتیاد نوجوانان شهر ایذه در سال 1398
ضریب همبستگی Pearson، ** 01/0>P
جدول 2- بررسی طبیعی یا عدم طبیعی بودن توزیع دادهها با استفاده از آزمون کولموگروف-اسمیرنف در نوجوانان شهر ایذه در سال 1398
آزمون Kolmoprov-Smirnev
جدول 3- شاخصهای نیکوئی برازش مدل در نوجوانان شهر ایذه در سال 1398
.
شکل 2- الگوی پژوهش حاضر همراه با ضرایب استاندارد
جدول 5- اثرات مستقیم و غیرمستقیم، شیوههای فرزندپروری بر آمادگی به اعتیاد نوجوانان و نقش میانجی منبع کنترل در نوجوانان شهر ایذه در سال 1398
روش Bot Astrave
References
Predicting Adolescent Addiction Readiness Based on Parenting Styles and the Mediating Role of the Locus of Control: a Descriptive Study
A. Gatezadeh,[3]M.R. Molaei Rad[4]
Received:19/12/2020 Sent for Revision: 04/01/21 Received Revised Manuscript:01/03/21 Accepted:03/03/21
Background and Objectives: Parenting styles play an important role in raising children. These methods can play an important role in preventing or developing addiction in children. The aim of this study was to predict adolescent addiction readiness based on parenting styles and the mediating role of the locus of control.
Materials and Methods: The method of this research is descriptive and structural equation modeling. The statistical population of this study included all adolescent boys in the second year of high school, along with their parents in Izeh in the academic year 2018-19. From the mentioned population, 300 people were selected by cluster random sampling. In this study, students completed the Rutter Control Source Questionnaire and the Addiction Readiness Questionnaire and their parents also completed the Baumrind Parenting Styles Questionnaire. Data analysis was performed by path analysis method.
Results: In this study, the results of path analysis indicated the fit of the hypothetical research model. Data analysis showed that the path coefficients of easy parenting style on addiction readiness (β=0.301, p<0.001), the path coefficients of authoritarian parenting style on addiction readiness (β=0.310, p<0.001) and the path coefficients of authoritative parenting style on addiction readiness (β=-0.398, p<0.001) are significant in the model under study. Moreover, the locus of control plays a mediating role in the relationships between adolescent addiction readiness and parenting styles.
Conclusion: According to the results, the variables of parenting styles and locus of control can be used to explain the readiness of adolescents for addiction. Therefore, it is suggested that the results of this study be used in designing educational and treatment programs for adolescents’ addiction.
Key words: Addiction readiness, Parenting Styles, Locus of control, Adolescents, Izeh
Funding: This study did not have any funds.
Conflict of interest: None declared.
Ethical approval: The Research Committee of Azad University of Izeh approved the study (15320706962033).
How to cite this article: Gatezadeh A, Molaei Rad MR. Predicting Adolescent Addiction Readiness Based on Parental Parenting Styles and the Mediating Role of the Locus of Control. J Rafsanjan Univ Med Sci 2021; 19 (12): 1261-76. [Farsi]
[1]- استادیار، گروه روانشناسی، واحد سوسنگرد، دانشگاه آزاد اسلامی، سوسنگرد، ایران
تلفن: 33330289-061، دورنگار: 36742424-061 پست الکترونیکی: psycho9916@gmail.com
[3]- Assistant Professor, Department of Psychology, Susangard Branch, Islamic Azad University, Susangard, Iran
ORCID: 0000-0003-2559-6587
(Corresponding Author), Tel: (061) 33330289, Fax: (061) 36742424 Email: psycho9916@gmail.com
متن کامل: (2578 مشاهده)
مقاله پژوهشی
مجله دانشگاه علوم پزشکی رفسنجان
دوره 19، اسفند 1399، 1276-1261
پیشی‌بینی آمادگی به اعتیاد نوجوانان براساس شیوههای فرزندپروری والدین و نقش میانجی منبع کنترل: یک مطالعه توصیفی
عبدالامیر گاطع‌زاده،[1]محمدرضا مولایی راد[2]
دریافت مقاله:29/09/99 ارسال مقاله به نویسنده جهت اصلاح:15/10/99 دریافت اصلاحیه از نویسنده:11/12/99 پذیرش مقاله: 13/12/99
چکیده
زمینه و هدف: شیوههای فرزندپروری والدین نقش مهمی در تربیت فرزندان را به عهده دارد. این شیوه‌ها می‌توانند در پیشگیری یا پیدایش اعتیاد در فرزندان نقش بهسزایی داشته باشد. این پژوهش با هدف پیش‌بینی آمادگی به اعتیاد نوجوانان براساس شیوههای فرزندپروری والدین و نقش میانجی منبع کنترل انجام شد.
مواد و روشها: روش پژوهش حاضر توصیفی و از نوع مدلیابی معادلات ساختاری است. جامعه آماری این مطالعه شامل کلیه نوجوانان پسر مقطع دوم متوسطه، به همراه والدین آنها در شهر ایذه در سال تحصیلی 98-1397 بود. از بین جامعه یاد شده تعداد 300 نفر به روش نمونه‌گیری تصادفی چند مرحله‌ای انتخاب شدند. در این پژوهش، نوجوانان پرسشنامه منبع کنترل Rutter و پرسشنامه آمادگی به اعتیاد، و والدین آنها نیز پرسشنامه شیوههای فرزندپروری Bamuirend را تکمیل نمودند. تجزیه و تحلیل دادهها به روش تحلیل مسیر صورت پذیرفت.
یافته‌ها: در این مطالعه نتایج تحلیل مسیر بیانگر برازش مدل فرضی پژوهش بود. تحلیل دادهها نشان داد ضرایب مسیر شیوه فرزندپروری سهلگیر بر آمادگی به اعتیاد (301/0=β، 001/0p<)، ضرایب مسیر شیوه فرزندپروری مستبد بر آمادگی به اعتیاد (310/0=β، 001/0p<) و ضرایب مسیر شیوه فرزندپروری مقتدر بر آمادگی به اعتیاد (398/0-=β، 001/0p<) در مدل مورد بررسی معنیدار است. همچنین منبع کنترل نقش میانجی بر روابط بین آمادگی به اعتیاد نوجوانان و شیوههای فرزندپروری والدین ایفاء می‌کند.
نتیجه‌گیری: با توجه به نتایج حاصله، برای تبیین آمادگی به اعتیاد نوجوانان می‌توان از متغیرهای شیوههای فرزندپروری و نقش میانجی منبع کنترل استفاده نمود. براین اساس توصیه میشود از نتایج این مطالعه در طراحی برنامه‌های آموزشی و درمانی اعتیاد نوجوانان استفاد گردد.
واژه‌های کلیدی: آمادگی به اعتیاد، شیوههای فرزندپروری، منبع کنترل، نوجوانان، ایذه
مجله دانشگاه علوم پزشکی رفسنجان
دوره 19، اسفند 1399، 1276-1261
پیشی‌بینی آمادگی به اعتیاد نوجوانان براساس شیوههای فرزندپروری والدین و نقش میانجی منبع کنترل: یک مطالعه توصیفی
عبدالامیر گاطع‌زاده،[1]محمدرضا مولایی راد[2]
دریافت مقاله:29/09/99 ارسال مقاله به نویسنده جهت اصلاح:15/10/99 دریافت اصلاحیه از نویسنده:11/12/99 پذیرش مقاله: 13/12/99
چکیده
زمینه و هدف: شیوههای فرزندپروری والدین نقش مهمی در تربیت فرزندان را به عهده دارد. این شیوه‌ها می‌توانند در پیشگیری یا پیدایش اعتیاد در فرزندان نقش بهسزایی داشته باشد. این پژوهش با هدف پیش‌بینی آمادگی به اعتیاد نوجوانان براساس شیوههای فرزندپروری والدین و نقش میانجی منبع کنترل انجام شد.
مواد و روشها: روش پژوهش حاضر توصیفی و از نوع مدلیابی معادلات ساختاری است. جامعه آماری این مطالعه شامل کلیه نوجوانان پسر مقطع دوم متوسطه، به همراه والدین آنها در شهر ایذه در سال تحصیلی 98-1397 بود. از بین جامعه یاد شده تعداد 300 نفر به روش نمونه‌گیری تصادفی چند مرحله‌ای انتخاب شدند. در این پژوهش، نوجوانان پرسشنامه منبع کنترل Rutter و پرسشنامه آمادگی به اعتیاد، و والدین آنها نیز پرسشنامه شیوههای فرزندپروری Bamuirend را تکمیل نمودند. تجزیه و تحلیل دادهها به روش تحلیل مسیر صورت پذیرفت.
یافته‌ها: در این مطالعه نتایج تحلیل مسیر بیانگر برازش مدل فرضی پژوهش بود. تحلیل دادهها نشان داد ضرایب مسیر شیوه فرزندپروری سهلگیر بر آمادگی به اعتیاد (301/0=β، 001/0p<)، ضرایب مسیر شیوه فرزندپروری مستبد بر آمادگی به اعتیاد (310/0=β، 001/0p<) و ضرایب مسیر شیوه فرزندپروری مقتدر بر آمادگی به اعتیاد (398/0-=β، 001/0p<) در مدل مورد بررسی معنیدار است. همچنین منبع کنترل نقش میانجی بر روابط بین آمادگی به اعتیاد نوجوانان و شیوههای فرزندپروری والدین ایفاء می‌کند.
نتیجه‌گیری: با توجه به نتایج حاصله، برای تبیین آمادگی به اعتیاد نوجوانان می‌توان از متغیرهای شیوههای فرزندپروری و نقش میانجی منبع کنترل استفاده نمود. براین اساس توصیه میشود از نتایج این مطالعه در طراحی برنامه‌های آموزشی و درمانی اعتیاد نوجوانان استفاد گردد.
واژه‌های کلیدی: آمادگی به اعتیاد، شیوههای فرزندپروری، منبع کنترل، نوجوانان، ایذه
مقدمه
اعتیاد (Addiction) از جمله آسیب‌های جهان معاصر است که سلامت انسان را به شدت تهدید می‌کند. ویرانگری‌های حاصل از آن زمینه‌ساز سقوط بسیاری از ارزش‌های اخلاقی است و بهداشت عمومی جامعه را به مخاطره می‌اندازد [1]. مصرف روز افزون مواد مخدر در کشور ما به معضل بزرگ تبدیل شده است و اغلب قربانیان آن نوجوانان هستند. آمارهای موجود نشان میدهد که حدود 44 درصد از معتادین را افراد زیر 24 سال تشکیل میدهد [2]. دوره نوجوانی (Adolescence)، دوره‌ای حساس از رشد است که به شکل رفتارهای سومصرف مواد، سیگار و سایر موارد نشان داده میشود [3-4]. سواستفاده مواد از چالشانگیزترین بحث‌ها در حوزه سلامت و طبابت روانپزشکی است که هزینه زیادی بر جامعه تحمیل می‌کند [5]. امروزه موضوع اعتیاد آن‌چنان پیچیده است که سازمان ملل متحد آن را از جرایم سازمان یافته تلقی و اقدام به صدور کنوانسیون‌ها و پروتکل‌های مختلف برای مقابله با آن نموده است [6]. آسیب شناسان اجتماعی اعتیاد را به مثابه "جنگ شیمیایی خانگی" و "جنگ بدون مرز" می‌دانند [7-8].
