جلد 21، شماره 10 - ( 10-1401 )                   جلد 21 شماره 10 صفحات 1024-1007 | برگشت به فهرست نسخه ها

Ethics code: IR.ZBMU.REC.1400.028


XML English Abstract Print


Download citation:
BibTeX | RIS | EndNote | Medlars | ProCite | Reference Manager | RefWorks
Send citation to:

Amirkhizi F, Hamedi-Shahraki S, Sharifan S, Pishdadian A. The Relationship Between Serum Levels of Vitamin D and Some Metabolic Indicators in Patients with Non-Alcoholic Fatty Liver Disease Referred to Sheikh Alreis Clinic in Tabriz: A Descriptive Study. JRUMS 2023; 21 (10) :1007-1024
URL: http://journal.rums.ac.ir/article-1-6636-fa.html
امیرخیزی فرشاد، حامدی شهرکی سودابه، شریفان شیما، پیشدادیان عباس. ارتباط سطح سرمی‌ویتامین D با برخی نشانگرهای متابولیکی در بیماران مبتلا به کبد چرب غیرالکلی مراجعه‌کننده به کلینیک شیخ الرئیس شهر تبریز: یک مطالعه توصیفی. مجله دانشگاه علوم پزشکی رفسنجان. 1401; 21 (10) :1007-1024

URL: http://journal.rums.ac.ir/article-1-6636-fa.html


دانشگاه علوم پزشکی زابل
متن کامل [PDF 457 kb]   (333 دریافت)     |   چکیده (HTML)  (625 مشاهده)
متن کامل:   (1258 مشاهده)
مقاله پژوهشی
مجله دانشگاه علوم پزشکی رفسنجان
دوره 21، دی 1401، 1024-1007

ارتباط سطح سرمی‌ویتامین D با برخی نشانگرهای متابولیکی در بیماران مبتلا به کبد چرب غیرالکلی مراجعه‌کننده به کلینیک شیخ الرئیس شهر تبریز: یک مطالعه توصیفی

فرشاد امیرخیزی[1]، سودابه حامدی شهرکی[2]، شیما شریفان[3]، عباس پیشدادیان[4]


دریافت مقاله: 08/05/1401 ارسال مقاله به نویسنده جهت اصلاح: 06/06/1401 دریافت اصلاحیه از نویسنده: 05/10/1401       پذیرش مقاله: 07/10/1401


چکیده
زمینه و هدف: با توجه به شواهد علمی ‌موجود در زمینه نقش کلیدی ویتامین D در کنترل مسیرهای متابولیکی، این مطالعه با هدف تعیین ارتباط سطح سرمی ‌ویتامین D با برخی نشانگرهای متابولیکی در بیماران مبتلا به کبد چرب غیرالکلی (NAFLD;Non-alcoholic fatty liver disease) انجام شد.
مواد و روش­ها: این مطالعه­ توصیفی بر روی 122 بیمار مبتلا به NAFLD مراجعه کننده به کلینیک شیخ الرئیس شهر تبریز که بر اساس غلظت سرمی ‌ویتامین D به گروه­های "ویتامین D کافی" (46 نفر) و "کمبود ویتامین D" (76 نفر) تقسیم شده بودند، انجام شد. تشخیص NAFLD توسط التراسونوگرافی در ناحیه شکم انجام شد، و غلظت سرمی‌گلوکز، کلسترول تام (TC)، لیپوپروتئین­های با چگالی پایین (LDL-c)، لیپوپروتئین­های با چگالی بالا (HDL-c) و همچنین شاخص مقاومت انسولینی (HOMA-IR) به عنوان نشانگرهای متابولیک اندازه­گیری شد. غلظت سرمی‌ترانس­آمینازهای کبدی و شدت استئاتوز کبدی به عنوان معیارهای عملکرد کبدی مورد بررسی قرار گرفت. 
یافته­ها: غلظت سرمی‌ انسولین (024/0=pLDL-c (001/0>p) و HOMA-IR (011/0=p) در بیماران مبتلا به NAFLD دارای کمبود ویتامین D به­طور معنی­داری بیشتر از بیماران دارای سطوح کافی این ویتامین بود. هم­چنین، غلظت سرمی‌آنزیم آلانین آمینوترانسفراز (ALT) (005/0=p) و فراوانی درجات شدید­ استئاتوز کبدی با وضعیت ویتامین D ارتباط معکوس داشت (042/0 =p). پس از تعدیل اثر احتمالی عوامل مداخله­گر ، شانس داشتن هایپرکلسترولمی ‌(009/0=p) و LDL-c بالا (011/0=p) در بیماران دارای کمبود ویتامین D به­طور معنی­داری افزایش یافت.
نتیجه­گیری: یافته­های این مطالعه نشان داد که کمبود ویتامین D با شانس بالاتر اختلالات چربی خون و شدت بیشتر استئاتوز کبدی در بیماران مبتلا به NAFLD ارتباط دارد.
واژه­های کلیدی: ویتامین D سرم، الگوی چربی خون، گلوکز سرم، مقاومت به انسولین، کبد چرب غیرالکلی
 
