جلد 20، شماره 7 - ( 7-1400 )
جلد 20 شماره 7 صفحات 800-783 |
برگشت به فهرست نسخه ها
Download citation:
BibTeX | RIS | EndNote | Medlars | ProCite | Reference Manager | RefWorks
Send citation to:
BibTeX | RIS | EndNote | Medlars | ProCite | Reference Manager | RefWorks
Send citation to:
Alihossien Maslak L, Kiani G. The Effect of Teaching Cognitive Emotion Regulation Strategy on the Tendency to Addiction and Impulsivity in the Children of Addicts in Zanjan:
A Randomized Educational Trial Study. JRUMS 2021; 20 (7) :783-800
URL: http://journal.rums.ac.ir/article-1-5960-fa.html
URL: http://journal.rums.ac.ir/article-1-5960-fa.html
علی حسین مسلک لیلا، کیانی قمر. تأثیر آموزش راهبرد تنظیم شناختی هیجان بر گرایش به اعتیاد و تکانش‌گری در فرزندان دارای پدر معتاد در شهر زنجان: یک مطالعه کارآزمایی آموزشی تصادفی شده. مجله دانشگاه علوم پزشکی رفسنجان. 1400; 20 (7) :783-800
گروه روانشناسی، دانشکده علوم انسانی وهنر، واحد زنجان
متن کامل [PDF 392 kb]
(952 دریافت)
| چکیده (HTML) (1972 مشاهده)
جدول 1- خلاصه محتوای جلسات آموزش تنظیم شناختی هیجان مبتنی بر مدل گراس بر تکانش‌گری و گرایش به اعتیاد در نوجوانان شهر زنجان در سال 1396 [11]
شکل 1- نمودار کانسورت مطالعه
جدول 2- ویژگیهای جمعیت شناختی نوجوانان مورد مطالعه شهر زنجان در سال 1396(24=n)
فراوانی و درصد برای متغیرهای جنسیت، میانگین و انحراف استاندارد برای سن، 5 0/0 P<به عنوان سطح معنیدار
جدول 3- مقایسه میانگین نمره و انحراف معیار شاخص توصیفی تکانش‌گری و گرایش به اعتیاد نوجوانان شهر زنجان در سال 1396 در دو گروه قبل و بعداز مداخله (24=n)
- میانگین± انحراف استاندارد
جدول 4- نتایج تحلیل کواریانس جهت بررسی تأثیر آموزش تنظیم شناختی هیجان بر تکانش‌گری و گرایش به اعتیاد نوجوانان شهر زنجان در سال 1396 (24=n)
تحلیل کوواریانس یک متغیره، 05/0>p به عنوان اختلاف معنیدار
جدول 5- نتایج آزمون Bonferroni برای مقایسه جفتی میانگین تکانش‌گری و گرایش به اعتیاد نوجوانان شهر زنجان در سال 1396(24=n)
آزمون تعقیبی Bonferroni برای مقایسه جفتی میانگین
بحث
پژوهش حاضر با هدف تعیین تأثیر آموزش تنظیم شناختی هیجان بر تکانش‌گری و گرایش به اعتیاد در فرزندان معتادان شهر زنجان انجام شد. نتایج تحلیل کواریانس نشان داد که آموزش تنظیم شناختی هیجان بر نمره کلی گرایش به اعتیاد و ابعاد گرایش فردی به اعتیاد و گرایش محیطی به اعتیاد تأثیر معنی‌داری داشته است، اما بر گرایش اجتماعی به اعتیاد تأثیر معنی‌داری نداشته است. این نتایج با یافتههای مطالعات مطالعات Karami و همکاران [28]، Kazemi و همکاران [29]، Dargahi و همکاران [30]، Hatamian & Nouri [31] و Bahrebar و همکاران [32] که اثر بخشی آموزش راهبردهای تنظیم هیجان را بر متغیرهای روان شناختی در نوجوانان مانند سازگاری، کنترل خشم و بهزیستی مورد تأیید قرار دادهاند، نزدیک میباشد.
در تبیین تأثیر آموزش تنظیم هیجان بر گرایش به اعتیاد میتوان گفت اعتیاد به مواد مخدر، نوعی بیماری روانی است که با اختلالات انگیزشی شدید و از دست دادن تسلط رفتاری توام است. تنظیم هیجان در برگیرنده فرآیندهای درونی و بیرونی است که مسئول نظارت، ارزیابی و تعدیل واکنشهای هیجانی، به‌خصوص اشکال شدید و زودگذر برای نیل به اهداف فردی هستند راهبردهای منفی تنظیم هیجانی در افراد معتاد بر اثر مهارت‌های پائین هیجانی و ناتوانی در حل مسائل است و به نظر می‌آید که افراد معتاد توانایی ضعیفی در کنترل هیجانات و برخورد با مسائل و تصمیم‌گیری مناسب دارند. در واقع میتوان این گونه تبیین کرد که این افراد دارای رشد ناکافی در عواطف و مدیریت مناسب در هیجانات و رفتار هستند و هنگامی‌که در شروع مصرف مواد تحت فشار دوستان، همسالان و غیره قرار میگیرند، توانایی لازم برای بازداری از مصرف دوباره را ندارند و کنترل ضعیف بر هیجانات آن‌ها، ریسک شروع مصرف مواد و آغاز چرخه رفتار اعتیادی را افزایش میدهد. تنظیم هیجان شامل همه راهبردهای آگاهانه و غیرآگاهانه میشود که برای افزایش، حفظ وکاهش مؤلفه‌های هیجانی، رفتاری وشناختی یک پاسخ هیجانی به کار برده میشود. تنظیم شناختی هیجان روش‌هایی را شامل میشود که افراد به کار می‌برند و به وسیله آن روی این که کدام هیجان را در چه زمانی داشته باشند و چگونه ان را بیان کنند، تأثیر می‌گذارد. بنابراین تنظیم شناختی هیجان، یک اصل اساسی در شروع، ارزیابی وسازماندهی رفتار سازگارانه و هم‌چنین جلوگیری از هیجآن‌های منفی و رفتارهای ناسازگارانه میباشد. مفهوم تنظیم شناختی هیجان، مفهومی بسیار گسترده و فرآیندهای نظم جویی بی شماری را در بر می‌گیرد و میتواند علاوه بر فرآیندهای هوشیار و ناهوشیار شناختی، حیطه وسیعی از فرآیندهای جسمی، اجتماعی و رفتاری را هم شامل شود [40].
نتیجه دیگر خاکی از آن بود که آموزش تنظیم هیجان بر تکانش‌گری و ابعاد آن شامل بیبرنامهگی، تکانش‌گری حرکتی و تکانش‌گری شناختی تأثیر معنی‌داری داشته است. این نتایج با یافتههای مطالعات Nourali و همکاران [25]، Azami و همکاران [26]، Karami و همکاران [28]، Kazemi و همکاران [29]، Dargahi و همکاران [30]، Hatamian & Nouri [31] و Bahrebar و همکاران [32] که اثر بخشی آموزش راهبردهای تنظیم هیجان را بر متغیرهای روان شناختی در نوجوانان مانند سازگاری، کنترل خشم و بهزیستی مورد تأیید قرار دادهاند، نزدیک میباشد. در تبیین تأثیر آموزش تنظیم هیجان بر تکانش‌گری میتوان گفت که افراد وابسـته به مواد با قرار گرفتن در موقعیت‌های مختلف به احتمال بیش‌تری به صـــورت تکانشـــی عمل میکنند و مصـــرف مواد هم بر میزان تکـانشـــی بودن آن‌هـا می‌افزایـد، در نتیجـه این افراد کم‌تر بر هیجـانـات خود کنترل دارنـد، لـذا آموزش تنظیم هیجان به این افراد میتواند نقش مؤثری در کنترل و بازداری تکانه در این افراد ایفاء کند و این موضــوع در این پژوهش مورد تأیید قرار گرفته است. امروزه تکانش‌گری به صورت یک بعد شناختی، مفهوم پردازی میشود؛ به این معنا که تکانشــگری، با عدم بازداری شــناختی و روند تصــمیم‌گیری کند و ناقص در افراد همراه اسـت. مشخص شده است که تکانش‌گری یکی از وجه مشـخصه های انواع اعتیاد است، بـه گونـه‌ای کـه عـده ای از افراد در تمامی موقعیت‌ها به صـــورت تکانشـــی عمل میکنند (وابسـته به صـفت) در حالی که عده‌ای دیگر در موقعیت‌های بخصـوص به این شـیوه عمل می‌نمایند همانند مواجه شــدن با نشــانه‌های ایجاد کننده ولع مصــرف (وابســته به موقعیت). یکی از عوامل مهم و مؤثر در سـوء مصـرف کنندگان مواد، واکنش پذیری است. واکنش پذیری بالا منجر بـه اســـتفاده از راهبردهای تنظیم هیجان منفی شـــده و در نتیجه اســـتفاده از مواد مخدر را افزایش می‌دهـد. افرادی کـه نمی‌تواننـد برانگیختگی هـای خود را کنترل کننـد، احتمالاً در معرض خطر ســوء مصــرف مواد بیش‌تری هســتند [41]. تکانشــگری از خصــوصــیات شــخصــیتی افرادی اســت که واکنش پذیری بالایی در برابر رویدادهای زندگی از خود نشــان می‌دهند. در پژوهش های مختلف نقش تکانشــگری در سوءمصرف مواد نشان داده شده است. توانایی مدیریت هیجان ها باعث می‌شـــود که فرد در موقعیت‌هایی که خطر مصـــرف مواد بالاسـت، از راهبردهای مقابله‌ای مناسـب استفاده کند. اصولاً افراد دارای تنظیم هیجانی بالا در پیش بینی خواســته‌های دیگران توانایی بیش‌تری دارند و فشــارهای ناخواســته دیگران را درک و هیجـان‌هـای خود را بهتر مهار میکنند و در نتیجه در برابر مصـــرف مواد مقاومت بیش‌تری نشان می‌دهند [42]. آموزش تنظیم شناختی و هیجانی در بعد شناختی و تکانش‌گری کل مؤثر نمی‌باشد، زیرا افراد دارای سوءمصرف مواد با عدم شناخت صحیح از عواطف و احساسات خویش توانایی اتخاذ رفتارهای صحیح، منطقی و مبتنی بر واقعیت را از دست می‌دهند، از سوی دیگر این افراد در به کار بردن درست هیجان‌ها نیز مشکل دارند و این افراد در توجه به اطلاعات هیجانی، ادراک صحیح آن‌ها، پردازش درست و مدیریت مطلوب هیجان ها در بطن روابط بین فردی نیز با دشواری‌هایی مواجه هستند. این دشواری ها باعث میشود که فرد در رویارویی با موقعیت‌های تنیدگی زای زندگی توانایی حل مسئله، تصمیم گیری و انتخاب رفتار صحیح را از دست داده و به سوی رفتارهای سازش نایافته کشیده شوند.