در نظر گرفتن این جستار نیازمند بررسی و شناخت دقیق مسائل مبتنی بر پیدایش اعتیاد است [9]. دوره نوجوانی به عنوان یک دوره خطرساز، می‌تواند تحولی برای تجربه مواد باشد. از عوامل مهم محافظت کننده در این دوره که شناخت آن برای افزایش برنامه‌های پیش‌گیرانه در نوجوانان مهم به نظر می‌رسد شـیوه‌های فـرزندپروری (Parenting Styles) والدین است [3]. شیوههای فرزندپروری والدین یک عـامل تـعیین‌کننده در این زمینه است که نقش مهمی در آسیب‌شناسی روانی و رشد فرزندان بازی می‌کند. والدین نباید مهارت‌هایی که مربوط به زندگی و جوامع سنتی گذشته است را به کودکان و نوجوانان امروزی خود آموزش دهند [10]. والدین اولین کسانی هستند که با کودک ارتباط برقرار می‌کنند و اثربخش‌ترین تعاملات را در شکل‌گیری شخصیت او ایفاء می‌نمایند [11]. اکثر مشکلات رفتاری کودکان و نوجوانان منعکس کننده شرایط پیچیده بین فردی اعضای خانواده بهویژه والدین است [13-12].
براساس الگویBaumrind و Shiferدو محور اساسی در تعاملات والدین با فرزندان وجود دارد: محبت و کنترل. از ترکیب این دو بعد، سبک‌های مقتدر، مستبد و سهلگیر ایجاد میشود که از میان آنها سبک مقتدر یا دموکرات کارآمد محسوب میشود چون در تعامل دارای استدلال منطقی هستند. والدین مستبد با فرزندانشان معمولاً دارای تعامل سرد همراه با کنترل زیاد هستند، در مقابل والدین سهلگیر هیچ‌گونه کنترل و پاسخ‌گویی نسبت به رفتار آنان ندارند [14]. Baumrind معتقد بود که پیشرفت اجتماعی کودکان و نوجوانان تحت تأثیر شیوههای فرزندپروری والدین شکل میگیرد. این شیوه‌ها می‌تواند در پیشگیری یا پیدایش رفتارهای اعتیادآمیز در فرزندان نقش بهسزایی داشته باشد [15].
مطالعات در این زمینه به این نتایج دست یافته‌اند: عملکرد ضعیف خانواده در میان نوجوانان چین با بروز اضطراب و افسردگی و اعتیاد در ارتباط است [16]. در ترکیه شیوه فرزندپروری سهلگیر و مستبد ارتباط معنی‌داری با اعتیاد به اینترنت نوجوانان دارد و شیوه مقتدر کمترین میزان اعتیاد به اینترنت را دارا است [17]. تجزیه و تحلیل مسیر نشان داد که شیوههای تربیتی والدین به طور مستقیم بر احساسات جدید و توان بالقوه اعتیاد تأثیر می‌گذارد. [18].
از دیگر عوامل مهم و اثرگذار بر اعتیاد، مـنبع کـنترل (Locus of Control) است. منبع کنترل یک خصیصه شخصیتی اسـت کـه ابتدا توسط Rutter در راسـتای تـئوری یادگیری اجتماعی مطرح شد. افراد بـا خصیصه شخصیتی منبع کنترل بیرونی، نتایج و برآیند رویدادها را بـه شـانس، بخت یا تحت کنترل دیگران نـسبت مـی‌دهند. افراد با خصیصه شخصیتی منبع کنترل درونـی بـر ایـن باورند که رویدادها، به رفتار و خصیصه‌های نـسبتاً دائمـی آنان بـستگی دارد [19]. تحقیقات نشان داده است افرادی که منبع کنترل بیرونی دارند، بیش‌تر دچار تنش روحی شده و مستعد ابتلاء به اختلالات رفتاری هستند [20-21].
مطالعات در این زمینه نشان داده‌اند که بین سرمایه روان‌شناختی (خودکارآمدی، تاب‌آوری، مثبت اندیشی، امیدواری و تاب‌آوری تحصیلی) با اعتیاد به اینترنت رابطه منفی و معنی‌داری وجود دارد [23-22]. بین شیوههای فرزندپروری (سهلگیر، مستبد و مقتدر) و روان رنجوری با نگرش اعتیاد، رابطه معنی‌داری وجود دارد [24].
اعتیاد به مواد مخدر به عنوان مساله جدی، وجوه مختلف روانپزشکی، روانشناسی، جامعه‌شناسی، حقوقی و سیاسی کشور است. رابطه اعتیاد با بزهکاری، گسیختگی خانوادگی، و ده‌ها مشکل دیگر امری آشکار است تا جایی که این ماده به اصطلاح خانمان برانداز بیش از هر چیز نوجوانان را آماج تیر ناجوانمردانه خود قرار داده است [2].
در این راستا شیوه‌هایی که والدین در تربیت فرزندان به کار می‌گیرند نقش اساسی در تأمین سلامت روانی فرزندانشان خواهد داشت. در چنین اوضاعی مسلماً برای رسیدن به پیشگیری و بهداشت روانی مطلوب در برابر ابتلا به اعتیاد در بین نوجوانان ضروری است شیوههای فرزندپروری والدین و ساختار شخصیتی نوجوانان آنان مورد توجه و بررسی جدی قرار گیرد [1]. این پژوهش از نوآوری‌های خاص نه فقط از حیث موضوع، بلکه از نظیر روش‌شناسی و تبیین نتایج برخوردار است. به همین دلیل این پژوهش قصد دارد تا الگوی پیشنهادی رابطه مستقیم شیوههای فرزندپروری والدین بر آمادگی به اعتیاد نوجوانان و همچنین رابطه غیرمستقیم آن را از طریق منبع کنترل مورد بررسی قرار دهد. شکل 1 الگوی پیشنهادی پژوهش را نشان میدهد..
اعتیاد (Addiction) از جمله آسیب‌های جهان معاصر است که سلامت انسان را به شدت تهدید می‌کند. ویرانگری‌های حاصل از آن زمینه‌ساز سقوط بسیاری از ارزش‌های اخلاقی است و بهداشت عمومی جامعه را به مخاطره می‌اندازد [1]. مصرف روز افزون مواد مخدر در کشور ما به معضل بزرگ تبدیل شده است و اغلب قربانیان آن نوجوانان هستند. آمارهای موجود نشان میدهد که حدود 44 درصد از معتادین را افراد زیر 24 سال تشکیل میدهد [2]. دوره نوجوانی (Adolescence)، دوره‌ای حساس از رشد است که به شکل رفتارهای سومصرف مواد، سیگار و سایر موارد نشان داده میشود [3-4]. سواستفاده مواد از چالشانگیزترین بحث‌ها در حوزه سلامت و طبابت روانپزشکی است که هزینه زیادی بر جامعه تحمیل می‌کند [5]. امروزه موضوع اعتیاد آن‌چنان پیچیده است که سازمان ملل متحد آن را از جرایم سازمان یافته تلقی و اقدام به صدور کنوانسیون‌ها و پروتکل‌های مختلف برای مقابله با آن نموده است [6]. آسیب شناسان اجتماعی اعتیاد را به مثابه "جنگ شیمیایی خانگی" و "جنگ بدون مرز" می‌دانند [7-8].
در نظر گرفتن این جستار نیازمند بررسی و شناخت دقیق مسائل مبتنی بر پیدایش اعتیاد است [9]. دوره نوجوانی به عنوان یک دوره خطرساز، می‌تواند تحولی برای تجربه مواد باشد. از عوامل مهم محافظت کننده در این دوره که شناخت آن برای افزایش برنامه‌های پیش‌گیرانه در نوجوانان مهم به نظر می‌رسد شـیوه‌های فـرزندپروری (Parenting Styles) والدین است [3]. شیوههای فرزندپروری والدین یک عـامل تـعیین‌کننده در این زمینه است که نقش مهمی در آسیب‌شناسی روانی و رشد فرزندان بازی می‌کند. والدین نباید مهارت‌هایی که مربوط به زندگی و جوامع سنتی گذشته است را به کودکان و نوجوانان امروزی خود آموزش دهند [10]. والدین اولین کسانی هستند که با کودک ارتباط برقرار می‌کنند و اثربخش‌ترین تعاملات را در شکل‌گیری شخصیت او ایفاء می‌نمایند [11]. اکثر مشکلات رفتاری کودکان و نوجوانان منعکس کننده شرایط پیچیده بین فردی اعضای خانواده بهویژه والدین است [13-12].
براساس الگویBaumrind و Shiferدو محور اساسی در تعاملات والدین با فرزندان وجود دارد: محبت و کنترل. از ترکیب این دو بعد، سبک‌های مقتدر، مستبد و سهلگیر ایجاد میشود که از میان آنها سبک مقتدر یا دموکرات کارآمد محسوب میشود چون در تعامل دارای استدلال منطقی هستند. والدین مستبد با فرزندانشان معمولاً دارای تعامل سرد همراه با کنترل زیاد هستند، در مقابل والدین سهلگیر هیچ‌گونه کنترل و پاسخ‌گویی نسبت به رفتار آنان ندارند [14]. Baumrind معتقد بود که پیشرفت اجتماعی کودکان و نوجوانان تحت تأثیر شیوههای فرزندپروری والدین شکل میگیرد. این شیوه‌ها می‌تواند در پیشگیری یا پیدایش رفتارهای اعتیادآمیز در فرزندان نقش بهسزایی داشته باشد [15].
مطالعات در این زمینه به این نتایج دست یافته‌اند: عملکرد ضعیف خانواده در میان نوجوانان چین با بروز اضطراب و افسردگی و اعتیاد در ارتباط است [16]. در ترکیه شیوه فرزندپروری سهلگیر و مستبد ارتباط معنی‌داری با اعتیاد به اینترنت نوجوانان دارد و شیوه مقتدر کمترین میزان اعتیاد به اینترنت را دارا است [17]. تجزیه و تحلیل مسیر نشان داد که شیوههای تربیتی والدین به طور مستقیم بر احساسات جدید و توان بالقوه اعتیاد تأثیر می‌گذارد. [18].
از دیگر عوامل مهم و اثرگذار بر اعتیاد، مـنبع کـنترل (Locus of Control) است. منبع کنترل یک خصیصه شخصیتی اسـت کـه ابتدا توسط Rutter در راسـتای تـئوری یادگیری اجتماعی مطرح شد. افراد بـا خصیصه شخصیتی منبع کنترل بیرونی، نتایج و برآیند رویدادها را بـه شـانس، بخت یا تحت کنترل دیگران نـسبت مـی‌دهند. افراد با خصیصه شخصیتی منبع کنترل درونـی بـر ایـن باورند که رویدادها، به رفتار و خصیصه‌های نـسبتاً دائمـی آنان بـستگی دارد [19]. تحقیقات نشان داده است افرادی که منبع کنترل بیرونی دارند، بیش‌تر دچار تنش روحی شده و مستعد ابتلاء به اختلالات رفتاری هستند [20-21].
مطالعات در این زمینه نشان داده‌اند که بین سرمایه روان‌شناختی (خودکارآمدی، تاب‌آوری، مثبت اندیشی، امیدواری و تاب‌آوری تحصیلی) با اعتیاد به اینترنت رابطه منفی و معنی‌داری وجود دارد [23-22]. بین شیوههای فرزندپروری (سهلگیر، مستبد و مقتدر) و روان رنجوری با نگرش اعتیاد، رابطه معنی‌داری وجود دارد [24].
اعتیاد به مواد مخدر به عنوان مساله جدی، وجوه مختلف روانپزشکی، روانشناسی، جامعه‌شناسی، حقوقی و سیاسی کشور است. رابطه اعتیاد با بزهکاری، گسیختگی خانوادگی، و ده‌ها مشکل دیگر امری آشکار است تا جایی که این ماده به اصطلاح خانمان برانداز بیش از هر چیز نوجوانان را آماج تیر ناجوانمردانه خود قرار داده است [2].