مقدمه
بیماری کبد چرب غیرالکلی (Non-alcoholic fatty liver disease; NAFLD) شامل طیف گسترده­ای از نارسایی‌های کبدی است که در اولین مرحله به­صورت کبد چرب ساده (استئاتوز) بروز می­کند و سپس به استئاتوهپاتیت غیرالکلی (Non-alcoholic steatohepatitis; NASH) تبدیل می‌گردد و در نهایت به سیروز و کارسینوما­ی کبدی منجر می‌شود [1]. این بیماری که به عنوان یکی از معضلات سلامتی عصر حاضر مطرح است [2]، زمانی ظهور پیدا می‌کند که بیش از 10-5 درصد وزن کبد را چربی تشکیل دهد [3]. امروزه NAFLD به عنوان تظاهر کبدی سندرم متابولیک در نظر گرفته می­شود و با تظاهرات بالینی آن مانند دیابت نوع 2، چاقی، دیس لیپیدمی ‌و پرفشاری خون مرتبط است [4]. شیوع این بیماری در جمعیت عمومی‌کشورهای توسعه یافته حدود 30 درصد، در آسیا قریب به10 درصد و در ایران 5/21 تا 5/31 درصد برآورد شده است [6-5].
با وجود گذشت چندین دهه از شناخت NAFLD، پاتوژنز این بیماری هنوز در هاله­ای از ابهام قرار دارد، ولی به نظر می­رسد که مقاومت انسولینی، استرس اکسیداتیو و آبشارهای التهابی نقش­های مرتبطی را در ایجاد و پیشرفت بیماری بازی کنند [1]. تاکنون مهم­ترین فرضیه مطرح شده در خصوص پاتوژنز بیماری NAFLD فرضیه " چند ضربه ای (Multi-hit) " می­باشد. بر اساس این فرضیه، مقاومت انسولینی به عنوان اولین ضربه منجر به افزایش لیپوژنز کبدی، کاهش اکسیداسیون کبدی اسیدهای چرب و کاهش خروج چربی از کبد و در نتیجه تجمع چربی در کبد می­شود [7].
نتایج مطالعات حاکی از آن است که میزان مرگ و میر ناشی از بیماری‌های قلبی عروقی (Cardiovascular diseases; CVD) در بیماران مبتلا به NAFLD بطور معنی­داری بیشتر از جمعیت عمومی ‌است؛ به طوری ­که، تخمین زده می­شود حدود 10 درصد از این بیماران به دلیل مشکلات قلبی عروقی جان خود را از دست می­دهند [8]. در این بین، وجود عوامل خطرساز CVD مانند اختلال تحمل گلوکز و اختلال الگوی چربی خون مانند افزایش سطح کلسترول تام (Total cholesterol; TC) و تری گلیسرید (Triglyceride; TG) نقش مهمی‌در افزایش خطر مرگ ناشی از CVD بازی می‌کنند [9]. از طرفی، سندرم متابولیک که خود دربرگیرنده­ی چندین عامل خطر CVD است، در بیماران مبتلا به NAFLD شایع‌تر است [10]. مطالعات پیشین، سطوح بالاتر لیپوپروتئین­های با چگالی پایین (Low density lipoprotein cholesterol; LDL-c)  را در بیماران مبتلا به NAFLD در مقایسه با افراد سالم گزارش کرده­اند [9]. همچنین، کاهش حساسیت به انسولین و هیپرانسولینمی‌از اختلالات متابولیکی شایع در این بیماران محسوب می­شوند که می‌توانند با اثر بر مسیرهای متابولیکی، باعث تجمع بیشتر چربی در کبد و پیشرفت بیماری شوند [10].
استفاده از درمان­های تغذیه­ای و رژیم درمانی در کنار استراتژی­های دارو درمانی، همواره برای کنترل و پیش­گیری از بیماری­های مختلف به­کار گرفته می­شود و امروزه ارتباط کمبود برخی مواد مغذی با پیشرفت بیماری­ها از جمله NAFLD مورد توجه قرار گرفته است [11]. از آن جمله، ارتباط کمبود ویتامین D با پیشرفت بیماری NAFLD مطرح شده است [12]. ویتامین D، جزء ویتامین­های محلول در چربی است که اولین مرحله هیدروکسیلاسون آن پس از سنتز در پوست و تبدیل آن به 25-هیدروکسی ویتامین D [25(OH)D] در کبد انجام می‌شود [13]. هرچند که امروزه کمبود ویتامین D به عنوان یک مشکل بهداشت عمومی‌در اغلب نقاط جهان مطرح است [13]، ولی نتایج مطالعات حاکی از آن است که سطوح سرمی‌25(OH)D در بیماران مبتلا به NAFLD به­طور معنی­داری کمتر از جمعیت عمومی‌است [14]. از طرفی، مطالعات پیشین ارتباط کمبود ویتامین D با اختلال چربی‌های خون در کودکان مبتلا به چاقی را نشان داده اند [15]. علاوه بر این، ارتباط کمبود ویتامین D با کاهش حساسیت انسولینی و افزایش خطر ابتلا به دیابت نوع 2 گزارش شده است [16].
بنابراین، با توجه به شواهد موجود و شیوع بالای کمبود ویتامین D در کشور [17]، مطالعه­ی حاضر با هدف تعیین ارتباط سطح سرمی ‌ویتامین D با تعدادی از نشانگرهای متابولیکی در بیماران مبتلا به NAFLD انجام شد. در این مطالعه، علاوه بر ارزیابی شدت استئاتوز کبدی و غلظت سرمی‌آنزیم­های کبدی، غلظت گلوکز ناشتا (Fasting blood sugare; FBS)، میزان مقاومت به انسولین و پروفایل لیپیدی به عنوان تعدادی از نشانگرهای متابولیکی مورد بررسی قرار گرفت. امید است، یافته­های این پژوهش به پیشگیری از پیشرفت بیماری و بهبود وضعیت متابولیکی در بیماران مبتلا به NAFLD کمک کند. 
مواد و روش­ها
این مطالعه­ توصیفی از مهرماه 1400 تا اردیبهشت ماه 1401 بر روی افراد چاق مبتلا به NAFLD مراجعه کننده به کلینیک شیخ الرئیس شهر تبریز انجام شد. تعداد نمونه­ لازم برای پژوهش بر اساس میانگین و انحراف معیار غلظت LDL-c، بدست آمده از مطالعه­ Kim و همکارش [18] و با احتساب میزان اطمینان 95% (05/0= α)، میزان دقت 4% (04/0= d) و انحراف معیار 5/22 (5/22=SD)، طبق فرمول زیر 122 نفر برآورد شد.
n=z1-α/22S2d2
 افراد واجد شرایط و مایل به همکاری، از بین افراد مراجعه کننده به کلینیک شیخ الرئیس شهر تبریز و ارجاع توسط پزشک فوق تخصص گوارش از بین 375 فرد داوطلب انتخاب شدند؛ که در میان آنها 216 فرد دارای معیارهای اولیه برای انجام غربالگری NAFLD بودند. به منظور انجام غربالگری اولیه NAFLD، پرسش­نامه­ مشخصات فردی شامل سن، جنس، سطح تحصیلات و سطح فعالیت بدنی تکمیل گردید و اندازه­گیری­های تن­سنجی شامل وزن، قد و محیط دور کمر (Waist circumference; WC) انجام و نمایه توده­ بدن (Body mass index; BMI) از تقسیم وزن بر مجذور قد محاسبه شد [19]. وزن و قد بیماران، بدون کفش و با حداقل لباس به ترتیب با دقت 100 گرم و 1/0 سانتی­متر توسط ترازوی قپانی و قدسنج Seca (Seca 700, Hamburg Germany) اندازه­گیری شد. محیط دور کمر افراد شرکت کننده با استفاده از متر تن­سنجی در ناحیه وسط بین آخرین دنده و لبه استخوان لگن بعد از یک تنفس عادی با دقت 5/0 سانتی­متر انداز­ه­گیری شد ]19[. در مطالعه­ حاضر، تشخیص بیماری NAFLD توسط اولتراسونوگرافی کبد (مشاهده­ی استئاتوز دراولتراسونوگرافی کبدی) انجام شد. در مورد تمام بیماران شرکت ­کننده در مطالعه، اولتراسونوگرافی کبد توسط یک متخصص رادیولوژی و با دستگاه (Medison SonoAce X4 Ultrasound system, South Korea) جهت بررسی وجود استئاتوز کبدی انجام شد و از معیارهای ارائه شده توسط Saverymutta و همکاران [20] برای درجه­بندی شدت NAFLD استفاده شد. در نهایت، ابتلای 122 نفر از شرکت کنندگان به NAFLD مورد تأیید قرار گرفت که با در نظر گرفتن معیارهای ورود و عدم ورود، برای شرکت در مطالعه دعوت شدند.
معیارهای ورود به مطالعه شامل تمایل به شرکت در مطالعه، قرار داشتن در محدوده­ی سنی 50-20 سال و داشتن BMI بین 30 تا 40 کیلوگرم بر متر مربع بود. معیارهای عدم ورود به مطالعه شامل بارداری، شیردهی، یائسگی، مصرف الکل، داشتن سابقه بیماری‌های قلبی- عروقی، دیابت، پرفشاری خون، سرطان، هرگونه بیماری کبدی و کلیوی بود. همچنین، افرادی که تحت رژیم غذایی خاص قرار داشتند و یا حداقل تا 3 ماه پیش از ورود به مطالعه مصرف مداوم مکمل امگا-3 یا مکمل­های آنتی اکسیدانی داشتند از مطالعه کنار گذاشته شدند. علاوه بر این، افرادی که در 6 ماه اخیر مکمل مگادوز ویتامین D را تزریق کرده بودند، یا داروهای افزاینده­ حساسیت انسولینی را مصرف می­کردند، وارد مطالعه نشدند. پیش از ورود به مطالعه، تمام شرکت­کنندگان از اهداف و مراحل اجرای پژوهش مطلع شدند و فرم رضایت­نامه کتبی را امضاء کردند. پروتکل این مطالعه توسط کمیته اخلاق دانشگاه علوم پزشکی زابل تأیید شده است (کد اخلاق: IR.ZBMU.REC.1400.028).
میزان فعالیت بدنی با استفاده از فرم کوتاه شده­ی پرسشنامه­ی بین المللی فعالیت بدنی (International Physical Activity Questionnaire; IPAQ) که روایی و پایایی آن قبلاً تعیین شده [21]، مورد ارزیابی قرار گرفت و بر اساس شیوه امتیازدهی IPAQ، شرکت­کنندگان از نظر سطح فعالیت بدنی به "فعالیت سبک"، "فعالیت متوسط" و "فعالیت شدید" طبقه­بندی شدند. طبق پروتکل IPAQ افرادی که حداقل 3 روز هفته فعالیت بدنی شدید و یا بیش از 3 روز هفته ترکیبی از فعالیت بدنی شدید، متوسط و پیاده­روی داشتند، جزو افراد با "فعالیت بدنی شدید" طبقه بندی شدند. همچنین، افرادی که حداقل 3 روز هفته به مدت 20 دقیقه فعالیت شدید داشتند، یا حداقل 30 دقیقه در روز فعالیت متوسط داشتند در گروه افراد با "فعالیت متوسط" قرار گرفتند. افراد با "فعالیت سبک" شامل افرادی بودند که هیچ فعالیت بدنی متوسط و شدیدی را در طول هفته گزارش نکردند.  
پس از اخذ رضایت­نامه کتبی، 10 میلی­لیتر نمونه خون وریدی بعد از 12 ساعت ناشتایی از شرکت­کنندگان گرفته شد. سرم از نمونه­ها در دور rpm 3000 توسط سانتریوفوژ Zenith  (مدل TDL-6C، چین) تهیه و به میکروتوب­ها منتقل گردید و تمامی ‌آزمایشات در همان روز نمونه­گیری انجام شد.
غلظت گلوکز سرم به روش آنزیمی ‌و رنگ­سنجی با استفاده از کیت شرکت پارس آزمون (پارس آزمون، ایران) و با دستگاه اتوآنالیزر (Hitachi-917, Tokyo, Japan) تعیین شد. غلظت سرمی‌آنزیم­های کبدی آلانین آمینوترانسفراز (Alanine aminotransferase; ALT)، آسپارتات آمینوترانسفراز (aspartate aminotransferase :AST) و گاما گلوتامیل ترانسفراز (Gamma-glutamyl transferase; GGT) با استفاده از کیت شرکت پیش­تاز طب (پیش­تاز طب، ایران) و اتوآنالیزور (Hitachi 917, Tokyo, Japan)  اندازه­گیری شد. سنجش انسولین سرم به روش الایزا با استفاده از کیتMonobind  (Monobind Inc. CA92630, USA) انجام شد. غلظت سرمی‌TC، TG، LDL-c و لیپوپروتئین­های با چگالی بالا (High-density lipoprotein; HDL-c) به روش آنزیمی‌و رنگ­سنجی با استفاده از کیت شرکت پارس آزمون (پارس آزمون، کرج، ایران) توسط دستگاه اتوآنالیزر (Hitachi-917, Tokyo, Japan) اندازه‌گیری شدند.
 مقاومت انسولینی براساس شاخص HOMA-IR (Homeostatic Model Assessment for Insulin Resistance; HOMA-IR) از رابطه زیر محاسبه شد [22]:
HOMA-IR = 405 / غلظت گلوکز ناشتا × غلظت انسولین ناشتا
در این مطالعه، "هایپرکلسترولمی" و "هایپرتری‌گلیسریدمی" مطابق معیارهای سازمان آموزش ملی کلسترول (National Cholesterol Education Program/Adult Treatment Panel III; NCEP/ATP III) به ترتیب به صورت 240 میلی‌گرم بر دسی­لیتر TC و 200 میلی‌گرم بر دسی‌لیتر TG یا مصرف داروهای کاهنده چربی‌های خون تعریف شد [23]. مطابق همین معیارها، غلظت سرمی‌160 میلی‌گرم بر دسی­لیتر LDL-c به عنوان "LDL-c" بالا و 40 میلی‌گرم بر دسی­لیتر > HDL-c به عنوان "HDL-c" پایین تلقی شد. همچنین، FBS بالاتر از 100 میلی‌گرم بر دسی­لیتر یا مصرف فعلی داروی کاهنده قند خون نیز به عنوان "گلوکز مختل خون " در نظر گرفته شد. در این مطالعه طبق راهنمای انجمن غدد درون­ریز آمریکا [24] و پیشنهاد مطالعات پیشین ، افراد با غلظت سرمی‌20 نانوگرم بر میلی­لیتر > (OH)D25 به عنوان "وضعیت کمبود ویتامین D" و مقادیر سرمی‌30 نانوگرم بر میلی­لیتر (OH)D 25 به عنوان "وضعیت کافی ویتامین D" تعریف شدند [19-25].
تجزیه و تحلیل آماری داده­ها با استفاده از نرم افزار IBM SPSS نسخه 25 (IBM Corp., Armonk, NY, USA) انجام شد. نتایج مربوط به متغیرهای کمی ‌به ‌صورت انحراف معیار ± میانگین و متغیرهای کیفی به‌صورت فراوانی (درصد) گزارش شده است. نرمال بودن توزیع داده‌ها با استفاده از آزمون ناپارامتریک Kolmogorov–Smirnov و شواهد توصیفی ارزیابی شد. بر اساس نتایج این آزمون، تمام متغیرهای کمی ‌مورد بررسی در این مطالعه توزیع نرمال داشتند (05/0<p). برای مقایسه­ی مشخصات عمومی، تن‌سنجی و نشانگرهای متابولیکی بین گروه­های مطالعه از آزمون­های t دو نمونه مستقل (Independent samples t-test) برای داده‌های کمی‌نرمال و از آزمون مجذور کای (Chi square) برای داده‌های کیفی استفاده شد. ضریب همبستگی Pearson به منظور تعیین همبستگی بین غلظت سرمی‌(OH)D25 و متغیرهای متابولیکی مورد استفاده قرار گرفت. رگرسیون لجستیک در دو مدل خام (Unadjusted) و تعدیل شده (Adjusted) به منظور ارزیابی ارتباط بین وضعیت ویتامین D با بروز اختلالات متابولیکی مانند گلوکز مختل خون، هایپرکلسترولمی، هایپرتری­گلیسریدمی، LDL-c بالا و HDL-c پایین استفاده شد. در مدل تعدیل شده، اثر عوامل مداخله­گری مانند سن، جنسیت، استعمال دخانیات، سطح فعالیت بدنی و BMI تعدیل شد. سطح معنی­داری در آزمون­ها 05/0 در نظر گرفته شد.
نتایج
در این مطالعه، 122 بیمار مبتلا به NAFLD با میانگین و انحراف معیار سنی 07/6 ± 04/39 سال شرکت کردند، که از این تعداد 6/56 درصد مرد (69 نفر) بودند و 62 درصد آنان (76 نفر) دارای کمبود ویتامین D بودند. بیشتر شرکت‌کنندگان دارای فعالیت بدنی سبک (82 درصد) و غیرسیگاری بودند (1/86 درصد) و تنها 5/22 درصد آنها تحصیلات دیپلم و بالاتر داشتند. مشخصات عمومی ‌و تن‌سنجی افراد مورد بررسی به تفکیک وضعیت ویتامین D در جدول 1 نشان داده شده است. بر اساس یافته­های این جدول، تفاوت معنی­داری از نظر میانگین سن و توزیع فراوانی جنسیت، سطح تحصیلات، استعمال دخانیات و سطح فعالیت بدنی بین گروه بیماران دچار کمبود ویتامین D با بیماران دارای سطوح کافی ویتامین D وجود نداشت؛ ولی میانگین وزن (007/0 = p) ، BMI (001/0> p) و محیط دور کمر (029/0 = p)  در بیماران دچار کمبود ویتامین D به­طور معنی­داری بیشتر از بیماران دارای سطوح کافی این ویتامین بود.
 