حجم نمونه کم از محدودیتهای این پژوهش بود. این پژوهش در شهر زنجان انجام شد، لذا تعمیم یافتهها با احتیاط انجام شود. این پژوهش در شهر زنجان انجام گرفته است، لذا پیشنهاد میشود که در شهرها و فرهنگهای دیگر پژوهشهای مشابه پژوهش حاضر انجام گردد. مقایسه آموزش تنظیم شناختی هیجان با سایر درمآن‌ها برکاهش تکانش‌گری و گرایش به اعتیاد در فرزندان معتادان میتواند نتایج مطلوب‌تری را به همراه داشته باشد. با توجه به اینکه استفاده از مرحله پیگیری میتواند به ارزیابی بهتر نتایج درمانی بیانجامد، لذا پیشنهاد میشود در مطالعات مشابه مرحله پیگیری انجام گردد.
نتیجهگیری
به طور کلی نتایج پژوهش حاضر نشان داد که آموزش تنظیم هیجان بر کاهش تکانش‌گری و گرایش به اعتیاد در فرزندان معتادان مؤثر بوده است. در نتیجه این مداخله میتواند در برنامههای کاهش تکانش‌گری و گرایش به اعتیاد توسط روانپزشکان و روانشناسان بالینی استفاده شود. نتایج حاکی از آن بود که آموزش راهبردهای تنظیم هیجان بر کاهش تکانش‌گری در مقایسه با کاهش آمادگی به اعتیاد مؤثرتر بوده است، بر این اساس توصیه میشود این برنامه در کاهش تکانش‌گری مورد توجه بیش‌تری قرار بگیرد.
تشکر و قدردانی
مقاله حاضر بر گرفته از پایانامه کارشناسی ارشد روان شناسی بالینی داﻧﺸﮕﺎه آزاد اﺳﻼﻣﯽ واحد زنجان است. نویسندگان بر خود لازم میدانند از نوجوانان و خانوادههای آن‌ها که به عنوان آزمودنی در این پژوهش شرکت کردند و با همکاری صمیمانه آن‌ها اجرای پژوهش امکان پذیر گردید، تقدیر و تشکر نمایند.
[1] -کارشناس ارشد روان شناسی بالینی، گروه روانشناسی، واحد زنجان، دانشگاه آزاد اسلامی، زنجان، ایران
متن کامل: (1819 مشاهده)
مقاله پژوهشی
مجله دانشگاه علوم پزشکی رفسنجان
دوره 20، مهر 1400، 800-783
تأثیر آموزش راهبرد تنظیم شناختی هیجان بر گرایش به اعتیاد و تکانش‌گری در فرزندان دارای پدر معتاد در شهر زنجان: یک مطالعه کارآزمایی آموزشی تصادفی شده
لیلا علی حسین مسلک[1]، قمر کیانی[2]
دریافت مقاله: 7/2/00 ارسال مقاله به نویسنده جهت اصلاح: 1/3/00 دریافت اصلاحیه از نویسنده: 19/4/00 پذیرش مقاله: 28/4/00
چکیده
زمینه و هدف: رفتارهای تکانشی و اعتیاد که از جمله عنوان رفتارهای پرخطر محسوب میشوند، دربرگیرنده طیف گسترده‌ای از رفتارهای رشد نایافته، لذت‌جویانه و عموماً همراه با درجات خطر بالا هستند. پژوهش حاضر با هدف تعیین تأثیر آموزش تنظیم شناختی هیجان بر تکانش‌گری و گرایش به اعتیاد در فرزندان دارای پدر معتاد شهر زنجان انجام شد.
مواد و روشها: این مطالعه از نوع کارآزمایی آموزشی تصادفی شده همراه با پیش آزمون-پس آزمون بود. از بین نوجوانان شهر زنجان که پدران آن‌ها به یکی از انواع مواد مخدر اعتیاد داشتند، 24 نفر انتخاب و به‌صورت تصادفی (قرعه‌کشی) در گروه آزمایش و کنترل قرار گرفتند. گروه آزمایش آموزش تنظیم شناختی هیجان را طی 10 جلسه دریافت کرد. برای جمع‌آوری دادهها از مقیاس آمادگی به اعتیاد Weed و همکاران و مقیاس تکانش‌گری Barrett و همکاران استفاده شد. دادهها با استفاد از تحلیل کوواریانس چندمتغیره و تحلیل کوواریانس یکمتغیره تجزیه و تحلیل شدند.
یافتهها: یافتهها نشان داد که آموزش تنظیم شناختی هیجان بر نمره کلی گرایش به اعتیاد و ابعاد گرایش فردی به اعتیاد و گرایش محیطی به اعتیاد تأثیر معنی‌داری داشته است (001/0>p)، اما بر گرایش اجتماعی به اعتیاد تأثیر معنی‌داری نداشته است (05/0<p). هم‌چنین آموزش تنظیم هیجان بر تکانش‌گری و ابعاد آن شامل بیبرنامهگی، تکانش‌گری حرکتی و تکانش‌گری شناختی تأثیر معنی‌داری داشته است (001/0>p).
نتیجهگیری: بر اساس یافتههای پژوهش حاضر، استفاده از آموزش تنظیم شناختی هیجان به عنوان یک مداخله روان‌شناختی مؤثر به منظور بهبود خود کنترلی، تکانش‌گری و کاهش گرایش به اعتیاد، به نوجوانان پیشنهاد میشود.
واژههای کلیدی: آموزش، تنظیم شناختی هیجان، گرایش به اعتیاد، تکانش‌گری، فرزندان معتادان
مجله دانشگاه علوم پزشکی رفسنجان
دوره 20، مهر 1400، 800-783
تأثیر آموزش راهبرد تنظیم شناختی هیجان بر گرایش به اعتیاد و تکانش‌گری در فرزندان دارای پدر معتاد در شهر زنجان: یک مطالعه کارآزمایی آموزشی تصادفی شده
لیلا علی حسین مسلک[1]، قمر کیانی[2]
دریافت مقاله: 7/2/00 ارسال مقاله به نویسنده جهت اصلاح: 1/3/00 دریافت اصلاحیه از نویسنده: 19/4/00 پذیرش مقاله: 28/4/00
چکیده
زمینه و هدف: رفتارهای تکانشی و اعتیاد که از جمله عنوان رفتارهای پرخطر محسوب میشوند، دربرگیرنده طیف گسترده‌ای از رفتارهای رشد نایافته، لذت‌جویانه و عموماً همراه با درجات خطر بالا هستند. پژوهش حاضر با هدف تعیین تأثیر آموزش تنظیم شناختی هیجان بر تکانش‌گری و گرایش به اعتیاد در فرزندان دارای پدر معتاد شهر زنجان انجام شد.
مواد و روشها: این مطالعه از نوع کارآزمایی آموزشی تصادفی شده همراه با پیش آزمون-پس آزمون بود. از بین نوجوانان شهر زنجان که پدران آن‌ها به یکی از انواع مواد مخدر اعتیاد داشتند، 24 نفر انتخاب و به‌صورت تصادفی (قرعه‌کشی) در گروه آزمایش و کنترل قرار گرفتند. گروه آزمایش آموزش تنظیم شناختی هیجان را طی 10 جلسه دریافت کرد. برای جمع‌آوری دادهها از مقیاس آمادگی به اعتیاد Weed و همکاران و مقیاس تکانش‌گری Barrett و همکاران استفاده شد. دادهها با استفاد از تحلیل کوواریانس چندمتغیره و تحلیل کوواریانس یکمتغیره تجزیه و تحلیل شدند.
یافتهها: یافتهها نشان داد که آموزش تنظیم شناختی هیجان بر نمره کلی گرایش به اعتیاد و ابعاد گرایش فردی به اعتیاد و گرایش محیطی به اعتیاد تأثیر معنی‌داری داشته است (001/0>p)، اما بر گرایش اجتماعی به اعتیاد تأثیر معنی‌داری نداشته است (05/0<p). هم‌چنین آموزش تنظیم هیجان بر تکانش‌گری و ابعاد آن شامل بیبرنامهگی، تکانش‌گری حرکتی و تکانش‌گری شناختی تأثیر معنی‌داری داشته است (001/0>p).
نتیجهگیری: بر اساس یافتههای پژوهش حاضر، استفاده از آموزش تنظیم شناختی هیجان به عنوان یک مداخله روان‌شناختی مؤثر به منظور بهبود خود کنترلی، تکانش‌گری و کاهش گرایش به اعتیاد، به نوجوانان پیشنهاد میشود.
