جلد 22، شماره 11 - ( 11-1402 )                   جلد 22 شماره 11 صفحات 1190-1179 | برگشت به فهرست نسخه ها

Ethics code: IR.RUMS.REC.1400.192

XML English Abstract Print

Download citation:
BibTeX | RIS | EndNote | Medlars | ProCite | Reference Manager | RefWorks
Send citation to:
shafiepour M, shamsinejad S, Karimi Fard M, Ahmadinia H. Prevalence of Hypogonadism and Some Related Factors in Male Patients with Type 2 Diabetes Mellitus Referred to Ali Ibn Abi Talib Hospital of Rafsanjan in 2021: A Descriptive Study. JRUMS 2024; 22 (11) :1179-1190
URL: http://journal.rums.ac.ir/article-1-6750-fa.html
شفیعپور محمدرضا، شمسی نژاد صدیقه، کریمی فرد مریم، احمدی نیا حسن. فراوانی هیپوگنادیسم و برخی عوامل مرتبط با آن در مردان مبتلا به دیابت نوع دو مراجعه کننده به بیمارستان علی‌ابن‌ابی‌طالب (ع) رفسنجان در سال 1400: یک مطالعه توصیفی. مجله دانشگاه علوم پزشکی رفسنجان. 1402; 22 (11) :1179-1190

URL: http://journal.rums.ac.ir/article-1-6750-fa.html

فراوانی هیپوگنادیسم و برخی عوامل مرتبط با آن در مردان مبتلا به دیابت نوع دو مراجعه کننده به بیمارستان علی‌ابن‌ابی‌طالب (ع) رفسنجان در سال 1400: یک مطالعه توصیفی
محمدرضا شفیعپور ، صدیقه شمسی نژاد ، مریم کریمی فرد ، حسن احمدی نیا
دانشگاه علوم پزشکی رفسنجان
واژه‌های کلیدی: دیابت نوع دو، هیپوگنادیسم، تستوسترون، هورمون محرک فولیکول، هورمون لوتئینیزه‌کننده، رفسنجان
متن کامل [PDF 320 kb]   (412 دریافت)     |   چکیده (HTML)  (1028 مشاهده)
متن کامل:   (575 مشاهده)
مقاله پژوهشی
مجله دانشگاه علوم پزشکی رفسنجان
دوره 22، بهمن 1402، 1190-1179



فراوانی هیپوگنادیسم و برخی عوامل مرتبط با آن در مردان مبتلا به دیابت نوع دو مراجعه کننده به بیمارستان علی‌ابن‌ابی‌طالب (ع) رفسنجان در سال 1400: یک مطالعه توصیفی

محمدرضا شفیع‌پور [1]، صدیقه شمسی‌نژاد [2]، مریم کریمی‌فرد[3]، حسن احمدی‌نیا[4]



دریافت مقاله:23/08/1401 ارسال مقاله به نویسنده جهت اصلاح: 07/09/ 1401 دریافت اصلاحیه از نویسنده: 11/11/1402 پذیرش مقاله: 16/11/1402



چکیده
زمینه و هدف: هیپوگنادیسم، عارضه­ای شایع در مردان مبتلا به دیابت نوع دو است. مطالعه حاضر با هدف تعیین فراوانی هیپوگنادیسم و برخی عوامل مرتبط با آن در مردان مبتلا به دیابت نوع دو مراجعه ­کننده به کلینیک غدد بیمارستان علی­ابن­ابی­طالب(ع) رفسنجان در سال 1400 انجام شد.
مواد و روش­ها: در این مطالعه توصیفی، 111 مرد مبتلا به دیابت نوع دو بررسی شدند. پس از تکمیل پرسش­نامه، اندازه­گیری فشارخون و دورکمر، 10 سی­سی خون ناشتا جهت سنجش سطح سرمی تستوسترون کل (Total Testosterone; TT)، هورمون محرک فولیکولی (Follicle-Stimulating Hormone; FSH)، هورمون لوتئینیزه­کننده (Luteinizing Hormone; LH)، هموگلوبین گلیکوزیله (HbA1c) گرفته شد. داده­ها با آزمون­های مجذورکای، t مستقل، همبستگی Pearson و رگرسیون لجستیک تجزیه ­و تحلیل شدند.
یافته­ها: میانگین و انحراف ­معیار سن بیماران 62/10±61/58 سال بود. تعداد 26 بیمار (42/23 درصد) دارای هیپوگنادیسم بودند. با افزایش شاخص توده بدنی، سطح TT (034/0=P)، LH (008/0=P) و FSH (028/0=P) به­طور معنی­داری کاهش، با افزایش HbA1c، سطح TT (035/0=P)، LH (004/0=P) و FSH (001/0=P) و با افزایش فشارخون سیستولیک، سطح LH (025/0=P) و با افزایش سن، سطح LH و FSH (001/0>P)، به صورت معنی­داری افزایش و با افزایش دور کمر، سطح TT (006/0=P)، LH و FSH (001/0>P) به طور معنی­داری کاهش یافت. میانگین سطح TT (011/0=P)، LH (017/0=P) و FSH (014/0=P)، در افراد مصرف­کننده دارو به طور معنی­داری بیشتر بود.
نتیجه­گیری: با افزایش دور کمر، مدت بیماری و هورمون محرک فولیکولی، شانس ابتلاء به هیپوگنادیسم بیشتر شده است. پیشنهاد می­شود مسئولین بهداشتی، اقدامات پیشگیرانه لازم از جمله افزایش آگاهی جامعه مردان را انجام دهند.
واژه­های کلیدی: دیابت نوع دو، هیپوگنادیسم، تستوسترون، هورمون محرک فولیکول، هورمون لوتئینیزه­کننده، رفسنجان
 