در این راستا شیوه‌هایی که والدین در تربیت فرزندان به کار می‌گیرند نقش اساسی در تأمین سلامت روانی فرزندانشان خواهد داشت. در چنین اوضاعی مسلماً برای رسیدن به پیشگیری و بهداشت روانی مطلوب در برابر ابتلا به اعتیاد در بین نوجوانان ضروری است شیوههای فرزندپروری والدین و ساختار شخصیتی نوجوانان آنان مورد توجه و بررسی جدی قرار گیرد [1]. این پژوهش از نوآوری‌های خاص نه فقط از حیث موضوع، بلکه از نظیر روش‌شناسی و تبیین نتایج برخوردار است. به همین دلیل این پژوهش قصد دارد تا الگوی پیشنهادی رابطه مستقیم شیوههای فرزندپروری والدین بر آمادگی به اعتیاد نوجوانان و همچنین رابطه غیرمستقیم آن را از طریق منبع کنترل مورد بررسی قرار دهد. شکل 1 الگوی پیشنهادی پژوهش را نشان میدهد..
|
منبع کنترل
|
|
شیوههای فرزندپروری سهلگیر مستبد مقتدر |
|
آمادگی به اعتیاد
|
.
شکل 1- مدل پیشنهادی اثرمستقیم و غیرمستقیم شیوههای فرزندپروری والدین بر آمادگی به اعتیاد نوجوانان
مواد و روشها
پژوهش حاضر توصیفی و از نوع مدلیابی معادلات ساختاری است. جامعه آماری این تحقیق شامل کلیه نوجوانان پسر مقطع دوم متوسطه شهر ایذه در سال تحصیلی 98-1397 به تعداد 2000 نفر بود. تعیین حداقل حجم نمونه لازم برای مدلیابی معادلات ساختاری بسیار با اهمیت است. بسیاری از پژوهشگران حداقل حجم نمونه لازم را 200 نفر اعلام کردهاند [25]. حجم نمونه در این مطالعه با استفاده از جدولKrejcie وMorgan به صورت نمونه‌گیری تصادفی چند مرحله‌ای به تعداد 300 نفر در نظر گرفته شد. بعد از مراجعه و تهیه لیست مدارس از آموزش و پرورش شهر ایذه به طور تصادفی چند مرحله‌ای، در مرحله اول از بین 20 دبیرستان، 10 دبیرستان انتخاب شد. در مرحله دوم از هر دبیرستان، یک کلاس از پایه دهم، یازدهم و دوازدهم انتخاب و در مرحله سوم، از هر کلاس آزمودنی‌های مورد نظر به‌صورت قرعه‌کشی انتخاب شدند.
پس از کسب مجوزهای لازم و انتخاب افراد و کسب رضایت و ایجاد انگیزه به منظور همکاری، پرسش‌نامه‌ها در اختیار آنان قرار گرفت. در این پژوهش دانش آموزان، پرسشنامه آمادگی به اعتیاد و منبع کنترل و والدین آنها (ترجیحاً مادر) نیز پرسشنامه شیوههای فرزندپروری را در محیطی مناسب (سالن امتحانات هر دبیرستان) تکمیل نمودند. ضمن اینکه تعداد 35 پرسشنامه ناقص تشخیص داده شد و تعداد پرسش‌نامه‌های مورد بررسی 265 پرسشنامه بود.
ملاکهای ورود به مطالعه عبارت بود از دانش آموز پسر مشغول به تحصیل در مقطع دوم متوسطه، فرزند غیرطلاق و زندگی با دو والد و داشتن رضایت آگاهانه و ملاکهای خروج شامل حضور دانش آموز و مراجعه والد مادر و در صورت عدم حضور مادر، حضور پدر در مدرسه بود. برای برازش مدل نظری دادهها از نرم افزارهایSSPS نسخه 20 و AMOS نسخه 18 و به منظور توصیف دادهها از میانگین، انحراف معیار، ماتریس همبستگی و جهت آزمون فرضیه‌های پژوهش از معادلات ساختاری (تحلیل مسیر) استفاده شد. مقادیر P کمتر از 05/0 معنیدار در نظر گرفته شد.
از آنجایی که در این پژوهش بحث اصلی بررسی نظام روابط حاکم بر متغیرهای پیشبین، واسطه‌ای و ملاک است استفاده از ترسیم نمودار مسیر لازم بود. به این ترتیب نمودار مسیر به منظور بررسی روابط متغیرها ترسیم شد تا بتوان از طریق آن، فرضیهها را در قالب یک مدل بررسی کرد. برای بررسی معنی‌داری ضرایب حاصل از نمودار مسیر مدل از شاخص T-value استفاده شد. در صورتی که مقدار این شاخص بزرگتر از 96/1 و 58/2 باشد، ضریب مورد نظر به ترتیب به لحاظ آماری در سطح 05/0 و 01/0 معنیدار است. این شاخص‌ها تأثیر مطلق هر یک از زیر مقیاس‌های مورد بررسی بر زیر مقیاس‌های سطح بالاتر یا در نهایت مقیاس را فراهم می‌کنند [26]. در این مطالعه ابزار گردآوری دادهها شامل سه پرسشنامه به شرح زیر بود که به روش خودگزارش دهی توسط آزمودنیها تکمیل شد.
1- پرسشنامه شیوههای فرزندپروری (Questionnaire of Parenting Styles): این ابزار جهت بررسی شیوههای فرزندپروری ساخته شده است و براساس نظریه [15] از الگوی رفتاری سهلگیر، مستبد و مقتدر اقتباس شده است که دارای 48 ماده بود، سپس به 30 ماده کاهش یافت. 10 ماده آن به شیوه سهلگیر، 10 ماده به شیوه مستبد و 10 ماده دیگر به شیوه مقتدر مربوط میشود. در این پرسشنامه، والدین نظر خود را برحسب مقیاس 5 درجه‌ای لیکرتی مشخص می‌کنند. در مقابل هر عبارت 5 ستون (کاملاً موافقم، تاحدودی موافقم، تاحدوی مخالفم، مخالفم، کاملاً مخالفم) به ترتیب از 0 تا 4 نمره‌گذاری شده است که با جمع نمرات گویه‌های مربوط به هر شیوه و تقسیم آن بر تعداد گویه‌ها نمره مجزا به دست می‌آید. در انستیتیوی روانپزشکی ایران فرم اصلی پرسشنامه را ترجمه کرد و نشان داد که پرسشنامه مذکور دارای روایی صوری است. پایایی سه خرده مقیاس را به ترتیب برای شیوه‌های‌های مقتدر، مستبد و سهلگیر، 69/0، 77/0، و 73/0 محاسبه کرده است [27]. در پژوهش حاضر با استفاده از آلفای کرونباخ پایایی به ترتیب برای شیوههای فرزندپروری مقتدر، مستبد و سهلگیر 75/0، 73/0 و 72/0 به دست آمد.
2- مقیاس کانون کنترل (Locus of Control Scale): این مقیاس توسط Rutter[28] ساخته شده است. وی این مقیاس را به منظور ارزیابی منبع کنترل تهیه کرد که به سنجش برداشت و ادراک فرد از منبع کنترل می‌پردازد و فرد را در یکی از دو طبقه دارای منبع کنترل درونی یا بیرونی قرار میدهد. این مقیاس یک مقیاس خودسنجی است که شامل ۲۹ ماده است. هر ماده دارای دو جمله به صورت الف و ب است. آزمودنی باید از بین دو جمله که یکی عقیده بیرونی و دیگری درونی است، یکی از آنها را انتخاب کند. ۶ ماده به صورت خنثی است که هدف ارزیابی را برای پاسخ‌دهنده، پوشیده نگه می‌دارند. نمره‌گذاری این آزمون با شمارش جواب‌های کنترل درونی و بیرونی به دست می‌آید. نمره 9 یا بالاتر نشان دهنده منبع کنترل بیرونی و نمره کمتر از 9 دال بر منبع کنترل درونی است. گویه‌های خنثی عبارتند از 24، 19، 14، 8، 1 و 28 است. نمره از مجموع نمرات به غیر از 6 گویه انحرافی به دست خواهد آمد. میانگین این مقیاس 8/84 و میانه آن 8 میباشد. در 23 ماده‌ای که جهت نمره‌گذاری تعیین شده‌اند سؤالات (الف) یک نمره و سئوالات (ب) صفر نمره می‌گیرند. کل نمره نشان دهنده درجه و میزان کنترل فرد میباشد. اعتبار و پایایی این مقیاس در دانشجویان ایرانی تهیه شده است. میزان ضرایب پایایی با استفاده از روش Coder-Richardson 72/0 برای 537 دانشجوی دانشگاه‌های ایران و 68/0 برای 232 نفر از دانشجویان ایرانی مقیم آمریکا و با روش بازآزمایی 80/0 در سطح بالایی بوده است [29]. در این مطالعه ضریب پایایی این مقیاس با روش آلفای کرونباخ محاسبه شد و 70/0 به دست آمد.
3- مقیاس آمادگی به اعتیاد ایرانی (Iranian Addiction Potential Scale): Zargar مقیاس آمادگی به اعتیاد را با توجه به وضعیت روانی-اجتماعی جامعه ایرانی ساخته است. این مقیاس از دو عامل تشکیل شده و دارای 36 گویه اصلی و 5 گویه دروغ سنج میباشد. در عامل اول (آمادگی فعال) بیشترین گویه‌ها به ترتیب مربوط به رفتارهای ضد اجتماعی، میل به مصرف مواد، نگرش مثبت به مواد، هیجان‌خواهی و در عامل دوم (آمادگی منفعل)، بیشترین ماده‌ها مربوط به عدم ابراز وجود است [30]. نمره‌گذاری بر روی یک طیف لیکرت 5 درجه‌ای از کاملاً محالفم (1) تا کاملاً موافقم (5) انجام میشود. گویه شماره 6، 12، 15 و 21 به صورت معکوس نمره‌گذاری می‌شوند و گویه شماره 12، 13، 15، 21 و 32 مربوط به عامل دروغ سنج است. برای به دست آوردن امتیاز کلی باید مجموع امتیازات تک‌تک گویه‌ها (به غیر از مقیاس دروغ سنج) را با هم جمع نمود. دامنه نمرات بین 0 تا 180 خواهند بود. برای محاسبه روایی این مقیاس از دو روش استفاده شد. در روایی ملاکی، مقیاس آمادگی به اعتیاد دو گروه معتاد و غیر معتاد را به خوبی از یک‌دیگر تمیز داده است. روایی سازه از طریق همبسته کردن نمرات با مقیاس 25 گویه‌ای چک لیست علائم بالینی 45/0 گزارش شد. در پژوهش حاضر آلفای کرونباخ برای کل پرسشنامه آمادگی به اعتیاد 88/0 و دو عامل آمادگی فعال و منفعل به ترتیب برابر 86/0 و 75/0 به دست آمد.
نتایج
در این پژوهش تعداد آزمودنیها 300 نفر بودند. از بین آنها 110 نفر پایه دهم (36 درصد)؛ 90 نفر پایه یازدهم (30 درصد)؛ و 100 نفر پایه دوازدهم (33 درصد) و دامنه سنی آنها 18-14 سال بود. والدین آزمودنیها دامنه سنی 65-40 سال داشتند. از بین والدین 150 نفر سواد دیپلم به پایین (50 درصد) 120 نفر سواد فوق دیپلم و لیسانس (40 درصد) و 30 نفر بالاتر از لیسانس (10 درصد) سواد داشتند. از بین نوجوانان 285 نفر (95 درصد) و از بین والدین 276 نفر (92 درصد) عدم سابقه سومصرف مواد داشتند.