واژههای کلیدی: آموزش، تنظیم شناختی هیجان، گرایش به اعتیاد، تکانش‌گری، فرزندان معتادان
مقدمه
اعتیاد (Addiction) از جمله آسیبهای دنیای امروز است که سلامت انسان را تهدید میکند و زمینه‌ساز افول بسیاری از ارزش‌های اخلاقی بوده و بهداشت عمومی جامعه را به مخاطره می‌اندازد [2-1]. دوره نوجوانی (Adolescence)، دوره‌ای حساس از رشد است که به شکل رفتارهای سوء مصرف مواد، سیگار و سایر موارد نشان داده میشود [4-3]. سو استفاده مواد از چالش انگیزترین بحث‌ها در حوزه سلامت و روان پزشکی است که هزینه زیادی بر جامعه تحمیل میکند [5]. با آن که عوامل ژنتیکی نقش مهمی در مبتلا شدن به بیماری اعتیاد ایفاء میکنند، اما فرزند یک معتاد قاعدتاً الگوهای عاطفی، روانی و رفتاری والدین خود را در زندگی دنبال میکند و به همین دلیل احتمال معتاد شدن وی نیز بیش‌تر از سایر افراد است [6].
تکانش‌گری (impulsivity) یعنی اینکه فرد کنترل رفتارها، احساسات و غرایز خود را با وجود تمایل و برانگیختگی برای عمل نداشته باشد. یک فرد با تکانش‌گری بالا، زمانی را صرف فکر کردن به انتخابها و نتایج احتمالی نمیکند و لذا انتخاب بهینهای را نمیتواند داشته باشد [7]. تکانش‌گری هسته اصلی بسیاری از آسیبهای اجتماعی مانند سوء مصرف مواد، قماربازی مرضی، اختلالهای شخصیت، بی‌بند و باری جنسی و بزه‌کاری است. برخی تعاریف تکانش‌گری شامل «رفتار بدون تفکر کافی»، «عمل غریزه بدون توسل به ایگو»، و «عمل سریع ذهن بدون دوراندیشی و قضاوت هوشیار میباشد [10-8].
یکی از مداخلههای مورد استفاده در کاهش گرایش به اعتیاد و تکانش‌گری آموزش راهبردهای تنظیم شناختی هیجانی (strategies of cognitive emotion regulation) است. تنظیم هیجان به عنوان یک فرآیند مهم در پژوهش، درمان و آسیب شناسی روانی و برخی حالت‌های پاتولوژیک جسمانی میباشد و به اعمالی اطلاق میشوند که به منظور تغییر یا تعدیل تجربه هیجانی، ابراز هیجانی و شدت و یا نوع تجارب هیجانی به کار میروند [12-11]. تنظیم هیجانی شامل گسترهای از راهبردهای شناختی و رفتاری هوشیار و ناهوشیار است که جهت کاهش، حفظ یا افزایش یک هیجان فعالیت میکنند [13]. مدل تنظیم شناختی هیجان یکی از مهم‌ترین مدل‌های کنترل هیجان است که به کمک راهبردها و فرآیندهای شناختی انجام میشود. فرآیندهای شناختی به افراد کمک میکنند تا هیجآن‌های خود را تنظیم نمایند [14]. تنظیم شناختی هیجان به تمامی‌سبکهای شناختی اطلاق میشود که افراد از آن برای افزایش، کاهش یا حفظ تجارب هیجانی استفاده میکنند. راهبردهای تنظیم شناختی هیجان به طورکلی به دو طبقه راهبردهای مثبت تنظیم شناختی هیجان و راهبردهای منفی تنظیم شناختی هیجان تقسیم میشود [15]. راهبردهای مثبت شامل پذیرش، توجه مجدد به برنامه ریزی، توجه مجددمثبت، ارزیابی مجدد مثبت و اتخاذ دیدگاه میباشند که راهبردهای سازگاردر مقابله با رویدادهای تنش‌زا هستند و منجر به بهبود عزت نفس، صلاحیت‌های اجتماعی و غیره میشوند. در مقابل راهبردهای منفی شامل سرزنش خود، سرزنش دیگران، نشخوار ذهنی و فاجعه‌آمیز پنداری میباشد که راهبردهای ناسازگار در مقابله با رویدادهای تنش زا هستند و منجر به استرس، افسردگی، سایر آسیبهای روانی و غیره میشوند [18-16].
تنظیم هیجان به فرآیندهایی اشاره دارد که فرد از طریق آن مشخص میکند چه هیجانی، در چه زمانی و چگونه تجربه شود [19]. مشکل در تنظیم هیجان دلیل بسیاری از مشکلات روانی و زمینه ساز اختلالهای درون ریزی مانند افسردگی، اضطراب، انزوای اجتماعی و اختلالهای برون‌ریزی مانند رفتارهای پرخاش‌گرانه و بزه‌کاری است [21-20]، زیرا عملکردهای مختلف روانی، شناختی، فیزیولوژیک و رفتاری انسان به تنظیم هیجان وابسته هستند و تنظیم هیجان مطلوب باعث تعدیل ارزش‌یابیها و واکنشهای ذهنی فرد است، به‌صورتی که منجر به واکنشهای مناسب در ابعاد شناختی، انگیزشی و رفتاری میشود [22]. بررسیها نشان میدهد که تنظیم هیجان مطلوب میتواند در کاهش اضطراب و افسردگی مؤثر باشد [23]. ناتوانی در تنظیم شناختی هیجانات یکی از مشکلات افراد سوء مصرف کننده مواد مخدر است و این مسأله منجر به شکست در مدیریت حالات عاطفی و هیجانی افراد سوء مصرف کننده مواد میشود. بنابراین، بررسی این متغیر میتواند در رفتارهای بین فردی مصرف کنندگان مواد، نقش مؤثر داشته باشد. واکنش پذیری و راهبردهای تنظیم هیجان منفی، احتمال سوء مصرف مواد را بالا می‌برد. هم‌چنین افرادی که نمیتوانند برانگیختگی‌های خود را در جهت مثبت کنترل کنند احتمالاً در معرض خطر سوء مصرف مواد بیش‌تری قرار میگیرند [24].
در پژوهشهای منتشر شده تأثیر آموزش تنظیم هیجان بر سازگاری و بهزیستی روان شناختی [25]، کاهش خشم در افراد وابسته به مواد مخدر [26]، کاهش نشخوار فکری و اضطراب اجتماعی دانش‌آموزان [27]، افزایش سازگاری عاطفی و اجتماعی [28]، کاهش اضطراب و خشم دانش آموزان [29]، افزایش بهزیستی هیجانی [30]، افزایش رفتار ایمنی [31] و کیفیت زندگی نوجوانان در معرض خطر سوء مصرف مواد [32] مورد تأیید قرار گرفته است، اما در این پژوهشها فرزندان افراد معتاد مورد توجه نبودهاند.
مسأله سوءمصرف مواد و تکانش‌گری در میان نوجوانان به دلیل حساسیت این دوره از زندگی و نقش آن در زندگی آینده افراد، اهمیت خاصی دارد. نتایج اغلب پژوهشها در سطح کشورهای مختلف حاکی از آن است که میزان مصرف مواد در جوامع مختلف به ویژه در میان نوجوانان و جوانان در حال افزایش است. سوء مصرف مواد در میان جوانان مشکلاتی نظیر خطر آسیب و مرگ از طریق خشونت بین فردی، تصادفات جاده‌ای، رفتارهای پرخطر جنسی، ابتلاء به بیماری‌هایی چون ایدز و مشکلات تحصیلی را افزایش میدهد [33]. بنا بر تمهیدات یاد شده پژوهش حاضر با هدف تعیین تأثیر آموزش تنظیم هیجان بر گرایش به اعتیاد و تکانش‌گری انجام شد.
مواد و روشها
پژوهش حاضر از نظر هدف کاربردی و از نظر روش انجام، کارآزمایی آموزشی تصادفی شده (Randomized educational trial) همراه با پیش آزمون-پس آزمون بود. تمامی نوجوانان 18-12 سال شهر زنجان در سال 1396 که پدران آن‌ها به یکی از انواع مواد مخدر اعتیاد داشتند، جامعه آماری پژوهش حاضر را تشکیل دادند. این مطالعه دارای کد اخلاق از دانشگاه آزاد اسلامی واحد زنجان به شماره ثبتی IR.IAUZ.REC.1396.61 میباشد.
پژوهش حاضر دارای یک متغیر مستقل شامل آموزش تنظیم شناختی هیجان و دو متغیر وابسته شامل تکانش‌گری و گرایش به اعتیاد و دارای یک گروه آزمایش و یک گروه کنترل بود.
حجم نمونه مطالعه حاضر با مراجعه به جدول Cohen برای تعیین حجم نمونه در مطالعات آزمایشی ]34[در سطح اطمینان 95 درصد، حجم اثر 70/0 و توان آزمون 91/0 برای هر گروه 12 نفر تعیین شد و به روش هدفمند انتخاب شد. برای اجرای پژوهش پس از اخذ معرفی نامه از دانشگاه آزاد زنجان و کسب مجوزهای لازم از معاونت پژوهشی و حراست دانشگاه علوم پزشکی زنجان و ستاد مبارزه با مواد مخدر، با مراجعه به مراکز درمان سوء مصرف مواد وکمپهای ترک اعتیاد در داخل وخارج شهر و مراکز بهزیستی استان، ابتدا فهرستی از افرادی که تحت درمان اعتیاد قرار داشتند و دارای فرزند دختر یا پسر 12 تا 18 ساله بودند تهیه گردید. پس از دیدار با خانوادهها و کسب اجازه برای حضور فرزندانشان، پرسشنامههای پژوهش بین فرزندان، توزیع شد و از بین آنان به طور تصادفی 24 نفر (شامل 12 دختر و 12 پسر) که در گرایش به اعتیاد و تکانش‌گری نمره بالا داشتند، انتخاب، و در دو گروه کنترل (6 دختر و 6 پسر) و آزمایش (6 دختر و 6 پسر) به روش تقسیم تصادفی (قرعه کشی) و به نسبت مساوی (هر گروه 12 نفر) جایگزین شدند.