جدول 1- مشخصات عمومی و تن­سنجی بیماران مبتلا به کبد چرب غیرالکلی به تفکیک وضعیت ویتامین D
متغیرها گروه کمبود ویتامین D
(۷۶=n)
گروه ویتامین D کافی (۴۶=n) مقدارp
سن (سال) 61/۶ ± 24/39 70/۵ ± 93/38 107/0
جنسیت
مرد (3/51) 39 (2/65) 30 133/0
زن (7/48) 37 (8/34) 16
سطح تحصیلات
بیسواد و ابتدایی (8/40) 31 (6/45) 21 6۱6/0
راهنمایی و سیکل (2/34) 26 (0/37) 17
دیپلم و بالاتر (0/25) 19 (4/17) 8
سطح فعالیت بدنی
سبک (9/82) 63 (5/80) 37 783/0
متوسط (2/9) 7 (0/13) 6
شدید (9/7) 6 (5/6) 3
استعمال دخانیات
دارد (5/14) 11 (0/13) 6  825/0
ندارد (5/85) 65 (0/87) 40
وزن (کیلوگرم) 83/12 ± 33/92 54/8 ± 06/87 007/0
قد (سانتی­متر) 43/8 ± 2/165 46/9 ± 5/165 902/0
نمایه توده بدن (کیلوگرم/ مترمربع) 92/3 ± 86/32 72/2 ± 37/30 001/0>
محیط دور کمر (سانتی­متر) 1/10 ± 5/106 95/۶ ± ۱4/103 029/0

