جلد ۲۰، شماره ۶ - ( ۶-۱۴۰۰ )
جلد ۲۰ شماره ۶ صفحات ۶۴۵-۶۶۰ |
برگشت به فهرست نسخه ها
Download citation:
BibTeX | RIS | EndNote | Medlars | ProCite | Reference Manager | RefWorks
Send citation to:
BibTeX | RIS | EndNote | Medlars | ProCite | Reference Manager | RefWorks
Send citation to:
Fatehi N, Gholami Hosnaroudi M, Abed N. The Mediating Role of Marital Forgiveness and Mental Well-being in the Relationship between Mindfulness and Sexual Satisfaction in Married Women and Men of Tehran City: A Descriptive Study. JRUMS 2021; 20 (6) :660-645
URL: http://journal.rums.ac.ir/article-1-6008-fa.html
URL: http://journal.rums.ac.ir/article-1-6008-fa.html
فاتحی نازنین، غلامی حسنارودی مطهره، عابد نازنین. نقش میانجیگر بخشودگی زناشویی و بهزیستی ذهنی در رابطه بین ذهن آگاهی و رضایت جنسی زنان و مردان متأهل شهر تهران:یک مطالعه توصیفی. مجله دانشگاه علوم پزشکی رفسنجان. ۱۴۰۰; ۲۰ (۶) :۶۶۰-۶۴۵
دانشگاه علم و فرهنگ
متن کامل [PDF 366 kb]
(۹۸۴ دریافت)
| چکیده (HTML) (2373 مشاهده)
نقش میانجیگر بخشودگی زناشویی و بهزیستی ذهنی در رابطه بین ذهن آگاهی و رضایت جنسی زنان و مردان متأهل شهر تهران:یک مطالعه توصیفی
نازنین فاتحی[1]، مطهره غلامی حسنارودی[2]، نازنین عابد[3]
دریافت مقاله: 27/2/00 ارسال مقاله به نویسنده جهت اصلاح: 19/3/00 دریافت اصلاحیه از نویسنده: 5/4/00 پذیرش مقاله: 20/4/00
چکیده
زمینه و هدف: رضایت جنسی، از مؤلفههای تأثیرگذار بر ثبات و کیفیت زندگی زناشویی زوجین است. لذا بررسی عوامل مؤثر بر آن از جمله ذهن آگاهی، بخشودگی زناشویی و بهزیستی ذهنی، حائز اهمیت است. بر این اساس، ﻫﺪف از ﭘﮋوﻫﺶ ﺣﺎﺿﺮ تعیین نقش میانجیگر بخشودگی زناشویی و بهزیستی ذهنی در رابطه بین ذهن آگاهی و رضایت جنسی بود.
مواد و روشها: پژوهش حاضر از نوع توصیفی است. حجم نمونه شامل 300 نفر از زنان و مردان متأهل شهر تهران در بازه زمانی 1400-1399 بود که به روش نمونهگیری در دسترس انتخاب شدند. جهت‌گردآوری دادههای پژوهش از پرسشنامههای رضایت جنسی Larson و همکاران، ذهن آگاهی Walach و همکاران، بهزیستی ذهنی Warwick-Edinburgh و بخشش-رنجش خاص زناشویی Paleari و همکاران استفاده شد. دادهها با آزمون همبستگی Pearson و تحلیل مسیر مورد تجزیه و تحلیل قرار گرفت.
یافتهها: نتایج تحلیل میانجی نشان داد که اثر مستقیم ذهنآگاهی بر رضایت جنسی معنادار بود (136/0=β ، 043/0=p). اثر غیرمستقیم ذهنآگاهی بر رضایت جنسی هم از طریق بخشودگی زناشویی و هم از طریق بهزیستی ذهنی معنادار گردید (به ترتیب 056/0=β ، 017/0= p و 289/0=β، 010/0=p). بنابراین بخشودگی زناشویی و بهزیستی ذهنی در رابطه بین ذهنآگاهی و رضایت جنسی، نقش میانجیگری جزیی را ایفاء نمودند.
نتیجهگیری: نتایج بهدست آمده در پژوهش حاضر، میتواند هم از جنبه نظری (گسترش و غنیسازی مفاهیم نظری در حوزه زوج درمانی) و هم از جنبه عملیاتی (طراحی برنامههای درمانی و آموزشی)، به پژوهشگران و درمانگران حوزه سلامت روان یاری رساند.
واژههای کلیدی: رضایت جنسی، ذهنآگاهی، بخشودگی زناشویی، بهزیستی ذهنی، تهران
شکل 1- نقش میانجیگر بخشودگی زناشویی و بهزیستی ذهنی در رابطه بین ذهن آگاهی و رضایت جنسی زوجین
جدول 1- آمارههای توصیفی (میانگین، انحراف استاندارد، کمینه، بیشینه) متغیرهای پژوهش
جدول 2- ماتریس همبستگی پیرسون بین متغیرهای پژوهش
*(05/0>P) به عنوان سطح معنادار
جدول3- شاخصهای برازش مدل
جدول 4- اثرات مستقیم، غیرمستقیم و کل ذهن آگاهی بر رضایت جنسی
شکل 2- مدل پژوهش برای نقش میانجیگر بخشودگی زناشویی و بهزیستی ذهنی در رابطه بین ذهن آگاهی و رضایت جنسی زوجین به همراه پارامترهای استاندارد
[1]-کارشناس ارشد روان شناسی بالینی- خانواده درمانی، دانشگاه علم و فرهنگ، تهران، ایران
متن کامل: (۲۰۲۲ مشاهده)
نقش میانجیگر بخشودگی زناشویی و بهزیستی ذهنی در رابطه بین ذهن آگاهی و رضایت جنسی زنان و مردان متأهل شهر تهران:یک مطالعه توصیفی
نازنین فاتحی[1]، مطهره غلامی حسنارودی[2]، نازنین عابد[3]
دریافت مقاله: 27/2/00 ارسال مقاله به نویسنده جهت اصلاح: 19/3/00 دریافت اصلاحیه از نویسنده: 5/4/00 پذیرش مقاله: 20/4/00
چکیده
زمینه و هدف: رضایت جنسی، از مؤلفههای تأثیرگذار بر ثبات و کیفیت زندگی زناشویی زوجین است. لذا بررسی عوامل مؤثر بر آن از جمله ذهن آگاهی، بخشودگی زناشویی و بهزیستی ذهنی، حائز اهمیت است. بر این اساس، ﻫﺪف از ﭘﮋوﻫﺶ ﺣﺎﺿﺮ تعیین نقش میانجیگر بخشودگی زناشویی و بهزیستی ذهنی در رابطه بین ذهن آگاهی و رضایت جنسی بود.
مواد و روشها: پژوهش حاضر از نوع توصیفی است. حجم نمونه شامل 300 نفر از زنان و مردان متأهل شهر تهران در بازه زمانی 1400-1399 بود که به روش نمونهگیری در دسترس انتخاب شدند. جهت‌گردآوری دادههای پژوهش از پرسشنامههای رضایت جنسی Larson و همکاران، ذهن آگاهی Walach و همکاران، بهزیستی ذهنی Warwick-Edinburgh و بخشش-رنجش خاص زناشویی Paleari و همکاران استفاده شد. دادهها با آزمون همبستگی Pearson و تحلیل مسیر مورد تجزیه و تحلیل قرار گرفت.
یافتهها: نتایج تحلیل میانجی نشان داد که اثر مستقیم ذهنآگاهی بر رضایت جنسی معنادار بود (136/0=β ، 043/0=p). اثر غیرمستقیم ذهنآگاهی بر رضایت جنسی هم از طریق بخشودگی زناشویی و هم از طریق بهزیستی ذهنی معنادار گردید (به ترتیب 056/0=β ، 017/0= p و 289/0=β، 010/0=p). بنابراین بخشودگی زناشویی و بهزیستی ذهنی در رابطه بین ذهنآگاهی و رضایت جنسی، نقش میانجیگری جزیی را ایفاء نمودند.
نتیجهگیری: نتایج بهدست آمده در پژوهش حاضر، میتواند هم از جنبه نظری (گسترش و غنیسازی مفاهیم نظری در حوزه زوج درمانی) و هم از جنبه عملیاتی (طراحی برنامههای درمانی و آموزشی)، به پژوهشگران و درمانگران حوزه سلامت روان یاری رساند.
واژههای کلیدی: رضایت جنسی، ذهنآگاهی، بخشودگی زناشویی، بهزیستی ذهنی، تهران
مقدمه
ازدواج، مهمترین و مؤثرترین رویداد در چرخه زندگی انسانها است که طی آن زوجها در یک تعامل دوطرفه با همسر قرار می‌گیرند. از این رو ارزیابی زوجین از کیفیت رابطه زناشوییشان، میتواند عاملی مؤثر برای عملکرد مناسب آنها در زندگی و در مواجهه با فشارهای روانی تلقی گردد ]2-1[.
در این بین، رضایت جنسی (Sexual satisfaction) یکی از عمده مسائل تأثیرگذار بر رضایت زناشویی زوجها است که از مؤلفههای مهم برای یک ازدواج موفق، استحکام خانواده و حفظ سلامت جسمانی و روانشناختی همسران تلقی میشود [3]. به طور کلی، این موضوع به میزان خرسندی زوجین از روابط جنسی و توانایی در لذت بردن و لذت دادن به یکدیگر اشاره دارد که دو بعد اصلی رضایت از فعالیتهای جنسی (بعد جسمی) و رضایت عاطفی و هیجانی (بعد عاطفی) را شامل میشود [4].