ملاکهای ورود به پژوهش عبارت بودند از: 1- تمایل به شرکت در پژوهش، 2- دامنه سنی 18-12 سال. ملاکهای خروج از پژوهش نیز عبارت بودند از: 1- نقص در تکمیل پرسشنامهها. بعد از انتخاب نمونه به اعضای گروه آزمایش، آموزش تنظیم شناختی هیجان ارائه شد و این در حالی بود که به اعضای گروه کنترل هیچ مداخله و درمانی ارائه نشد. در این پژوهش ملاحظات اخلاقی شامل رعایت صداقت و امانت داری علمی، رضایت آگاهانه برای شرکت در پژوهش، رعایت حق بینام بودن مقیاسها و ناشناس ماندن آزمودنیها و محرمانه نگه داشتن اطلاعات آن‌ها مورد توجه قرار گرفته است. برای اندازهگیری گرایش به اعتیاد و تکانش‌گری به ترتیب از مقیاس گرایش به اعتیاد Weed [35] و مقیاس تکانش‌گری بارت Barrett Impulsivity Scale (BIS-11)) [36] استفاده شد.
مقیاس آمادگی به اعتیاد توسط وید وهمکاران [35] ساخته شد وتلاشهایی در جهت تعیین روایی آن در کشور ایران صورت گرفته است. مقیاس ایرانی آمادگی به اعتیاد است که با توجه به شرایط روانی- اجتماعی جامعه ایرانی توسط Noami Zargar, Najjarian ساخته شد [37]. از دوعامل تشکیل شده و دارای 36 ماده به اضافه 5 گویه دروغ سنج (شامل گویههای 6، 12، 15، 21، 33) میباشد. نمره گذاری هر گویه بر روی یک پیوستار از صفر (کاملاً مخالفم) تا 3 (کاملاًموافقم) است. این شیوه نمره گذاری در سؤالات 6، 12، 15، 21 و 33 معکوس میباشد. برای به دست آوردن امتیاز کلی مقیاس باید مجموع امتیازات تک تک سؤالات (به غیر از مقیاس دروغ سنج) را با هم جمع نمود. این نمره دامنهای از 0 تا 108 دارد. نمرات بالاتر به منزله آمادگی بیش‌تر فرد پاسخ دهنده برای اعتیاد میباشند و برعکس. این مقیاس ترکیبی از دو عامل آمادگی فعال و آمادگی منفعل میباشد. آمادگی فعال مربوط به رفتارهای ضد اجتماعی، میل به مصرف مواد، نگرش مثبت به مواد، افسردگی و هیجان خواهی میباشد و در عامل دوم (آمادگی منفعل) بیش‌ترین گویهها مربوط به عدم ابراز وجود و افسردگی است. حداقل نمره در این پرسشنامه 16 و حداکثر 80 است. در پژوهش Noami Zargar, Najjarian (1387) جهت محاسبه روایی این مقیاس از دو روش استفاده شد. در روایی ملاکی، پرسشنامه آمادگی به اعتیاد دو گروه معتاد و غیر معتاد را به خوبی از یک‌دیگر تمیز داد. روایی سازه مقیاس از طریق همبسته کردن آن با مقیاس 25 ماده‌ای فهرست بالینی علائم بالینی 45/0 محاسبه شده است که معنادار است. اعتبار مقیاس با روش آلفای کرونباخ 90/0 محاسبه شد که در حد مطلوب میباشد [37]. پایایی پرسشنامه آمادگی به اعتیاد با روش آلفای کرونباخ در پژوهش حاضر 83/0 محاسبه گردید.
مقیاس تکانش‌گری بارت (BIS11) توسط Baret ساخته شده [36] و دارای سه خرده مقیاس بیبرنامهگی (فقدان آینده نگری)، تکانش‌گری حرکتی (عمل کردن بدون فکر) و تکانش‌گری شناختی (تصمیم گیریهای شناختی سریع) است. این مقیاس شامل 30 گویه درطیف لیکرت چهار درجه‌ای (هرگز=0 تا همیشه =4) است. گویههای 30، 29، 20، 15-12، 10-7، 1) معکوس نمرهگذاری میشود. کمینه و بیشینه نمره در این مقیاس به ترتیب 30 و 120 است. نمرات بین 30 تا 40 میزان تکانش‌گری در حد پایین، نمره بین 40 تا 80، تکانش‌گری متوسط و نمره بالاتر از 80 بیان‌گر تکانش‌گری در حد بالاست. Baret و همکاران در پژوهشی به تعیین روایی و اعتبار مقیاس تکانش‌گری پرداختند و میزان روایی و اعتبار آن طبق 87/0 و 79/0 بوده است [36]. در ایران نیز نخستین بار Ekhtiari و همکاران با هنجار یابی این مقیاس، روایی و اعتبار آن را به ترتیب 75/0 و 83/0 گزارش کردند [38]. در پژوهش Javid وهمکاران [39] که برای هنجاریابی این پرسشنامه انجام دادند تعداد گویه ها از 30 گویه به 25 گویه کاهش یافت 5 گویه به دلیل بار عاملی کم‌تر از 30/0 از پرسشنامه حذف شدند. در پژوهش حاضر از نسخه 25 گویهای استفاده شده است. پایایی پرسشنامه آمادگی به اعتیاد با روش آلفای کرونباخ درپژوهش حاضر 92/0 محاسبه گردید.
قبل از اجرای پژوهش، ویژگیهای دموگرافیک شامل جنسیت و سن آزمودنیها ثبت شد. پرسشنامهها دو بار در طی مراحل پیش آزمون و پس آزمون- در آخرین جلسه- بر روی اعضای گروه آزمایش و کنترل اجرا شد. جلسات درمان که بر طبق برنامهای که قبل از شروع جلسات و با استفاده از مبانی نظری تنظیم شناختی هیجان بود ]11[، توسط پژوهشگران در مرکز مشاوره راه روشن شهر زنجان که از سازمان نظام روانشناسی و مشاوره دارای مجوز است از اول زمستان 1396 تا آخر اردیبهشت 1397، در 10 جلسه (هر هفته یک جلسه به مدت 90 دقیقه) توسط آموزش‌گر به آزمودنیهای گروههای آزمایش ارائه گردید و گروه کنترل هیچگونه آموزشی را دریافت نکردند. خلاصه جلسات درما در جدول 1 آمده است.
اعتیاد (Addiction) از جمله آسیبهای دنیای امروز است که سلامت انسان را تهدید میکند و زمینه‌ساز افول بسیاری از ارزش‌های اخلاقی بوده و بهداشت عمومی جامعه را به مخاطره می‌اندازد [2-1]. دوره نوجوانی (Adolescence)، دوره‌ای حساس از رشد است که به شکل رفتارهای سوء مصرف مواد، سیگار و سایر موارد نشان داده میشود [4-3]. سو استفاده مواد از چالش انگیزترین بحث‌ها در حوزه سلامت و روان پزشکی است که هزینه زیادی بر جامعه تحمیل میکند [5]. با آن که عوامل ژنتیکی نقش مهمی در مبتلا شدن به بیماری اعتیاد ایفاء میکنند، اما فرزند یک معتاد قاعدتاً الگوهای عاطفی، روانی و رفتاری والدین خود را در زندگی دنبال میکند و به همین دلیل احتمال معتاد شدن وی نیز بیش‌تر از سایر افراد است [6].
تکانش‌گری (impulsivity) یعنی اینکه فرد کنترل رفتارها، احساسات و غرایز خود را با وجود تمایل و برانگیختگی برای عمل نداشته باشد. یک فرد با تکانش‌گری بالا، زمانی را صرف فکر کردن به انتخابها و نتایج احتمالی نمیکند و لذا انتخاب بهینهای را نمیتواند داشته باشد [7]. تکانش‌گری هسته اصلی بسیاری از آسیبهای اجتماعی مانند سوء مصرف مواد، قماربازی مرضی، اختلالهای شخصیت، بی‌بند و باری جنسی و بزه‌کاری است. برخی تعاریف تکانش‌گری شامل «رفتار بدون تفکر کافی»، «عمل غریزه بدون توسل به ایگو»، و «عمل سریع ذهن بدون دوراندیشی و قضاوت هوشیار میباشد [10-8].