به منظور توصیف دادهها از میانگین، انحراف معیار و ماتریس همبستگی و جهت آزمون فرضیه‌های پژوهش از معادلات ساختاری (تحلیل مسیر) استفاده شد. همان‌طور که در جدول 1 مشاهده میشود تمام ضرایب همبستگی بین متغیرها در سطح 01/0 معنیدار است. رابطه شیوه سهلگیر با منبع کنترل و آمادگی به اعتیاد به ترتیب (463/0) و (41/0)، رابطه بین شیوه مستبد با منبع کنترل و آمادگی به اعتیاد برابر با (451/0) و (468/0)، رابطه شیوه مقتدر با منبع کنترل و آمادگی به اعتیاد برابر (418/0) و (475/0-) و رابطه منبع کنترل با آمادگی به اعتیاد برابر (556/0-) بوده و معنیدار میباشد
پژوهش حاضر توصیفی و از نوع مدلیابی معادلات ساختاری است. جامعه آماری این تحقیق شامل کلیه نوجوانان پسر مقطع دوم متوسطه شهر ایذه در سال تحصیلی 98-1397 به تعداد 2000 نفر بود. تعیین حداقل حجم نمونه لازم برای مدلیابی معادلات ساختاری بسیار با اهمیت است. بسیاری از پژوهشگران حداقل حجم نمونه لازم را 200 نفر اعلام کردهاند [25]. حجم نمونه در این مطالعه با استفاده از جدولKrejcie وMorgan به صورت نمونه‌گیری تصادفی چند مرحله‌ای به تعداد 300 نفر در نظر گرفته شد. بعد از مراجعه و تهیه لیست مدارس از آموزش و پرورش شهر ایذه به طور تصادفی چند مرحله‌ای، در مرحله اول از بین 20 دبیرستان، 10 دبیرستان انتخاب شد. در مرحله دوم از هر دبیرستان، یک کلاس از پایه دهم، یازدهم و دوازدهم انتخاب و در مرحله سوم، از هر کلاس آزمودنی‌های مورد نظر به‌صورت قرعه‌کشی انتخاب شدند.
پس از کسب مجوزهای لازم و انتخاب افراد و کسب رضایت و ایجاد انگیزه به منظور همکاری، پرسش‌نامه‌ها در اختیار آنان قرار گرفت. در این پژوهش دانش آموزان، پرسشنامه آمادگی به اعتیاد و منبع کنترل و والدین آنها (ترجیحاً مادر) نیز پرسشنامه شیوههای فرزندپروری را در محیطی مناسب (سالن امتحانات هر دبیرستان) تکمیل نمودند. ضمن اینکه تعداد 35 پرسشنامه ناقص تشخیص داده شد و تعداد پرسش‌نامه‌های مورد بررسی 265 پرسشنامه بود.
ملاکهای ورود به مطالعه عبارت بود از دانش آموز پسر مشغول به تحصیل در مقطع دوم متوسطه، فرزند غیرطلاق و زندگی با دو والد و داشتن رضایت آگاهانه و ملاکهای خروج شامل حضور دانش آموز و مراجعه والد مادر و در صورت عدم حضور مادر، حضور پدر در مدرسه بود. برای برازش مدل نظری دادهها از نرم افزارهایSSPS نسخه 20 و AMOS نسخه 18 و به منظور توصیف دادهها از میانگین، انحراف معیار، ماتریس همبستگی و جهت آزمون فرضیه‌های پژوهش از معادلات ساختاری (تحلیل مسیر) استفاده شد. مقادیر P کمتر از 05/0 معنیدار در نظر گرفته شد.
از آنجایی که در این پژوهش بحث اصلی بررسی نظام روابط حاکم بر متغیرهای پیشبین، واسطه‌ای و ملاک است استفاده از ترسیم نمودار مسیر لازم بود. به این ترتیب نمودار مسیر به منظور بررسی روابط متغیرها ترسیم شد تا بتوان از طریق آن، فرضیهها را در قالب یک مدل بررسی کرد. برای بررسی معنی‌داری ضرایب حاصل از نمودار مسیر مدل از شاخص T-value استفاده شد. در صورتی که مقدار این شاخص بزرگتر از 96/1 و 58/2 باشد، ضریب مورد نظر به ترتیب به لحاظ آماری در سطح 05/0 و 01/0 معنیدار است. این شاخص‌ها تأثیر مطلق هر یک از زیر مقیاس‌های مورد بررسی بر زیر مقیاس‌های سطح بالاتر یا در نهایت مقیاس را فراهم می‌کنند [26]. در این مطالعه ابزار گردآوری دادهها شامل سه پرسشنامه به شرح زیر بود که به روش خودگزارش دهی توسط آزمودنیها تکمیل شد.
1- پرسشنامه شیوههای فرزندپروری (Questionnaire of Parenting Styles): این ابزار جهت بررسی شیوههای فرزندپروری ساخته شده است و براساس نظریه [15] از الگوی رفتاری سهلگیر، مستبد و مقتدر اقتباس شده است که دارای 48 ماده بود، سپس به 30 ماده کاهش یافت. 10 ماده آن به شیوه سهلگیر، 10 ماده به شیوه مستبد و 10 ماده دیگر به شیوه مقتدر مربوط میشود. در این پرسشنامه، والدین نظر خود را برحسب مقیاس 5 درجه‌ای لیکرتی مشخص می‌کنند. در مقابل هر عبارت 5 ستون (کاملاً موافقم، تاحدودی موافقم، تاحدوی مخالفم، مخالفم، کاملاً مخالفم) به ترتیب از 0 تا 4 نمره‌گذاری شده است که با جمع نمرات گویه‌های مربوط به هر شیوه و تقسیم آن بر تعداد گویه‌ها نمره مجزا به دست می‌آید. در انستیتیوی روانپزشکی ایران فرم اصلی پرسشنامه را ترجمه کرد و نشان داد که پرسشنامه مذکور دارای روایی صوری است. پایایی سه خرده مقیاس را به ترتیب برای شیوه‌های‌های مقتدر، مستبد و سهلگیر، 69/0، 77/0، و 73/0 محاسبه کرده است [27]. در پژوهش حاضر با استفاده از آلفای کرونباخ پایایی به ترتیب برای شیوههای فرزندپروری مقتدر، مستبد و سهلگیر 75/0، 73/0 و 72/0 به دست آمد.
2- مقیاس کانون کنترل (Locus of Control Scale): این مقیاس توسط Rutter[28] ساخته شده است. وی این مقیاس را به منظور ارزیابی منبع کنترل تهیه کرد که به سنجش برداشت و ادراک فرد از منبع کنترل می‌پردازد و فرد را در یکی از دو طبقه دارای منبع کنترل درونی یا بیرونی قرار میدهد. این مقیاس یک مقیاس خودسنجی است که شامل ۲۹ ماده است. هر ماده دارای دو جمله به صورت الف و ب است. آزمودنی باید از بین دو جمله که یکی عقیده بیرونی و دیگری درونی است، یکی از آنها را انتخاب کند. ۶ ماده به صورت خنثی است که هدف ارزیابی را برای پاسخ‌دهنده، پوشیده نگه می‌دارند. نمره‌گذاری این آزمون با شمارش جواب‌های کنترل درونی و بیرونی به دست می‌آید. نمره 9 یا بالاتر نشان دهنده منبع کنترل بیرونی و نمره کمتر از 9 دال بر منبع کنترل درونی است. گویه‌های خنثی عبارتند از 24، 19، 14، 8، 1 و 28 است. نمره از مجموع نمرات به غیر از 6 گویه انحرافی به دست خواهد آمد. میانگین این مقیاس 8/84 و میانه آن 8 میباشد. در 23 ماده‌ای که جهت نمره‌گذاری تعیین شده‌اند سؤالات (الف) یک نمره و سئوالات (ب) صفر نمره می‌گیرند. کل نمره نشان دهنده درجه و میزان کنترل فرد میباشد. اعتبار و پایایی این مقیاس در دانشجویان ایرانی تهیه شده است. میزان ضرایب پایایی با استفاده از روش Coder-Richardson 72/0 برای 537 دانشجوی دانشگاه‌های ایران و 68/0 برای 232 نفر از دانشجویان ایرانی مقیم آمریکا و با روش بازآزمایی 80/0 در سطح بالایی بوده است [29]. در این مطالعه ضریب پایایی این مقیاس با روش آلفای کرونباخ محاسبه شد و 70/0 به دست آمد.
3- مقیاس آمادگی به اعتیاد ایرانی (Iranian Addiction Potential Scale): Zargar مقیاس آمادگی به اعتیاد را با توجه به وضعیت روانی-اجتماعی جامعه ایرانی ساخته است. این مقیاس از دو عامل تشکیل شده و دارای 36 گویه اصلی و 5 گویه دروغ سنج میباشد. در عامل اول (آمادگی فعال) بیشترین گویه‌ها به ترتیب مربوط به رفتارهای ضد اجتماعی، میل به مصرف مواد، نگرش مثبت به مواد، هیجان‌خواهی و در عامل دوم (آمادگی منفعل)، بیشترین ماده‌ها مربوط به عدم ابراز وجود است [30]. نمره‌گذاری بر روی یک طیف لیکرت 5 درجه‌ای از کاملاً محالفم (1) تا کاملاً موافقم (5) انجام میشود. گویه شماره 6، 12، 15 و 21 به صورت معکوس نمره‌گذاری می‌شوند و گویه شماره 12، 13، 15، 21 و 32 مربوط به عامل دروغ سنج است. برای به دست آوردن امتیاز کلی باید مجموع امتیازات تک‌تک گویه‌ها (به غیر از مقیاس دروغ سنج) را با هم جمع نمود. دامنه نمرات بین 0 تا 180 خواهند بود. برای محاسبه روایی این مقیاس از دو روش استفاده شد. در روایی ملاکی، مقیاس آمادگی به اعتیاد دو گروه معتاد و غیر معتاد را به خوبی از یک‌دیگر تمیز داده است. روایی سازه از طریق همبسته کردن نمرات با مقیاس 25 گویه‌ای چک لیست علائم بالینی 45/0 گزارش شد. در پژوهش حاضر آلفای کرونباخ برای کل پرسشنامه آمادگی به اعتیاد 88/0 و دو عامل آمادگی فعال و منفعل به ترتیب برابر 86/0 و 75/0 به دست آمد.
نتایج
در این پژوهش تعداد آزمودنیها 300 نفر بودند. از بین آنها 110 نفر پایه دهم (36 درصد)؛ 90 نفر پایه یازدهم (30 درصد)؛ و 100 نفر پایه دوازدهم (33 درصد) و دامنه سنی آنها 18-14 سال بود. والدین آزمودنیها دامنه سنی 65-40 سال داشتند. از بین والدین 150 نفر سواد دیپلم به پایین (50 درصد) 120 نفر سواد فوق دیپلم و لیسانس (40 درصد) و 30 نفر بالاتر از لیسانس (10 درصد) سواد داشتند. از بین نوجوانان 285 نفر (95 درصد) و از بین والدین 276 نفر (92 درصد) عدم سابقه سومصرف مواد داشتند.