مقدمه
هیپوگنادیسم (Hypogonadism) مردانه یک وضعیت بالینی است که با کاهش ﺗﺴﺘﻮﺳﺘﺮون و یا اختلال در اسپرم‌زایی مشخص می‌شود که معمولاً با علائم و نشانه‌های دیگر همراه است. تشخیص هیپوگنادیسم به سطوح سرمی ﺗﺴﺘﻮﺳﺘﺮون کمتر از حد طبیعی و دو بار تأیید شده همراه با وجود علائم و نشانه­های خاص نیاز دارد [1]. ارتباط بین دیابت نوع دو و هیپوگنادیسم مردانه تا حد زیادی نشان داده شده است [3-2]. در واقع، کمبود تستوسترون و هیپوگنادیسم مردانه اغلب در بیماران مبتلا به بیماری‌های متابولیک مزمن دیده می‌شود [4]. سطح سرمی تستوسترون اغلب در مردان مبتلا به دیابت نوع دو در مقایسه با جمعیت عمومی کمتر است و برعکس، مردانی که سطوح سرمی تستوسترون بالاتری دارند، خطر ابتلاء به دیابت نوع دو را کمتر نشان می‌دهند. مردان با سطوح تستوسترون بالاتر (4/7 تا 5/15 نانومول در لیتر) خطر ابتلاء به دیابت نوع دو را 42 درصد کمتر نشان داده­اند [5]. آستانه 16 نانومول در لیتر از سطوح سرمی تستوسترون برای پیش‌بینی بالقوه شروع دیابت نوع 2 توصیف شد [6].
مطالعات حاکی از آن است که 43 درصد از افراد دیابتیک نوع دو کاهش سطح تستوسترون کل و 57 درصدشان سطح تستوسترون آزاد را نشان می­دهند [8-7]. منابع معتبر مانند انجمن دیابت، هیپوگنادیسم در مردان را به صورت کاهش سطح تستوسترون کل کمتر یا مساوی با 300 نانوگرم در دسی­لیتر (4/10 نانومول در لیتر) به همراه علائم و نشانه­های کمبود آندروژن، تعریف نموده‌اند [10-9].
در ایران مطالعات محدودی در خصوص شیوع و فراوانی هیپوگنادیسم در بیماران دیابتیک و عوامل مؤثر بر آن انجام شده و از طرفی شیوع این اختلال می­تواند بسته به سطح مراقبت از این بیماران وابسته به مکان و زمان باشد [11]. بر طبق جستجوهای به عمل­آمده، تاکنون مطالعه‌ای در استان کرمان و شهر رفسنجان در این خصوص انجام نشده است، لذا مطالعه حاضر با هدف تعیین فراوانی هیپوگنادیسم و برخی عوامل مرتبط با آن در مردان مبتلا به دیابت نوع دو مراجعه کننده به کلینیک غدد بیمارستان شهر رفسنجان طراحی گردید.
مواد و روش­ها
در این مطالعه توصیفی، 111 مرد مبتلا به دیابت نوع دو مورد بررسی قرار گرفتند. جامعه آماری شامل تمام مردان مبتلا به دیابت نوع دو مراجعه کننده به کلینیک غدد دانشگاه علوم پزشکی رفسنجان در سال 1400 بود. این مطالعه با کد اخلاق IR.RUMS.REC.1400.192 در دانشگاه علوم پزشکی رفسنجان ثبت گردیده است.
مرد بودن، ابتلاء به دیابت نوع دو و داشتن رضایت جهت شرکت در مطالعه، از جمله معیارهای ورود به مطالعه بودند و معیار خروج از مطالعه هم شامل عدم همکاری لازم در انجام آزمایشات لازم و ناقص بودن اطلاعات پرونده بود. حجم نمونه بر اساس هدف اصلی مطالعه مبنی بر تعیین فراوانی هیپوگنادیسم در بیماران دیابتی نوع دو تعیین گردید. با توجه به مطالعه مشابه Afkhamizadeh و همکاران که شیوع هیپوگنادیسم در مردان دیابتی نوع دو در مشهد را برابر با 11 درصد برآورد کرده بودند [11] و با در نظر گرفتن دقت برابر با 05/0 و حدود اطمینان 95 درصد، حجم نمونه با استفاده از فرمول    محاسبه گردید که در نهایت حجم نمونه نهایی برابر با 150 نفر محاسبه گردید و به دلیل محدود بودن حجم جامعه (تقریباً 400 نفر در مدت زمان مشخص شده)، از تصحیح    استفاده شد که در نهایت حجم نمونه برابر با 111 نفر محاسبه گردید.
بیماران بر اساس لیست از 1 تا 400 شماره‌گذاری و با استفاده از نرم­افزار به صورت تصادفی انتخاب و پس از تماس با آن­ها در صورت همکاری وارد مطالعه شدند و در غیر این صورت فرد دیگری جایگزین شد.
در ابتدای مطالعه یک چک­لیست شامل اطلاعات سن، وضعیت تأهل، مدت زمان بیماری، مصرف دارو، مصرف سیگار، مصرف مواد مخدر تکمیل گردید. وزن، قد و دور کمر افراد در ابتدای مطالعه با ترازوی دیجیتال با دقت 1/0 کیلوگرم و قدسنج با دقت 5/0 سانتی­متر و متر با دقت 1 سانتی­متر، بدون کفش و با پوشش حداقل اندازه­گیری گردید و با استفاده از تقسیم وزن (کیلوگرم) به مجذور قد (متر) نمایه توده بدنی (Body mass index; BMI) محاسبه گردید [12]. دور کمر با متر با دقت 5/0 سانتی‌متر و برحسب سانتی­متر، اندازه­گیری شد. فشارخون سیستولیک (Systolic blood pressure; SBP) و دیاستولیک (Diastolic blood pressure; DBP) بیمار با دستگاه فشارسنج جیوه­ای ریشتر و گوشی پزشکی لیتمن از شرکت 3M Littmann ساخت آمریکا اندازه­گیری شد. هم‌چنین، فشارخون متوسط شریانی (Mean arterial pressures; MAP) بر اساس فرمول MAP=(SBP+2DBP)/3 محاسبه گردید [13]. تمام مراحل انجام مصاحبه، تکمیل چک ­لیست، اندازه­گیری‌های تن‌سنجی و فشارخون بیمار توسط دستیار داخلی و تحت نظر اندوکرینولوژیست انجام شد.
دیابت نوع دو به صورت قند خون ناشتای بالاتر یا مساوی 126 (میلی­گرم در دسی­لیتر) یا قند خون دو ساعت بعد از غذای بالاتر یا مساوی 200 (میلی­گرم در دسی­لیتر) یا HbA1c بالاتر یا مساوی 5/6 درصد در افراد بدون علامت یا وجود علائم دیابت به همراه قند خون تصادفی بالاتر یا مساوی 200 میلی‌گرم در دسی­لیتر تعریف شد [14].
نمونه سرم کلیه افراد مورد مطالعه به میزان 10 سی‌سی خون ناشتا (منظور از ناشتا یعنی پرهیز از خوردن غذا و مواد حاوی انرژی از بامداد تا قبل از آزمایش) در آزمایشگاه دانشکده پزشکی دانشگاه علوم پزشکی رفسنجان گرفته شد و سنجش سطح هورمون­های تستوسترون توتال، FSH (Follicle-Stimulating Hormone) و LH (Luteinizing Hormone) توسط کیتIdeal  96 تستی و دستگاهMultiskan  ساخت آمریکا، با روش الایزا و سنجش سطح HbA1c توسط کیتaptec  و دستگاه BT3000 برند بایوتکنیکا (Biotecnica) ساخت ایتالیا با روش اتوآنالیزر انجام شد.
داده­ها با استفاده از نرم­افزار SPSS نسخه 21 مورد تجزیه و تحلیل قرار گرفتند. داده­های کمی به صورت میانگین و انحراف معیار و داده­های کیفی به صورت تعداد و درصد گزارش شدند. فرض نرمال بودن توزیع متغیرهای کمی با استفاده از آزمون ناپارامتریک Kolmogorov-Smirnov و شاخص­های چولگی و کشیدگی بررسی شد. سپس جهت مقایسه میانگین متغیرهای کمی در دو گروه با و بدون هیپوگنادیسم از آزمون t دو نمونه مستقل و جهت بررسی همبستگی بین متغیرهای کمی از ضریب همبستگی Pearson استفاده شد. از آزمون­های مجذور کای و دقیق فیشر نیز جهت بررسی ارتباط بین متغیرهای کیفی استفاده گردید. هم­چنین، جهت بررسی میزان تأثیر هر کدام از متغیرهای مستقل (دموگرافیک و بالینی) بر شانس هیپوگنادیسم از مدل­ رگرسیون لجستیک چندگانه استفاده شد. سطح معنی­داری در آزمون­ها 05/0 در نظر گرفته شد.
نتایج
در این مطالعه، تعداد 111 نفر از بیماران مبتلا به دیابت نوع دو با میانگین و انحراف معیار سنی 62/10 ± 61/58 سال شرکت کردند. حداقل و حداکثر سن این افراد به ترتیب 36 و 85 سال بود. در این مطالعه، تعداد 26 بیمار دارای هیپوگنادیسم (42/23 درصد با فاصله اطمینان 95 درصد: 30/31-54/15 درصد) بودند.
با توجه به نرمال بودن توزیع متغیرهای کمی (عدم معنی‌داری آزمون Kolmogorov-Smirnov و قرار گرفتن شاخص‌های چولگی و کشیدگی در بازه 1- تا 1)، از آزمون‌های پارامتریک جهت تجزیه و تحلیل داده­ها استفاده شد. با استفاده از آزمون t دو نمونه مستقل، میانگین متغیرهای مختلف از جمله سن، قد، وزن، دور کمر، فشارخون متوسط شریانی (MAP) و دیگر پارامترهای بالینی در گروه با و بدون هیپوگنادیسم مورد مقایسه قرار گرفت که فقط میانگین دور کمر به­طور معناداری در افراد دارای هیپوگنادیسم بیشتر از سایر افراد بوده است (024/0=P). ولی اختلاف میانگین سایر متغیرها در دو گروه معنی­دار نبود (05/0<P). نتایج، در جدول 1 گزارش شده است.
در جدول 2، تعداد و درصد افراد دارای هیپوگنادیسم و بدون هیپوگنادیسم به تفکیک مصرف یا عدم مصرف سیگار، مواد مخدر و مصرف دارو گزارش شده است.
 