یکی از مداخلههای مورد استفاده در کاهش گرایش به اعتیاد و تکانش‌گری آموزش راهبردهای تنظیم شناختی هیجانی (strategies of cognitive emotion regulation) است. تنظیم هیجان به عنوان یک فرآیند مهم در پژوهش، درمان و آسیب شناسی روانی و برخی حالت‌های پاتولوژیک جسمانی میباشد و به اعمالی اطلاق میشوند که به منظور تغییر یا تعدیل تجربه هیجانی، ابراز هیجانی و شدت و یا نوع تجارب هیجانی به کار میروند [12-11]. تنظیم هیجانی شامل گسترهای از راهبردهای شناختی و رفتاری هوشیار و ناهوشیار است که جهت کاهش، حفظ یا افزایش یک هیجان فعالیت میکنند [13]. مدل تنظیم شناختی هیجان یکی از مهم‌ترین مدل‌های کنترل هیجان است که به کمک راهبردها و فرآیندهای شناختی انجام میشود. فرآیندهای شناختی به افراد کمک میکنند تا هیجآن‌های خود را تنظیم نمایند [14]. تنظیم شناختی هیجان به تمامی‌سبکهای شناختی اطلاق میشود که افراد از آن برای افزایش، کاهش یا حفظ تجارب هیجانی استفاده میکنند. راهبردهای تنظیم شناختی هیجان به طورکلی به دو طبقه راهبردهای مثبت تنظیم شناختی هیجان و راهبردهای منفی تنظیم شناختی هیجان تقسیم میشود [15]. راهبردهای مثبت شامل پذیرش، توجه مجدد به برنامه ریزی، توجه مجددمثبت، ارزیابی مجدد مثبت و اتخاذ دیدگاه میباشند که راهبردهای سازگاردر مقابله با رویدادهای تنش‌زا هستند و منجر به بهبود عزت نفس، صلاحیت‌های اجتماعی و غیره میشوند. در مقابل راهبردهای منفی شامل سرزنش خود، سرزنش دیگران، نشخوار ذهنی و فاجعه‌آمیز پنداری میباشد که راهبردهای ناسازگار در مقابله با رویدادهای تنش زا هستند و منجر به استرس، افسردگی، سایر آسیبهای روانی و غیره میشوند [18-16].
تنظیم هیجان به فرآیندهایی اشاره دارد که فرد از طریق آن مشخص میکند چه هیجانی، در چه زمانی و چگونه تجربه شود [19]. مشکل در تنظیم هیجان دلیل بسیاری از مشکلات روانی و زمینه ساز اختلالهای درون ریزی مانند افسردگی، اضطراب، انزوای اجتماعی و اختلالهای برون‌ریزی مانند رفتارهای پرخاش‌گرانه و بزه‌کاری است [21-20]، زیرا عملکردهای مختلف روانی، شناختی، فیزیولوژیک و رفتاری انسان به تنظیم هیجان وابسته هستند و تنظیم هیجان مطلوب باعث تعدیل ارزش‌یابیها و واکنشهای ذهنی فرد است، به‌صورتی که منجر به واکنشهای مناسب در ابعاد شناختی، انگیزشی و رفتاری میشود [22]. بررسیها نشان میدهد که تنظیم هیجان مطلوب میتواند در کاهش اضطراب و افسردگی مؤثر باشد [23]. ناتوانی در تنظیم شناختی هیجانات یکی از مشکلات افراد سوء مصرف کننده مواد مخدر است و این مسأله منجر به شکست در مدیریت حالات عاطفی و هیجانی افراد سوء مصرف کننده مواد میشود. بنابراین، بررسی این متغیر میتواند در رفتارهای بین فردی مصرف کنندگان مواد، نقش مؤثر داشته باشد. واکنش پذیری و راهبردهای تنظیم هیجان منفی، احتمال سوء مصرف مواد را بالا می‌برد. هم‌چنین افرادی که نمیتوانند برانگیختگی‌های خود را در جهت مثبت کنترل کنند احتمالاً در معرض خطر سوء مصرف مواد بیش‌تری قرار میگیرند [24].
در پژوهشهای منتشر شده تأثیر آموزش تنظیم هیجان بر سازگاری و بهزیستی روان شناختی [25]، کاهش خشم در افراد وابسته به مواد مخدر [26]، کاهش نشخوار فکری و اضطراب اجتماعی دانش‌آموزان [27]، افزایش سازگاری عاطفی و اجتماعی [28]، کاهش اضطراب و خشم دانش آموزان [29]، افزایش بهزیستی هیجانی [30]، افزایش رفتار ایمنی [31] و کیفیت زندگی نوجوانان در معرض خطر سوء مصرف مواد [32] مورد تأیید قرار گرفته است، اما در این پژوهشها فرزندان افراد معتاد مورد توجه نبودهاند.
مسأله سوءمصرف مواد و تکانش‌گری در میان نوجوانان به دلیل حساسیت این دوره از زندگی و نقش آن در زندگی آینده افراد، اهمیت خاصی دارد. نتایج اغلب پژوهشها در سطح کشورهای مختلف حاکی از آن است که میزان مصرف مواد در جوامع مختلف به ویژه در میان نوجوانان و جوانان در حال افزایش است. سوء مصرف مواد در میان جوانان مشکلاتی نظیر خطر آسیب و مرگ از طریق خشونت بین فردی، تصادفات جاده‌ای، رفتارهای پرخطر جنسی، ابتلاء به بیماری‌هایی چون ایدز و مشکلات تحصیلی را افزایش میدهد [33]. بنا بر تمهیدات یاد شده پژوهش حاضر با هدف تعیین تأثیر آموزش تنظیم هیجان بر گرایش به اعتیاد و تکانش‌گری انجام شد.
مواد و روشها
پژوهش حاضر از نظر هدف کاربردی و از نظر روش انجام، کارآزمایی آموزشی تصادفی شده (Randomized educational trial) همراه با پیش آزمون-پس آزمون بود. تمامی نوجوانان 18-12 سال شهر زنجان در سال 1396 که پدران آن‌ها به یکی از انواع مواد مخدر اعتیاد داشتند، جامعه آماری پژوهش حاضر را تشکیل دادند. این مطالعه دارای کد اخلاق از دانشگاه آزاد اسلامی واحد زنجان به شماره ثبتی IR.IAUZ.REC.1396.61 میباشد.
پژوهش حاضر دارای یک متغیر مستقل شامل آموزش تنظیم شناختی هیجان و دو متغیر وابسته شامل تکانش‌گری و گرایش به اعتیاد و دارای یک گروه آزمایش و یک گروه کنترل بود.
حجم نمونه مطالعه حاضر با مراجعه به جدول Cohen برای تعیین حجم نمونه در مطالعات آزمایشی ]34[در سطح اطمینان 95 درصد، حجم اثر 70/0 و توان آزمون 91/0 برای هر گروه 12 نفر تعیین شد و به روش هدفمند انتخاب شد. برای اجرای پژوهش پس از اخذ معرفی نامه از دانشگاه آزاد زنجان و کسب مجوزهای لازم از معاونت پژوهشی و حراست دانشگاه علوم پزشکی زنجان و ستاد مبارزه با مواد مخدر، با مراجعه به مراکز درمان سوء مصرف مواد وکمپهای ترک اعتیاد در داخل وخارج شهر و مراکز بهزیستی استان، ابتدا فهرستی از افرادی که تحت درمان اعتیاد قرار داشتند و دارای فرزند دختر یا پسر 12 تا 18 ساله بودند تهیه گردید. پس از دیدار با خانوادهها و کسب اجازه برای حضور فرزندانشان، پرسشنامههای پژوهش بین فرزندان، توزیع شد و از بین آنان به طور تصادفی 24 نفر (شامل 12 دختر و 12 پسر) که در گرایش به اعتیاد و تکانش‌گری نمره بالا داشتند، انتخاب، و در دو گروه کنترل (6 دختر و 6 پسر) و آزمایش (6 دختر و 6 پسر) به روش تقسیم تصادفی (قرعه کشی) و به نسبت مساوی (هر گروه 12 نفر) جایگزین شدند.
ملاکهای ورود به پژوهش عبارت بودند از: 1- تمایل به شرکت در پژوهش، 2- دامنه سنی 18-12 سال. ملاکهای خروج از پژوهش نیز عبارت بودند از: 1- نقص در تکمیل پرسشنامهها. بعد از انتخاب نمونه به اعضای گروه آزمایش، آموزش تنظیم شناختی هیجان ارائه شد و این در حالی بود که به اعضای گروه کنترل هیچ مداخله و درمانی ارائه نشد. در این پژوهش ملاحظات اخلاقی شامل رعایت صداقت و امانت داری علمی، رضایت آگاهانه برای شرکت در پژوهش، رعایت حق بینام بودن مقیاسها و ناشناس ماندن آزمودنیها و محرمانه نگه داشتن اطلاعات آن‌ها مورد توجه قرار گرفته است. برای اندازهگیری گرایش به اعتیاد و تکانش‌گری به ترتیب از مقیاس گرایش به اعتیاد Weed [35] و مقیاس تکانش‌گری بارت Barrett Impulsivity Scale (BIS-11)) [36] استفاده شد.
مقیاس آمادگی به اعتیاد توسط وید وهمکاران [35] ساخته شد وتلاشهایی در جهت تعیین روایی آن در کشور ایران صورت گرفته است. مقیاس ایرانی آمادگی به اعتیاد است که با توجه به شرایط روانی- اجتماعی جامعه ایرانی توسط Noami Zargar, Najjarian ساخته شد [37]. از دوعامل تشکیل شده و دارای 36 ماده به اضافه 5 گویه دروغ سنج (شامل گویههای 6، 12، 15، 21، 33) میباشد. نمره گذاری هر گویه بر روی یک پیوستار از صفر (کاملاً مخالفم) تا 3 (کاملاًموافقم) است. این شیوه نمره گذاری در سؤالات 6، 12، 15، 21 و 33 معکوس میباشد. برای به دست آوردن امتیاز کلی مقیاس باید مجموع امتیازات تک تک سؤالات (به غیر از مقیاس دروغ سنج) را با هم جمع نمود. این نمره دامنهای از 0 تا 108 دارد. نمرات بالاتر به منزله آمادگی بیش‌تر فرد پاسخ دهنده برای اعتیاد میباشند و برعکس. این مقیاس ترکیبی از دو عامل آمادگی فعال و آمادگی منفعل میباشد. آمادگی فعال مربوط به رفتارهای ضد اجتماعی، میل به مصرف مواد، نگرش مثبت به مواد، افسردگی و هیجان خواهی میباشد و در عامل دوم (آمادگی منفعل) بیش‌ترین گویهها مربوط به عدم ابراز وجود و افسردگی است. حداقل نمره در این پرسشنامه 16 و حداکثر 80 است. در پژوهش Noami Zargar, Najjarian (1387) جهت محاسبه روایی این مقیاس از دو روش استفاده شد. در روایی ملاکی، پرسشنامه آمادگی به اعتیاد دو گروه معتاد و غیر معتاد را به خوبی از یک‌دیگر تمیز داد. روایی سازه مقیاس از طریق همبسته کردن آن با مقیاس 25 ماده‌ای فهرست بالینی علائم بالینی 45/0 محاسبه شده است که معنادار است. اعتبار مقیاس با روش آلفای کرونباخ 90/0 محاسبه شد که در حد مطلوب میباشد [37]. پایایی پرسشنامه آمادگی به اعتیاد با روش آلفای کرونباخ در پژوهش حاضر 83/0 محاسبه گردید.