به منظور توصیف دادهها از میانگین، انحراف معیار و ماتریس همبستگی و جهت آزمون فرضیه‌های پژوهش از معادلات ساختاری (تحلیل مسیر) استفاده شد. همان‌طور که در جدول 1 مشاهده میشود تمام ضرایب همبستگی بین متغیرها در سطح 01/0 معنیدار است. رابطه شیوه سهلگیر با منبع کنترل و آمادگی به اعتیاد به ترتیب (463/0) و (41/0)، رابطه بین شیوه مستبد با منبع کنترل و آمادگی به اعتیاد برابر با (451/0) و (468/0)، رابطه شیوه مقتدر با منبع کنترل و آمادگی به اعتیاد برابر (418/0) و (475/0-) و رابطه منبع کنترل با آمادگی به اعتیاد برابر (556/0-) بوده و معنیدار میباشد
جدول 1- آمار توصیفی و ماتریس همبستگی بین شیوههای فرزندپروری والدین با نقش میانجی منبع کنترل بر آمادگی به اعتیاد نوجوانان شهر ایذه در سال 1398
| مقیاس ها | تعداد | میانگین | انحراف استاندارد | کمترین نمره | بیشترین نمره | سهلگیر | مستبد | مقتدر | منبع کنترل | آمادگی به اعتیاد |
| سهلگیر | 265 | 60/14 | 994/5 | 3 | 25 | 1 | ||||
| مستبد | 265 | 57/15 | 157/6 | 4 | 30 | **350/0 | 1 | |||
| مقتدر | 265 | 12/23 | 567/8 | 3 | 40 | **32/0- | **248/0- | 1 | ||
| منبع کنترل | 265 | 84/10 | 653/3 | 2 | 19 | 463/0 | **451/0 | **418/0 | 1 | |
| آمادگی به اعتیاد | 265 | 30/17 | 246/8 | 2 | 36 | 411/0 | **468/0 | **475/0- | **556/0- | 1 |
ضریب همبستگی Pearson، ** 01/0>P
نتایج جدول 2 نمره Z آزمون کولموگروف-اسمیرنف و (سطح معنی‌داری) به ترتیب برای متغیرهای شیوههای فرزندپروری سهلگیر 968/0، (306/0)؛ مستبد 56/0، (41/0)؛ مقتدر 24/1، (088/0)؛ منبع کنترل 26/1، (082/0) و آمادگی به اعتیاد 092/1، (184/0)؛ را نشان میدهد، بنابراین تخطی از فرض طبیعی بودن دادهها قابل مشاهده نیست. همچنین از لحاظ پیش فرض هم‌خطی بودن متغیرهای پیشبین نتایج جدول فوق نشان میدهد که آماره تحمل و (عامل تورم واریانس) به ترتیب برای متغیرهای شیوههای فرزندپروری سهلگیر 396/0، (528/2)؛ مستبد 443/0، (528/2)؛ مقتدر 602/0، (661/1)؛ منبع کنترل 384/0، (877/2) می باشد. این امر نشانگر این است که مقدار عامل تورم واریانس برای تمام متغیرهای پیشبین، بین دامنه 1 تا 10 قرار دارد، همچنین مقدار ضریب تحمل برای تمام متغیرها از مقدار 01/0 بیش‌تر است. بنابراین، پیش فرض عدم هم‌خطی متغیرهای پیشبین رعایت شده است. با توجه به اینکه مفروضات تحلیل مسیر در این پژوهش برقرار میباشد، حال می‌توان از روش تحلیل مسیر، روابط چندگانه بین متغیرهای پژوهش را با استفاده از نرم‌افزار AMOS/18 بررسی کرد.
جدول 2- بررسی طبیعی یا عدم طبیعی بودن توزیع دادهها با استفاده از آزمون کولموگروف-اسمیرنف در نوجوانان شهر ایذه در سال 1398
| مقیاس‌ها | آزمون کولموگروف-اسمیرنف | سطح معنی‌داری | آماره تحمل | عامل تورم واریانس |
| سهلگیر | 968/0 | 306/0 | 396/0 | 528/2 |
| مستبد | 56/0 | 41/0 | 443/0 | 528/2 |
| مقتدر | 24/1 | 088/0 | 602/0 | 661/1 |
| منبع کنترل | 26/1 | 082/0 | 384/0 | 877/2 |
| آمادگی به اعتیاد | 092/1 | 184/0 | -- | -- |
آزمون Kolmoprov-Smirnev
فرضیه اول: پیش‌بینی آمادگی به اعتیاد نوجوانان براساس شیوههای فرزندپروری والدین و نقش میانجی منبع کنترل با داده‌های به دست آمده از نمونه، برازش دارد.
همان‌طور که در جدول 3 مشاهده میشود، نتایج حاصل از آزمون شاخصهای کلی برازش مدل پژوهش به روش تحلیل مسیر، مؤید برازندگی کامل مدل پیشنهادی است. برای بررسی برازش مدل مفهومی، از شاخصهای متداول به همراه مقدار قابل قبول شاخصهای پیشنهادی استفاده شد. شاخصهای برازش، میزان شایستگی مدل مفهومی پژوهش را در سنجش مورد پژوهش نشان میدهد [26]. شاخصهای برازندگی توکر-لویس (TLI) ؛ برازش هنجار شده (NFI)؛ برازش تطبیقی (CFI)؛ نیکویی برازش اصلاح شده (AGFI)؛ نیکویی برازش (GFI) و ریشه خطای میانگین مجذورات تقریبی (RMSEA) همگی میزان حمایت داده‌های جمع‌آوری شده از مدل پژوهش را نشان میدهد.
در ادامه به بررسی اثرات مستقیم و غیرمستقیم شیوههای فرزندپروری (سهلگیر، مستبد و مقتدر) با متغیر میانجی (منبع کنترل) بر متغیر ملاک (آمادگی به اعتیاد) پرداخته شده است.
همان‌طور که در جدول 3 مشاهده میشود، نتایج حاصل از آزمون شاخصهای کلی برازش مدل پژوهش به روش تحلیل مسیر، مؤید برازندگی کامل مدل پیشنهادی است. برای بررسی برازش مدل مفهومی، از شاخصهای متداول به همراه مقدار قابل قبول شاخصهای پیشنهادی استفاده شد. شاخصهای برازش، میزان شایستگی مدل مفهومی پژوهش را در سنجش مورد پژوهش نشان میدهد [26]. شاخصهای برازندگی توکر-لویس (TLI) ؛ برازش هنجار شده (NFI)؛ برازش تطبیقی (CFI)؛ نیکویی برازش اصلاح شده (AGFI)؛ نیکویی برازش (GFI) و ریشه خطای میانگین مجذورات تقریبی (RMSEA) همگی میزان حمایت داده‌های جمع‌آوری شده از مدل پژوهش را نشان میدهد.
در ادامه به بررسی اثرات مستقیم و غیرمستقیم شیوههای فرزندپروری (سهلگیر، مستبد و مقتدر) با متغیر میانجی (منبع کنترل) بر متغیر ملاک (آمادگی به اعتیاد) پرداخته شده است.
جدول 3- شاخصهای نیکوئی برازش مدل در نوجوانان شهر ایذه در سال 1398
| شاخص برازش | مجذور خی |
درجه آزادی | سطح معنی داری | نسبت خی دو به درجه آزادی | ریشه خطای میانگین مجذورات تقریب | شاخص نیکویی برازش | شاخص تعدیل شده نیکویی برازش | شاخص برازش تطبیقی | شاخص برازش بهنجار | شاخص برازندگی توکر-لویس |
| عنوان آماری | Χ2 | df | P | Χ2/df | RMSEA | GFI | AGFI | CFI | NFI | TLI |
| حد مطلوب | .... | .... | ..... | 3≤ | 1/0≤ | 9/0≥ | 9/0≥ | 9/0≥ | 9/0≥ | 9/0≥ |
| مقدار به دست آمده | 22/2 | 1 | 136/0 | 22/2 | 94/0 | 1 | 94/0 | 99/0 | 98/0 | 96/0 |
.
همان‌طور که در شکل 2 مشاهده میشود، ضریب مسیرها به طور کلی معنیدار به دست آمده است. که توضیحات مربوط
یه آن در جدول 4 اشاره شده است
یه آن در جدول 4 اشاره شده است
|
310/0
|
|
237/0
|
|
سهلگیر
|
|
مقتدر
|
|
منبع کنترل
|
|
آمادگی به اعتیاد
|
|
231/0
|
|
375/0-
|
|
301/0
|
|
398/0-
|
|
مستبد
|
شکل 2- الگوی پژوهش حاضر همراه با ضرایب استاندارد
در ادامه به بررسی فرضیه دوم و سوم پژوهش اشاره شده است.
فرضیه دوم: شیوههای فرزندپروری والدین بر منبع کنترل اثر مستقیم دارد.
فرضیه سوم: شیوههای فرزندپروری والدین بر آمادگی به اعتیاد اثر مستقیم دارد.
همان‌طور که در جدول 4 ملاحظه میشود، مسیر ضریب بتا وجود رابطه خطی، شدت و جهت رابطه (همان ضریب رگرسیون در حالت استاندارد) بین متغیرها را نشان میدهد. بزرگترین ضریب رگرسیون استاندارد مربوط به اثر مستقیم شیوه فرزندپروری مقتدر بر منبع کنترل (375/0-) و کوچکترین اثر مستقیم شیوه فرزندپروری مستبد بر منبع کنترل (237/0) است. همچنین بزرگترین ضریب رگرسیون استاندارد مربوط به اثر مستقیم شیوه فرزندپروری مقتدر بر آمادگی به اعتیاد (398/0-) است و کوچکترین اثر مستقیم مربوط به شیوه فرزندپروری سهلگیر بر آمادگی به اعتیاد (301/0) به دست آمد. همچنین مشاهده میشود که تمام ضرایب رگرسیون در سطح 01/0 و 05/0 معنیدار می‌باشند.
فرضیه دوم: شیوههای فرزندپروری والدین بر منبع کنترل اثر مستقیم دارد.
فرضیه سوم: شیوههای فرزندپروری والدین بر آمادگی به اعتیاد اثر مستقیم دارد.
همان‌طور که در جدول 4 ملاحظه میشود، مسیر ضریب بتا وجود رابطه خطی، شدت و جهت رابطه (همان ضریب رگرسیون در حالت استاندارد) بین متغیرها را نشان میدهد. بزرگترین ضریب رگرسیون استاندارد مربوط به اثر مستقیم شیوه فرزندپروری مقتدر بر منبع کنترل (375/0-) و کوچکترین اثر مستقیم شیوه فرزندپروری مستبد بر منبع کنترل (237/0) است. همچنین بزرگترین ضریب رگرسیون استاندارد مربوط به اثر مستقیم شیوه فرزندپروری مقتدر بر آمادگی به اعتیاد (398/0-) است و کوچکترین اثر مستقیم مربوط به شیوه فرزندپروری سهلگیر بر آمادگی به اعتیاد (301/0) به دست آمد. همچنین مشاهده میشود که تمام ضرایب رگرسیون در سطح 01/0 و 05/0 معنیدار می‌باشند.
جدول 4- ضرایب رگرسیون استاندارد و غیراستاندارد و مقادیر تی اثرات متغیرها در نوجوانان شهر ایذه در سال 1398
روش Path Analysis
| مسیر | مدل پیشنهادی | |||
|---|---|---|---|---|
| ضرایب β استاندارد شده | مقدار P | ضرایب β استاندارد نشده | T Value | |
| سهلگیر منبع کنترل | 231/0 | 001/0 | 34/0 | 155/6 |
| مستبد منبع کنترل | 237/0 | 001/0 | 141/0 | 175/4 |
| مقتدر منبع کنترل | 375/0- | 004/0 | 024/0- | 640/4- |
| سهلگیر آمادگی به اعتیاد | 301/0 | 001/0 | 074/0 | 416/4 |
| مستبد آمادگی به اعتیاد | 310/0 | 001/0 | 712/0 | 811/3 |
| مقتدر آمادگی به اعتیاد | 398/0- | 001/0 | 211/0- | 219/4 |
روش Path Analysis
با توجه به یافته‌های جدول فوق فرضیه‌های مستقیم دوم و سوم تأیید میشود. در ادامه جدول 5 اثرات مستقیم و غیرمستقیم، شیوههای فرزندپروری بر آمادگی به اعتیاد نوجوانان با واسطه‌گری منبع کنترل را نشان میدهد.