جدول 1- میانگین و انحراف معیار متغیرهای کمی در گروه با و بدون هیپوگنادیسم در مردان مبتلا به دیابت نوع دو مراجعه کننده به کلینیک غدد بیمارستان علی­ابن­ابی­طالب(ع) رفسنجان در سال 1400
متغیر دارای هیپوگنادیسم
(26=n)		 بدون هیپوگنادیسم
(85=n)		 مجموع
(111=n)		 مقدار P
انحراف معیار ± میانگین انحراف معیار ± میانگین انحراف معیار ± میانگین
سن (سال) 92/10 ± 62/57 58/10 ± 28/58 62/10 ± 13/58 781/0
قد (سانتی­متر) 00/8 ±  54/171 87/6 ± 51/172 13/7 ± 28/172 547/0
وزن (کیلوگرم) 35/13 ± 27/80 82/11 ± 87/76 16/12 ± 75/78 469/0
نمایه توده بدنی
(کیلوگرم بر مترمربع)		 77/4 ± 35/27 54/3 ± 25/26 86/3 ± 51/26 208/0
دورکمر (سانتی­متر) 59/14 ± 00/99 90/12 ± 18/92 56/13 ± 77/93 024/0
مدت زمان بیماری (سال) 38/6 ± 57/8 30/5 ± 91/6 59/5 ±30/7 185/0
فشارخون سیستولیک
(میلی­مترجیوه)		 23/15 ± 00/130 00/15 ± 12/128 00/15 ± 56/128 578/0
فشارخون دیاستولیک
(میلی­مترجیوه)		 28/6 ± 46/78 09/7 ± 76/77 89/6 ± 93/77 654/0
MAP
(میلی­مترجیوه)		 93/7 ± 64/95 51/8 ± 54/94 35/8 ± 80/94 562/0
LH (میلی واحد بین­الملل بر میلی­لیتر) 45/6 ± 00/8 38/6 ± 84/9 41/6 ± 41/9 203/0
FSH (میلی واحد بین­الملل  بر میلی­لیتر) 86/11 ± 04/10 63/6 ± 81/9 09/8 ± 86/9 899/0
HbA1c (میلی­مول بر لیتر) 14/2 ± 21/9 45/2 ± 91/9 39/2 ± 75/9 190/0

   آزمون t دو نمونه مستقل، 05/0>P اختلاف معنی­دار
جدول 2- توزیع فراوانی مصرف سیگار، مواد مخدر و دارو برحسب هیپوگنادیسم در مردان مبتلا به دیابت نوع دو مراجعه کننده به کلینیک غدد بیمارستان علی­ابن­ابی­طالب(ع) رفسنجان در سال 1400
متغیر سطح متغیر دارای هیپوگنادیسم
(26=n)		 بدون هیپوگنادیسم
(85=n)		 مقدار P
(درصد) تعداد (درصد) تعداد
مصرف سیگار خیر (4/65) 17 (8/71) 61 533/0
بلی (6/34) 9 (2/28) 24
مصرف مواد مخدر خیر (9/76) 20 (9/65) 56 289/0
بلی (1/23) 6 (1/34) 29
مصرف داروهای کنترل قند خیر (5/11) 3 (5/3) 3 114/0
بلی (5/88) 23 (5/96) 82
آزمون مجذور کای، 05/0>P اختلاف معنی­دار
 
با استفاده از ضریب همبستگی Pearson، ارتباط بین دو متغیر BMI و HbA1c، سن، طول مدت بیماری، فشارخون سیستولیک، فشارخون دیاستولیک، MAP و دور کمر با سطح تستوسترون (کل)، FSH و LH مورد بررسی قرار گرفت. با افزایش BMI، سطح تستوسترون توتال
(200/0-=r، 034/0=P) و LH (252/0-=r، 008/0=P) و FSH (209/0-=r، 002834/0=P) به ­طور معناداری کاهش یافته است. هم‌چنین، با افزایش HbA1c، سطح تستوسترون توتال (20/0=r، 035/0=P) و  LH (273/0=r، 004/0=P) و FSH (309/0=r، 001/0=P) به ­طور معناداری افزایش یافته است.
با افزایش سطح فشارخون سیستولیک، سطح تستوسترون توتال (10/0-=r، 290/0=P) به صورت غیرمعنی­دار کاهش یافته است و سطح LH (212/0=r، 025/0=P) به صورت معنی­دار افزایش و سطح FSH (089/0=r، 355/0=P) به صورت غیرمعنی­دار افزایش داشته است. هم­چنین، با افزایش فشارخون دیاستولیک، سطح تستوسترون توتال (028/0-=r، 760/0=P) به صورت غیرمعنی­دار کاهش یافته است و سطح LH (108/0=r، 259/0=P) به صورت غیرمعنی­دار افزایش داشته است و سطح FSH (079/0-=r، 409/0=P) به صورت غیرمعنی­دار کاهش یافته است. با افزایش MAP، سطح تستوسترون توتال (076/0-=r، 421/0=P) به صورت غیرمعنی­داری کاهش یافته است و LH (029/0=r، 708/0=P) و FSH (029/0=r، 766/0=P) به صورت غیر‌معنی­داری افزایش یافته است. با افزایش سن، سطح توتال تستوسترون (082/0=r، 390/0=P) به صورت غیرمعنی­داری افزایش یافته و سطح LH (334/0=r، 001/0>P) و FSH (426/0=r، 001/0>P) به صورت معنی‌داری افزایش یافته است. با افزایش طول مدت بیماری، سطح تستوسترون توتال (014/0-=r، 883/0=P) به صورت غیرمعنی­داری کاهش یافته و سطح LH (161/0=r، 091/0=P) و FSH (185/0=r، 052/0=P) به صورت غیرمعنی­داری افزایش یافته است.
جهت بررسی تأثیر هم­زمان متغیرهای مختلف بر شانس ابتلاء به هیپوگنادیسم از مدل رگرسیون لجستیک چندگانه استفاده شد. در ابتداء تمام متغیرهای سن، دور کمر، مدت بیماری، MAP، مصرف سیگار، مصرف مواد مخدر، مصرف دارو، LH، FSH و HbA1c وارد مدل شدند و سپس با استفاده از روش Backward (پس­رونده) متغیرهای دور کمر، مدت بیماری و FSH در مدل باقی ماندند و بقیه حذف شدند. شاخص­های نیکویی برازش مدل مورد بررسی قرار گرفت که با توجه به عدم معنی­داری آزمون Hosmer-Lemeshow (057/0=P) و بالا بودن سطح زیر منحنیArea under the ROC (Receiver Operating Characteristic) curve (برابر با 68/0) می­توان نتیجه گرفت این مدل در تشخیص افراد دارای هیپوگنادیسم نسبتاً خوب عمل می­کند و این مدل نسبتاً خوب بر این داده­ها برازش شده است.
با توجه به نتایج این مدل، با افزایش هر سانتی­متر دور کمر، شانس ابتلاء به هیپوگنادیسم به اندازه 1/4 درصد افزایش یافته است (041/1=OR، 028/0=P)، با افزایش هر سال مدت بیماری، شانس ابتلاء به هیپوگنادیسم به اندازه 2/8 درصد افزایش یافته است (082/1=OR، 046/0=P). هم­چنین با افزایش هر واحد FSH، شانس ابتلاء به هیپوگنادیسم به اندازه 5/9 درصد افزایش یافته است (095/1=OR، 042/0=P) (جدول 3).
 
جدول 3- تأثیر هم­زمان متغیرهای مختلف بر شانس ابتلاء به هیپوگنادیسم با استفاده از مدل رگرسیون لجستیک در مردان مبتلا به دیابت نوع دو مراجعه کننده به کلینیک غدد بیمارستان علی­ابن­ابی­طالب(ع) رفسنجان در سال 1400 (111=n)
متغیر OR (نسبت شانس) فاصله اطمینان 95% مقدار P
دورکمر (سانتی­متر) 041/1 079/1 - 004/1 028/0
مدت بیماری (سال) 082/1 185/1 - 001/1 046/0
FSH 095/1 196/1 - 003/1 042/0
نسبت شانس (Odds ratio; OR)، 05/0>P تأثیر معنی­دار
 