مقادیر به صورت "انحراف معیار ± میانگین" برای داده های کمی و "(درصد) تعداد" برای داده های کیفی گزارش شده­اند.
آزمون t دو نمونه مستقل، آزمون مجذور کای، 05/0>p اختلاف معنی­دار
 
توزیع فراوانی نسبی درجات مختلف استئاتوز کبدی در افراد شرکت­کننده به تفکیک وضعیت ویتامین D در نمودار 1 گزارش است. همان­طوری که یافته­های این نمودار نشان می‌دهد، توزیع فراوانی درجات مختلف استئاتوز کبدی بین دو گروه مطالعه تفاوت آماری معنی­دار داشت. بطوری که، فراوانی درجات شدید­ استئاتوز کبدی (درجه 3) در بین بیمارانی که کمبود ویتامین D داشتند، به طور معنی­داری بیشتر از بیماران با وضعیت کافی این ویتامین بود (042/0 =p).

نمودار 1- مقایسه توزیع فراوانی نسبی درجات مختلف استئاتوز کبدی در بیماران مبتلا به کبد چرب غیرالکلی به تفکیک وضعیت ویتامین D (حاصل از آزمون مجذور کای)
نمودار 2 میانگین غلظت سرمی‌آنزیم­های کبدی بیماران مبتلا به NAFLD را به تفکیک وضعیت ویتامین D نشان می‌دهد. همان ­طوری که در یافته­های این نمودار مشخص است، هرچند میانگین غلظت سرمی ‌آنزیم ALT در بیماران دارای کمبود ویتامین D بطور معنی­داری بیشتر از بیماران با وضعیت کافی این ویتامین بود (005/0 =p)، ولی بین وضعیت ویتامین D با غلظت سایر آنزیم­های کبدی (AST وGGT) ارتباط معنی­داری مشاهده نشد (05/0<p). همچنین، همبستگی معکوس معنی­دار بین غلظت سرمی‌(OH)D25 با سطوح آنزیم ALT (002/0 = p، 283/0- = r) مشاهده شد.
 


نمودار 2- غلظت سرمی آنزیم های کبدی بیماران مبتلا به کبد چرب غیرالکلی به تفکیک وضعیت ویتامین D.
ALT، آلانین آمینوترانسفراز؛ AST، آسپارتات آمینوترانسفراز؛ GGT، گاما گلوتامیل ترانسفراز.
*اختلاف آماری معنی دار با گروه دارای سطوح کافی ویتامین D بر اساس آزمون t دو نمونه مستقل (005/0=p)
 
میانگین غلظت سرمی‌نشانگرهای متابولیکی شامل FBS، الگوی چربی خون و شاخص مقاومت انسولینی بیماران مورد بررسی در جدول 2 آورده شده است. یافته­ها نشان داد که میانگین غلظت انسولین ناشتا (024/0 =p) و HOMA-IR (011/0 =p) در بیماران دارای کمبود ویتامین D بطور معنی‌داری بیشتر از بیماران با وضعیت کافی این ویتامین بود. هم‌چنین، بیماران دچار کمبود ویتامین D در مقایسه با بیماران دارای وضعیت کافی این ویتامین، دارای میانگین غلظت بیشتر TC (001/0>p) و LDL-c سرم (033/0=p) بودند. در این مطالعه، میانگین غلظت FBS، TG و c-HDL سرم بین دو گروه با وضعیت متفاوت ویتامین D اختلاف معنی­داری نداشت (05/0<p). هم­چنین، همبستگی معکوس معنی­داری بین غلظت سرمی ‌(OH)D25 با غلظت سرمی‌ انسولین (041/0 = p، 185/0- = rHOMA-IR (013/0 = p، 224/0- = rTC (023/0 = p، 206/0- = r) و LDL-c (013/0 = p، 225/0- = r) وجود داشت.
 

جدول 2- میانگین و انحراف معیار نشانگرهای متابولیکی در بیماران مبتلا به کبد چرب غیرالکلی به تفکیک وضعیت ویتامین D
متغیرها گروه کمبود ویتامین D
(76 = n)
انحراف معیار ± میانگین
گروه ویتامین D کافی
(46 = n)
انحراف معیار ± میانگین
مقدار P
گلوکز ناشتا (میلی­گرم/ دسی­لیتر) 42/15 ± 73/102 11/14 ± 84/97 078/0
انسولین ناشتا (میکرو واحد/ میلی­لیتر) 87/8 ± 34/20 63/7 ± 80/16 024/0
HOMA-IR 57/2 ± 25/5 28/2 ± 17/4 011/0
کلسترول تام (میلی­گرم/ دسی­لیتر) 18/34 ± 47/203 39/36 ± 56/186 001/0 <
تری گلیسرید (میلی­گرم/ دسی­لیتر) 91/32 ± 40/174 16/30 ± 74/168 342/0
کلسترول LDL (میلی­گرم/ دسی­لیتر) 37/40 ± 23/131 84/36 ± 94/122 033/0
کلسترول HDL (میلی­گرم/ دسی­لیتر) 92/9 ± 72/46 26/8 ± 16/49 161/0
نسبت LDL/HDL 33/1 ± 96/2 12/1 ± 05/2 236/0
ویتامین D سرم (نانوگرم/ میلی­لیتر) 74/5 ± 28/13 52/11 ± 35/42 001/0 <
HOMA-IR: Homeostatic model assessment of insulin resistance; LDL: Low-density lipoprotein; HDL: High-density lipoprotein
مقادیر به صورت "انحراف معیار ± میانگین" گزارش شده است.
آزمون t دو نمونه مستقل،  05/0>p اختلاف معنی­دار
 
نسبت شانس و فاصله اطمینان 95 درصد داشتن گلوکز مختل خون و اختلالات چربی خون در بیماران مورد بررسی بر حسب وضعیت ویتامین D در جدول 3 آورده شده است. در مدل خام، شانس داشتن هایپرکلسترولمی ‌در افراد دارای کمبود ویتامین D 46/2 برابر افراد با وضعیت کافی این ویتامین  بود (019/0=p، 09/4 17/1: فاصله اطمینان 95 درصد، 46/2=OR) که پس از تعدیل عوامل مداخله­گر مانند سن، جنس، مصرف دخانیات، سطح فعالیت بدنی و BMI، این ارتباط همچنان معنی­دار باقی ماند (009/0=p، 35/661/1: فاصله اطمینان 95 درصد، 83/2=OR). همچنین، شانس بروز LDL-c بالا در افراد دارای کمبود ویتامین D بدون کنترل عوامل مداخله­گر (مدل خام) 37/2 برابر افراد دارای وضعیت کافی ویتامین D بود (021/0=p، 06/5 32/1: فاصله اطمینان 95 درصد، 37/2=OR)؛ که با تعدیل عوامل مداخله‌گر (مدل تعدیل شده) این نسبت به 52/2 افزایش یافت (011/0=p، 78/541/1: CI 95 درصد، 52/2=OR) (جدول 3).
 