براین اساس، یکی از متغیرهای روانشناختی مؤثری که به نظر میرسد سهم قابل توجهی در رضایت جنسی زوجین داشته باشد، ذهن آگاهی (Mindfullness) است. ذهن آگاهی متمرکز بر توجه به طریق خاص، معطوف به هدف، در زمان حال و بدون قضاوت و داوری است. به طوری که فرد ذهن آگاه در هر لحظه از حالت ذهنی به خودش آگاهی داشته و توجهش را به حالتهای مختلف ذهنی اش متمرکز مینماید] 5[.
در نتیجه، ذهن آگاهی با کاهش استرس و افکار منفی به فرد کمک میکند تا در هنگام هرگونه فعالیتی (از جمله فعالیت جنسی) احساس آرامش نماید ]6[. در همین راستا، نتایج پژوهشها حاکی از آن است که ذهن آگاهی با رضایت جنسی بهتر [7-9]، افزایش پذیرش شریک زندگی ]10 [و به طور کلی رضایت از رابطه عاشقانه در ارتباط است ]11[.
با این حال، هرچند که ادبیات پژوهشی نشان میدهد که بین ذهن آگاهی و رضایت جنسی رابطه معنادار وجود دارد، اما سازوکار اساسی این ارتباط هنوز مورد بررسی قرار نگرفته است. به نظر میرسد که عامل بخشودگی زناشویی(Marital forgiveness) ، مکانیسم مهمی برای برقراری تعادل و ثبات بین زوجین و نیز افزایش رضایت جنسی آنها باشد] 12[.
بر این اساس، علیرغم عدم وجود اجماع در مورد تعریف بخشودگی، محققان توافق دارند که بخشودگی به عنوان مجموعهای از فرآیندهای در حال تغییر شامل کاهش احساسات منفی نسبت به فرد خاطی، کاهش انگیزه برای تلافی یا مجازات و افزایش احساسات مثبت نظیر حس خیرخواهی نسبت به او تعریف میشود ]13[، که میتواند از طریق مقابله با هیجانهای نامطلوب و ایجاد چارچوب شناختی و رفتاری مطلوب در هنگام کدورتها و رنجشهای بینفردی، به انطباق بهتر زوجین و درنتیجه به بهزیستی آنها کمک نماید] 14[.
به نظر میرسد ارتباط بین ذهن آگاهی و رضایت جنسی از طریق میانجیگری بخشودگی زناشویی با تکیه بر نظریه ذهن آگاهی هیجانی ] Lambie15 [برای بررسی مکانیسم ارتباطی پژوهش حاضر قابل بررسی باشد. چارچوب کلی این نظریه بر سطوح آگاهی هیجانی از کمبود کامل احساسات (یا عدم توانایی در طبقه بندی احساسات) تا نمایشی از شناخت و طبقه‌بندی حالتهای مختلف احساسی اشاره دارد که معتقد است افزایش آگاهی فرد از هیجانش و پذیرش خود و دیگران میتواند بر توانایی فرد در بخشودگی در یک رابطه عاشقانه تأثیر بگذارد ]16.[ بنابراین، بخشودگی زناشویی ممکن است به عنوان مکانیسم مهمی عمل کند که به وسیله آن ذهن آگاهی به افزایش رضایت از رابطه منجر شود.
نتایج پژوهشها در این زمینه نیز حاکی از آن است که بخشودگی زوجها به صورت معناداری با عامل رضایت زناشویی] 18-17 [و با ذهن آگاهی و رضایت از رابطه و رضایت جنسی ]19، 16، 8[ همراه است.
یکی دیگر از متغیرهایی که احتمالاً بتواند سازوکار بین رضایت جنسی و ذهن آگاهی را تبیین نماید، بهزیستی ذهنی (Mental well-being) است. بهزیستی ذهنی به ارزیابی هیجانی و شناختی افراد از کیفیت زندگی، توجه به تأثیرات تجارب مثبت و منفی زندگی و نیز رضایت از زندگی اشاره دارد ]20[. عامل بهزیستی از لحاظ نظری بر جنبههای متعددی از سلامت روان تمرکز دارد و میتواند پیشبین کننده ثبات زناشویی باشد، به صورتیکه زوجین با سطح پایینتر از بهزیستی روانشناختی، پذیرش کم‌تری نسبت به نقاط ضعف خود و همسر دارند و رضایت کم‌تری در حوزههای متعدد زندگی فردی و زوجی را گزارش میدهند ]21[.
از طرف دیگر طبق رویکرد مبتنی بر لذت گرایی، بهزیستی به طور کلی به معنای به حداکثر رساندن لذت و به حداقل رساندن درد تبیین میگردد ]22[، که بر این اساس، به نظر میرسد که عامل بهزیستی و سلامت روان با میل و عملکرد جنسی در ارتباط باشد و بتوانند یکدیگر را به طرز قابل توجهی تحت تأثیر قرار دهند ]23[. در این راستا نتایج پژوهشها نشان دادند که متغیر بهزیستی با رضایت جنسی ]24[، رضایت از زندگی ]25[، رضایت زناشویی ]26[، کیفیت ارتباط زناشویی ]27 [مرتبط است.
همچنین، نتایج پژوهشهای انجام شده، حاکی از رابطه معنادار بین ذهن آگاهی با بهزیستی روانشناختی است که در این بین میتوان به برخی پژوهشها اشاره نمود [29-28].
در نهایت، از آنجایی که ممکن است خلأهای ﻣﻮﺟﻮﺩ ﺩﺭ ﻛﻔﺎﻳﺖﻫﺎﻱ جنسی زوجین ﺩﺭ ﻛﻨﺎﺭ سایر عوامل روانشناختی مانعی ﺑﺮﺍﻱ ﺑﺮﻗﺮﺍﺭﻱ ارتباط ﺻﻤﻴﻤﻲ ﻭ کاهش رضایتمندی زوجین شود، لذا ﺑﻪ ﻧﻈﺮ میرسد که عامل بخشودگی شریک زندگی و بهزیستی ذهنی بتوانند نقش مهمی را در رضایت جنسی و همچنین افزایش عملکرد زوجین در زندگی زناشویی ایفا نمایند. در نتیجه انجام پژوهشهای متنوع در این زمینه میتواند مؤثر واقع شود. از این رو، پژوهش حاضر با هدف تعیین نقش میانجیگر بخشودگی زناشویی و بهزیستی ذهنی در رابطه بین ذهن آگاهی و رضایت جنسی زوجین اجرا گردید. شکل 1 الگوی پیشنهادی پژوهش را نشان میدهد.
ازدواج، مهمترین و مؤثرترین رویداد در چرخه زندگی انسانها است که طی آن زوجها در یک تعامل دوطرفه با همسر قرار می‌گیرند. از این رو ارزیابی زوجین از کیفیت رابطه زناشوییشان، میتواند عاملی مؤثر برای عملکرد مناسب آنها در زندگی و در مواجهه با فشارهای روانی تلقی گردد ]2-1[.
در این بین، رضایت جنسی (Sexual satisfaction) یکی از عمده مسائل تأثیرگذار بر رضایت زناشویی زوجها است که از مؤلفههای مهم برای یک ازدواج موفق، استحکام خانواده و حفظ سلامت جسمانی و روانشناختی همسران تلقی میشود [3]. به طور کلی، این موضوع به میزان خرسندی زوجین از روابط جنسی و توانایی در لذت بردن و لذت دادن به یکدیگر اشاره دارد که دو بعد اصلی رضایت از فعالیتهای جنسی (بعد جسمی) و رضایت عاطفی و هیجانی (بعد عاطفی) را شامل میشود [4].
براین اساس، یکی از متغیرهای روانشناختی مؤثری که به نظر میرسد سهم قابل توجهی در رضایت جنسی زوجین داشته باشد، ذهن آگاهی (Mindfullness) است. ذهن آگاهی متمرکز بر توجه به طریق خاص، معطوف به هدف، در زمان حال و بدون قضاوت و داوری است. به طوری که فرد ذهن آگاه در هر لحظه از حالت ذهنی به خودش آگاهی داشته و توجهش را به حالتهای مختلف ذهنی اش متمرکز مینماید] 5[.
در نتیجه، ذهن آگاهی با کاهش استرس و افکار منفی به فرد کمک میکند تا در هنگام هرگونه فعالیتی (از جمله فعالیت جنسی) احساس آرامش نماید ]6[. در همین راستا، نتایج پژوهشها حاکی از آن است که ذهن آگاهی با رضایت جنسی بهتر [7-9]، افزایش پذیرش شریک زندگی ]10 [و به طور کلی رضایت از رابطه عاشقانه در ارتباط است ]11[.
با این حال، هرچند که ادبیات پژوهشی نشان میدهد که بین ذهن آگاهی و رضایت جنسی رابطه معنادار وجود دارد، اما سازوکار اساسی این ارتباط هنوز مورد بررسی قرار نگرفته است. به نظر میرسد که عامل بخشودگی زناشویی(Marital forgiveness) ، مکانیسم مهمی برای برقراری تعادل و ثبات بین زوجین و نیز افزایش رضایت جنسی آنها باشد] 12[.