مقیاس تکانش‌گری بارت (BIS11) توسط Baret ساخته شده [36] و دارای سه خرده مقیاس بیبرنامهگی (فقدان آینده نگری)، تکانش‌گری حرکتی (عمل کردن بدون فکر) و تکانش‌گری شناختی (تصمیم گیریهای شناختی سریع) است. این مقیاس شامل 30 گویه درطیف لیکرت چهار درجه‌ای (هرگز=0 تا همیشه =4) است. گویههای 30، 29، 20، 15-12، 10-7، 1) معکوس نمرهگذاری میشود. کمینه و بیشینه نمره در این مقیاس به ترتیب 30 و 120 است. نمرات بین 30 تا 40 میزان تکانش‌گری در حد پایین، نمره بین 40 تا 80، تکانش‌گری متوسط و نمره بالاتر از 80 بیان‌گر تکانش‌گری در حد بالاست. Baret و همکاران در پژوهشی به تعیین روایی و اعتبار مقیاس تکانش‌گری پرداختند و میزان روایی و اعتبار آن طبق 87/0 و 79/0 بوده است [36]. در ایران نیز نخستین بار Ekhtiari و همکاران با هنجار یابی این مقیاس، روایی و اعتبار آن را به ترتیب 75/0 و 83/0 گزارش کردند [38]. در پژوهش Javid وهمکاران [39] که برای هنجاریابی این پرسشنامه انجام دادند تعداد گویه ها از 30 گویه به 25 گویه کاهش یافت 5 گویه به دلیل بار عاملی کم‌تر از 30/0 از پرسشنامه حذف شدند. در پژوهش حاضر از نسخه 25 گویهای استفاده شده است. پایایی پرسشنامه آمادگی به اعتیاد با روش آلفای کرونباخ درپژوهش حاضر 92/0 محاسبه گردید.
قبل از اجرای پژوهش، ویژگیهای دموگرافیک شامل جنسیت و سن آزمودنیها ثبت شد. پرسشنامهها دو بار در طی مراحل پیش آزمون و پس آزمون- در آخرین جلسه- بر روی اعضای گروه آزمایش و کنترل اجرا شد. جلسات درمان که بر طبق برنامهای که قبل از شروع جلسات و با استفاده از مبانی نظری تنظیم شناختی هیجان بود ]11[، توسط پژوهشگران در مرکز مشاوره راه روشن شهر زنجان که از سازمان نظام روانشناسی و مشاوره دارای مجوز است از اول زمستان 1396 تا آخر اردیبهشت 1397، در 10 جلسه (هر هفته یک جلسه به مدت 90 دقیقه) توسط آموزش‌گر به آزمودنیهای گروههای آزمایش ارائه گردید و گروه کنترل هیچگونه آموزشی را دریافت نکردند. خلاصه جلسات درما در جدول 1 آمده است.
جدول 1- خلاصه محتوای جلسات آموزش تنظیم شناختی هیجان مبتنی بر مدل گراس بر تکانش‌گری و گرایش به اعتیاد در نوجوانان شهر زنجان در سال 1396 [11]
| جلسه | شرح جلسه |
| اول | اجرای پیش آزمون، معارفه افراد نمونه پژوهش با یک‌دیگر، بیان ضرورت آشنایی و استفاده از تنظیم هیجان در زندگی |
| دوم | تعریف هیجان، شناخت انواع هیجان و توضیح در مورد فرآیند بیولوژیکی و اثرگذاری هیجان برکارکرد روزانه، تکلیف خانگی و نوشتن انواع هیجانات تجربه شده توسط اعضای گروه تا جلسه آینده |
| سوم | آموزش راه هایی جهت افزایش تجربه‌های مثبت، آموزش آگاهی از تجربه های مثبت، ایجاد تجربه های مثبت از طریق تجسم ذهنی صحنه‌های شادی بخش و غفلت از نگرانی |
| چهارم | آموزش راههای کاهش هیجانات منفی، آموزش آگاهی از تجربیات منفی و کاهش هیجانات منفی از طریق خواب کافی، آموزش جهت تلاش برای به دست گرفتن کنترل زندگی، تغذیه کافی و ورزش، مراقبت از خود با مراجعه به موقع به پزشک |
| پنجم | آموزش در راستای شناسایی ارزیابی‌های غلط و اثرات آن‌ها روی حالات هیجانی، آموزش راهبرد بازارزیابی و تغییر پیامدهای رفتاری و فیزیولوژیکی هیجان |
| ششم | آموزش جهت شناسایی میزان و نحوه استفاده از راهبرد بازداری و بررسی پیامدهای هیجانی آن، مواجهه، آموزش ابراز هیجان، اصلاح رفتار از طریق تقویتِ تقویت کننده‌های محیطی، آموزش تخلیه هیجانی، آرمیدگی و عمل معکوس |
| هفتم | توجه آگاهانه به هیجان فعلی، توجه کامل به هیجان مثبت و منفی خود و پذیرش آن بدون قضاوت و ابراز صحیح هیجان |
| هشتم | آموزش ارزیابی مجدد و ابراز هیجانات مثبت و منفی، آموزش ارزیابی از هیجانات و توجه به پیامدهای هر هیجان و تلاش برای ابراز مناسب و بازداری از ابراز نامناسب هیجان |
| نهم | آموزش تغییر هیجانات منفی از طریق عمل بر خلاف هیجان تجربه شده مانند ترس، عصبانیت و استرس |
| دهم | جمع بندی مطالب آموزشی جلسات گذشته و اجرای پس آزمون |
برای تجزیه و تحلیل دادههای به دست آمده از شاخصهای توصیفی (فراوانی، درصد، میانگین، انحراف استاندارد)، تحلیل کوواریانس چندمتغیره (مانکووا) و تکمتغیره (آنکووا) با استفاده از نرم افزار SPSS نسخه 25 و با رعایت پیش فرض‌های آزمون انجام گرفت. سطح معنی‌داری در آزمونها 05/0 در نظر گرفته شد. برای بررسی نرمال بودن از آزمون Kolmogorov-Smirnov و برای بررسی مفروضه همگنی واریانسها از آزمون Levene استفاده شد.
|
شناسایی جامعه آماری و نمونه مورد مطالعه (نوجوانان دارای والدین معتاد)
|
|
نداشتن معیارهای ورود (0=n)
عدم تمایل به شرکت در مطالعه (0=n) |
|
نمونه گیری تصادفی (24=n)
|
|
تخصیص به گروه کنترل (12=n)
عدم دریافت آموزش تنظیم هیجان (12=n) |
|
تخصیص به گروه مداخله (12=n)
دریافت آموزش تنظیم هیجان (12=n) |
|
تخصیص تصادفی
|
|
تحلیل داده (12=n)
عدم تحلیل داده (0=n) |
|
تحلیل داده (12=n)
عدم تحلیل داده (0=n) |
|
تحلیل دادهها
|
شکل 1- نمودار کانسورت مطالعه
نتایج
در پژوهش حاضر 24 نوجوان در دو گروه مورد مطالعه قرار گرفتند. بررسی ویژگیهای دموگرافیک آزمودنیهای مورد مطالعه از نظر جنسیت و سن در جدول 2 نشان میدهد که بین گروههای مورد مطالعه تفاوت معنی‌داری وجود ندارد (05/0<p).
در پژوهش حاضر 24 نوجوان در دو گروه مورد مطالعه قرار گرفتند. بررسی ویژگیهای دموگرافیک آزمودنیهای مورد مطالعه از نظر جنسیت و سن در جدول 2 نشان میدهد که بین گروههای مورد مطالعه تفاوت معنی‌داری وجود ندارد (05/0<p).
جدول 2- ویژگیهای جمعیت شناختی نوجوانان مورد مطالعه شهر زنجان در سال 1396(24=n)
| متغیر | گروه آزمایش | گروه کنترل | مقدار p | ||||||||||
| فراوانی | درصد | فراوانی | درصد | ||||||||||
| جنسیت | پسر | 9 | 45 | 11 | 55 | 944/0 | |||||||
| دختر | 11 | 55 | 9 | 45 | |||||||||
| متغیر | میانگین | انحراف استاندارد | میانگین | انحراف استاندارد | |||||||||
| سن (سال) | 58/13 | 50/1 | 50/13 | 38/1 | 891/0 | ||||||||
فراوانی و درصد برای متغیرهای جنسیت، میانگین و انحراف استاندارد برای سن، 5 0/0 P<به عنوان سطح معنیدار
شاخصهای توصیفی تکانش‌گری و گرایش به اعتیاد در مرحله پیش آزمون و پس آزمون نمونه مورد مطالعه در جدول 3 ارائه شده است. نتایج جدول 3 حاکی از آن است که بین میانگین تکانش‌گری و گرایش به اعتیاد گروه آزمایش در مرحله پس آزمون کاهش داشته است، اما برای گروه کنترل با کاهش همراه نبوده است.