بحث
این مطالعه با هدف تعیین فراوانی هیپوگنادیسم و عوامل مرتبط با آن در مردان مبتلا به دیابت نوع دو مراجعه‌کننده به بیمارستان علی‌ابن‌ابی‌طالب(ع) رفسنجان در سال 1400 انجام شد. در این مطالعه بین افراد دارای هیپوگنادیسم و بدون هیپوگنادیسم، از لحاظ مصرف سیگار، مواد مخدر و مصرف دارو اختلاف آماری معنی­داری مشاهده نشد. Afkhamizadeh و همکاران، مطالعه­ای مقطعی با هدف تعیین شیوع هیپوگنادیسم هیپوگنادوتروپیک در بیماران مرد دیابتی در شهر مشهد انجام دادند. در مجموع 96 بیمار مرد دیابتی 40 تا 60 سال، هیپوگنادیسم بر اساس تستوسترون، تستوسترون آزاد محاسبه شده و تستوسترون با فراهم‌زیستی به ترتیب 8/11%، 6/36% و 3/35% بیماران مشاهده شد که نتایج آن­ها نشان داد که هیپوگنادیسم هیپوگنادوتروپیک در دیابت نوع دو شایع است [11].
در مطالعه حاضر 42/23 درصد از بیماران مرد مبتلا به دیابت، هایپوگنادیسم بودند. Mirzaei و همکاران مطالعه­ای مقطعی با هدف تعیین شیوع هیپوگنادیسم در بیماران مبتلا به دیابت نوع دو در شهر اصفهان انجام دادند. نتایج مطالعه آن­ها بر روی 247 مرد دیابتیک بالای 30 سال نشان داد که هیپوگنادیسم با هیچ یک از عوامل چاقی، سیگار کشیدن، سن، طول دوره بیماری، فشارخون و سطح HbA1c مرتبط نبود [15]. در مطالعه Dandona و همکاران نشان داده شد که غلظت پایین تستوسترون با طول مدت دیابت ارتباط ندارد، اما با چاقی ارتباط دارد و با توجه به بررسی متون، هیپوگنادیسم در دیابت بیشتر با مقاومت به انسولین نسبت به کنترل قند مرتبط است [16]. Rezvani و همکاران، در مطالعه مورد-شاهدی با هدف مقایسه سطح تستوسترون، LH، FSH در افراد مبتلا به دیابت نوع دو (65 نفر 50-55 سال) با افراد سالم (65 نفر 50-55 سال) در شهر بیرجند نشان دادند که سطح تستوسترون آزاد در افراد دیابتیک کمتر از افراد طبیعی بوده و اختلاف مشاهده شده نیز از نظر آماری معنی‌دار بود. بین سطح تستوسترون آزاد با HbA1c نیز رابطه منفی وجود داشت که از نظر آماری معنی­دار بود [17]. نتایج مطالعه­ آن­ها با مطالعه حاضر مغایرت داشت چرا که در مطالعه حاضر با افزایش HbA1c، سطح هورمون­های TT، HL و FSH افزایش نشان داد. این تناقض احتمالاً به دلیل اندازه­گیری TT و نوع داروهای مصرفی در کنترل قند و جمعیت مورد مطالعه بوده است که نیاز به مطالعات بیشتری در این زمینه دارد.
هیپوگنادیسم ممکن است روند بیماری دیابت شیرین را با مکانیسم­های مختلفی پیچیده کند و ممکن است کنترل متابولیک و بیماری ماکروواسکولار را بدتر کند. در مطالعهSerwaa  و همکاران با هدف ارزیابی شیوع سطوح پایین تستوسترون و عوامل پیش­بینی کننده در 150 بیمار مبتلا به دیابت نوع دو و 150 مرد غیردیابتی در یک بیمارستان منطقه­ای در غنا، هیپوگنادیسم کلی در جمعیت مورد مطالعه 48 درصد گزارش شد. شیوع هیپوگنادیسم در افراد دیابتی نوع دو تقریباً سه برابر بیشتر از مردان سالم بود. احتمال ابتلاء به هیپوگنادیسم در مردان با وزن طبیعی و کم وزن با همتایان اضافه وزن به ترتیب کمتر بود. هم­چنین، احتمال ابتلاء به هیپوگنادیسم در افراد غیرسیگاری در مقایسه با افراد سیگاری کمتر بود. سیگار کشیدن و سبک زندگی کم تحرک و BMI با هیپوگنادیسم در جمعیت مورد مطالعه مرتبط بود [18].
در مطالعه حاضر میانگین فشارخون سیستولیک و دیاستولیک در مردان دارای هیپوگنادیسم بیشتر بود، اما این اختلاف از لحاظ آماری معنی­دار نبوده است. مطالعات قبلی بیان کرده­اند که نامطلوب­ترین پیامد دیابت نوع دو، فشارخون بالا به دلیل عوارضی مانند نفروپاتی دیابتی، افزایش تبادل سدیم، مقاومت به انسولین و مقاومت عروق محیطی مرتبط با این بیماری است [21-19]. سایر مطالعات قبلی نیز تفاوت معنی­داری را در BMI، فشارخون سیستولیک و دیاستولیک و گلوکز خون ناشتا بین مردان دیابتی و گروه کنترل نشان داده‌اند. یافته­های بیوشیمیایی مطالعه حاضر نشان داد که میانگین سطوح LH و HbA1c در گروه دارای هیپوگنادیسم نسبت به گروه بدون هیپوگنادیسم کمتر می­باشد. هم­چنین، این نتایج با یافته­های Dhindsa و همکاران که غلظت FSH و LH را در گروه دارای هیپوگنادیسم در مقایسه با گروه کنترل به­طور قابل توجهی پایین­تر بیان کرده­اند، هم­خوانی دارند [3]. این یافته هم‌چنین تا حدی با مطالعه انجام شده توسطHussein  و همکارش مطابقت دارد، با این تفاوت که در مطالعه آن­ها سطح LH در گروه دارای هیپوگنادیسم بیشتر گزارش شده است. شاید به این دلیل که کاهش ترشح گنادوتروپین در افراد دارای هیپوگنادیسم ممکن است منجر به تحریک ناکافی بیضه، در نتیجه کاهش ترشح تستوسترون شود. سطوح پایین تستوسترون در مردان دیابتی ممکن است با قدرت، تولید اسپرم و در نتیجه باروری تداخل داشته باشد [22]. در مطالعه­ Giagulli و همکاران با هدف کاهش وزن بیشتر از کنترل قند خون ممکن است باعث بهبود تستوسترون در مردان چاق دیابت نوع دو مبتلا به هیپوگنادیسم شود، نشان دادند از 71 بیمار مورد مطالعه 24 نفر (34%)، سطح تستوسترون توتال بالای 300 نانوگرم/دسی­لیتر داشتند. این نسبت در گروهی که کاهش وزن بیش از 10 درصد داشتند، به 94 درصد رسیده بود و در گروهی که سطح HbA1c کمتر از 5/6 درصد داشتند، پایین بود. محققان نتیجه­گیری کردند که در بیماران دیابتیک بد کنترل شده، اثر از دست دادن وزن در سطح آندروژن بیش از کنترل گلیسمیک مؤثر است [23]، که نتایج این مطالعه هم­راستا با نتایج حاصل از مطالعه­ حاضر بود.
هم­چنین، در مطالعه Malipatil و همکاران با عنوان هیپوگنادیسم مردانه: پیامد آینده­نگر 14 ساله در 550 مرد مبتلا به دیابت نوع دو ­رابطه معکوس بین BMI و سطح پایین تستوسترون در مردان هیپوگنادیسم دیابتی نوع دو نشان داده شد که این نتایج با مطالعه­ حاضر همخوانی داشت [24]. در مطالعه­ مقطعی Paruk و همکاران با هدف تعیین سطح تستوسترون و عوامل مرتبط با آن در بیماران مبتلا به دیابت نوع دو در منطقه جنوب صحرای آفریقا نشان دادند در 148 فرد دیابتیک و 50 فرد غیردیابتیک میانگین سطح TT و سطح FT در گروه بیماران کمتر از افراد کنترل بود و اختلاف مشاهده شده از نظر آماری معنی­دار بود. شیوع تستوسترون توتال پایین و تستوسترون آزاد پایین در گروه بیماران به ترتیب، 8/35 درصد و 2/16 درصد بوده است. علائم کمبود آندروژن نیز در 5/74 درصد از بیماران وجود داشت و این علائم با سطح پایین تستوسترون (آزاد و کل) مرتبط بود هر چند ارتباطی بین TST و HbA1c گزارش نشد. عوامل خطر افزایش سن، BMI و دور کمر با سطح تستوسترون مرتبط بودند [25]. نتایج این مطالعه هم­راستا با نتایج مطالعه­ حاضر بود هر چند افزایش HbA1c در مطالعه­ حاضر، افزایش هورمون­ها را در پی داشت.
طی یک مطالعه کارآزمایی بالینی تصادفی شده، Khripun و همکاران اثر تجویز تستوسترون را بر بیومارکرهای گلیسمیک در بیماران دیابتیک دچار هیپوگنادیسم (80 بیمار مرد) مورد بررسی قرار دادند و نشان دادند که بعد از 9 ماه در گروه دریافت کننده تستوسترون، اندازه­های دور کمر، HbA1c، لپتین، resistin، ICAM-1 و CRP از گروه پلاسبو کمتر بوده و این اختلاف نیز از نظر آماری معنادار بود. تغییرات مشاهده شده در مقاومت به انسولین و هم­چنین HbA1c مستقیماً تحت تأثیر کاهش دور کمر قرار نگرفت [26]، نتایج این مطالعه هم­راستا با نتایج مطالعه حاضر بود.
مطالعه­ حاضر با محدودیت­هایی روبه­رو بود. از جمله این‌که فراتر از غلظت کم TT، علائم اختلال عملکرد جنسی یک جنبه مهم هیپوگنادیسم مردانه است که سطح تستوسترون آزاد می­تواند میزان آن را منعکس کند. جهت تعیین فعالیت­های بیولوژیکی تستوسترون، باید غلظت تستوسترون آزاد برای ارزیابی هیپوگنادیسم استفاده شود، اما تعیین تستوسترون آزاد دشوار است. بنابراین، تستوسترون آزاد اغلب با فرمول در کار عملی محاسبه می­شود. عدم وجود گروه کنترل یکی دیگر از محدودیت­های مطالعه حاضر است. پیشنهاد می­شود در مطالعات آینده نمونه­های بیشتری از این افراد به صورت چند مرکزی (چندین مرکز دیابت) مورد بررسی قرار گیرند تا نتایج از قابلیت تعمیم­پذیری بیشتری برخوردار باشند.
نتیجه‌گیری
نتایج مطالعه حاضر حاکی از این بود که در بیماران مرد مبتلا به دیابت نوع دو، با افزایش دور کمر، طول مدت بیماری و هورمون محرک فولیکولی شانس ابتلاء به هیپوگنادیسم بیشتر بود. لذا لازم است مسئولین و مدیران معاونت بهداشتی، اقدامات لازم جهت افزایش آگاهی جامعه مردان را ارائه دهند.
تشکر و قدردانی
از حمایت­های بی­دریغ و خالصانه کلینیک غدد بیمارستان علی­ابن­ابی­طالب(ع) رفسنجان و تمامی شرکت­کنندگان در مطالعه به دلیل همکاری در جمع­آوری داده­ها و انجام این پژوهش نهایت تشکر و قدردانی به عمل می­آید.
 