بر این اساس، علیرغم عدم وجود اجماع در مورد تعریف بخشودگی، محققان توافق دارند که بخشودگی به عنوان مجموعهای از فرآیندهای در حال تغییر شامل کاهش احساسات منفی نسبت به فرد خاطی، کاهش انگیزه برای تلافی یا مجازات و افزایش احساسات مثبت نظیر حس خیرخواهی نسبت به او تعریف میشود ]13[، که میتواند از طریق مقابله با هیجانهای نامطلوب و ایجاد چارچوب شناختی و رفتاری مطلوب در هنگام کدورتها و رنجشهای بینفردی، به انطباق بهتر زوجین و درنتیجه به بهزیستی آنها کمک نماید] 14[.
به نظر میرسد ارتباط بین ذهن آگاهی و رضایت جنسی از طریق میانجیگری بخشودگی زناشویی با تکیه بر نظریه ذهن آگاهی هیجانی ] Lambie15 [برای بررسی مکانیسم ارتباطی پژوهش حاضر قابل بررسی باشد. چارچوب کلی این نظریه بر سطوح آگاهی هیجانی از کمبود کامل احساسات (یا عدم توانایی در طبقه بندی احساسات) تا نمایشی از شناخت و طبقه‌بندی حالتهای مختلف احساسی اشاره دارد که معتقد است افزایش آگاهی فرد از هیجانش و پذیرش خود و دیگران میتواند بر توانایی فرد در بخشودگی در یک رابطه عاشقانه تأثیر بگذارد ]16.[ بنابراین، بخشودگی زناشویی ممکن است به عنوان مکانیسم مهمی عمل کند که به وسیله آن ذهن آگاهی به افزایش رضایت از رابطه منجر شود.
نتایج پژوهشها در این زمینه نیز حاکی از آن است که بخشودگی زوجها به صورت معناداری با عامل رضایت زناشویی] 18-17 [و با ذهن آگاهی و رضایت از رابطه و رضایت جنسی ]19، 16، 8[ همراه است.
یکی دیگر از متغیرهایی که احتمالاً بتواند سازوکار بین رضایت جنسی و ذهن آگاهی را تبیین نماید، بهزیستی ذهنی (Mental well-being) است. بهزیستی ذهنی به ارزیابی هیجانی و شناختی افراد از کیفیت زندگی، توجه به تأثیرات تجارب مثبت و منفی زندگی و نیز رضایت از زندگی اشاره دارد ]20[. عامل بهزیستی از لحاظ نظری بر جنبههای متعددی از سلامت روان تمرکز دارد و میتواند پیشبین کننده ثبات زناشویی باشد، به صورتیکه زوجین با سطح پایینتر از بهزیستی روانشناختی، پذیرش کم‌تری نسبت به نقاط ضعف خود و همسر دارند و رضایت کم‌تری در حوزههای متعدد زندگی فردی و زوجی را گزارش میدهند ]21[.
از طرف دیگر طبق رویکرد مبتنی بر لذت گرایی، بهزیستی به طور کلی به معنای به حداکثر رساندن لذت و به حداقل رساندن درد تبیین میگردد ]22[، که بر این اساس، به نظر میرسد که عامل بهزیستی و سلامت روان با میل و عملکرد جنسی در ارتباط باشد و بتوانند یکدیگر را به طرز قابل توجهی تحت تأثیر قرار دهند ]23[. در این راستا نتایج پژوهشها نشان دادند که متغیر بهزیستی با رضایت جنسی ]24[، رضایت از زندگی ]25[، رضایت زناشویی ]26[، کیفیت ارتباط زناشویی ]27 [مرتبط است.
همچنین، نتایج پژوهشهای انجام شده، حاکی از رابطه معنادار بین ذهن آگاهی با بهزیستی روانشناختی است که در این بین میتوان به برخی پژوهشها اشاره نمود [29-28].
در نهایت، از آنجایی که ممکن است خلأهای ﻣﻮﺟﻮﺩ ﺩﺭ ﻛﻔﺎﻳﺖﻫﺎﻱ جنسی زوجین ﺩﺭ ﻛﻨﺎﺭ سایر عوامل روانشناختی مانعی ﺑﺮﺍﻱ ﺑﺮﻗﺮﺍﺭﻱ ارتباط ﺻﻤﻴﻤﻲ ﻭ کاهش رضایتمندی زوجین شود، لذا ﺑﻪ ﻧﻈﺮ میرسد که عامل بخشودگی شریک زندگی و بهزیستی ذهنی بتوانند نقش مهمی را در رضایت جنسی و همچنین افزایش عملکرد زوجین در زندگی زناشویی ایفا نمایند. در نتیجه انجام پژوهشهای متنوع در این زمینه میتواند مؤثر واقع شود. از این رو، پژوهش حاضر با هدف تعیین نقش میانجیگر بخشودگی زناشویی و بهزیستی ذهنی در رابطه بین ذهن آگاهی و رضایت جنسی زوجین اجرا گردید. شکل 1 الگوی پیشنهادی پژوهش را نشان میدهد.
شکل 1- نقش میانجیگر بخشودگی زناشویی و بهزیستی ذهنی در رابطه بین ذهن آگاهی و رضایت جنسی زوجین
مواد و روشها
پژوهش حاضر از نوع توصیفی است. جامعه آماری این پژوهش، کلیه زنان و مردان متأهل مناطق 22گانه شهر تهران بودند که در بازه زمانی 1400-1399 به شیوه در دسترس مورد نمونهگیری قرار گرفتند. به علاوه، حجم نمونه پژوهش حاضر بنا بر نظر Kline ]30[، که توصیه میکند به ازای هر پارامتر در مدل حداقل ده تا بیست مورد به حجم نمونه اضافه شود، در نظر گرفته شد که بر این اساس با در نظر گرفتن احتمال ریزش، 300 نفر آزمودنی برای پژوهش حاضر انتخاب گردید. به علاوه، از ملاکهای ورود شرکتکنندگان به پژوهش حاضر داشتن دامنه سنی 20 تا 48 سال، گذشت حداقل یک سال از زندگی مشترک و سطح تحصیلات حداقل دیپلم بود و زندگی جدا از هم، ابتلاء به بیماری‌های جسمانی و روانی جدی مستلزم مصرف داروهای روانپزشکی (با توجه به گزارش فرد در پرسشنامه اطلاعات جمعیت شناختی) و نیز سوء مصرف مواد (با توجه به گزارش فرد در پرسشنامه اطلاعات جمعیت شناختی) از جمله ملاکهای خروج در این پژوهش بود.
اجرای پژوهش حاضر با توجه به اشاعه ویروس کرونا و شرایط همه‌گیری این بیماری و نیز لزوم توجه به حفظ سلامتی افراد، به صورت غیرحضوری و از طریق پرسشنامه آنلاین اجرا گردید. به این صورت که در ابتدای پرسشنامه آنلاین که با استفاده از گوگل فرم تدوین شد، شرح مختصری از اهداف پژوهش و نیز اطمینان بخشی در خصوص محرمانه ماندن اطلاعات داده شد و سپس لینک پرسشنامه در فضاهای مجازی (تلگرام، واتس آپ و اینستاگرام)، در اختیار آن دسته از زنان و مردان متأهلی قرارگرفت که داوطلبانه (از طریق ارسال پیام به مسئولین اجرایی پژوهش)، برای پاسخ به پرسشنامهها، اعلام آمادگی کرده بودند.
در پژوهش حاضر به منظور گردآوری دادهها، علاوه بر گردآوری اطلاعات جمعیت شناختی (از جمله سن افراد، جنسیت، داشتن یا نداشتن فرزند، شاغل بودن یا نبودن افراد، سطح تحصیلات، مدت زمان ازدواج آنها)، از چهار پرسشنامه روانشناختی نیز استفاده گردید که پرسشنامههای مورد استفاده به شرح ذیل بودند:
1- پرسشنامه رضایت جنسی (Larson Sexual Satisfaction Questionnaire): این مقیاس توسط Larson و همکاران ]31[، با هدف ارزیابی چهار مؤلفه تمایل به برقراری روابط جنسی، نگرش جنسی، کیفیت زندگی جنسی و سازگاری جنسی زوجین تدوین گردید. این پرسشنامه 25 سؤالی، به صورت لیکرت 5 درجهای (هرگز، به ندرت، گاهی اوقات، بیشتر اوقات و همیشه) میباشد و به هر سؤال 1 تا 5 نمره داده میشود. در سؤالات 1، 2، 3، 10، 12، 13، 16، 17، 19، 21، 22 و 23، گزینه هرگز نمره 1، گزینه به ندرت نمره 2، گاهی اوقات نمره 3، اکثر اوقات نمره 4 و همیشه نمره 5 را دریافت میکند و سؤالات 4 تا 9، 11، 14، 15، 18، 20، 24 و 25 به صورت معکوس نمرهگذاری شده به این صورت که گزینه هرگز نمره 5، گزینه به ندرت نمره 4، گاهی اوقات نمره 3، اکثر اوقات نمره 2 و همیشه نمره 1 را دریافت میکند. حداقل و حداکثر نمره در این پرسشنامه به ترتیب 25 و 125 است. نمره پایینتر از 50 به معنای عدم رضایت جنسی، نمره 51 تا 75 رضایت کم، نمره 76 تا 100 رضایت متوسط و نمرات بالاتر از 100 رضایت زیاد تلقی میشود. در پژوهش Bahrami و همکاران ]32[، آلفای کرونباخ برای سؤالات مثبت 80/0 و برای سؤالات منفی 77/0 بهدست آمد و نتایج تحلیل عاملی تأییدی در پژوهش آنها، نشان داد که تمام شاخصهای ابزار از سطح استاندارد و مطلوبی برخوردارند. روایی محتوای این پرسشنامه نیز توسطBahrami و همکاران ]33[ مورد تأیید قرار گرفت. در پژوهش حاضر، ضریب همسانی درونی این پرسشنامه با روش آلفای کرونباخ 91/0 به دست آمد.