جدول 3- نسبت شانس و 95درصد فاصله اطمینان داشتن اختلالات متابولیکی در بیماران مبتلا به کبد چرب غیرالکلی بر حسب وضعیت ویتامین D
متغیرها (درصد) تعداد مدل خام مدل تعدیل شده
(فاصله اطمینان 95%) OR مقدارp (فاصله اطمینان 95%) OR مقدارp
گلوکز مختل خون
گروه ویتامین D کافی (4/30) 14 00/1 00/1
گروه کمبود ویتامین  D (2/34) 26 (32/2 - 67/0) 57/1 415/0 (14/2 - 51/0) 72/1 531/0
هایپرکلسترولمی
گروه ویتامین D کافی (0/24) 11 00/1 00/1
گروه کمبود ویتامین  D (8/36) 28 (09/4 - 17/1) 46/2 019/0 (35/6 - 61/1) 83/2 009/0
هایپرتری­گلیسریدمی
گروه ویتامین D کافی (3/28) 13 00/1 00/1
گروه کمبود ویتامین  D (3/30) 23 (15/2 - 46/0) 43/1 572/0 (79/2 - 81/0) 52/1 293/0
کلسترول LDL بالا
گروه ویتامین D کافی (1/26) 12 00/1 00/1
گروه کمبود ویتامین  D (5/35) 27 (06/5 - 32/1) 37/2 021/0 (78/5 - 41/1) 52/2 011/0
کلسترول HDL پایین
گروه ویتامین D کافی (1/39) 18 00/1 00/1
گروه کمبود ویتامین  D (1/42) 31 (98/1 - 51/0) 18/1 608/0 (87/1 - 58/0) 09/1 815/0
LDL: Low-density lipoprotein; HDL: High-density lipoprotein
تعدیل شده برای سن، جنس، مصرف دخانیات، سطح فعالیت بدنی و نمایه توده بدن
 