References
  1. Wu FC, Tajar A, Beynon JM, Pye SR, Silman AJ, Finn JD, et al. Identification of late-onset hypogonadism in middle-aged and elderly men. N Engl J Med 2010; 363(2): 123-35.
  2.  Bebb R, Millar A, Brock G. Sexual dysfunction and hypogonadism in men with diabetes. Canadian Journal of Diabetes 2018; 42: 228-33.
  3.  Dhindsa S, Ghanim H, Batra M, Dandona P. Hypogonadotropic hypogonadism in men with diabesity. Diabetes Care 2018; 41(7): 1516-25.
  4. Rochira V. Hypogonadism in systemic diseases. Endocrinology of the Testis and Male Reproduction 2017: 1-51.
  5.  Ding EL, Song Y, Malik VS, Liu S. Sex differences of endogenous sex hormones and risk of type 2 diabetes: a systematic review and meta-analysis. JAMA 2006; 295(11): 1288-99.
  6. Atlantis E, Fahey P, Martin S, O’Loughlin P, Taylor AW, Adams RJ, et al. Predictive value of serum testosterone for type 2 diabetes risk assessment in men. BMC Endocrine Disorders 2016; 16(1): 1-10.
  7. Hutson J. Testis Embryology, Anatomy and Physiology. Endocrine Surgery in Children: Springer 2018; 271-9.
  8. Lara NL, Costa GM, Avelar GF, Lacerda S, Hess RA, França LRd. Testis physiology-overview and histology. Encyclopedia of Reproduction; Skinner, MK, Ed; Academic Press: New York, NY, USA 2018: 105-16.
  9. Patel AP. Anatomy and physiology of chronic scrotal pain. Translational Andrology and Urology 2017; 6(1): 51.
  10. Livingston M, Kalansooriya A, Hartland AJ, Ramachandran S, Heald A. Serum testosterone levels in male hypogonadism: Why and when to check-A review. International Journal of Clinical practice 2017; 71(11): e12995.
  11. Afkhamizadeh M, Ghaderian SB, Rajabian R, Aleali AM. Prevalence of Hypogonadotropic Hypogonadism in Type 2 Diabetes Male Patients. OJEMD 2015; 5(03): 29.
  12. Misra A, Dhurandhar NV. Current formula for calculating body mass index is applicable to Asian populations. Nutr Diabetes 2019; 9(1): 3.
  13. Papaioannou TG, Protogerou AD, Vrachatis D, Konstantonis G, Aissopou E, Argyris A, et al. Mean arterial pressure values calculated using seven different methods and their associations with target organ deterioration in a single-center study of 1878 individuals. Hypertension Research 2016; 39(9): 640-7.
  14. Petersmann A, Müller-Wieland D, Müller UA, Landgraf R, Nauck M, Freckmann G, et al. Definition, classification and diagnosis of diabetes mellitus. Experimental and Clinical Endocrinology & Diabetes 2019; 127(01): 1-7.
  15. Mirzaei MR, Amini M, Aminorroaya A. The prevalence of hypogonadism in diabetic men in Isfahan Endocrine and Metabolism Research Center, Isfahan, Iran. J Rafsanjan Univ Med Sci 2012; 17(7): 602.
  16. Dandona P, Dhindsa S, Chaudhuri A, Bhatia V, Topiwala S. Hypogonadotrophic hypogonadism in type 2 diabetes. The Aging Male 2008; 11(3): 107-17.
  17. Rezvani MR, Saadatjou SA, Sorouri S, Hassanpour Fard M. Comparison of serum free testosterone, luteinizing hormone and follicle stimulating hormone levels in diabetics and non-diabetics men: a case-control study. JRHS 2012; 12(2): 98-100.
  18. Serwaa D, Bello FA, Osungbade KO, Nkansah C, Osei-Boakye F, Appiah SK, et al. Prevalence and determinants of low testosterone levels in men with type 2 diabetes mellitus; a case-control study in a district hospital in Ghana. PLOS Global Public Health 2021; 1(12): e0000052.
  19. Souteiro P, Belo S, Oliveira SC, Neves JS, Magalhães D, Pedro J, et al. Insulin resistance and sex hormone-binding globulin are independently correlated with low free testosterone levels in obese males. Andrologia 2018; 50(7): e13035.
  20. Dandona P, Dhindsa S. Update: hypogonadotropic hypogonadism in type 2 diabetes and obesity. The Journal of Clinical Endocrinology & Metabolism 2011; 96(9): 2643-51.
  21. Yeo S, Holl K, Peñaherrera N, Wissinger U, Anstee K, Wyn R. Burden of male hypogonadism and major comorbidities, and the clinical, economic, and humanistic benefits of testosterone therapy: a narrative review. CEOR 2021; 13: 31.
  22. Hussein Z, Al-Qaisi J. Effect of diabetes mellitus type 2 on pituitary gland hormones (FSH, LH) in men and women in Iraq. Al-Nahrain Journal of Science 2012; 15(3): 75-9.
  23. Giagulli VA, Castellana M, Carbone MD, Pelusi C, Ramunni MI, De Pergola G, et al. Weight loss more than glycemic control may improve testosterone in obese type 2 diabetes mellitus men with hypogonadism. Andrology 2020; 8(3): 654-62.
  24. Malipatil NS, Yadegarfar G, Lunt M, Keevil B, Siddals K, Livingston M, et al. Male hypogonadism: 14-year prospective outcome in 550 men with type 2 diabetes. Endocrinology, Diabetes & Metabolism 2019; 2(3): e00064
  25. Paruk IM, Pirie F, Nkwanyana N, Motala A. Prevalence of low serum testosterone levels among men with type2 diabetes mellitus attending two outpatient diabetes clinics in KwaZulu-Natal Province, South Africa. South African Medical Journal 2019; 109(12): 963-70.
  26. Khripun I, Vorobyev S, Belousov I, Kogan M, Zitzmann M. Influence of testosterone substitution on glycemic control and endothelial markers in men with newly diagnosed functional hypogonadism and type 2 diabetes mellitus: a randomized controlled trial. The Aging Male 2018.
 
[1]- استادیار گروه داخلی، دانشگاه علوم پزشکی رفسنجان، دانشکده پزشکی، رفسنجان، ایران
[2]- دستیار تخصص داخلی دانشگاه علوم پزشکی رفسنجان، رفسنجان، ایران
[3]- استادیار گروه داخلی، دانشگاه علوم پزشکی رفسنجان، دانشکده پزشکی، رفسنجان، ایران
[4]- استادیار گروه آموزشی اپیدمیولوژی و آمارزیستی، دانشکده بهداشت، مرکز تحقیقات محیط کار، دانشگاه علوم پزشکی رفسنجان، رفسنجان، ایران
تلفن: 31315126-034، دورنگار: 31315126-034 پست الکترونیکی: H.ahmadinia@gmail.com
مقاله پژوهشی
مجله دانشگاه علوم پزشکی رفسنجان
دوره 22، بهمن 1402، 1190-1179



فراوانی هیپوگنادیسم و برخی عوامل مرتبط با آن در مردان مبتلا به دیابت نوع دو مراجعه کننده به بیمارستان علی‌ابن‌ابی‌طالب (ع) رفسنجان در سال 1400: یک مطالعه توصیفی

محمدرضا شفیع‌پور [1]، صدیقه شمسی‌نژاد [2]، مریم کریمی‌فرد[3]، حسن احمدی‌نیا[4]