2- فرم کوتاه پرسشنامه ذهن آگاهی فرایبورگ (Freiburg Mindfulness Inventory- Short Form): این مقیاس در سال 2006، توسط Walachو همکاران ]34[ با هدف ارزیابی ذهن آگاهی در جمعیت بالینی و غیربالینی تدوین گردید و به طور گسترده‌ای در بسیاری از فرهنگها، از نظر خصوصیات روان‌سنجی مورد بررسی و مطالعه قرار گرفت. فرم کوتاه این پرسشنامه، دو عامل حضور و پذیرش را میسنجد و میتوان از آن برای مقاصد پژوهشی و درمانی به خصوص در جمعیت‌های غیر بالینی استفاده نمود. Walach و همکاران، به عنوان سازندگان پرسشنامه ذهن آگاهیFreiburg ، معتقدند که فرم کوتاه این پرسشنامه میتواند به خوبی همه جوانب مربوط به حوزه ذهن آگاهی را پوشش دهد. همچنین، در پژوهشی که Walach و همکاران انجام دادند، ضریب آلفای کرونباخ 86/0 به دست آمد که حاکی از پایایی رضایت بخش آن بود. این مقیاس، دارای 14 گویه با لیکرت 4 درجهای (بندرت (1)، بعضی اوقات (2)، بیشتر اوقات (3)، همیشه (4)) میباشد که گویه شماره سیزدهم آن، به صورت معکوس نمرهگذاری میشود. به صورتی که به گزینه همیشه نمره 1، و به گزینه بهندرت نمره 4 تعلق میگیرد. حداقل نمره در این پرسشنامه 14 و حداکثر 56 است که نمره بالاتر نشانگر ذهن آگاهی بالاتر است. Ghasemi Jobaneh و همکاران ]35 [در پژوهش خود ابتدا فرم کوتاه پرسشنامه ذهن آگاهی Freiburg را به فارسی ترجمه کردند و سپس به بررسی روایی و پایایی آن پرداختند. روایی همزمان با مقیاسهای خود کنترلی (69/0=r) و تنظیم هیجان (68/0=r) در سطح معناداری 01/0 مناسب گزارش شد. به علاوه، طبق نتایج مدل تحلیل عاملی تأییدی نشان داده شد که ساختار پرسشنامه برازش قابل قبولی با دادهها دارد و از روایی عاملی مطلوبی برخوردار است. علاوه بر این، پایایی طبق ضریب آلفای کرونباخ 92/0، تتای ترتیبی 93/0 و پایایی بازآزمایی به فاصله چهار هفته 83/0 گزارش شد که این ضریب بیان‌گر پایایی بازآزمایی خوب فرم کوتاه پرسشنامه ذهن آگاهی است. در پژوهش حاضر، ضریب همسانی درونی این پرسشنامه با روش آلفای کرونباخ 84/0 به دست آمد.
3- مقیاس بهزیستی ذهنی وارویک- ادینبورگ (Marital Offence-Specific Forgiveness Scale):
این مقیاس در سال 2007، توسط Tennant و همکاران ]36[ با هدف ارزیابی ساختارهای بهزیستی ذهنی (متمرکز بر عملکرد روانشناختی و احساس معنی و هدف در زندگی) و لذت جویانه (متمرکز بر شادی، رضایت و رضایت از زندگی) در دانشگاهWarwick-Edinburgh تدوین گردید. این مقیاس هر دو دیدگاه لذت جویی و فضیلت گرایی را به خوبی پوشش میدهد و اجرای آن در انگلستان، اسکاتلند، چین، پاکستان، ایران و کشورهای دیگر نتایج قابل استنادی به دست داد. به علاوه، این مقیاس 14گویه دارد که پاسخ سؤالات بر اساس طیف 5 درجهای از هیچ‌گاه (1) تا همیشه (5) نمرهگذاری میشود. حداقل و حداکثر نمره در این مقیاس به ترتیب 14 و 71 است و نمره بالاتر نشانه سطح بهزیستی بالاتر است. روایی نسخه انگلیسی مقیاس بهزیستی ذهنی براساس محاسبه همبستگی این مقیاس با بهزیستی روانشناختی Ryf 73/0، مقیاس رضایت از زندگی Dinner 72/0، فرم کوتاه مقیاس افسردگی-شادی Jozef و Linely 76/0، مقیاس عواطف مثبت و منفی Watson و Kelarck به ترتیب برابر با 73/0 و 55/0-، پرسشنامه سلامت عمومی برابر با 53/0-، مقیاس هوش هیجانی مه یر برابر با 51/0 و راهنمای بهزیستی روانشناختی سازمان بهداشت جهانی بچ و اولسون برابر با 77/0 حاکی از اعتبار مناسب و رضایت بخش این مقیاس بود. همچنین، ضریب آلفای کرونباخ 89/0 (348=n) و اعتبار بازآزمایی این مقیاس پس از یک هفته 83/0 (124=n) به دست آمد ]37[. افزون بر این، در پژوهش Abed و همکاران ]38[، مدل تک عاملی این مقیاس با آلفای کرونباخ 90/0 حاکی از برازش قابل قبول در جامعه ایران بود. در پژوهش حاضر، ضریب همسانی درونی این پرسشنامه با روش آلفای کرونباخ 90/0 به دست آمد.
4- پرسشنامه بخشش- رنجش خاطر زناشویی ((Marital Offence-Specific Forgiveness Scale: این مقیاس در سال 2009 توسط Paleari و همکاران ]39[ به منظور ارزیابی فرایند بخشودگی در موقعیت زندگی زناشویی تدوین گردید. این پرسشنامه دارای 10 عبارت و دو زیرمقیاس خیرخواهی و خشم-اجتناب میباشد که سؤالات 2، 5، 9 و 10 مربوط به زیرمقیاس خیرخواهی و سؤالات 1، 3، 4، 6، 7 و 8 مربوط به زیرمقیاس خشم-اجتناب است. به علاوه، پاسخ سؤالات بر اساس طیف 6 درجهای لیکرت از کاملاً مخالفم (1) تا کاملاً موافقم (6) نمرهگذاری میشود و حداقل و حداکثر نمره آن در دامنه 10 تا 60 است. در پژوهش Paleari و همکاران، ضریب آلفای کرونباخ زیرمقیاس خیرخواهی برای مردان 80/0 و برای زنان 75/0 و زیرمقیاس خشم-اجتناب برای مردان 83/0 و برای زنان 79/0 گزارش شد که نتایج حاکی از پایایی مطلوب این آزمون بود. افزون براین، اعتبار و روایی افتراقی آزمون به روش تحلیل عاملی تأییدی مورد بررسی قرار گرفت که نتایج تحلیل عاملی تأییدی، وجود دو عامل مجزا اما همسو یعنی خیرخواهی و خشم- اجتناب را تأیید نمود. همچنین، به منظور ارزیابی اعتبار و روایی همگرای این مقیاس، همبستگی این آزمون با عواملی نظیر صمیمیت، کیفیت زندگی زناشویی، اعتماد به همسر، حل مسأله کارآمد، صفت بخشودگی و مطلوبیت اجتماعی مورد بررسی قرار گرفت که همبستگی بین این مقیاس و این متغیرها نیز حاکی از اعتبار افتراقی آزمون بود [39].
در پژوهش Ragabiو همکاران] 40[، ضریب پایایی آلفای کرونباخ این مقیاس 91/0 و ضریب روایی همگرای آن با استفاده از مقیاس بخش صفت بری و همکارانTrait Forgiveness Scale (TFS)، 89/0 به دست آمد. در پژوهش حاضر، ضریب همسانی درونی این پرسشنامه با روش آلفای کرونباخ برای زیر مقیاس بخشودگی زناشویی (خیرخواهی) 71/0 به دست آمد.
در نهایت تجزیه و تحلیل دادهها در دو سطح آمار توصیفی با استفاده از نرم‌افزار SPSS نسخه 26 و آمار استنباطی با استفاده از نرم‌افزار Amos نسخه 24 انجام گرفت. در سطح آمار استنباطی از ضریب همبستگی Pearson و تحلیل میانجی با استفاده از تحلیل مسیر استفاده شد. در سطح آمار توصیفی میانگین، انحراف استاندارد، کمینه و بیشینه تحلیل گردید. در ضمن، میزان خطای اول در پژوهش حاضر، 05/0 در نظر گرفته شد.
نتایج
پژوهش حاضر بر روی 300 فرد متأهل (200 زن و 100 مرد) انجام گرفت که 164 نفر (7/54 درصد) از آنها داری فرزند و 199 نفر (3/66 درصد) شاغل بودند و 217 نفر (3/72 درصد) مدرک دانشگاهی داشتند. میانگین سن شرکت کنندگان در پژوهش حاضر، 97/33 بود و به طور متوسط، 24/7 سال از مدت ازدواج آنها سپری شده بود. آمارههای توصیفی متغیرهای پژوهش در جدول 1 ارائه شدهاند.