بحث
بر اساس یافته­های این مطالعه، غلظت سرمی ‌ویتامین D با برخی نشانگرهای متابولیکی مانند غلظت سرمی‌ انسولین، TC، LDL-c و شاخص مقاومت انسولینی در بیماران مبتلا به NAFLD رابطه عکس داشت. همچنین، رابطه معکوس بین وضعیت ویتامین D با شدت استئاتوز کبدی و غلظت سرمی ‌آنزیم ALT در این بیماران مشاهده شد. علاوه بر این، شانس داشتن گلوکز مختل خون، هایپرکلسترولمی ‌و  LDL-c بالا در بیماران دارای کمبود ویتامین D بطور معنی داری بیشتر از افراد با وضعیت کافی این ویتامین بود.  
مقاومت انسولینی، عامل کلیدی در پاتوژنز NAFLD است که با پیشرفت استئاتوز و بروز اختلالات متابولیکی در این بیماران ارتباط مستقیم دارد [16]. هرچند مکانیسم­های مرتبط با ایجاد مقاومت انسولینی هنوز در هاله­ای از ابهام است، ولی اخیراً نقش کمبود ویتامین D به عنوان یکی از عوامل احتمالی در پاتوفیزیولوژی این اختلال و بروز بیماری­های مرتبط با آن مورد توجه محققین قرار گرفته است [16]. نتایج مطالعه­ی حاضر نشان داد که کمبود ویتامین D نیز با افزایش مقاومت به انسولین ارتباط مستقیم دارد. براساس یافته­های یک مطالعه­ی متاآنالیز، خطر ابتلاء به دیابت در افراد با غلظت سرمی‌ویتامین D بیشتر از 25 نانوگرم بر میلی­لیتر، 43 درصد کمتر از افراد با غلظت سرمی ‌کمتر از 14 میلی‌گرم بر دسی‌لیتر این ویتامین بود [26]. همچنین، یافته­های مطالعه­ی حاضر در زمینه ارتباط وضعیت ویتامین D با میزان مقاومت انسولینی همسو با مطالعات انجام شده بر روی افراد غیردیابتی [27]، زنان باردار [28] بود. با این حال، برخی مطالعات وجود ارتباط بین وضعیت ویتامین D با میزان مقاومت به انسولین را تأیید نکرده­اند [29]. وجود اختلاف بین نتایج مطالعات می‌تواند ناشی از تفاوت در نمونه­های مورد مطالعه، تعریف کمبود ویتامین D، حجم نمونه و معیار مورد استفاده برای برآورد میزان مقاومت انسولینی باشد.
هرچند مطالعات متعددی برای شناخت مکانیسم­های اثر ویتامین D در بهبود حساسیت انسولینی انجام شده است، ولی مکانیسم­های این اثر هنوز به طور دقیق مشخص نیست. نتایج مطالعات حاکی از آن است که، ویتامین D به طور مستقیم آزادسازی انسولین از پانکراس و پاکسازی (Clearance) گلوکز از سرم را بهبود می­بخشد [16]. همچنین، در حضور این ویتامین تبدیل مولکول­های پیش­ساز ­انسولین به انسولین تشدید می­شود [30]. علاوه براین، کمبود ویتامین D با افزایش تولید رنین باعث افزایش سطح سرمی‌ آنژیوتانسین II می­شود، که به نوبه خود از طریق مهار فعال­سازی پروتئین‌کیناز B توسط فسفاتیدیل اینوزیتول 3-کیناز (Phosphatidylinositol 3-kinase :PI3K)  و غیرفعال کردن سوبسترای گیرنده انسولین (Insulin receptor substrate :IRS)   باعث اختلال در مسیر پیام­رسانی انسولین به عضلات شده و باعث ایجاد مقاومت انسولینی می­شود [31].
در این پژوهش، کمبود ویتامین D در بیماران مبتلا به NAFLD با غلظت بالاتر TC و LDL-c سرم و همچنین شانس بیشتر هایپرکلسترولمی ‌و LDL-c بالا همراه بود. همسو با یافته­های مطالعه­ی حاضر، با افزایش غلظت سرمی ‌(OH)D25 در کودکان مبتلا به چاقی، سطوح سرمی ‌TC و LDL-c به طور معنی­داری کاهش یافت، ولی غلظت سرمی ‌HDL-c تغییر معنی­داری نداشت [32]. در مطالعه­ی Amirkhizi و همکاران نیز سطوح سرمی ‌TC و LDL-c و همچنین شانس داشتن هایپرکلسترولمی ‌و LDL-c بالا در افراد چاق دچار کمبود ویتامین D به­ طور معنی­داری بیشتر از افراد با سطوح کافی این ویتامین بود [19]. با این حال، یافته­های این مطالعه در مورد ارتباط بین وضعیت ویتامین D و الگوی لیپیدی، همسو با یافته­های برخی مطالعات پیشین نبود. به عنوان مثال، Ashraf و همکاران، پس از تعدیل اثر عوامل مداخله­گر، ارتباط معنی­داری بین غلظت سرمی‌(OH)D25 و LDL-c نیافتند [33]. وجود اختلاف بین نتایج مطالعات می­تواند ناشی از تفاوت در نمونه­های مورد مطالعه و غلظت اجزای الگوی چربی در آنان باشد.
تاکنون چندین مکانیسم در خصوص نحوه ارتباط ویتامین D با الگوی لیپیدی مطرح شده است. از جمله، ویتامین D ممکن است از طریق مهار فعالیت هورمون پاراتیروئید (Parathyroid hormone; PTH) اثرات مطلوب خود را بر الگوی لیپیدی اعمال کند، زیرا PTH باعث کاهش لیپولیز می‌شود [31]. علاوه بر این، ویتامین D ممکن است به صورت غیرمستقیم از طریق تحریک ترشح انسولین و افزایش حساسیت نسبت به انسولین باعث بهبود الگوی لیپیدی شود [16].
در مطالعه­ی حاضر، عملکرد کبدی بیماران مورد بررسی با اندازه­گیری شدت استئاتوز کبدی و غلظت سرمی ‌آنزیم­های کبدی مورد ارزیابی قرار گرفت. ترانس­آمینازهای کبدی نشانگرهای مناسبی برای ارزیابی جراحت کبد می­باشند و به طور گسترده برای ارزیابی اثربخشی درمان­های مختلف در بیماران مبتلا به NAFLD مورد استفاده قرار می­گیرند. در این مطالعه، از بین آنزیم­های کبدی مورد بررسی، غلظت سرمی‌(OH)D25 فقط با سطوح سرمی‌آنزیم ALT ارتباط معکوس داشت و در مورد سایر آنزیم­ها ارتباط معنی­دار مشاهده نشد. همسو با یافته­های این مطالعه، Liangpunsakul و Chalasani ارتباط معکوس بین غلظت سرمی‌ویتامین D و سطوح ALT سرم را در جمعیت بزرگسالان آمریکا گزارش کردند [34]. با این حال، در مطالعه­ Sharifi و همکاران، مکمل­یاری با ویتامین D به مدت 4 ماه تغییری در غلظت آنزیم­های کبدی ALT و AST ایجاد نکرد [35]. در مطالعه­ای دیگر، Skaaby و همکاران نیز ارتباطی بین وضعیت ویتامین D با غلظت سرمی ‌آنزیم­های ALT، AST و GGT نیافتند [36]. ارتباط معکوس مشاهده شده بین سطوح سرمی ‌ویتامین D با غلظت سرمی‌ALT علارغم عدم وجود ارتباط با سایر آنزیم­های کبدی مورد بررسی شاید به این دلیل باشد که آنزیم ALT در بیماران مبتلا به NAFLD سریع تر از سایر آنزیم­های کبدی تحت تأثیر وضعیت ویتامین D قرار می­گیرد. وجود اختلاف بین نتایج مطالعات می­تواند ناشی از تفاوت در حجم نمونه، روش اجرای پژوهش، نمونه­های پژوهش و غلظت آنزیم­های کبدی شرکت­کنندگان باشد.
در این مطالعه، ارتباط معکوس بین وضعیت ویتامین D سرم با شدت استئاتوز کبدی وجود داشت، به طوری­که تعداد بیشتری از بیماران دچارکمبود ویتامین D به درجات شدیدتر NAFLD مبتلا بودند. یافته­ها در زمینه ارتباط وضعیت ویتامین D با  شدت استئاتوز کبدی بسیار محدود بوده و  مربوط به نتایج حاصل از مطالعات حیوانی می­باشد. در مطالعه­ی Yin, Yi و همکاران، افزودن ویتامین D فعال به رژیم غذایی موش‌های صحرایی نر Sprague–Dawley تحت رژیم غذایی پرچرب، باعث کاهش معنی­دار در استئاتوز کبدی شد[37]. در مطالعه­ای مشابه، فعال شدن گیرنده­های ویتامین D در ماکروفاژهای کبد موش­های مبتلا به NAFLD با کاهش استئاتوز کبدی در آنان همراه بود [38]. هر چند که مکانیسم دقیق ارتباط ویتامین D با میزان استئاتوز کبدی مشخص نیست، ولی چندین مکانیسم بر اساس یافته­های مطالعات پیشنهاد شده است. از آن جمله، ویتامین D با فعال کردن مسیر AMPK (Adenosine monophosphate ctivated protein kinase :AMPK) از تجمع TG در کبد جلوگیری می­کند [39]. افزایش حساسیت به انسولین  و مهار بیان ژن SREBP-1c (Sterol regulatory binding protein-1c :SREBP-1c) سایر مکانیسم­های مطرح شده در زمینه اثر ویتامین D بر کاهش تجمع چربی در کبد می­باشند [40].
این مطالعه نیز همانند پژوهش­های مشابه دارای نقاط قوت و محدودیت­هایی بود که لازم است هنگام تفسیر نتایج مد نظر قرار گیرد. مهمترین محدودیت این مطالعه، عدم امکان استفاده از نمونه­برداری باف کبد به دلیل ملاحظات اخلاقی به عنوان استاندارد طلایی تشخیص NAFLD بود. به هر حال، در روش سونوگرافی تشخیص شدت استئاتوز کبدی وابسته به نظر فرد انجام­ دهنده بوده و دقت این روش در افتراق NAFLD از NASH و همچنین تشخیص درجات پایین­تر استئاتوز کبدی تا حدودی کم است. با این حال، یک مطالعه متاآنالیز حساسیت و ویژگی روش سونوگرافی را در مقایسه با روش نمونه­برداری بافت کبدی برای تشخیص NAFLD به ترتیب 8/84 و 6/93 درصد گزارش کرده است. از دیگر محدودیت­های این مطالعه می­توان به مقطعی بودن آن اشاره کرد که نمی­تواند رابطه علت و معلولی را بین متغیرها مشخص کند. هر چند که در تحلیل­ها سعی شد تا حد امکان اثر عوامل مداخله­گر شناخته ­شده مربوط به شیوه زندگی کنترل شود، ولی این امکان وجود دارد که ارتباطات یافت شده تحت تأثیر عوامل مداخله­گر ناشناخته و غیرقابل کنترل مانند عوامل ژنتیکی قرار گیرند. با وجود این محدودیت­ها، در پژوهش حاضر ارتباط وضعیت ویتامین D با چندین عامل متابولیکی و نشانگرهای عملکرد کبدی به طور همزمان مورد بررسی قرار گرفت که می­تواند وجود این ارتباطات را به طور جامع­تری نشان دهد. با این حال، مطالعات با حجم نمونه بیشتر و در نظرگرفتن سایر عوامل مؤثر در پیشرفت بیماری NAFLD مانند عوامل التهابی و اکسیداتیو توصیه می­شود.
نتیجه‌گیری
یافته‌های این پژوهش نشان داد که کمبود ویتامین D شانس ابتلا به هایپرکلسترولمی‌ و LDL-c بالا را در بیماران مبتلا به NAFLD افزایش می­دهد. همچنین، ارتباط معکوس بین وضعیت ویتامین D با شدت استئاتوز کبدی و غلظت سرمی ‌ALT در این بیماران یافت شد. بنابراین، توجه به وضعیت ویتامین D بیماران مبتلا به NAFLD و پیشگیری از کمبود آن ممکن است در جلوگیری از بروز اختلالات متابولیکی و پیشرفت بیماری مؤثر باشد.
تشکر و قدردانی
نتایج این مقاله مستخرج از طرح تحقیقاتی مصوب دانشگاه علوم پزشکی زابل می­باشد. بدین ­وسیله از معاونت پژوهشی دانشگاه علوم پزشکی زابل به جهت حمایت­های مالی از این پژوهش سپاس­گزاری می‌شود. همچنین، پژوهشگران از تمامی ‌بیماران شرکت ­کننده در مطالعه کمال تشکر را دارند.
 