دریافت مقاله:23/08/1401 ارسال مقاله به نویسنده جهت اصلاح: 07/09/ 1401 دریافت اصلاحیه از نویسنده: 11/11/1402 پذیرش مقاله: 16/11/1402



چکیده
زمینه و هدف: هیپوگنادیسم، عارضه­ای شایع در مردان مبتلا به دیابت نوع دو است. مطالعه حاضر با هدف تعیین فراوانی هیپوگنادیسم و برخی عوامل مرتبط با آن در مردان مبتلا به دیابت نوع دو مراجعه ­کننده به کلینیک غدد بیمارستان علی­ابن­ابی­طالب(ع) رفسنجان در سال 1400 انجام شد.
مواد و روش­ها: در این مطالعه توصیفی، 111 مرد مبتلا به دیابت نوع دو بررسی شدند. پس از تکمیل پرسش­نامه، اندازه­گیری فشارخون و دورکمر، 10 سی­سی خون ناشتا جهت سنجش سطح سرمی تستوسترون کل (Total Testosterone; TT)، هورمون محرک فولیکولی (Follicle-Stimulating Hormone; FSH)، هورمون لوتئینیزه­کننده (Luteinizing Hormone; LH)، هموگلوبین گلیکوزیله (HbA1c) گرفته شد. داده­ها با آزمون­های مجذورکای، t مستقل، همبستگی Pearson و رگرسیون لجستیک تجزیه ­و تحلیل شدند.
یافته­ها: میانگین و انحراف ­معیار سن بیماران 62/10±61/58 سال بود. تعداد 26 بیمار (42/23 درصد) دارای هیپوگنادیسم بودند. با افزایش شاخص توده بدنی، سطح TT (034/0=P)، LH (008/0=P) و FSH (028/0=P) به­طور معنی­داری کاهش، با افزایش HbA1c، سطح TT (035/0=P)، LH (004/0=P) و FSH (001/0=P) و با افزایش فشارخون سیستولیک، سطح LH (025/0=P) و با افزایش سن، سطح LH و FSH (001/0>P)، به صورت معنی­داری افزایش و با افزایش دور کمر، سطح TT (006/0=P)، LH و FSH (001/0>P) به طور معنی­داری کاهش یافت. میانگین سطح TT (011/0=P)، LH (017/0=P) و FSH (014/0=P)، در افراد مصرف­کننده دارو به طور معنی­داری بیشتر بود.
نتیجه­گیری: با افزایش دور کمر، مدت بیماری و هورمون محرک فولیکولی، شانس ابتلاء به هیپوگنادیسم بیشتر شده است. پیشنهاد می­شود مسئولین بهداشتی، اقدامات پیشگیرانه لازم از جمله افزایش آگاهی جامعه مردان را انجام دهند.
واژه­های کلیدی: دیابت نوع دو، هیپوگنادیسم، تستوسترون، هورمون محرک فولیکول، هورمون لوتئینیزه­کننده، رفسنجان
 

مقدمه
هیپوگنادیسم (Hypogonadism) مردانه یک وضعیت بالینی است که با کاهش ﺗﺴﺘﻮﺳﺘﺮون و یا اختلال در اسپرم‌زایی مشخص می‌شود که معمولاً با علائم و نشانه‌های دیگر همراه است. تشخیص هیپوگنادیسم به سطوح سرمی ﺗﺴﺘﻮﺳﺘﺮون کمتر از حد طبیعی و دو بار تأیید شده همراه با وجود علائم و نشانه­های خاص نیاز دارد [1]. ارتباط بین دیابت نوع دو و هیپوگنادیسم مردانه تا حد زیادی نشان داده شده است [3-2]. در واقع، کمبود تستوسترون و هیپوگنادیسم مردانه اغلب در بیماران مبتلا به بیماری‌های متابولیک مزمن دیده می‌شود [4]. سطح سرمی تستوسترون اغلب در مردان مبتلا به دیابت نوع دو در مقایسه با جمعیت عمومی کمتر است و برعکس، مردانی که سطوح سرمی تستوسترون بالاتری دارند، خطر ابتلاء به دیابت نوع دو را کمتر نشان می‌دهند. مردان با سطوح تستوسترون بالاتر (4/7 تا 5/15 نانومول در لیتر) خطر ابتلاء به دیابت نوع دو را 42 درصد کمتر نشان داده­اند [5]. آستانه 16 نانومول در لیتر از سطوح سرمی تستوسترون برای پیش‌بینی بالقوه شروع دیابت نوع 2 توصیف شد [6].
مطالعات حاکی از آن است که 43 درصد از افراد دیابتیک نوع دو کاهش سطح تستوسترون کل و 57 درصدشان سطح تستوسترون آزاد را نشان می­دهند [8-7]. منابع معتبر مانند انجمن دیابت، هیپوگنادیسم در مردان را به صورت کاهش سطح تستوسترون کل کمتر یا مساوی با 300 نانوگرم در دسی­لیتر (4/10 نانومول در لیتر) به همراه علائم و نشانه­های کمبود آندروژن، تعریف نموده‌اند [10-9].
در ایران مطالعات محدودی در خصوص شیوع و فراوانی هیپوگنادیسم در بیماران دیابتیک و عوامل مؤثر بر آن انجام شده و از طرفی شیوع این اختلال می­تواند بسته به سطح مراقبت از این بیماران وابسته به مکان و زمان باشد [11]. بر طبق جستجوهای به عمل­آمده، تاکنون مطالعه‌ای در استان کرمان و شهر رفسنجان در این خصوص انجام نشده است، لذا مطالعه حاضر با هدف تعیین فراوانی هیپوگنادیسم و برخی عوامل مرتبط با آن در مردان مبتلا به دیابت نوع دو مراجعه کننده به کلینیک غدد بیمارستان شهر رفسنجان طراحی گردید.
مواد و روش­ها
در این مطالعه توصیفی، 111 مرد مبتلا به دیابت نوع دو مورد بررسی قرار گرفتند. جامعه آماری شامل تمام مردان مبتلا به دیابت نوع دو مراجعه کننده به کلینیک غدد دانشگاه علوم پزشکی رفسنجان در سال 1400 بود. این مطالعه با کد اخلاق IR.RUMS.REC.1400.192 در دانشگاه علوم پزشکی رفسنجان ثبت گردیده است.
مرد بودن، ابتلاء به دیابت نوع دو و داشتن رضایت جهت شرکت در مطالعه، از جمله معیارهای ورود به مطالعه بودند و معیار خروج از مطالعه هم شامل عدم همکاری لازم در انجام آزمایشات لازم و ناقص بودن اطلاعات پرونده بود. حجم نمونه بر اساس هدف اصلی مطالعه مبنی بر تعیین فراوانی هیپوگنادیسم در بیماران دیابتی نوع دو تعیین گردید. با توجه به مطالعه مشابه Afkhamizadeh و همکاران که شیوع هیپوگنادیسم در مردان دیابتی نوع دو در مشهد را برابر با 11 درصد برآورد کرده بودند [11] و با در نظر گرفتن دقت برابر با 05/0 و حدود اطمینان 95 درصد، حجم نمونه با استفاده از فرمول    محاسبه گردید که در نهایت حجم نمونه نهایی برابر با 150 نفر محاسبه گردید و به دلیل محدود بودن حجم جامعه (تقریباً 400 نفر در مدت زمان مشخص شده)، از تصحیح    استفاده شد که در نهایت حجم نمونه برابر با 111 نفر محاسبه گردید.
بیماران بر اساس لیست از 1 تا 400 شماره‌گذاری و با استفاده از نرم­افزار به صورت تصادفی انتخاب و پس از تماس با آن­ها در صورت همکاری وارد مطالعه شدند و در غیر این صورت فرد دیگری جایگزین شد.
در ابتدای مطالعه یک چک­لیست شامل اطلاعات سن، وضعیت تأهل، مدت زمان بیماری، مصرف دارو، مصرف سیگار، مصرف مواد مخدر تکمیل گردید. وزن، قد و دور کمر افراد در ابتدای مطالعه با ترازوی دیجیتال با دقت 1/0 کیلوگرم و قدسنج با دقت 5/0 سانتی­متر و متر با دقت 1 سانتی­متر، بدون کفش و با پوشش حداقل اندازه­گیری گردید و با استفاده از تقسیم وزن (کیلوگرم) به مجذور قد (متر) نمایه توده بدنی (Body mass index; BMI) محاسبه گردید [12]. دور کمر با متر با دقت 5/0 سانتی‌متر و برحسب سانتی­متر، اندازه­گیری شد. فشارخون سیستولیک (Systolic blood pressure; SBP) و دیاستولیک (Diastolic blood pressure; DBP) بیمار با دستگاه فشارسنج جیوه­ای ریشتر و گوشی پزشکی لیتمن از شرکت 3M Littmann ساخت آمریکا اندازه­گیری شد. هم‌چنین، فشارخون متوسط شریانی (Mean arterial pressures; MAP) بر اساس فرمول MAP=(SBP+2DBP)/3 محاسبه گردید [13]. تمام مراحل انجام مصاحبه، تکمیل چک ­لیست، اندازه­گیری‌های تن‌سنجی و فشارخون بیمار توسط دستیار داخلی و تحت نظر اندوکرینولوژیست انجام شد.
دیابت نوع دو به صورت قند خون ناشتای بالاتر یا مساوی 126 (میلی­گرم در دسی­لیتر) یا قند خون دو ساعت بعد از غذای بالاتر یا مساوی 200 (میلی­گرم در دسی­لیتر) یا HbA1c بالاتر یا مساوی 5/6 درصد در افراد بدون علامت یا وجود علائم دیابت به همراه قند خون تصادفی بالاتر یا مساوی 200 میلی‌گرم در دسی­لیتر تعریف شد [14].
نمونه سرم کلیه افراد مورد مطالعه به میزان 10 سی‌سی خون ناشتا (منظور از ناشتا یعنی پرهیز از خوردن غذا و مواد حاوی انرژی از بامداد تا قبل از آزمایش) در آزمایشگاه دانشکده پزشکی دانشگاه علوم پزشکی رفسنجان گرفته شد و سنجش سطح هورمون­های تستوسترون توتال، FSH (Follicle-Stimulating Hormone) و LH (Luteinizing Hormone) توسط کیتIdeal  96 تستی و دستگاهMultiskan  ساخت آمریکا، با روش الایزا و سنجش سطح HbA1c توسط کیتaptec  و دستگاه BT3000 برند بایوتکنیکا (Biotecnica) ساخت ایتالیا با روش اتوآنالیزر انجام شد.
داده­ها با استفاده از نرم­افزار SPSS نسخه 21 مورد تجزیه و تحلیل قرار گرفتند. داده­های کمی به صورت میانگین و انحراف معیار و داده­های کیفی به صورت تعداد و درصد گزارش شدند. فرض نرمال بودن توزیع متغیرهای کمی با استفاده از آزمون ناپارامتریک Kolmogorov-Smirnov و شاخص­های چولگی و کشیدگی بررسی شد. سپس جهت مقایسه میانگین متغیرهای کمی در دو گروه با و بدون هیپوگنادیسم از آزمون t دو نمونه مستقل و جهت بررسی همبستگی بین متغیرهای کمی از ضریب همبستگی Pearson استفاده شد. از آزمون­های مجذور کای و دقیق فیشر نیز جهت بررسی ارتباط بین متغیرهای کیفی استفاده گردید. هم­چنین، جهت بررسی میزان تأثیر هر کدام از متغیرهای مستقل (دموگرافیک و بالینی) بر شانس هیپوگنادیسم از مدل­ رگرسیون لجستیک چندگانه استفاده شد. سطح معنی­داری در آزمون­ها 05/0 در نظر گرفته شد.
نتایج
در این مطالعه، تعداد 111 نفر از بیماران مبتلا به دیابت نوع دو با میانگین و انحراف معیار سنی 62/10 ± 61/58 سال شرکت کردند. حداقل و حداکثر سن این افراد به ترتیب 36 و 85 سال بود. در این مطالعه، تعداد 26 بیمار دارای هیپوگنادیسم (42/23 درصد با فاصله اطمینان 95 درصد: 30/31-54/15 درصد) بودند.
با توجه به نرمال بودن توزیع متغیرهای کمی (عدم معنی‌داری آزمون Kolmogorov-Smirnov و قرار گرفتن شاخص‌های چولگی و کشیدگی در بازه 1- تا 1)، از آزمون‌های پارامتریک جهت تجزیه و تحلیل داده­ها استفاده شد. با استفاده از آزمون t دو نمونه مستقل، میانگین متغیرهای مختلف از جمله سن، قد، وزن، دور کمر، فشارخون متوسط شریانی (MAP) و دیگر پارامترهای بالینی در گروه با و بدون هیپوگنادیسم مورد مقایسه قرار گرفت که فقط میانگین دور کمر به­طور معناداری در افراد دارای هیپوگنادیسم بیشتر از سایر افراد بوده است (024/0=P). ولی اختلاف میانگین سایر متغیرها در دو گروه معنی­دار نبود (05/0<P). نتایج، در جدول 1 گزارش شده است.
در جدول 2، تعداد و درصد افراد دارای هیپوگنادیسم و بدون هیپوگنادیسم به تفکیک مصرف یا عدم مصرف سیگار، مواد مخدر و مصرف دارو گزارش شده است.
 