جدول 3- مقایسه میانگین نمره و انحراف معیار شاخص توصیفی تکانش‌گری و گرایش به اعتیاد نوجوانان شهر زنجان در سال 1396 در دو گروه قبل و بعداز مداخله (24=n)
| متغیر | گروه | پیش آزمون | پس آزمون | |
| میانگین± انحراف استاندارد | میانگین± انحراف استاندارد | |||
| تکانش‌گری | تکانش‌گری بی برنامگی |
آزمایش | 80/4 ± 75/23 | 26/3 ± 58/20 |
| کنترل | 14/3 ± 66/24 | 33/4 ± 75/25 | ||
| تکانش‌گری حرکتی | آزمایش | 27/4 ± 91/17 | 02/2 ± 41/13 | |
| کنترل | 45/3 ± 16/17 | 12/5 ± 50/17 | ||
| تکانش‌گری شناختی | آزمایش | 87/3 ± 41/21 | 34/2 ± 33/18 | |
| کنترل | 88/4 ± 21 | 01/3 ± 16/21 | ||
| نمر کلی تکانش‌گری | آزمایش کنترل |
03/11 ± 08/63 74/9 ± 83/62 |
38/5 ± 33/52 50/7 ± 41/64 |
|
| گرایش به اعتیاد | گرایش فردی به اعتیاد | آزمایش | 23/1 ± 33/8 | 62/0 ± 25/6 |
| کنترل | 58/1 ± 83/8 | 83/9 ± 16/8 | ||
| گرایش محیطی به اعتیاد | آزمایش | 05/1 ± 25/11 | 10 ± 08/9 | |
| کنترل | 58/3 ± 50/12 | 99/7 ± 41/13 | ||
| گرایش اجتماعی به اعتیاد | آزمایش | 41/2 ± 18 | 08/9 ± 85/15 | |
| کنترل | 22/3 ± 75/17 | 83/9 ± 83/17 | ||
| نمره کلی گرایش به اعتیاد | آزمایش | 36/3 ± 58/37 | 10 ± 33/30 | |
| کنترل | 22/6 ± 08/39 | 70/9 ± 41/39 | ||
قبل از انجام تحلیل کوواریانس، رعایت مفروضههای آن مورد بررسی قرار گرفت. نتایح آزمون Kolmogorov-Smirnov نشان داد آماره پیش آزمون برای متغیر تکانش‌گری 087/0 (20/0=p) و گرایش به اعتیاد 15/0 (14/0=p) و پس آزمون برای متغیر تکانش‌گری 11/0 (20/0=p) و گرایش به اعتیاد 16/0 (11/0=p) نرمال هستند. با توجه به نتایج آزمون Levene برای متغیر تکانش‌گری 22/3=F (087/0=P) و برای متغیر گرایش به اعتیاد 015/3=F (096/0=P) محاسبه شد که سطح معنی‌داری به دست آمده برای هر دو متغیر از 05/0 بیش‌تر است، در نتیجه مفروضه همگنی واریانسها در دو گروه مورد بررسی رعایت شده است.
نتایج آزمون Wilks' Lambda نشان داد که آموزش تنظیم شناختی هیجان بر تکانش‌گری (05/0>p، (3 و 17)df 67/12=F) و گرایش به اعتیاد (05/0>p، (3 و 17)df 53/4=F) مؤثر است. برای پی بردن به این تأثیر، از تحلیل آنکووا در متن مانکووا استفاده شد. نتایج تحلیل کواریانس تک متغیره در جدول 4 حاکی از آن است که آموزش تنظیم شناختی هیجان بر تکانش‌گری و ابعاد آن شامل بیبرنامهگی، تکانش‌گری حرکتی و تکانش‌گری شناختی تأثیر معنی‌داری داشته است (05/0>p). هم‌چنین بر نمره کلی گرایش به اعتیاد و ابعاد گرایش فردی به اعتیاد و گرایش محیطی به اعتیاد تأثیر معنی‌داری داشته است (05/0>p)، اما بر گرایش اجتماعی به اعتیاد تأثیر معنی‌داری نداشته است (05/0<p).
نتایج آزمون Wilks' Lambda نشان داد که آموزش تنظیم شناختی هیجان بر تکانش‌گری (05/0>p، (3 و 17)df 67/12=F) و گرایش به اعتیاد (05/0>p، (3 و 17)df 53/4=F) مؤثر است. برای پی بردن به این تأثیر، از تحلیل آنکووا در متن مانکووا استفاده شد. نتایج تحلیل کواریانس تک متغیره در جدول 4 حاکی از آن است که آموزش تنظیم شناختی هیجان بر تکانش‌گری و ابعاد آن شامل بیبرنامهگی، تکانش‌گری حرکتی و تکانش‌گری شناختی تأثیر معنی‌داری داشته است (05/0>p). هم‌چنین بر نمره کلی گرایش به اعتیاد و ابعاد گرایش فردی به اعتیاد و گرایش محیطی به اعتیاد تأثیر معنی‌داری داشته است (05/0>p)، اما بر گرایش اجتماعی به اعتیاد تأثیر معنی‌داری نداشته است (05/0<p).
جدول 4- نتایج تحلیل کواریانس جهت بررسی تأثیر آموزش تنظیم شناختی هیجان بر تکانش‌گری و گرایش به اعتیاد نوجوانان شهر زنجان در سال 1396 (24=n)
| توان آزمون | ضریب اتا | مقدار P | مقدار F | میانگین مجذورات | درجه آزادی | مجموع مجذورات | متغیر |
| ۱ | 55/0 | 001/0> | 19/23 | 61/136 | 1 | 61/136 | تکانش‌گری بی برنامگی |
| 62/0 | 23/0 | 003/0> | 69/5 | 02/77 | 1 | 02/77 | تکانش‌گری حرکتی |
| 67/0 | 25/0 | 002/0> | 42/6 | 72/40 | 1 | 72/40 | تکانش‌گری شناختی |
| ۱ | 6/0 | 001/0> | 33/28 | 7/720 | 1 | 7/720 | نمره کلی تکانش‌گری |
| 63/0 | 23/0 | 003/0 | 76/5 | 24/17 | 1 | 24/17 | گرایش فردی به اعتیاد |
| 83/0 | 33/0 | 001/0 | 34/9 | 89/65 | 1 | 89/65 | گرایش محیطی به اعتیاد |
| 38/0 | 14/0 | 1/0 | 05/3 | 93/32 | 1 | 93/32 | گرایش اجتماعی به اعتیاد |
| 94/0 | 42/0 | 001/0> | 86/13 | 27/324 | 1 | 27/324 | نمره کلی گرایش به اعتیاد |
نتایج آزمون تعقیبی Bonferroni در جدول 5 نشان میدهد که بین پس آزمون تکانش‌گری و ابعاد آن شامل بیبرنامهگی، تکانش‌گری حرکتی و تکانش‌گری شناختی و نمره کلی گرایش به اعتیاد و ابعاد گرایش فردی به اعتیاد و گرایش محیطی به اعتیاد گروه آزمایش و کنترل تفاوت وجود دارد و نمره گروهآزمایش در متغیرهای مذکور کم‌تر از نمره گروه کنترل است. نتایج مجذور اتا حاکی از آن است که تأثیر آموزش تنظیم شناختی هیجان بر تکانش‌گری بی‌برنامگی و و نمره کلی گرایش به اعتیاد بیش‌تر از سایر متغیرها بوده است.
جدول 5- نتایج آزمون Bonferroni برای مقایسه جفتی میانگین تکانش‌گری و گرایش به اعتیاد نوجوانان شهر زنجان در سال 1396(24=n)
| متغیر | گروه | تفاوت میانگین | خطای استاندارد | مقدار P |
| تکانش‌گری بی برنامگی | آزمایش - کنترل | 88/4- | 015/1 | 001/0> |
| تکانش‌گری حرکتی | آزمایش - کنترل | 67/3- | 53/1 | 001/0> |
| تکانش‌گری شناختی | آزمایش - کنترل | 69/2- | 054/1 | 020/0 |
| نمر کلی تکانش‌گری | آزمایش - کنترل | 23/11- | 11/2 | 001/0> |
| گرایش فردی به اعتیاد | آزمایش - کنترل | 78/1- | 74/0 | 03/0 |
| گرایش محیطی به اعتیاد | آزمایش - کنترل | 48/3- | 14/1 | 007/0 |
| گرایش اجتماعی به اعتیاد | آزمایش - کنترل | 46/2- | 41/1 | 09/0 |
| نمره کلی گرایش به اعتیاد | آزمایش - کنترل | 71/7- | 07/2 | 001/0 |
آزمون تعقیبی Bonferroni برای مقایسه جفتی میانگین
بحث
پژوهش حاضر با هدف تعیین تأثیر آموزش تنظیم شناختی هیجان بر تکانش‌گری و گرایش به اعتیاد در فرزندان معتادان شهر زنجان انجام شد. نتایج تحلیل کواریانس نشان داد که آموزش تنظیم شناختی هیجان بر نمره کلی گرایش به اعتیاد و ابعاد گرایش فردی به اعتیاد و گرایش محیطی به اعتیاد تأثیر معنی‌داری داشته است، اما بر گرایش اجتماعی به اعتیاد تأثیر معنی‌داری نداشته است. این نتایج با یافتههای مطالعات مطالعات Karami و همکاران [28]، Kazemi و همکاران [29]، Dargahi و همکاران [30]، Hatamian & Nouri [31] و Bahrebar و همکاران [32] که اثر بخشی آموزش راهبردهای تنظیم هیجان را بر متغیرهای روان شناختی در نوجوانان مانند سازگاری، کنترل خشم و بهزیستی مورد تأیید قرار دادهاند، نزدیک میباشد.