پژوهش حاضر از نوع توصیفی است. جامعه آماری این پژوهش، کلیه زنان و مردان متأهل مناطق 22گانه شهر تهران بودند که در بازه زمانی 1400-1399 به شیوه در دسترس مورد نمونهگیری قرار گرفتند. به علاوه، حجم نمونه پژوهش حاضر بنا بر نظر Kline ]30[، که توصیه میکند به ازای هر پارامتر در مدل حداقل ده تا بیست مورد به حجم نمونه اضافه شود، در نظر گرفته شد که بر این اساس با در نظر گرفتن احتمال ریزش، 300 نفر آزمودنی برای پژوهش حاضر انتخاب گردید. به علاوه، از ملاکهای ورود شرکتکنندگان به پژوهش حاضر داشتن دامنه سنی 20 تا 48 سال، گذشت حداقل یک سال از زندگی مشترک و سطح تحصیلات حداقل دیپلم بود و زندگی جدا از هم، ابتلاء به بیماری‌های جسمانی و روانی جدی مستلزم مصرف داروهای روانپزشکی (با توجه به گزارش فرد در پرسشنامه اطلاعات جمعیت شناختی) و نیز سوء مصرف مواد (با توجه به گزارش فرد در پرسشنامه اطلاعات جمعیت شناختی) از جمله ملاکهای خروج در این پژوهش بود.
اجرای پژوهش حاضر با توجه به اشاعه ویروس کرونا و شرایط همه‌گیری این بیماری و نیز لزوم توجه به حفظ سلامتی افراد، به صورت غیرحضوری و از طریق پرسشنامه آنلاین اجرا گردید. به این صورت که در ابتدای پرسشنامه آنلاین که با استفاده از گوگل فرم تدوین شد، شرح مختصری از اهداف پژوهش و نیز اطمینان بخشی در خصوص محرمانه ماندن اطلاعات داده شد و سپس لینک پرسشنامه در فضاهای مجازی (تلگرام، واتس آپ و اینستاگرام)، در اختیار آن دسته از زنان و مردان متأهلی قرارگرفت که داوطلبانه (از طریق ارسال پیام به مسئولین اجرایی پژوهش)، برای پاسخ به پرسشنامهها، اعلام آمادگی کرده بودند.
در پژوهش حاضر به منظور گردآوری دادهها، علاوه بر گردآوری اطلاعات جمعیت شناختی (از جمله سن افراد، جنسیت، داشتن یا نداشتن فرزند، شاغل بودن یا نبودن افراد، سطح تحصیلات، مدت زمان ازدواج آنها)، از چهار پرسشنامه روانشناختی نیز استفاده گردید که پرسشنامههای مورد استفاده به شرح ذیل بودند:
1- پرسشنامه رضایت جنسی (Larson Sexual Satisfaction Questionnaire): این مقیاس توسط Larson و همکاران ]31[، با هدف ارزیابی چهار مؤلفه تمایل به برقراری روابط جنسی، نگرش جنسی، کیفیت زندگی جنسی و سازگاری جنسی زوجین تدوین گردید. این پرسشنامه 25 سؤالی، به صورت لیکرت 5 درجهای (هرگز، به ندرت، گاهی اوقات، بیشتر اوقات و همیشه) میباشد و به هر سؤال 1 تا 5 نمره داده میشود. در سؤالات 1، 2، 3، 10، 12، 13، 16، 17، 19، 21، 22 و 23، گزینه هرگز نمره 1، گزینه به ندرت نمره 2، گاهی اوقات نمره 3، اکثر اوقات نمره 4 و همیشه نمره 5 را دریافت میکند و سؤالات 4 تا 9، 11، 14، 15، 18، 20، 24 و 25 به صورت معکوس نمرهگذاری شده به این صورت که گزینه هرگز نمره 5، گزینه به ندرت نمره 4، گاهی اوقات نمره 3، اکثر اوقات نمره 2 و همیشه نمره 1 را دریافت میکند. حداقل و حداکثر نمره در این پرسشنامه به ترتیب 25 و 125 است. نمره پایینتر از 50 به معنای عدم رضایت جنسی، نمره 51 تا 75 رضایت کم، نمره 76 تا 100 رضایت متوسط و نمرات بالاتر از 100 رضایت زیاد تلقی میشود. در پژوهش Bahrami و همکاران ]32[، آلفای کرونباخ برای سؤالات مثبت 80/0 و برای سؤالات منفی 77/0 بهدست آمد و نتایج تحلیل عاملی تأییدی در پژوهش آنها، نشان داد که تمام شاخصهای ابزار از سطح استاندارد و مطلوبی برخوردارند. روایی محتوای این پرسشنامه نیز توسطBahrami و همکاران ]33[ مورد تأیید قرار گرفت. در پژوهش حاضر، ضریب همسانی درونی این پرسشنامه با روش آلفای کرونباخ 91/0 به دست آمد.
2- فرم کوتاه پرسشنامه ذهن آگاهی فرایبورگ (Freiburg Mindfulness Inventory- Short Form): این مقیاس در سال 2006، توسط Walachو همکاران ]34[ با هدف ارزیابی ذهن آگاهی در جمعیت بالینی و غیربالینی تدوین گردید و به طور گسترده‌ای در بسیاری از فرهنگها، از نظر خصوصیات روان‌سنجی مورد بررسی و مطالعه قرار گرفت. فرم کوتاه این پرسشنامه، دو عامل حضور و پذیرش را میسنجد و میتوان از آن برای مقاصد پژوهشی و درمانی به خصوص در جمعیت‌های غیر بالینی استفاده نمود. Walach و همکاران، به عنوان سازندگان پرسشنامه ذهن آگاهیFreiburg ، معتقدند که فرم کوتاه این پرسشنامه میتواند به خوبی همه جوانب مربوط به حوزه ذهن آگاهی را پوشش دهد. همچنین، در پژوهشی که Walach و همکاران انجام دادند، ضریب آلفای کرونباخ 86/0 به دست آمد که حاکی از پایایی رضایت بخش آن بود. این مقیاس، دارای 14 گویه با لیکرت 4 درجهای (بندرت (1)، بعضی اوقات (2)، بیشتر اوقات (3)، همیشه (4)) میباشد که گویه شماره سیزدهم آن، به صورت معکوس نمرهگذاری میشود. به صورتی که به گزینه همیشه نمره 1، و به گزینه بهندرت نمره 4 تعلق میگیرد. حداقل نمره در این پرسشنامه 14 و حداکثر 56 است که نمره بالاتر نشانگر ذهن آگاهی بالاتر است. Ghasemi Jobaneh و همکاران ]35 [در پژوهش خود ابتدا فرم کوتاه پرسشنامه ذهن آگاهی Freiburg را به فارسی ترجمه کردند و سپس به بررسی روایی و پایایی آن پرداختند. روایی همزمان با مقیاسهای خود کنترلی (69/0=r) و تنظیم هیجان (68/0=r) در سطح معناداری 01/0 مناسب گزارش شد. به علاوه، طبق نتایج مدل تحلیل عاملی تأییدی نشان داده شد که ساختار پرسشنامه برازش قابل قبولی با دادهها دارد و از روایی عاملی مطلوبی برخوردار است. علاوه بر این، پایایی طبق ضریب آلفای کرونباخ 92/0، تتای ترتیبی 93/0 و پایایی بازآزمایی به فاصله چهار هفته 83/0 گزارش شد که این ضریب بیان‌گر پایایی بازآزمایی خوب فرم کوتاه پرسشنامه ذهن آگاهی است. در پژوهش حاضر، ضریب همسانی درونی این پرسشنامه با روش آلفای کرونباخ 84/0 به دست آمد.
3- مقیاس بهزیستی ذهنی وارویک- ادینبورگ (Marital Offence-Specific Forgiveness Scale):
این مقیاس در سال 2007، توسط Tennant و همکاران ]36[ با هدف ارزیابی ساختارهای بهزیستی ذهنی (متمرکز بر عملکرد روانشناختی و احساس معنی و هدف در زندگی) و لذت جویانه (متمرکز بر شادی، رضایت و رضایت از زندگی) در دانشگاهWarwick-Edinburgh تدوین گردید. این مقیاس هر دو دیدگاه لذت جویی و فضیلت گرایی را به خوبی پوشش میدهد و اجرای آن در انگلستان، اسکاتلند، چین، پاکستان، ایران و کشورهای دیگر نتایج قابل استنادی به دست داد. به علاوه، این مقیاس 14گویه دارد که پاسخ سؤالات بر اساس طیف 5 درجهای از هیچ‌گاه (1) تا همیشه (5) نمرهگذاری میشود. حداقل و حداکثر نمره در این مقیاس به ترتیب 14 و 71 است و نمره بالاتر نشانه سطح بهزیستی بالاتر است. روایی نسخه انگلیسی مقیاس بهزیستی ذهنی براساس محاسبه همبستگی این مقیاس با بهزیستی روانشناختی Ryf 73/0، مقیاس رضایت از زندگی Dinner 72/0، فرم کوتاه مقیاس افسردگی-شادی Jozef و Linely 76/0، مقیاس عواطف مثبت و منفی Watson و Kelarck به ترتیب برابر با 73/0 و 55/0-، پرسشنامه سلامت عمومی برابر با 53/0-، مقیاس هوش هیجانی مه یر برابر با 51/0 و راهنمای بهزیستی روانشناختی سازمان بهداشت جهانی بچ و اولسون برابر با 77/0 حاکی از اعتبار مناسب و رضایت بخش این مقیاس بود. همچنین، ضریب آلفای کرونباخ 89/0 (348=n) و اعتبار بازآزمایی این مقیاس پس از یک هفته 83/0 (124=n) به دست آمد ]37[. افزون بر این، در پژوهش Abed و همکاران ]38[، مدل تک عاملی این مقیاس با آلفای کرونباخ 90/0 حاکی از برازش قابل قبول در جامعه ایران بود. در پژوهش حاضر، ضریب همسانی درونی این پرسشنامه با روش آلفای کرونباخ 90/0 به دست آمد.