فرضیه چهارم: شیوههای فرزندپروری والدین با میانجی‌گری منبع کنترل بر آمادگی به اعتیاد نوجوانان اثر غیرمستقیم دارد.
نتایج مندرج در جدول 5 نشان میدهد که نتیجه بوت استراپ برای اثر غیرمستقیم شیوههای فرزندپروری، 088/0 به دست آمد. حد پایین فاصله اطمینان 315/0 و حد بالای آن 587/0 محاسبه شد. سطح معنی‌داری به دست آمده برابر 01/0 میباشد. با توجه به اینکه صفر بیرون از فاصله اطمینان قرار میگیرد، اثر غیرمستقیم شیوه فرزندپروری سهلگیر بر آمادگی به اعتیاد نوجوانان از طریق منبع کنترل معنیدار بوده و فرضیه غیرمستقیم پژوهش تأیید می‌گردد.
فرضیه چهارم: شیوههای فرزندپروری والدین با میانجی‌گری منبع کنترل بر آمادگی به اعتیاد نوجوانان اثر غیرمستقیم دارد.
نتایج مندرج در جدول 5 نشان میدهد که نتیجه بوت استراپ برای اثر غیرمستقیم شیوههای فرزندپروری، 088/0 به دست آمد. حد پایین فاصله اطمینان 315/0 و حد بالای آن 587/0 محاسبه شد. سطح معنی‌داری به دست آمده برابر 01/0 میباشد. با توجه به اینکه صفر بیرون از فاصله اطمینان قرار میگیرد، اثر غیرمستقیم شیوه فرزندپروری سهلگیر بر آمادگی به اعتیاد نوجوانان از طریق منبع کنترل معنیدار بوده و فرضیه غیرمستقیم پژوهش تأیید می‌گردد.
جدول 5- اثرات مستقیم و غیرمستقیم، شیوههای فرزندپروری بر آمادگی به اعتیاد نوجوانان و نقش میانجی منبع کنترل در نوجوانان شهر ایذه در سال 1398
| مسیر | مقدار بوت استراپ | حد پایین | حد بالا | مقدار P |
| سهلگیر منبع کنترل آمادگی به اعتیاد | 088/0 | 315/0 | 587/0 | 001/0 |
| استبدادی منبع کنترل آمادگی به اعتیاد | 061/0 | 239/0 | 487/0 | 001/0 |
| مقتدر منبع کنترل آمادگی به اعتیاد | 029/0- | 321/0- | 152/0- | 001/0 |
بحث
هدف پژوهش حاضر پیش‌بینی آمادگی به اعتیاد نوجوانان براساس شیوههای فرزندپروری والدین و نقش میانجی منبع کنترل و بررسی برازش مدل بوده است. نتایج نشان داد که مدل آمادگی به اعتیاد نوجوانان براساس شیوههای فرزندپروری والدین و نقش میانجی منبع کنترل با داده‌های به دست آمده از نمونه برازش دارد. این یافته با یافته‌های Simpson & Vannucci [21]؛ Shi & Wang [16]؛ Frank و همکاران [9]؛ Cattelinoو همکاران [10]؛ Burlakaو همکاران [14]؛ Chou و همکاران [11]؛ Ozgur [17]؛ Mills و همکاران [13]؛ Liu and Fang [15]؛ هم‌سو و هم‌جهت است.
در ادامه بررسی، نتایج پژوهش نشان داد که شیوههای فرزندپروری (سهلگیر، مستبد و مقتدر) بر منبع کنترل اثر مستقیم دارد. ضرایب مسیر شیوه فرزندپروری سهلگیر بر منبع کنترل؛ ضرایب مسیر شیوه فرزندپروری استبدادی بر منبع کنترل و ضرایب مسیر شیوه فرزندپروری مقتدر بر منبع کنترل در مدل مورد بررسی، معنیدار است. این یافته‌ها با یافته‌های Maltby و همکاران [20]؛ Hezarian و همکاران [3]؛ Ghasemi-Sinche & Ghasemi [22]؛ Motvally & Khanahmadi [23]؛ Gangi و همکاران [24]؛ مطابقت دارد. در تبیین یافته فوق می‌توان به دیدگاه Rutter استناد نمود که مدعی است: افراد با خصیصه شخصیتی منبع کنترل درونـی بـر ایـن باورند که رویدادها، به رفتار و خصیصه‌های نـسبتا دائمـی آنها بـستگی دارنـد [10].
نتیجه دیگر این پژوهش، این بود که شیوههای فرزندپروری بر آمادگی به اعتیاد نوجوانان اثر مستقیم دارد. ضرایب مسیر شیوه فرزندپروری سهلگیر بر آمادگی به اعتیاد، ضرایب مسیر شیوه فرزندپروری مستبد بر آمادگی به اعتیاد و ضرایب مسیر شیوه فرزندپروری مقتدر بر آمادگی به اعتیاد در مدل مورد بررسی معنیدار شدند. این یافته با یافته‌های Cattelino و همکاران [10]؛ Frank و همکاران [9]؛ Burlaka و همکاران [14]؛ Chou و همکاران [11]؛ هم‌جهت است. در تبیین این نتیجه می‌توان گفت که شـیوه‌های فـرزندپروری یک عـامل تـعیین‌کننده در زمینه آمادگی به اعتیاد نوجوانان است که نقش مهمی در آسیب‌شناسی روانی و رشد فرزندان بازی می‌کند [5]. چون روانشناسان و روانپزشکان دریافته‌اند که ادراک کودکان از این نوع تعاملات بسیار مهم‌تر از تجربه عملی چنین تعاملاتی است. به نحوی که اکثر مشکلات رفتاری کودکان و نوجوانان منعکس کننده شرایط پیچیده بین فردی اعضای خانواده بهویژه والدین است و نقش کلیدی مهمی در آمادگی به اعتیاد نوجوانان ایفاء می‌کند [13].
این پژوهش با توجه به نتیجه بوت استراپ که به ترتیب 088/0، 061/0، 029/0- به دست آمد، نشان داد که بین شیوههای فرزندپروری بر آمادگی به اعتیاد نوجوانان با میانجی‌گری منبع کنترل اثر غیرمستقیم وجود دارد. که در سطح 01/0 معنیدار است. این یافته با یافته‌های Burlakaو همکاران [14]؛ Chou و همکاران [11]؛ Ozgur [17]؛ Mills و همکاران [13]؛ and Fang Liu [15]؛ هم‌خوان است. در تبیین می‌توان گفت که خانواده از عوامل مهم در پیدایش اعتیاد است، چون هر خانواده یک ساختار منحصر به فرد دارد. این ساختارها زمانی شناخته میشود که خانواده در شرایط واقعی قرار گرفته باشد [15].
در جمع‌بندی نتایج می‌توان اظهار داشت که نوجوانان، اعضای ساکن و ثابت جامعه نیستند. این نسل در ارتباط با شرایط تغییر می‌کند. نوجوانان مؤثرترین و پرتحرک‌ترین نیروی تحولی و حرکت کشور هستند. آنان با داشتن نیروی بالای ذخیره شده، نیروی بالقوه هر جامعه‌ای هستند و زمانی که فرصت و فضایی برای شنیدن خواسته‌های آنان ایجاد نشود، راهی جزء گوشه‌گیری و مقابله منفی از جمله ابتلاء به اعتیاد برای خود جستجو نخواهند کرد. از این رو برنامه‌ریزی برای تمام دوران و ساعات آنان و بهره‌گیری از انرژی عظیم آنها امری ضروری است. هر چقدر میزان نظارت منطقی و متعادل والدین (سبک مقتدر) بر نوجوانان بیش‌تر باشد، به همان نسبت ساختار شخصیت مطلوب در آنان شکل یافته و میزان ابتلائشان به رفتارهای اعتیادآمیز کمتر خواهد بود.
نتایج این مطالعه هر چند که نشان داد شیوههای فرزندپروری والدین با میانجی‌گری منبع کنترل در آمادگی به اعتیاد نوجوانان نقش ایفاء می‌کنند، اما از نقش عوامل دیگر آمادگی به اعتیاد نوجوانان نباید غافل ماند. آمادگی به اعتیاد نوجوانان می‌تواند نتیجه تعامل عوامل روانی، زیستی، اجتماعی و فردی باشد. لذا پیشنهاد می‌گردد که دولت، کارگاه‌ها و دوره‌های توانمندسازی والدین در حل تعارضات نوجوانی را با هدف افزایش بهداشت روانی خانواده در سطح کلان و به طور مداوم برگزار نماید. از رسانه‌های اجتماعی و فضای مجازی حاکم بر روابط اجتماعی در خصوص الگوهای ارتباطی والدین با نوجوانان و حل تعارضات آنان با هدف ارتقای مهارتهای ارتباطی مؤثر بهره کافی بهعمل آید.
از محدودیت‌های این مطالعه چون والدین نوجوانان هم به عنوان آزمودنی انتخاب شده بودند، بهدلیل عدم حضور به موقع والد مادر یا پدر روند مطالعه برای جمع‌آوری دادهها را طولانی کرده بود و دیگر اینکه نتایج این مطالعه در شهر ایذه بهدست آمد لذا تعمیم آن به سایر فرهنگ‌ها و محیط‌های جغرافیایی دیگر باید با احتیاط صورت پذیرد. پیشنهاد میشود به منظور افزایش دقت و کارآمدی برنامه‌های پیشگیری و درمانی اعتیاد در پژوهش‌های آتی سهم سایر عوامل و روابط ساختاری با یک‌دیگر در تعیین آمادگی به اعتیاد نوجوانان نیز مورد بررسی قرار گیرد. همچنین به پژوهشگران پیشنهاد می‌گردد که در مطالعات بعدی این مطالعه را به صورت پژوهش آزمایشی در گروه‌های کوچک‌تر و با استفاده از ابزار مصاحبه مورد دقت و بررسی بیش‌تری قرار دهند.
نتیجه‌گیری
برحسب نتایج این پژوهش می‌توان گفت که پیش‌بینی آمادگی به اعتیاد نوجوانان براساس شیوههای فرزندپروری والدین و نقش میانجی منبع کنترل از برازش مناسب مدل برخوردار است. بنابراین می‌توان در تدوین برنامه‌های پیشگیری و درمانی اعتیاد نوجوانان به این متغیرها نیز توجه نمود.
تشکر و قدردانی
این مقاله برگرفته از پایاننامه کارشناسی ارشد روانشناسی نویسنده دوم است. به این وسیله از نوجوانان مقطع دوم متوسطه شهر ایذه که به عنوان آزمودنی در این پژوهش شرکت داشتند و با همکاری صمیمانه والدین آنان اجرای آن امکانپذیر گردید، تشکر و قدردانی میشود.