در تبیین تأثیر آموزش تنظیم هیجان بر گرایش به اعتیاد میتوان گفت اعتیاد به مواد مخدر، نوعی بیماری روانی است که با اختلالات انگیزشی شدید و از دست دادن تسلط رفتاری توام است. تنظیم هیجان در برگیرنده فرآیندهای درونی و بیرونی است که مسئول نظارت، ارزیابی و تعدیل واکنشهای هیجانی، به‌خصوص اشکال شدید و زودگذر برای نیل به اهداف فردی هستند راهبردهای منفی تنظیم هیجانی در افراد معتاد بر اثر مهارت‌های پائین هیجانی و ناتوانی در حل مسائل است و به نظر می‌آید که افراد معتاد توانایی ضعیفی در کنترل هیجانات و برخورد با مسائل و تصمیم‌گیری مناسب دارند. در واقع میتوان این گونه تبیین کرد که این افراد دارای رشد ناکافی در عواطف و مدیریت مناسب در هیجانات و رفتار هستند و هنگامی‌که در شروع مصرف مواد تحت فشار دوستان، همسالان و غیره قرار میگیرند، توانایی لازم برای بازداری از مصرف دوباره را ندارند و کنترل ضعیف بر هیجانات آن‌ها، ریسک شروع مصرف مواد و آغاز چرخه رفتار اعتیادی را افزایش میدهد. تنظیم هیجان شامل همه راهبردهای آگاهانه و غیرآگاهانه میشود که برای افزایش، حفظ وکاهش مؤلفه‌های هیجانی، رفتاری وشناختی یک پاسخ هیجانی به کار برده میشود. تنظیم شناختی هیجان روش‌هایی را شامل میشود که افراد به کار می‌برند و به وسیله آن روی این که کدام هیجان را در چه زمانی داشته باشند و چگونه ان را بیان کنند، تأثیر می‌گذارد. بنابراین تنظیم شناختی هیجان، یک اصل اساسی در شروع، ارزیابی وسازماندهی رفتار سازگارانه و هم‌چنین جلوگیری از هیجآن‌های منفی و رفتارهای ناسازگارانه میباشد. مفهوم تنظیم شناختی هیجان، مفهومی بسیار گسترده و فرآیندهای نظم جویی بی شماری را در بر می‌گیرد و میتواند علاوه بر فرآیندهای هوشیار و ناهوشیار شناختی، حیطه وسیعی از فرآیندهای جسمی، اجتماعی و رفتاری را هم شامل شود [40].
نتیجه دیگر خاکی از آن بود که آموزش تنظیم هیجان بر تکانش‌گری و ابعاد آن شامل بیبرنامهگی، تکانش‌گری حرکتی و تکانش‌گری شناختی تأثیر معنی‌داری داشته است. این نتایج با یافتههای مطالعات Nourali و همکاران [25]، Azami و همکاران [26]، Karami و همکاران [28]، Kazemi و همکاران [29]، Dargahi و همکاران [30]، Hatamian & Nouri [31] و Bahrebar و همکاران [32] که اثر بخشی آموزش راهبردهای تنظیم هیجان را بر متغیرهای روان شناختی در نوجوانان مانند سازگاری، کنترل خشم و بهزیستی مورد تأیید قرار دادهاند، نزدیک میباشد. در تبیین تأثیر آموزش تنظیم هیجان بر تکانش‌گری میتوان گفت که افراد وابسـته به مواد با قرار گرفتن در موقعیت‌های مختلف به احتمال بیش‌تری به صـــورت تکانشـــی عمل میکنند و مصـــرف مواد هم بر میزان تکـانشـــی بودن آن‌هـا می‌افزایـد، در نتیجـه این افراد کم‌تر بر هیجـانـات خود کنترل دارنـد، لـذا آموزش تنظیم هیجان به این افراد میتواند نقش مؤثری در کنترل و بازداری تکانه در این افراد ایفاء کند و این موضــوع در این پژوهش مورد تأیید قرار گرفته است. امروزه تکانش‌گری به صورت یک بعد شناختی، مفهوم پردازی میشود؛ به این معنا که تکانشــگری، با عدم بازداری شــناختی و روند تصــمیم‌گیری کند و ناقص در افراد همراه اسـت. مشخص شده است که تکانش‌گری یکی از وجه مشـخصه های انواع اعتیاد است، بـه گونـه‌ای کـه عـده ای از افراد در تمامی موقعیت‌ها به صـــورت تکانشـــی عمل میکنند (وابسـته به صـفت) در حالی که عده‌ای دیگر در موقعیت‌های بخصـوص به این شـیوه عمل می‌نمایند همانند مواجه شــدن با نشــانه‌های ایجاد کننده ولع مصــرف (وابســته به موقعیت). یکی از عوامل مهم و مؤثر در سـوء مصـرف کنندگان مواد، واکنش پذیری است. واکنش پذیری بالا منجر بـه اســـتفاده از راهبردهای تنظیم هیجان منفی شـــده و در نتیجه اســـتفاده از مواد مخدر را افزایش می‌دهـد. افرادی کـه نمی‌تواننـد برانگیختگی هـای خود را کنترل کننـد، احتمالاً در معرض خطر ســوء مصــرف مواد بیش‌تری هســتند [41]. تکانشــگری از خصــوصــیات شــخصــیتی افرادی اســت که واکنش پذیری بالایی در برابر رویدادهای زندگی از خود نشــان می‌دهند. در پژوهش های مختلف نقش تکانشــگری در سوءمصرف مواد نشان داده شده است. توانایی مدیریت هیجان ها باعث می‌شـــود که فرد در موقعیت‌هایی که خطر مصـــرف مواد بالاسـت، از راهبردهای مقابله‌ای مناسـب استفاده کند. اصولاً افراد دارای تنظیم هیجانی بالا در پیش بینی خواســته‌های دیگران توانایی بیش‌تری دارند و فشــارهای ناخواســته دیگران را درک و هیجـان‌هـای خود را بهتر مهار میکنند و در نتیجه در برابر مصـــرف مواد مقاومت بیش‌تری نشان می‌دهند [42]. آموزش تنظیم شناختی و هیجانی در بعد شناختی و تکانش‌گری کل مؤثر نمی‌باشد، زیرا افراد دارای سوءمصرف مواد با عدم شناخت صحیح از عواطف و احساسات خویش توانایی اتخاذ رفتارهای صحیح، منطقی و مبتنی بر واقعیت را از دست می‌دهند، از سوی دیگر این افراد در به کار بردن درست هیجان‌ها نیز مشکل دارند و این افراد در توجه به اطلاعات هیجانی، ادراک صحیح آن‌ها، پردازش درست و مدیریت مطلوب هیجان ها در بطن روابط بین فردی نیز با دشواری‌هایی مواجه هستند. این دشواری ها باعث میشود که فرد در رویارویی با موقعیت‌های تنیدگی زای زندگی توانایی حل مسئله، تصمیم گیری و انتخاب رفتار صحیح را از دست داده و به سوی رفتارهای سازش نایافته کشیده شوند.
حجم نمونه کم از محدودیتهای این پژوهش بود. این پژوهش در شهر زنجان انجام شد، لذا تعمیم یافتهها با احتیاط انجام شود. این پژوهش در شهر زنجان انجام گرفته است، لذا پیشنهاد میشود که در شهرها و فرهنگهای دیگر پژوهشهای مشابه پژوهش حاضر انجام گردد. مقایسه آموزش تنظیم شناختی هیجان با سایر درمآن‌ها برکاهش تکانش‌گری و گرایش به اعتیاد در فرزندان معتادان میتواند نتایج مطلوب‌تری را به همراه داشته باشد. با توجه به اینکه استفاده از مرحله پیگیری میتواند به ارزیابی بهتر نتایج درمانی بیانجامد، لذا پیشنهاد میشود در مطالعات مشابه مرحله پیگیری انجام گردد.
نتیجهگیری
به طور کلی نتایج پژوهش حاضر نشان داد که آموزش تنظیم هیجان بر کاهش تکانش‌گری و گرایش به اعتیاد در فرزندان معتادان مؤثر بوده است. در نتیجه این مداخله میتواند در برنامههای کاهش تکانش‌گری و گرایش به اعتیاد توسط روانپزشکان و روانشناسان بالینی استفاده شود. نتایج حاکی از آن بود که آموزش راهبردهای تنظیم هیجان بر کاهش تکانش‌گری در مقایسه با کاهش آمادگی به اعتیاد مؤثرتر بوده است، بر این اساس توصیه میشود این برنامه در کاهش تکانش‌گری مورد توجه بیش‌تری قرار بگیرد.
تشکر و قدردانی
مقاله حاضر بر گرفته از پایانامه کارشناسی ارشد روان شناسی بالینی داﻧﺸﮕﺎه آزاد اﺳﻼﻣﯽ واحد زنجان است. نویسندگان بر خود لازم میدانند از نوجوانان و خانوادههای آن‌ها که به عنوان آزمودنی در این پژوهش شرکت کردند و با همکاری صمیمانه آن‌ها اجرای پژوهش امکان پذیر گردید، تقدیر و تشکر نمایند.
[2] - (نویسنده مسئول) استادیار گروه روانشناسی، دانشکده علوم انسانی وهنر، واحد زنجان، دانشگاه آزاد اسلامی، زنجان، ایران
تلفن: 33471711-024، دورنگار: 33471712-024، پست الکترونیکی kherad739@yahoo.com
تلفن: 33471711-024، دورنگار: 33471712-024، پست الکترونیکی kherad739@yahoo.com
ارسال پیام به نویسنده مسئول
| بازنشر اطلاعات | |
 |
این مقاله تحت شرایط Creative Commons Attribution-NonCommercial 4.0 International License قابل بازنشر است. |