جدول 1- میانگین و انحراف معیار متغیرهای کمی در گروه با و بدون هیپوگنادیسم در مردان مبتلا به دیابت نوع دو مراجعه کننده به کلینیک غدد بیمارستان علی­ابن­ابی­طالب(ع) رفسنجان در سال 1400
متغیر دارای هیپوگنادیسم
(26=n)		 بدون هیپوگنادیسم
(85=n)		 مجموع
(111=n)		 مقدار P
انحراف معیار ± میانگین انحراف معیار ± میانگین انحراف معیار ± میانگین
سن (سال) 92/10 ± 62/57 58/10 ± 28/58 62/10 ± 13/58 781/0
قد (سانتی­متر) 00/8 ±  54/171 87/6 ± 51/172 13/7 ± 28/172 547/0
وزن (کیلوگرم) 35/13 ± 27/80 82/11 ± 87/76 16/12 ± 75/78 469/0
نمایه توده بدنی
(کیلوگرم بر مترمربع)		 77/4 ± 35/27 54/3 ± 25/26 86/3 ± 51/26 208/0
دورکمر (سانتی­متر) 59/14 ± 00/99 90/12 ± 18/92 56/13 ± 77/93 024/0
مدت زمان بیماری (سال) 38/6 ± 57/8 30/5 ± 91/6 59/5 ±30/7 185/0
فشارخون سیستولیک
(میلی­مترجیوه)		 23/15 ± 00/130 00/15 ± 12/128 00/15 ± 56/128 578/0
فشارخون دیاستولیک
(میلی­مترجیوه)		 28/6 ± 46/78 09/7 ± 76/77 89/6 ± 93/77 654/0
MAP
(میلی­مترجیوه)		 93/7 ± 64/95 51/8 ± 54/94 35/8 ± 80/94 562/0
LH (میلی واحد بین­الملل بر میلی­لیتر) 45/6 ± 00/8 38/6 ± 84/9 41/6 ± 41/9 203/0
FSH (میلی واحد بین­الملل  بر میلی­لیتر) 86/11 ± 04/10 63/6 ± 81/9 09/8 ± 86/9 899/0
HbA1c (میلی­مول بر لیتر) 14/2 ± 21/9 45/2 ± 91/9 39/2 ± 75/9 190/0

   آزمون t دو نمونه مستقل، 05/0>P اختلاف معنی­دار
جدول 2- توزیع فراوانی مصرف سیگار، مواد مخدر و دارو برحسب هیپوگنادیسم در مردان مبتلا به دیابت نوع دو مراجعه کننده به کلینیک غدد بیمارستان علی­ابن­ابی­طالب(ع) رفسنجان در سال 1400
متغیر سطح متغیر دارای هیپوگنادیسم
(26=n)		 بدون هیپوگنادیسم
(85=n)		 مقدار P
(درصد) تعداد (درصد) تعداد
مصرف سیگار خیر (4/65) 17 (8/71) 61 533/0
بلی (6/34) 9 (2/28) 24
مصرف مواد مخدر خیر (9/76) 20 (9/65) 56 289/0
بلی (1/23) 6 (1/34) 29
مصرف داروهای کنترل قند خیر (5/11) 3 (5/3) 3 114/0
بلی (5/88) 23 (5/96) 82
آزمون مجذور کای، 05/0>P اختلاف معنی­دار
 