هدف پژوهش حاضر پیش‌بینی آمادگی به اعتیاد نوجوانان براساس شیوههای فرزندپروری والدین و نقش میانجی منبع کنترل و بررسی برازش مدل بوده است. نتایج نشان داد که مدل آمادگی به اعتیاد نوجوانان براساس شیوههای فرزندپروری والدین و نقش میانجی منبع کنترل با داده‌های به دست آمده از نمونه برازش دارد. این یافته با یافته‌های Simpson & Vannucci [21]؛ Shi & Wang [16]؛ Frank و همکاران [9]؛ Cattelinoو همکاران [10]؛ Burlakaو همکاران [14]؛ Chou و همکاران [11]؛ Ozgur [17]؛ Mills و همکاران [13]؛ Liu and Fang [15]؛ هم‌سو و هم‌جهت است.
در ادامه بررسی، نتایج پژوهش نشان داد که شیوههای فرزندپروری (سهلگیر، مستبد و مقتدر) بر منبع کنترل اثر مستقیم دارد. ضرایب مسیر شیوه فرزندپروری سهلگیر بر منبع کنترل؛ ضرایب مسیر شیوه فرزندپروری استبدادی بر منبع کنترل و ضرایب مسیر شیوه فرزندپروری مقتدر بر منبع کنترل در مدل مورد بررسی، معنیدار است. این یافته‌ها با یافته‌های Maltby و همکاران [20]؛ Hezarian و همکاران [3]؛ Ghasemi-Sinche & Ghasemi [22]؛ Motvally & Khanahmadi [23]؛ Gangi و همکاران [24]؛ مطابقت دارد. در تبیین یافته فوق می‌توان به دیدگاه Rutter استناد نمود که مدعی است: افراد با خصیصه شخصیتی منبع کنترل درونـی بـر ایـن باورند که رویدادها، به رفتار و خصیصه‌های نـسبتا دائمـی آنها بـستگی دارنـد [10].
نتیجه دیگر این پژوهش، این بود که شیوههای فرزندپروری بر آمادگی به اعتیاد نوجوانان اثر مستقیم دارد. ضرایب مسیر شیوه فرزندپروری سهلگیر بر آمادگی به اعتیاد، ضرایب مسیر شیوه فرزندپروری مستبد بر آمادگی به اعتیاد و ضرایب مسیر شیوه فرزندپروری مقتدر بر آمادگی به اعتیاد در مدل مورد بررسی معنیدار شدند. این یافته با یافته‌های Cattelino و همکاران [10]؛ Frank و همکاران [9]؛ Burlaka و همکاران [14]؛ Chou و همکاران [11]؛ هم‌جهت است. در تبیین این نتیجه می‌توان گفت که شـیوه‌های فـرزندپروری یک عـامل تـعیین‌کننده در زمینه آمادگی به اعتیاد نوجوانان است که نقش مهمی در آسیب‌شناسی روانی و رشد فرزندان بازی می‌کند [5]. چون روانشناسان و روانپزشکان دریافته‌اند که ادراک کودکان از این نوع تعاملات بسیار مهم‌تر از تجربه عملی چنین تعاملاتی است. به نحوی که اکثر مشکلات رفتاری کودکان و نوجوانان منعکس کننده شرایط پیچیده بین فردی اعضای خانواده بهویژه والدین است و نقش کلیدی مهمی در آمادگی به اعتیاد نوجوانان ایفاء می‌کند [13].
این پژوهش با توجه به نتیجه بوت استراپ که به ترتیب 088/0، 061/0، 029/0- به دست آمد، نشان داد که بین شیوههای فرزندپروری بر آمادگی به اعتیاد نوجوانان با میانجی‌گری منبع کنترل اثر غیرمستقیم وجود دارد. که در سطح 01/0 معنیدار است. این یافته با یافته‌های Burlakaو همکاران [14]؛ Chou و همکاران [11]؛ Ozgur [17]؛ Mills و همکاران [13]؛ and Fang Liu [15]؛ هم‌خوان است. در تبیین می‌توان گفت که خانواده از عوامل مهم در پیدایش اعتیاد است، چون هر خانواده یک ساختار منحصر به فرد دارد. این ساختارها زمانی شناخته میشود که خانواده در شرایط واقعی قرار گرفته باشد [15].
در جمع‌بندی نتایج می‌توان اظهار داشت که نوجوانان، اعضای ساکن و ثابت جامعه نیستند. این نسل در ارتباط با شرایط تغییر می‌کند. نوجوانان مؤثرترین و پرتحرک‌ترین نیروی تحولی و حرکت کشور هستند. آنان با داشتن نیروی بالای ذخیره شده، نیروی بالقوه هر جامعه‌ای هستند و زمانی که فرصت و فضایی برای شنیدن خواسته‌های آنان ایجاد نشود، راهی جزء گوشه‌گیری و مقابله منفی از جمله ابتلاء به اعتیاد برای خود جستجو نخواهند کرد. از این رو برنامه‌ریزی برای تمام دوران و ساعات آنان و بهره‌گیری از انرژی عظیم آنها امری ضروری است. هر چقدر میزان نظارت منطقی و متعادل والدین (سبک مقتدر) بر نوجوانان بیش‌تر باشد، به همان نسبت ساختار شخصیت مطلوب در آنان شکل یافته و میزان ابتلائشان به رفتارهای اعتیادآمیز کمتر خواهد بود.
نتایج این مطالعه هر چند که نشان داد شیوههای فرزندپروری والدین با میانجی‌گری منبع کنترل در آمادگی به اعتیاد نوجوانان نقش ایفاء می‌کنند، اما از نقش عوامل دیگر آمادگی به اعتیاد نوجوانان نباید غافل ماند. آمادگی به اعتیاد نوجوانان می‌تواند نتیجه تعامل عوامل روانی، زیستی، اجتماعی و فردی باشد. لذا پیشنهاد می‌گردد که دولت، کارگاه‌ها و دوره‌های توانمندسازی والدین در حل تعارضات نوجوانی را با هدف افزایش بهداشت روانی خانواده در سطح کلان و به طور مداوم برگزار نماید. از رسانه‌های اجتماعی و فضای مجازی حاکم بر روابط اجتماعی در خصوص الگوهای ارتباطی والدین با نوجوانان و حل تعارضات آنان با هدف ارتقای مهارتهای ارتباطی مؤثر بهره کافی بهعمل آید.
از محدودیت‌های این مطالعه چون والدین نوجوانان هم به عنوان آزمودنی انتخاب شده بودند، بهدلیل عدم حضور به موقع والد مادر یا پدر روند مطالعه برای جمع‌آوری دادهها را طولانی کرده بود و دیگر اینکه نتایج این مطالعه در شهر ایذه بهدست آمد لذا تعمیم آن به سایر فرهنگ‌ها و محیط‌های جغرافیایی دیگر باید با احتیاط صورت پذیرد. پیشنهاد میشود به منظور افزایش دقت و کارآمدی برنامه‌های پیشگیری و درمانی اعتیاد در پژوهش‌های آتی سهم سایر عوامل و روابط ساختاری با یک‌دیگر در تعیین آمادگی به اعتیاد نوجوانان نیز مورد بررسی قرار گیرد. همچنین به پژوهشگران پیشنهاد می‌گردد که در مطالعات بعدی این مطالعه را به صورت پژوهش آزمایشی در گروه‌های کوچک‌تر و با استفاده از ابزار مصاحبه مورد دقت و بررسی بیش‌تری قرار دهند.
نتیجه‌گیری
برحسب نتایج این پژوهش می‌توان گفت که پیش‌بینی آمادگی به اعتیاد نوجوانان براساس شیوههای فرزندپروری والدین و نقش میانجی منبع کنترل از برازش مناسب مدل برخوردار است. بنابراین می‌توان در تدوین برنامه‌های پیشگیری و درمانی اعتیاد نوجوانان به این متغیرها نیز توجه نمود.
تشکر و قدردانی
این مقاله برگرفته از پایاننامه کارشناسی ارشد روانشناسی نویسنده دوم است. به این وسیله از نوجوانان مقطع دوم متوسطه شهر ایذه که به عنوان آزمودنی در این پژوهش شرکت داشتند و با همکاری صمیمانه والدین آنان اجرای آن امکانپذیر گردید، تشکر و قدردانی میشود.
References
[1] Derakhshani M. Predicting Addiction Based on Family Function and Cohesion and Identity Confusion in Adolescents JCNS 2019; 10(39): 95-106. ]Farsi[
[2] Sadeghi AS. Investigating the causes of relapse in patients referred to welfare-dependent addiction treatment centers, JAR, First Year, Second Issue 2019; 1(2): 36-40. ]Farsi[
[3] Hezarian S, Bakhtiarpour S, Pasha R, Asgari P, Hafezi F. [Causal relationship between health beliefs and family practice and social adjustment and resilience with attitudes toward drugs with a role that determines gender in high school students in Lali city]. Faculty of Humanities, PhD Thesis in Psychology, Islamic Azad University, Ahvaz Branch; 2020. P: 21-3. [Farsi[
[4] Kaplan B, Sadock V. Synopsis of Psychiatry, Updated with DSM-5; 11th edition; copyright 2015. P; 220-21.
[5] Fooladvand K, Borjali A, Hossein Sabet F, Delavar A. The role of depression, family relationships and self-efficacy in predicting addiction readiness in adolescents. MUQ 2016; 10(3): 70-80. ]Farsi[
[6] Nnodc Research. World Drug Report. Retrieved from United Nation Office on Drugs and Crime 2017; 155-60.
[7] Abbasi, A, Sujudi A, Talebi Dalir, M, Ahmadi A. Investigating the social factors affecting the tendency to use drugs) (Case study of Payame Noor University, Rezvanshahr Branch) Quarterly Journal of Counter-Narcotics Studies 2020; 55(10): 91-113. ]Farsi[
[8] World Health Organization. World Drugs report, Switzerland. Retrieved at: https://www.unodc. org/wdr 2017/field/WDR_2017_ presentation_ lauch_version. Pdf.
[9] Frank P, Neef D, Weiffenbach O, Gansicke M, Hautzinger M, Maier, W. Psychiatric comorbidity in risk group of opioid addiction: A comparison between opioid dependent and non-opioid dependent prisoners. Festschrift der Neurologic-Psychiatry 2017; 71(1): 37-44.
[10] Cattelino E, Morelli M, Baiocco R, Chirumbolo A. From external regulation to school
achievement: The mediation of self-efficacy at school. JAPP 2019; 6(10): 127-33.
[11] Chou HL, Chou C, Chen CH. The moderating effects of parenting styles on the relation between the internet attitudes and internet behaviors of high-school students in Taiwan. Computers & Education 2016; 9(4): 204-14.
[12] Zarei A, Makoundi B, Ehteshamzadeh P, Bavi S. [Comparison of the effectiveness of empathy and problem solving skills training on social adjustment, social responsibility, social self-efficacy and psychological security of secondary school male students in Assaluyeh]. Faculty of Humanities, PhD Thesis in Educational Psychology, Islamic Azad University, Ahvaz Branch; 2020. ]Farsi[
[13] Mills RL, Arbeau KA, Lall DK, De Jaeger AE, Inan D. Parenting and child characteristics in the prediction of shame in early and middle childhood. MPQ 2016; 56(4): 500-28.
[14] Burlaka V, Graham-Bermann SA, Delva, J. Family factors and parenting in Ukraine. CAN 2017; 7(2): 154-62.
[15] Baumrind D. The influence of parenting style on adolescent competent and substance use. JEA 1991. P: 59-95.
[16] Shi X, Wang J. Family functioning and Internet addiction among Chinese adolescents: The mediating roles of self-esteem and loneliness. CHB 2017; 7(6): 201-10.
[17] Özgür H. The relationship between Internet parenting styles and Internet usage of children and adolescents. CHB 2016; 60(11): 411-24.