4- پرسشنامه بخشش- رنجش خاطر زناشویی ((Marital Offence-Specific Forgiveness Scale: این مقیاس در سال 2009 توسط Paleari و همکاران ]39[ به منظور ارزیابی فرایند بخشودگی در موقعیت زندگی زناشویی تدوین گردید. این پرسشنامه دارای 10 عبارت و دو زیرمقیاس خیرخواهی و خشم-اجتناب میباشد که سؤالات 2، 5، 9 و 10 مربوط به زیرمقیاس خیرخواهی و سؤالات 1، 3، 4، 6، 7 و 8 مربوط به زیرمقیاس خشم-اجتناب است. به علاوه، پاسخ سؤالات بر اساس طیف 6 درجهای لیکرت از کاملاً مخالفم (1) تا کاملاً موافقم (6) نمرهگذاری میشود و حداقل و حداکثر نمره آن در دامنه 10 تا 60 است. در پژوهش Paleari و همکاران، ضریب آلفای کرونباخ زیرمقیاس خیرخواهی برای مردان 80/0 و برای زنان 75/0 و زیرمقیاس خشم-اجتناب برای مردان 83/0 و برای زنان 79/0 گزارش شد که نتایج حاکی از پایایی مطلوب این آزمون بود. افزون براین، اعتبار و روایی افتراقی آزمون به روش تحلیل عاملی تأییدی مورد بررسی قرار گرفت که نتایج تحلیل عاملی تأییدی، وجود دو عامل مجزا اما همسو یعنی خیرخواهی و خشم- اجتناب را تأیید نمود. همچنین، به منظور ارزیابی اعتبار و روایی همگرای این مقیاس، همبستگی این آزمون با عواملی نظیر صمیمیت، کیفیت زندگی زناشویی، اعتماد به همسر، حل مسأله کارآمد، صفت بخشودگی و مطلوبیت اجتماعی مورد بررسی قرار گرفت که همبستگی بین این مقیاس و این متغیرها نیز حاکی از اعتبار افتراقی آزمون بود [39].
در پژوهش Ragabiو همکاران] 40[، ضریب پایایی آلفای کرونباخ این مقیاس 91/0 و ضریب روایی همگرای آن با استفاده از مقیاس بخش صفت بری و همکارانTrait Forgiveness Scale (TFS)، 89/0 به دست آمد. در پژوهش حاضر، ضریب همسانی درونی این پرسشنامه با روش آلفای کرونباخ برای زیر مقیاس بخشودگی زناشویی (خیرخواهی) 71/0 به دست آمد.
در نهایت تجزیه و تحلیل دادهها در دو سطح آمار توصیفی با استفاده از نرم‌افزار SPSS نسخه 26 و آمار استنباطی با استفاده از نرم‌افزار Amos نسخه 24 انجام گرفت. در سطح آمار استنباطی از ضریب همبستگی Pearson و تحلیل میانجی با استفاده از تحلیل مسیر استفاده شد. در سطح آمار توصیفی میانگین، انحراف استاندارد، کمینه و بیشینه تحلیل گردید. در ضمن، میزان خطای اول در پژوهش حاضر، 05/0 در نظر گرفته شد.
نتایج
پژوهش حاضر بر روی 300 فرد متأهل (200 زن و 100 مرد) انجام گرفت که 164 نفر (7/54 درصد) از آنها داری فرزند و 199 نفر (3/66 درصد) شاغل بودند و 217 نفر (3/72 درصد) مدرک دانشگاهی داشتند. میانگین سن شرکت کنندگان در پژوهش حاضر، 97/33 بود و به طور متوسط، 24/7 سال از مدت ازدواج آنها سپری شده بود. آمارههای توصیفی متغیرهای پژوهش در جدول 1 ارائه شدهاند.
جدول 1- آمارههای توصیفی (میانگین، انحراف استاندارد، کمینه، بیشینه) متغیرهای پژوهش
| متغیر | میانگین | انحراف استاندارد | کمینه | بیشینه |
| ذهن آگاهی | 25/37 | 29/7 | 17 | 56 |
| بخشودگی زناشویی | 22/15 | 68/3 | 5 | 24 |
| بهزیستی ذهنی | 08/48 | 33/9 | 14 | 70 |
| رضایت جنسی | 56/87 | 99/14 | 46 | 119 |
برای به دست آوردن نتایج معتبر در تحلیل مسیر میانجی، باید پیشفرضهای خاص این روش برآورده شوند. این پیشفرضها شامل نبود دادههای پرت چند متغیره و پیروی دادهها از توزیع نرمال چند متغیره میباشد ]41[. برای بررسی نبود دادههای پرت چند متغیره از فاصله Mahalanobis استفاده شد. با توجه به اینکه در این پژوهش چهار متغیر وجود داشت، مقدار 2χ بحرانی مربوط به فاصله ماهالانوبیس برابر با 49/9 بود و با توجه به اینکه میزان 2χ مربوط به هیچ یک از آزمودنیها بیشتر از میزان 2χ بحرانی نبود، بنابراین هیچ داده پرت چند متغیرهای وجود نداشت. برای بررسی توزیع نرمال چند متغیره از آزمون ماردیا (Mardia test) استفاده شد. میزان این آماره برابر 142/4 بود که نشانگر وجود توزیع نرمال چند متغیره بود (127/0=P). پس از کسب اطمینان از برقراری پیشفرضها، آزمون انجام گرفت. ابتدا ضرایب همبستگی Pearson بین متغیرها بررسی شدند. نتایج مربوطه در جدول 2 ارائه شدهاند.
جدول 2- ماتریس همبستگی پیرسون بین متغیرهای پژوهش
| متغیر | ذهن آگاهی | بخشودگی زناشویی | بهزیستی ذهنی | رضایت جنسی |
| ذهن آگاهی | 1 | - | - | - |
| بخشودگی زناشویی | 428/0* | 1 | - | - |
| بهزیستی ذهنی | 676/0* | 512/0* | 1 | - |
| رضایت جنسی | 475/0* | 404/0* | 579/0* | 1 |
*(05/0>P) به عنوان سطح معنادار
همانگونه که جدول 2 نشان میدهد، همه ضرایب همبستگی معنادار بودند (001/0>P). از آنجایی که در علوم رفتاری، ضرایب همبستگی 1/0، 3/0 و 5/0 به ترتیب نشانگر ضریب همبستگی ضعیف، متوسط و قوی هستند ]42[، بنابراین همه ضرایب متوسط تا قوی محسوب می‌گردند. برای بررسی اثر میانجی از تحلیل مسیر استفاده شد. ابتدا شاخصهای برازش مدل مورد بررسی قرار گرفتند. این شاخصها در جدول 3 ارائه شدهاند. در این بخش، از مجذور کای استفاده نمیشود چرا که 2χ تحت تأثیر حجم نمونه و همبستگیهای موجود در مدل قرار میگیرد و در نمونههای دارای حجم بالا حتی مدلهای برازش شده را ضعیف نشان میدهد ]42[. بنابراین این آماره شاخص مناسبی برای قضاوت نیست و از شاخصهای برازش دیگری از جمله GFI (Goodness-of-Fit Index)، AGFI (Adjusted Goodness-of-Fit Index)، CFI (Comparative Fit Index)، RMSEA (Root Mean Square Error of Approximation) و RMR (Root Mean square Residual) باید استفاده نمود. در مورد GFI، AGFI و CFI ارزش بالاتر از 95/0 و درباره RMSEA و RMR ارزش پایینتر از 05/0 نشانگر برازش مدل در نظرگرفته میشوند ]41[.
بر این اساس، شاخصهای برازش نشان میدهند که دادهها با مدل برازش داشتند (967/0=GFI، 952/0=AGFI، 956/0=CFI، 042/0=RMSEA و 047/0=RMR).
بر این اساس، شاخصهای برازش نشان میدهند که دادهها با مدل برازش داشتند (967/0=GFI، 952/0=AGFI، 956/0=CFI، 042/0=RMSEA و 047/0=RMR).
جدول3- شاخصهای برازش مدل
| شاخص | 2χ | GFI | AGFI | CFI | RMSEA | RMR |
| ارزش عددی | 461/35 | 967/0 | 952/0 | 956/0 | 042/0 | 047/0 |
از آنجایی که مدل دارای برازش بود، پارامترهای آن برآورد شدند. پارامترهای استاندارد شده در شکل 2 نمایش داده شدند. چون برای بررسی نقش میانجی بخشودگی زناشویی و بهزیستی ذهنی در رابطه بین ذهنآگاهی و رضایت جنسی، علاوه بر اثر مستقیم، اثر غیرمستقیم و اثر کل متغیر ذهن آگاهی نیز مورد نیاز هستند، بنابراین این اثرات در جدول 4 ارائه شدند.