References
 
[1]    Loomba R, Friedman SL, Shulman GI. Mechanisms and disease consequences of nonalcoholic fatty liver disease.  Cell 2021; 184: 2537–64.
[2]    Younossi ZM, Henry L. Epidemiology of non-alcoholic fatty liver disease and hepatocellular carcinoma. JHEP Reports 2021; 3: 100305.
[3]    Moosavian SP, Arab A, Paknahad Z. The effect of a Mediterranean diet on metabolic parameters in patients with non-alcoholic fatty liver disease: A systematic review of randomized controlled trials. Clin nutr ESPEN 2020; 35: 40-6.
[4]    Martin A, Lang S, Goeser T, Demir M, Steffen H-M, Kasper P. Management of Dyslipidemia in Patients with Non-Alcoholic Fatty Liver Disease. Curr Atheroscler Rep 2022: 24; 533-46.
[5]    Elhence A, Bansal B, Gupta H, Anand A, Singh TP, Goel A. Prevalence of non-alcoholic fatty liver disease in India: A systematic review and meta-analysis. J Clin Exp Hepatol 2022: 12; 818-29.
[6]    Moghaddasifar I, Lankarani KB, Moosazadeh M, Afshari M, Ghaemi A, Aliramezany M, et al. Prevalence of Non-alcoholic Fatty Liver Disease and Its Related Factors in Iran. Int J Organ Transplant Med 2016;7(3):149-60.
[7]    Ota T. Molecular mechanisms of nonalcoholic fatty liver disease (NAFLD)/Nonalcoholic Steatohepatitis (NASH). Adv Exp Med Biol 2021; 1261: 223-9.
[8]    Brouwers MCGJ, Simons N, Stehouwer CDA, Isaacs A. Non-alcoholic fatty liver disease and cardiovascular disease: assessing the evidence for causality. Diabetologia 2020; 63:253-60.
[9]    Langsted A, Nordestgaard BG. Nonfasting versus fasting lipid profile for cardiovascular risk prediction. Pathology 2019; 51: 131-41.
[10]  Käräjämäki AJ, Hukkanen J, Kauma H, Kesäniemi YA, Ukkola O. Metabolic syndrome but not genetic polymorphisms known to induce NAFLD predicts increased total mortality in subjects with NAFLD (OPERA study). Scand J Clin Lab Invest 2020; 80: 106-13.
[11]  Berná G, RomeroGomez M. The role of nutrition in nonalcoholic fatty liver disease: pathophysiology and management. Liver Int 2020; 40: 102–8.
[12]  Zhang Z, Thorne JL, Moore JB. Vitamin D and nonalcoholic fatty liver disease. Curr Opin Clin Nutr Metab Care 2019; 22: 449–58.
[13]  Hanel A, Carlberg C. Skin colour and vitamin D: An update. Exp Dermatol 2020; 29: 864-75.
[14]  Yodoshi T, Orkin S, Arce-Clachar AC, Bramlage K, Liu C, Fei L, et al. Vitamin D deficiency: prevalence and association with liver disease severity in pediatric nonalcoholic fatty liver disease. Eur J Clin Nutr 2020; 74: 427-35.
[15]  Kelishadi R, Farajzadegan Z, Bahreynian M. Association between vitamin D status and lipid profile in children and adolescents: a systematic review and meta-analysis. Int J Food Sci Nutr 2014; 65: 404-10.
[16]  Niroomand M, Fotouhi A, Irannejad N, Hosseinpanah F. Does high-dose vitamin D supplementation impact insulin resistance and risk of development of diabetes in patients with pre-diabetes? A double-blind randomized clinical trial. Diabetes Res Clin Pract 2019; 148: 1-9.
[17]  Bagherniya M, Khorasanchi Z, Bidokhti MS, Ferns GA, Rezaei M, Ghayour-Mobarhan M, et al. The Prevalence of Vitamin D Deficiency in Iran: A Literature Review. Curr Nutr Food Sci 2020; 16: 1015-27.
[18]  Kim MR, Jeong SJ. Relationship between vitamin D level and lipid profile in non-obese children. Metabolites 2019; 9: 125.
[19]  Amirkhizi F, Pishdadian A, Asghari S, Hamedi-Shahraki S. Vitamin D status is favorably associated with the cardiovascular risk factors in  adults with obesity. Clin Nutr ESPEN 2021; 46: 232-9.
[20]  Saverymuttu SH, Joseph AE, Maxwell JD. Ultrasound scanning in the detection of hepatic fibrosis and steatosis. Br Med J 1986; 292: 13-5.
[21]  Moghaddam MHB, Aghdam FB, Jafarabadi MA, Allahverdipour H, Nikookheslat SD, Safarpour S. The Iranian Version of International Physical Activity Questionnaire (IPAQ) in Iran: content and construct validity, factor structure, internal consistency and stability. World Appl Sci 2012; 18: 1073–80.
[22]  Matthews DR, Hosker JP, Rudenski AS, Naylor BA, Treacher DF, Turner RC. Homeostasis model assessment: insulin resistance and β-cell function from fasting plasma glucose and insulin concentrations in man. Diabetologia 1985; 28: 412-19.
[23]  Expert Panel on Detection E. Executive summary of the third report of the National Cholesterol Education Program (NCEP) expert panel on detection, evaluation, and treatment of high blood cholesterol in adults (Adult Treatment Panel III). JAMA 2001; 285(19): 2486-97.
[24]  Aoun A, Maalouf J, Fahed M, El Jabbour F. When and how to diagnose and treat vitamin D deficiency in adults: a practical and clinical update. J Diet Suppl 2020; 17: 336-54.
[25]  Amrein K, Scherkl M, Hoffmann M, Neuwersch-Sommeregger S, Köstenberger M, Tmava Berisha A, Martucci G, Pilz S, Malle O. Vitamin D deficiency 2.0: an update on the current status worldwide. Eur J Clin Nutr 2020; 74(11): 1498-1513.
[26]  Mitri J, Muraru MD, Pittas AG. Vitamin D and type 2 diabetes: a systematic review. Eur J Clin Nutr 2011; 65: 1005-15.
[27]  Dutta D, Maisnam I, Shrivastava A, Sinha A, Ghosh S, Mukhopadhyay P, et al. Serum vitamin-D predicts insulin resistance in individuals with prediabetes. Indian J Med Res 2013; 138: 853-860.
[28]  Maghbooli Z, Hosseinnezhad A, Karimi F, Shafaei A, Larijani B. Correlation between vitamin D3 deficiency and insulin resistance in pregnancy. Diabetes Metab Res Rev 2008; 24: 27–32.
[29]  De Las Heras J, Rajakumar K, Lee S, Bacha F, Holick MF, Arslanian SA. 25-Hydroxyvitamin D in obese youth across the spectrum of glucose tolerance from normal to prediabetes to type 2 diabetes. Diabetes Care 2013; 36: 2048-53.
[30]  Bourlon PM, Faure-Dussert A, Billaudel B. The de novo synthesis of numerous proteins is decreased during vitamin D3 deficiency and is gradually restored by 1, 25-dihydroxyvitamin D3 repletion in the islets of langerhans of rats. J Endocrinol 1999; 162: 101-09.
[31]  Shiuchi T, Iwai M, Li H-S, Wu L, Min L-J, Li J-M, et al. Angiotensin II type-1 receptor blocker valsartan enhances insulin sensitivity in skeletal muscles of diabetic mice. Hypertension 2004; 43: 1003-10.
[32]  Rusconi RE, De Cosmi V, Gianluca G, Giavoli C, Agostoni C. Vitamin D insufficiency in obese children and relation with lipid profile. Int J Food Sci Nutr 2015; 66: 132-4.
[33]  Ashraf AP, Alvarez JA, Gower BA, Saenz KH, McCormick KL. Associations of serum 25hydroxyvitamin D and components of the metabolic syndrome in obese adolescent females. Obesity 2011; 19: 2214-21.
[34]  Liangpunsakul S, Chalasani N. Serum vitamin D concentrations and unexplained elevation in ALT among US adults. Dig Dis Sci 2011; 56: 2124-9.
[35]  Sharifi N, Amani R, Hajiani E, Cheraghian B. Does vitamin D improve liver enzymes, oxidative stress, and inflammatory biomarkers in adults with non-alcoholic fatty liver disease? A randomized clinical trial. Endocrine 2014; 47: 70–80.
[36]  Skaaby T, Husemoen LLN, Borglykke A, Jørgensen T, Thuesen BH, Pisinger C, et al. Vitamin D status, liver enzymes, and incident liver disease and mortality: a general population study. Endocrine 2014; 47:213-20.
[37]  Yin Y, Yu Z, Xia M, Luo X, Lu X, Ling W. Vitamin D attenuates high fat diet–induced hepatic steatosis in rats by modulating lipid metabolism. Eur J Clin Invest 2012; 42: 1189-96.
[38]  Dong B, Zhou Y, Wang W, Scott J, Kim K, Sun Z, et al. Vitamin D receptor activation in liver macrophages ameliorates hepatic inflammation, steatosis, and insulin resistance in mice. Hepatology 2020; 71: 1559-74.
[39]  Chang E, Kim Y. Vitamin D insufficiency exacerbates adipose tissue macrophage infiltration and decreases AMPK/SIRT1 activity in obese rats. Nutrients 2017; 9(4): 338.
[40]  CADE C, NORMAN AW. Vitamin D3 improves impaired glucose tolerance and insulin secretion in the vitamin D-deficient rat in vivo. Endocrinology 1986; 119: 84-90.