[18] Mahboubi T, Moradi K, Mahboubi K. Investigating the model of parenting styles on new emotions and the potential power of addiction. 3rd International Conference on Psychology, Sociology, Educational Sciences and Social Studies, Shiraz, Kharazmi Higher Institute of Science and Technology; 2017. ]Farsi[
[19] Brannon L, Feist J. Health psychology: An introduction to behavior and health. Belmont, CA: Wadsworth; 2016: p. 82-104.
[20] Maltby J, Day L, Macaskill A. Personality, Individual Differences and Intelligence, Harlow: Pearson Prentice Hall, ISBN 2017. P: 129-36.
[21] Simpson EG, Vannucci A. Family functioning and adolescent internalizing Symptoms: A latent profile analysis. FPSA 2018; 6(4): 136-45.
[22] Ghasemi-Sincheh AG, Ghasemi M. The role of internal control power in preventing and improving addiction. National Conference on Addiction Prevention. Islamic Azad University of Shahinshahr Branch; 2015. ]Farsi[
[23] Motvally MM, khanAhmadi O. Investigation of the relationship between the source of control and dependence among the spouses of addicts. International Conference on New Approaches in Humanities, Malaysia, Leading Institute; 2015. ]Farsi[
[24] Ganji H, Rahnama-Namin M, Sharifi HP. Predicting adolescent addiction based on personality traits and parenting styles in order to provide a model for prevention. JTBCP 2014; 9(33): 47-56. ]Farsi[
[25] Kline G, Honaker J, Joseph A, Scheve K. Analyzing incomplete political science data: an alternative algorithm for multiple imputation. APSR 2001; 9(5): 49-69.
[26] Schumaker RE, Lomax RE. A beginner’s guide to structural equation modeling. London Lawrence Erlbaum Association, Inc 2004. P: 121-3.
[27] Minaei A, Nikzad S. Factor structure and validity of the Persian version of the Baumrind Friendship Practices Questionnaire. QJFR 2017; 13(49): 91-108. ]Farsi[
[28] Rutter JB. Generalized expectancies for the internal versus external control of reinforcement. JPM 1966; 90(1): 1-28.
[29] Nouri V, Saif AA. Relationship between internal-external source of control and type A and B behavioral patterns with suicidal ideation. JPR 1995; 3(4): 26-36. ]Farsi[
[30] Hajihasani M, Shafi Abadi A, Pirsaghi F, Kiyanipour O. Relationship between aggression, assertiveness, depression and addiction potential in female students of Allameh Tabbataba’i. JKRAP 2012; 13(3): 65-74. ]Farsi[.
[2] Sadeghi AS. Investigating the causes of relapse in patients referred to welfare-dependent addiction treatment centers, JAR, First Year, Second Issue 2019; 1(2): 36-40. ]Farsi[
[3] Hezarian S, Bakhtiarpour S, Pasha R, Asgari P, Hafezi F. [Causal relationship between health beliefs and family practice and social adjustment and resilience with attitudes toward drugs with a role that determines gender in high school students in Lali city]. Faculty of Humanities, PhD Thesis in Psychology, Islamic Azad University, Ahvaz Branch; 2020. P: 21-3. [Farsi[
[4] Kaplan B, Sadock V. Synopsis of Psychiatry, Updated with DSM-5; 11th edition; copyright 2015. P; 220-21.
[5] Fooladvand K, Borjali A, Hossein Sabet F, Delavar A. The role of depression, family relationships and self-efficacy in predicting addiction readiness in adolescents. MUQ 2016; 10(3): 70-80. ]Farsi[
[6] Nnodc Research. World Drug Report. Retrieved from United Nation Office on Drugs and Crime 2017; 155-60.
[7] Abbasi, A, Sujudi A, Talebi Dalir, M, Ahmadi A. Investigating the social factors affecting the tendency to use drugs) (Case study of Payame Noor University, Rezvanshahr Branch) Quarterly Journal of Counter-Narcotics Studies 2020; 55(10): 91-113. ]Farsi[
[8] World Health Organization. World Drugs report, Switzerland. Retrieved at: https://www.unodc. org/wdr 2017/field/WDR_2017_ presentation_ lauch_version. Pdf.
[9] Frank P, Neef D, Weiffenbach O, Gansicke M, Hautzinger M, Maier, W. Psychiatric comorbidity in risk group of opioid addiction: A comparison between opioid dependent and non-opioid dependent prisoners. Festschrift der Neurologic-Psychiatry 2017; 71(1): 37-44.
[10] Cattelino E, Morelli M, Baiocco R, Chirumbolo A. From external regulation to school
achievement: The mediation of self-efficacy at school. JAPP 2019; 6(10): 127-33.
[11] Chou HL, Chou C, Chen CH. The moderating effects of parenting styles on the relation between the internet attitudes and internet behaviors of high-school students in Taiwan. Computers & Education 2016; 9(4): 204-14.
[12] Zarei A, Makoundi B, Ehteshamzadeh P, Bavi S. [Comparison of the effectiveness of empathy and problem solving skills training on social adjustment, social responsibility, social self-efficacy and psychological security of secondary school male students in Assaluyeh]. Faculty of Humanities, PhD Thesis in Educational Psychology, Islamic Azad University, Ahvaz Branch; 2020. ]Farsi[
[13] Mills RL, Arbeau KA, Lall DK, De Jaeger AE, Inan D. Parenting and child characteristics in the prediction of shame in early and middle childhood. MPQ 2016; 56(4): 500-28.
[14] Burlaka V, Graham-Bermann SA, Delva, J. Family factors and parenting in Ukraine. CAN 2017; 7(2): 154-62.
[15] Baumrind D. The influence of parenting style on adolescent competent and substance use. JEA 1991. P: 59-95.
[16] Shi X, Wang J. Family functioning and Internet addiction among Chinese adolescents: The mediating roles of self-esteem and loneliness. CHB 2017; 7(6): 201-10.
[17] Özgür H. The relationship between Internet parenting styles and Internet usage of children and adolescents. CHB 2016; 60(11): 411-24.
[18] Mahboubi T, Moradi K, Mahboubi K. Investigating the model of parenting styles on new emotions and the potential power of addiction. 3rd International Conference on Psychology, Sociology, Educational Sciences and Social Studies, Shiraz, Kharazmi Higher Institute of Science and Technology; 2017. ]Farsi[
[19] Brannon L, Feist J. Health psychology: An introduction to behavior and health. Belmont, CA: Wadsworth; 2016: p. 82-104.
[20] Maltby J, Day L, Macaskill A. Personality, Individual Differences and Intelligence, Harlow: Pearson Prentice Hall, ISBN 2017. P: 129-36.
[21] Simpson EG, Vannucci A. Family functioning and adolescent internalizing Symptoms: A latent profile analysis. FPSA 2018; 6(4): 136-45.
[22] Ghasemi-Sincheh AG, Ghasemi M. The role of internal control power in preventing and improving addiction. National Conference on Addiction Prevention. Islamic Azad University of Shahinshahr Branch; 2015. ]Farsi[
[23] Motvally MM, khanAhmadi O. Investigation of the relationship between the source of control and dependence among the spouses of addicts. International Conference on New Approaches in Humanities, Malaysia, Leading Institute; 2015. ]Farsi[
[24] Ganji H, Rahnama-Namin M, Sharifi HP. Predicting adolescent addiction based on personality traits and parenting styles in order to provide a model for prevention. JTBCP 2014; 9(33): 47-56. ]Farsi[
[25] Kline G, Honaker J, Joseph A, Scheve K. Analyzing incomplete political science data: an alternative algorithm for multiple imputation. APSR 2001; 9(5): 49-69.
[26] Schumaker RE, Lomax RE. A beginner’s guide to structural equation modeling. London Lawrence Erlbaum Association, Inc 2004. P: 121-3.
[27] Minaei A, Nikzad S. Factor structure and validity of the Persian version of the Baumrind Friendship Practices Questionnaire. QJFR 2017; 13(49): 91-108. ]Farsi[
[28] Rutter JB. Generalized expectancies for the internal versus external control of reinforcement. JPM 1966; 90(1): 1-28.
[29] Nouri V, Saif AA. Relationship between internal-external source of control and type A and B behavioral patterns with suicidal ideation. JPR 1995; 3(4): 26-36. ]Farsi[
[30] Hajihasani M, Shafi Abadi A, Pirsaghi F, Kiyanipour O. Relationship between aggression, assertiveness, depression and addiction potential in female students of Allameh Tabbataba’i. JKRAP 2012; 13(3): 65-74. ]Farsi[.
Predicting Adolescent Addiction Readiness Based on Parenting Styles and the Mediating Role of the Locus of Control: a Descriptive Study
A. Gatezadeh,[3]M.R. Molaei Rad[4]
Received:19/12/2020 Sent for Revision: 04/01/21 Received Revised Manuscript:01/03/21 Accepted:03/03/21
Background and Objectives: Parenting styles play an important role in raising children. These methods can play an important role in preventing or developing addiction in children. The aim of this study was to predict adolescent addiction readiness based on parenting styles and the mediating role of the locus of control.
Materials and Methods: The method of this research is descriptive and structural equation modeling. The statistical population of this study included all adolescent boys in the second year of high school, along with their parents in Izeh in the academic year 2018-19. From the mentioned population, 300 people were selected by cluster random sampling. In this study, students completed the Rutter Control Source Questionnaire and the Addiction Readiness Questionnaire and their parents also completed the Baumrind Parenting Styles Questionnaire. Data analysis was performed by path analysis method.
Results: In this study, the results of path analysis indicated the fit of the hypothetical research model. Data analysis showed that the path coefficients of easy parenting style on addiction readiness (β=0.301, p<0.001), the path coefficients of authoritarian parenting style on addiction readiness (β=0.310, p<0.001) and the path coefficients of authoritative parenting style on addiction readiness (β=-0.398, p<0.001) are significant in the model under study. Moreover, the locus of control plays a mediating role in the relationships between adolescent addiction readiness and parenting styles.
Conclusion: According to the results, the variables of parenting styles and locus of control can be used to explain the readiness of adolescents for addiction. Therefore, it is suggested that the results of this study be used in designing educational and treatment programs for adolescents’ addiction.
Key words: Addiction readiness, Parenting Styles, Locus of control, Adolescents, Izeh
Funding: This study did not have any funds.
Conflict of interest: None declared.
Ethical approval: The Research Committee of Azad University of Izeh approved the study (15320706962033).
How to cite this article: Gatezadeh A, Molaei Rad MR. Predicting Adolescent Addiction Readiness Based on Parental Parenting Styles and the Mediating Role of the Locus of Control. J Rafsanjan Univ Med Sci 2021; 19 (12): 1261-76. [Farsi]
تلفن: 33330289-061، دورنگار: 36742424-061 پست الکترونیکی: psycho9916@gmail.com
ORCID: 0000-0003-2559-6587
(Corresponding Author), Tel: (061) 33330289, Fax: (061) 36742424 Email: psycho9916@gmail.com
[4]. Department of Psychology, Izeh Branch, Islamic Azad University, Izeh, Iran, ORCID: 0000-0001-5214-1735
نوع مطالعه: پژوهشي |
موضوع مقاله:
روانپزشكي
دریافت: 1399/9/16 | پذیرش: 1399/12/13 | انتشار: 1399/12/30
دریافت: 1399/9/16 | پذیرش: 1399/12/13 | انتشار: 1399/12/30
ارسال پیام به نویسنده مسئول
| بازنشر اطلاعات | |
 |
این مقاله تحت شرایط Creative Commons Attribution-NonCommercial 4.0 International License قابل بازنشر است. |