جدول 4- اثرات مستقیم، غیرمستقیم و کل ذهن آگاهی بر رضایت جنسی
| اثر | مقدار بتا | خطای استاندارد | مقدار P |
| مستقیم | 136/0 | 137/0 | 043/0 |
| غیر مستقیم (از طریق بخشودگی زناشویی) | 056/0 | 057/0 | 017/0 |
| غیر مستقیم (از طریق بهزیستی ذهنی) | 289/0 | 116/0 | 010/0 |
| کل | 481/0 | 056/0 | 010/0 |
شکل 2- مدل پژوهش برای نقش میانجیگر بخشودگی زناشویی و بهزیستی ذهنی در رابطه بین ذهن آگاهی و رضایت جنسی زوجین به همراه پارامترهای استاندارد
در نهایت، اثرات میانجی بخشودگی زناشویی و بهزیستی ذهنی مورد بررسی قرار گرفتند. همانگونه که جدول 4 نشان میدهد، اثر کل ذهن آگاهی بر رضایت جنسی معنادار بود (481/0=β ، 010/0=P). همچنین اثر غیرمستقیم ذهن آگاهی بر رضایت جنسی از طریق متغیر میانجی بخشودگی زناشویی نیز معنادار بود (056/0=β ،017/0=P). بنابراین متغیر بخشودگی زناشویی نقش میانجی را ایفا میکند. از آنجایی که اثر مستقیم ذهنآگاهی بر رضایت جنسی نیز معنادار بود (136/0=β ، 043/0=P) و اثرات مستقیم و غیرمستقیم در یک جهت قرار داشتند، بنابراین متغیر بخشودگی زناشویی یک میانجی جزئی مکمل محسوب میگردد. در مورد نقش میانجی متغیر بهزیستی ذهنی نیز ملاحظه میشود که اثر غیرمستقیم ذهن آگاهی بر رضایت جنسی از طریق متغیر میانجی بهزیستی ذهنی نیز معنادار بود (289/0=β ، 010/0=P). بنابراین با توجه به معناداری اثر غیرمستقیم و توضیحات پیشین، بهزیستی ذهنی نیز نقش میانجی جزئی مکمل را ایفاء میکند. بنابراین فرضیههای پژوهش مورد تأیید قرار گرفتند. به طور خلاصه، متغیر ذهن آگاهی با میانجیگری بخشودگی زناشویی و بهزیستی ذهنی، توانست 5/34 درصد از واریانس رضایت جنسی را تبیین نماید (008/0=P).
بحث
پژوهش حاضر با هدف تعیین نقش میانجیگر بخشودگی زناشویی و بهزیستی ذهنی در رابطه بین ذهن آگاهی و رضایت جنسی انجام شد. نتایج تحلیل میانجی نشان داد که اثر مستقیم ذهن آگاهی بر رضایت جنسی معنادار است. نتایج این پژوهش همسو با سایر پژوهشها [9-8] میباشد که نشان دادند بین ذهن آگاهی و رضایت جنسی رابطه مثبت و معناداری برقرار است، به طوریکه افزایش ذهن آگاهی زوجین میتواند با افزایش رضایت جنسی همراه باشد.
شواهد حمایتی پیشین نیز حاکی از آن است که ذهن آگاهی به شیوههای مختلفی ممکن است به رضایت جنسی و رضایت از رابطه منجر شود. رضایت از رابطه به شدت با سه جنبه از پنج جنبه ذهن آگاهی (عمل کردن آگاهانه، توصیف با کلمات و قضاوت نکردن درباره تجربه درونی) ارتباط دارد. بدین صورت که عمل آگاهانه، قویترین ارتباط را با رضایت از رابطه نشان داده است که در واقع، نیاز به توجه در رابطه را آشکار میسازد. حضور در لحظه فعلی و درگیر شدن ذهن با شریک زندگی، زوجین را قادر میکند تا به طور کامل احساسات حمایتی را فراهم کنند و همچنین رابطهای را از طریق همدلی شکل دهند ]44[.
از سوی دیگر به نظر میرسد که خودتنظیمی یکی دیگر از سازوکارهای اصلی ذهن آگاهی باشد، زیرا تمرکز مکرر بر حفظ توجه بر یک محرک خنثی یا یک علامت فیزیولوژیکی مانند تنفس، محیطی مناسب برای افرایش کلی تمرکز و کاهش محرکهای مداخلهگر از جمله استرس جنسی را فراهم میکند. به عبارت دیگر افزایش ذهن آگاهی، توانایی افراد در درک علائم جسمی را بالا میبرد که میتواند در بهبود کیفیت رابطه جنسی و افزایش رضایت جنسی تأثیر به سزایی داشته باشد ]2 [.
یافته دیگر این پژوهش نشان داد که اثر غیر مستقیم ذهنآگاهی بر رضایت جنسی از طریق بخشودگی زناشویی معنادار است. به عبارت دیگر، بخشودگی زناشویی در رابطه بین ذهن آگاهی و رضایت جنسی نقش میانجیگر دارد. این یافته با نتایج سایر پژوهشها ]16[ همسو است. در راستای تبیین این یافته، میتوان به تأثیر ذهنآگاهی بر فرآیندهای عاطفی اشاره داشت که با ایجاد افکار مثبت ]6[، توقف نشخوار فکری و در نتیجه کاهش احساسات منفی و افزایش احساسات مثبت ]19[، زوجین را قادر میسازد تا احساسات و نیازهای شریک زندگی خود را بهتر درک نمایند و آنها را بپذیرند و بر اساس آنها عمل کنند ]15[. بدین ترتیب، ذهن آگاهی با افزایش پذیرش خود و دیگران ]19[، بخشودگی میان زوجین را افزایش میدهد. از سوی دیگر، تمایل به بخشش اشتباهات، مانع از ارزیابی قضاوتی در مورد عملکرد شده که منجر به همدلی بیشتر شده ]45[، و بستری برای اصلاح روابط و بازسازی صمیمیت ]46[، و در نتیجه موجب افزایش رضایت جنسی در زوجین میگردد ]9[.
یافته دیگر این پژوهش حاکی از آن بود که بهزیستی ذهنی میتواند به عنوان یکی دیگر از متغیرهای میانجی در رابطه بین ذهن آگاهی با رضایت جنسی مطرح شود. به عبارت دیگر همسو با سایر پژوهشها ]29-28[ نشان داده شده است که ذهن آگاهی تأثیر مثبت و معناداری بر بهزیستی روانشناختی دارد. از سوی دیگر افزایش بهزیستی ذهنی همسو با پژوهشهای دیگر ]24 [با افزایش رضایت جنسی همراه است.
در راستای تبیین این یافتهRyan و] Deci 22[، نشان داده‌اند که ذهن آگاهی با تأثیر بر فرآیندهای شناختی، تعدیل و تنظیم الگوهای رفتاری با سلامت و بهزیستی افراد مرتبط است. در واقع، ذهن آگاهی با افزایش درک تجربیات میتواند تغییرات مثبتی در بهزیستی و شادکامی افراد ایجاد کند. به این ترتیب که ذهن آگاهی، هشیاری فرد نسبت به احساسات جسمانی و روانی و شناسایی توانمندیها را بالا میبرد، پذیرش رخدادهای زندگی را تسهیل مینماید و در نتیجه، امکان مقابله کارآمد با استرسهای زندگی را فراهم میکند ]47[.
در مقابل، زوجین با سطح پایینتر بهزیستی، نسبت به نقاط ضعف خود و همسرشان، پذیرش و احساسات مثبت کم‌تری نشان می دهند و توانایی چندانی برای مقابله با ناکامی و مدیریت مؤثر زندگی زناشویی و ارتقاء کیفیت روابط خود ندارند. بنابراین خانواده در معرض آسیبهای متعددی از جمله بی ثباتی ازدواج ]21[ و نارضایتی در حوزههای مختلف زناشویی (از جمله نارضایتی جنسی) قرار میگیرد.
این پژوهش همانند سایر پژوهشهای موجود، محدودیت‌ها و پیشنهادهایی دارد که نخست میتوان به اختصاص جامعه مورد پژوهش به شهر تهران اشاره داشت که با توجه به عامل فرهنگ، تعمیم یافتهها به سایر مناطق جغرافیایی را با محدودیت مواجه میسازد. لذا پیشنهاد میشود که پژوهشهای مشابه، در مناطق دیگر و در فرهنگ‌های متفاوت تکرار شود.
علاوه بر این، نتایج و ارزیابی پژوهش به علت اشاعه ویروس کرونا، وابسته به ابزارهای خودگزارشی همانند پرسشنامه آنلاین بود که به منظور کسب اطلاعات دقیقتر، پیشنهاد میشود در پژوهشهای آتی از روشها و ابزارهای دیگری نظیر مصاحبه بالینی استفاده گردد. افزون بر این، خلاء موضوعات پژوهشی در حیطه مسایل جنسی زوجین با توجه به بافت فرهنگی جامعه ایرانی (که پرداختن به چنین موضوعاتی تاحدودی تابو تلقی میشود)، در ادبیات پژوهش داخلی کاملاً مشهود است. بنابراین با توجه به اهمیت موضوع رضایت جنسی در زندگی زناشویی زوجین، پیشنهاد میشود که پژوهشهای بیش‌تری در راستای شناخت عوامل مؤثر بر رضایت جنسی صورت گیرد که در این میان میتوان به بررسی مؤلفههای شناختی و هیجانی اشاره داشت که میتواند به عنوان پیشنهاد پژوهشی برای سایر پژوهشگران تلقی گردد.