The Relationship Between Serum Levels of Vitamin D and Some Metabolic Indicators in Patients with Non-Alcoholic Fatty Liver Disease Referred to Sheikh Alreis Clinic in Tabriz: A Descriptive Study

Farshad Amirkhizi[5], Soudabeh Hamedi-Shahraki[6], Shima Sharifan[7], Abbas Pishdadian[8]


Received: 30/07/22      Sent for Revision: 28/08/22     Received Revised Manuscript: 26/12/22     Accepted: 28/12/22
Background and Objectives: Since vitamin D has been shown to have an important function in the regulation of metabolic pathways, this study aimed to investigate the association between serum levels of vitamin D with a number of metabolic indicators in patients with non-alcoholic fatty liver disease (NAFLD).
Materials and Methods: This descriptive study was conducted on 122 patients with NAFLD referred to Sheikh Alreis Clinic in Tabriz, who were categorized into "vitamin D sufficient" (n=46) and "vitamin D deficient" (n=76) based on their serum vitamin D concentrations. NAFLD was diagnosed by upper abdomen ultrasonography, and the fasting serum concentrations of glucose (FBS), total cholesterol (TC), triglyceride (TG), low-density lipoprotein cholesterol (LDL-c), high- density lipoprotein cholesterol (HDL-c) as well as Homeostatic Model Assessment for Insulin Resistance (HOMA-IR) were measured as metabolic markers. Serum concentration of liver transaminase enzymes and liver steatosis severity were assessed as liver function criteria.
Results: Serum concentrations of insulin (p=0.024), LDL-c (p<0.001), and HOMA-IR (p=0.011) were significantly higher in the NAFLD patients with vitamin D deficiency compared to the patients with sufficient vitamin D. Moreover, vitamin D deficient patients had higher NAFLD histologic severity (p=0.042) and serum concentrations of alanine aminoteransferase (ALT) compared to the NAFLD patients with vitamin D sufficiency (p=0.005). Vitamin D-deficient patients were at higher odds for having hypercholesterolemia (p=0.009) and high LDL-c (p=0.011) than ones with sufficient vitamin D status even when adjusted for confounders.
Conclusion: Vitamin D deficiency in the patients with NAFLD was found to be associated with higher odds of an unfavorable lipid profile and NAFLD histologic severity.
Key words: Serum vitamin D, Lipid profile, Serum glucose, Insulin resistance, Non-alcoholic fatty liver
Funding: This study was funded by Zabol University of Medical Sciences.
Conflict of interest: None declared.
Ethical approval: The Ethics Committee of Zabol University of Medical Sciences approved the study (IR.ZBMU.REC.1400.028).
How to cite this article: Amirkhizi Farshad, Hamedi-Shahraki Soudabeh, Sharifan Shima, Pishdadian Abbas. The Relationship Between Serum Levels of Vitamin D and Some Metabolic Indicators in Patients with Non-Alcoholic Fatty Liver Disease Referred to Sheikh Alreis Clinic in Tabriz: A Descriptive Study. J Rafsanjan Univ Med Sci 2023; 21 (10): 1007-24. [Farsi]
 
[1]- استادیار، گروه تغذیه، دانشکده بهداشت، دانشگاه علوم پزشکی زابل، زابل، ایران
[2]- استادیار، گروه اپیدمیولوژی و آمار زیستی، دانشکده بهداشت، دانشگاه علوم پزشکی زابل، زابل، ایران
[3]- دانشجوی پزشکی، مرکز تحقیقات دانشجویی، دانشکده پزشکی، دانشگاه علوم پزشکی زابل، زابل، ایران
[4]- (نویسنده مسئول) استادیار، گروه ایمونولوژی، دانشکده پزشکی، دانشگاه علوم پزشکی زابل، زابل، ایران
تلفن: 32230764-054، دورنگار: 32230764-054، پست الکترونیکی: pishdadian_44@yahoo.com
[5]- Assistant Prof., Dept.of Nutrition, Faculty of Public Health, Zabol University of Medical Sciences, Zabol, Iran
[6]- Assistant Prof., Dept.of Epidemiology and Biostatistics, Faculty of Public Health, Zabol University of Medical Sciences, Zabol, Iran
[7]- Medical Student, Student Research Committee, Faculty of Medicine, Zabol University of Medical Sciences, Zabol, Iran
[8]- Assistant Prof., Dept. of Immunology, Faculty of Medicine, Zabol University of Medical Sciences, Zabol, Iran,ORCID: 0000-0002-2968-6515
(Corresponding Author)Tel: (054) 32230764, Fax: (054) 32230764, E-mail: pishdadian_44@yahoo.com  
نوع مطالعه: پژوهشي | موضوع مقاله: تغذيه
دریافت: 1401/5/6 | پذیرش: 1401/10/7 | انتشار: 1401/10/30

ارسال نظر درباره این مقاله : نام کاربری یا پست الکترونیک شما:
CAPTCHA

ارسال پیام به نویسنده مسئول


بازنشر اطلاعات
Creative Commons License این مقاله تحت شرایط Creative Commons Attribution-NonCommercial 4.0 International License قابل بازنشر است.

کلیه حقوق این وب سایت متعلق به مجله علمی دانشگاه علوم پزشکی رفسنجان می باشد.

طراحی و برنامه نویسی : یکتاوب افزار شرق

© 2024 CC BY-NC 4.0 | Journal of Rafsanjan University of Medical Sciences

Designed & Developed by : Yektaweb