نتیجهگیری
با توجه به معنادار شدن ارتباط ذهن آگاهی با رضایت جنسی و نیز تأیید نقش میانجیگر بخشودگی زناشویی و بهزیستی ذهنی، به درمانگران و فعالان حوزه سلامت جنسی توصیه میشود که در برنامههای آموزشی و درمانی زوجین به نقش مهم ذهن آگاهی توجه داشته باشند و در این راستا برنامههای راهبردی برای افزایش ذهن آگاهی زوجین تدارک ببینند و نیز نقش مهم بخشودگی زناشویی و بهزیستی ذهنی را در ساز و کار این ارتباط در نظر داشته باشند.
تشکر و قدردانی
به این وسیله از تمامی افرادی که با همکاری خود، ما را در انجام این پژوهش یاری نمودند صمیمانه سپاسگزاریم.
.
بحث
پژوهش حاضر با هدف تعیین نقش میانجیگر بخشودگی زناشویی و بهزیستی ذهنی در رابطه بین ذهن آگاهی و رضایت جنسی انجام شد. نتایج تحلیل میانجی نشان داد که اثر مستقیم ذهن آگاهی بر رضایت جنسی معنادار است. نتایج این پژوهش همسو با سایر پژوهشها [9-8] میباشد که نشان دادند بین ذهن آگاهی و رضایت جنسی رابطه مثبت و معناداری برقرار است، به طوریکه افزایش ذهن آگاهی زوجین میتواند با افزایش رضایت جنسی همراه باشد.
شواهد حمایتی پیشین نیز حاکی از آن است که ذهن آگاهی به شیوههای مختلفی ممکن است به رضایت جنسی و رضایت از رابطه منجر شود. رضایت از رابطه به شدت با سه جنبه از پنج جنبه ذهن آگاهی (عمل کردن آگاهانه، توصیف با کلمات و قضاوت نکردن درباره تجربه درونی) ارتباط دارد. بدین صورت که عمل آگاهانه، قویترین ارتباط را با رضایت از رابطه نشان داده است که در واقع، نیاز به توجه در رابطه را آشکار میسازد. حضور در لحظه فعلی و درگیر شدن ذهن با شریک زندگی، زوجین را قادر میکند تا به طور کامل احساسات حمایتی را فراهم کنند و همچنین رابطهای را از طریق همدلی شکل دهند ]44[.
از سوی دیگر به نظر میرسد که خودتنظیمی یکی دیگر از سازوکارهای اصلی ذهن آگاهی باشد، زیرا تمرکز مکرر بر حفظ توجه بر یک محرک خنثی یا یک علامت فیزیولوژیکی مانند تنفس، محیطی مناسب برای افرایش کلی تمرکز و کاهش محرکهای مداخلهگر از جمله استرس جنسی را فراهم میکند. به عبارت دیگر افزایش ذهن آگاهی، توانایی افراد در درک علائم جسمی را بالا میبرد که میتواند در بهبود کیفیت رابطه جنسی و افزایش رضایت جنسی تأثیر به سزایی داشته باشد ]2 [.
یافته دیگر این پژوهش نشان داد که اثر غیر مستقیم ذهنآگاهی بر رضایت جنسی از طریق بخشودگی زناشویی معنادار است. به عبارت دیگر، بخشودگی زناشویی در رابطه بین ذهن آگاهی و رضایت جنسی نقش میانجیگر دارد. این یافته با نتایج سایر پژوهشها ]16[ همسو است. در راستای تبیین این یافته، میتوان به تأثیر ذهنآگاهی بر فرآیندهای عاطفی اشاره داشت که با ایجاد افکار مثبت ]6[، توقف نشخوار فکری و در نتیجه کاهش احساسات منفی و افزایش احساسات مثبت ]19[، زوجین را قادر میسازد تا احساسات و نیازهای شریک زندگی خود را بهتر درک نمایند و آنها را بپذیرند و بر اساس آنها عمل کنند ]15[. بدین ترتیب، ذهن آگاهی با افزایش پذیرش خود و دیگران ]19[، بخشودگی میان زوجین را افزایش میدهد. از سوی دیگر، تمایل به بخشش اشتباهات، مانع از ارزیابی قضاوتی در مورد عملکرد شده که منجر به همدلی بیشتر شده ]45[، و بستری برای اصلاح روابط و بازسازی صمیمیت ]46[، و در نتیجه موجب افزایش رضایت جنسی در زوجین میگردد ]9[.
یافته دیگر این پژوهش حاکی از آن بود که بهزیستی ذهنی میتواند به عنوان یکی دیگر از متغیرهای میانجی در رابطه بین ذهن آگاهی با رضایت جنسی مطرح شود. به عبارت دیگر همسو با سایر پژوهشها ]29-28[ نشان داده شده است که ذهن آگاهی تأثیر مثبت و معناداری بر بهزیستی روانشناختی دارد. از سوی دیگر افزایش بهزیستی ذهنی همسو با پژوهشهای دیگر ]24 [با افزایش رضایت جنسی همراه است.
در راستای تبیین این یافتهRyan و] Deci 22[، نشان داده‌اند که ذهن آگاهی با تأثیر بر فرآیندهای شناختی، تعدیل و تنظیم الگوهای رفتاری با سلامت و بهزیستی افراد مرتبط است. در واقع، ذهن آگاهی با افزایش درک تجربیات میتواند تغییرات مثبتی در بهزیستی و شادکامی افراد ایجاد کند. به این ترتیب که ذهن آگاهی، هشیاری فرد نسبت به احساسات جسمانی و روانی و شناسایی توانمندیها را بالا میبرد، پذیرش رخدادهای زندگی را تسهیل مینماید و در نتیجه، امکان مقابله کارآمد با استرسهای زندگی را فراهم میکند ]47[.
در مقابل، زوجین با سطح پایینتر بهزیستی، نسبت به نقاط ضعف خود و همسرشان، پذیرش و احساسات مثبت کم‌تری نشان می دهند و توانایی چندانی برای مقابله با ناکامی و مدیریت مؤثر زندگی زناشویی و ارتقاء کیفیت روابط خود ندارند. بنابراین خانواده در معرض آسیبهای متعددی از جمله بی ثباتی ازدواج ]21[ و نارضایتی در حوزههای مختلف زناشویی (از جمله نارضایتی جنسی) قرار میگیرد.
این پژوهش همانند سایر پژوهشهای موجود، محدودیت‌ها و پیشنهادهایی دارد که نخست میتوان به اختصاص جامعه مورد پژوهش به شهر تهران اشاره داشت که با توجه به عامل فرهنگ، تعمیم یافتهها به سایر مناطق جغرافیایی را با محدودیت مواجه میسازد. لذا پیشنهاد میشود که پژوهشهای مشابه، در مناطق دیگر و در فرهنگ‌های متفاوت تکرار شود.
علاوه بر این، نتایج و ارزیابی پژوهش به علت اشاعه ویروس کرونا، وابسته به ابزارهای خودگزارشی همانند پرسشنامه آنلاین بود که به منظور کسب اطلاعات دقیقتر، پیشنهاد میشود در پژوهشهای آتی از روشها و ابزارهای دیگری نظیر مصاحبه بالینی استفاده گردد. افزون بر این، خلاء موضوعات پژوهشی در حیطه مسایل جنسی زوجین با توجه به بافت فرهنگی جامعه ایرانی (که پرداختن به چنین موضوعاتی تاحدودی تابو تلقی میشود)، در ادبیات پژوهش داخلی کاملاً مشهود است. بنابراین با توجه به اهمیت موضوع رضایت جنسی در زندگی زناشویی زوجین، پیشنهاد میشود که پژوهشهای بیش‌تری در راستای شناخت عوامل مؤثر بر رضایت جنسی صورت گیرد که در این میان میتوان به بررسی مؤلفههای شناختی و هیجانی اشاره داشت که میتواند به عنوان پیشنهاد پژوهشی برای سایر پژوهشگران تلقی گردد.
نتیجهگیری
با توجه به معنادار شدن ارتباط ذهن آگاهی با رضایت جنسی و نیز تأیید نقش میانجیگر بخشودگی زناشویی و بهزیستی ذهنی، به درمانگران و فعالان حوزه سلامت جنسی توصیه میشود که در برنامههای آموزشی و درمانی زوجین به نقش مهم ذهن آگاهی توجه داشته باشند و در این راستا برنامههای راهبردی برای افزایش ذهن آگاهی زوجین تدارک ببینند و نیز نقش مهم بخشودگی زناشویی و بهزیستی ذهنی را در ساز و کار این ارتباط در نظر داشته باشند.
تشکر و قدردانی
به این وسیله از تمامی افرادی که با همکاری خود، ما را در انجام این پژوهش یاری نمودند صمیمانه سپاسگزاریم.
.
[2]- کارشناس ارشد روان شناسی بالینی- خانواده درمانی، دانشگاه علم و فرهنگ، تهران، ایران
[3]- (نویسنده مسئول) دکترای تخصصی روانشناسی، استادیارگروه روانشناسی، دانشکده علوم انسانی، دانشگاه علم و فرهنگ، تهران ،ایران
تلفن: 44372150-021 ، دورنگار: 44372150-021، پست الکترونیکی: nazanin.abed@yahoo.com
تلفن: 44372150-021 ، دورنگار: 44372150-021، پست الکترونیکی: nazanin.abed@yahoo.com
ارسال پیام به نویسنده مسئول
| بازنشر اطلاعات | |
 |
این مقاله تحت شرایط Creative Commons Attribution-NonCommercial 4.0 International License قابل بازنشر است. |