با استفاده از ضریب همبستگی Pearson، ارتباط بین دو متغیر BMI و HbA1c، سن، طول مدت بیماری، فشارخون سیستولیک، فشارخون دیاستولیک، MAP و دور کمر با سطح تستوسترون (کل)، FSH و LH مورد بررسی قرار گرفت. با افزایش BMI، سطح تستوسترون توتال
(200/0-=r، 034/0=P) و LH (252/0-=r، 008/0=P) و FSH (209/0-=r، 002834/0=P) به ­طور معناداری کاهش یافته است. هم‌چنین، با افزایش HbA1c، سطح تستوسترون توتال (20/0=r، 035/0=P) و  LH (273/0=r، 004/0=P) و FSH (309/0=r، 001/0=P) به ­طور معناداری افزایش یافته است.
با افزایش سطح فشارخون سیستولیک، سطح تستوسترون توتال (10/0-=r، 290/0=P) به صورت غیرمعنی­دار کاهش یافته است و سطح LH (212/0=r، 025/0=P) به صورت معنی­دار افزایش و سطح FSH (089/0=r، 355/0=P) به صورت غیرمعنی­دار افزایش داشته است. هم­چنین، با افزایش فشارخون دیاستولیک، سطح تستوسترون توتال (028/0-=r، 760/0=P) به صورت غیرمعنی­دار کاهش یافته است و سطح LH (108/0=r، 259/0=P) به صورت غیرمعنی­دار افزایش داشته است و سطح FSH (079/0-=r، 409/0=P) به صورت غیرمعنی­دار کاهش یافته است. با افزایش MAP، سطح تستوسترون توتال (076/0-=r، 421/0=P) به صورت غیرمعنی­داری کاهش یافته است و LH (029/0=r، 708/0=P) و FSH (029/0=r، 766/0=P) به صورت غیر‌معنی­داری افزایش یافته است. با افزایش سن، سطح توتال تستوسترون (082/0=r، 390/0=P) به صورت غیرمعنی­داری افزایش یافته و سطح LH (334/0=r، 001/0>P) و FSH (426/0=r، 001/0>P) به صورت معنی‌داری افزایش یافته است. با افزایش طول مدت بیماری، سطح تستوسترون توتال (014/0-=r، 883/0=P) به صورت غیرمعنی­داری کاهش یافته و سطح LH (161/0=r، 091/0=P) و FSH (185/0=r، 052/0=P) به صورت غیرمعنی­داری افزایش یافته است.
جهت بررسی تأثیر هم­زمان متغیرهای مختلف بر شانس ابتلاء به هیپوگنادیسم از مدل رگرسیون لجستیک چندگانه استفاده شد. در ابتداء تمام متغیرهای سن، دور کمر، مدت بیماری، MAP، مصرف سیگار، مصرف مواد مخدر، مصرف دارو، LH، FSH و HbA1c وارد مدل شدند و سپس با استفاده از روش Backward (پس­رونده) متغیرهای دور کمر، مدت بیماری و FSH در مدل باقی ماندند و بقیه حذف شدند. شاخص­های نیکویی برازش مدل مورد بررسی قرار گرفت که با توجه به عدم معنی­داری آزمون Hosmer-Lemeshow (057/0=P) و بالا بودن سطح زیر منحنیArea under the ROC (Receiver Operating Characteristic) curve (برابر با 68/0) می­توان نتیجه گرفت این مدل در تشخیص افراد دارای هیپوگنادیسم نسبتاً خوب عمل می­کند و این مدل نسبتاً خوب بر این داده­ها برازش شده است.
با توجه به نتایج این مدل، با افزایش هر سانتی­متر دور کمر، شانس ابتلاء به هیپوگنادیسم به اندازه 1/4 درصد افزایش یافته است (041/1=OR، 028/0=P)، با افزایش هر سال مدت بیماری، شانس ابتلاء به هیپوگنادیسم به اندازه 2/8 درصد افزایش یافته است (082/1=OR، 046/0=P). هم­چنین با افزایش هر واحد FSH، شانس ابتلاء به هیپوگنادیسم به اندازه 5/9 درصد افزایش یافته است (095/1=OR، 042/0=P) (جدول 3).
 
جدول 3- تأثیر هم­زمان متغیرهای مختلف بر شانس ابتلاء به هیپوگنادیسم با استفاده از مدل رگرسیون لجستیک در مردان مبتلا به دیابت نوع دو مراجعه کننده به کلینیک غدد بیمارستان علی­ابن­ابی­طالب(ع) رفسنجان در سال 1400 (111=n)
متغیر OR (نسبت شانس) فاصله اطمینان 95% مقدار P
دورکمر (سانتی­متر) 041/1 079/1 - 004/1 028/0
مدت بیماری (سال) 082/1 185/1 - 001/1 046/0
FSH 095/1 196/1 - 003/1 042/0
نسبت شانس (Odds ratio; OR)، 05/0>P تأثیر معنی­دار
 
بحث
این مطالعه با هدف تعیین فراوانی هیپوگنادیسم و عوامل مرتبط با آن در مردان مبتلا به دیابت نوع دو مراجعه‌کننده به بیمارستان علی‌ابن‌ابی‌طالب(ع) رفسنجان در سال 1400 انجام شد. در این مطالعه بین افراد دارای هیپوگنادیسم و بدون هیپوگنادیسم، از لحاظ مصرف سیگار، مواد مخدر و مصرف دارو اختلاف آماری معنی­داری مشاهده نشد. Afkhamizadeh و همکاران، مطالعه­ای مقطعی با هدف تعیین شیوع هیپوگنادیسم هیپوگنادوتروپیک در بیماران مرد دیابتی در شهر مشهد انجام دادند. در مجموع 96 بیمار مرد دیابتی 40 تا 60 سال، هیپوگنادیسم بر اساس تستوسترون، تستوسترون آزاد محاسبه شده و تستوسترون با فراهم‌زیستی به ترتیب 8/11%، 6/36% و 3/35% بیماران مشاهده شد که نتایج آن­ها نشان داد که هیپوگنادیسم هیپوگنادوتروپیک در دیابت نوع دو شایع است [11].
در مطالعه حاضر 42/23 درصد از بیماران مرد مبتلا به دیابت، هایپوگنادیسم بودند. Mirzaei و همکاران مطالعه­ای مقطعی با هدف تعیین شیوع هیپوگنادیسم در بیماران مبتلا به دیابت نوع دو در شهر اصفهان انجام دادند. نتایج مطالعه آن­ها بر روی 247 مرد دیابتیک بالای 30 سال نشان داد که هیپوگنادیسم با هیچ یک از عوامل چاقی، سیگار کشیدن، سن، طول دوره بیماری، فشارخون و سطح HbA1c مرتبط نبود [15]. در مطالعه Dandona و همکاران نشان داده شد که غلظت پایین تستوسترون با طول مدت دیابت ارتباط ندارد، اما با چاقی ارتباط دارد و با توجه به بررسی متون، هیپوگنادیسم در دیابت بیشتر با مقاومت به انسولین نسبت به کنترل قند مرتبط است [16]. Rezvani و همکاران، در مطالعه مورد-شاهدی با هدف مقایسه سطح تستوسترون، LH، FSH در افراد مبتلا به دیابت نوع دو (65 نفر 50-55 سال) با افراد سالم (65 نفر 50-55 سال) در شهر بیرجند نشان دادند که سطح تستوسترون آزاد در افراد دیابتیک کمتر از افراد طبیعی بوده و اختلاف مشاهده شده نیز از نظر آماری معنی‌دار بود. بین سطح تستوسترون آزاد با HbA1c نیز رابطه منفی وجود داشت که از نظر آماری معنی­دار بود [17]. نتایج مطالعه­ آن­ها با مطالعه حاضر مغایرت داشت چرا که در مطالعه حاضر با افزایش HbA1c، سطح هورمون­های TT، HL و FSH افزایش نشان داد. این تناقض احتمالاً به دلیل اندازه­گیری TT و نوع داروهای مصرفی در کنترل قند و جمعیت مورد مطالعه بوده است که نیاز به مطالعات بیشتری در این زمینه دارد.
هیپوگنادیسم ممکن است روند بیماری دیابت شیرین را با مکانیسم­های مختلفی پیچیده کند و ممکن است کنترل متابولیک و بیماری ماکروواسکولار را بدتر کند. در مطالعهSerwaa  و همکاران با هدف ارزیابی شیوع سطوح پایین تستوسترون و عوامل پیش­بینی کننده در 150 بیمار مبتلا به دیابت نوع دو و 150 مرد غیردیابتی در یک بیمارستان منطقه­ای در غنا، هیپوگنادیسم کلی در جمعیت مورد مطالعه 48 درصد گزارش شد. شیوع هیپوگنادیسم در افراد دیابتی نوع دو تقریباً سه برابر بیشتر از مردان سالم بود. احتمال ابتلاء به هیپوگنادیسم در مردان با وزن طبیعی و کم وزن با همتایان اضافه وزن به ترتیب کمتر بود. هم­چنین، احتمال ابتلاء به هیپوگنادیسم در افراد غیرسیگاری در مقایسه با افراد سیگاری کمتر بود. سیگار کشیدن و سبک زندگی کم تحرک و BMI با هیپوگنادیسم در جمعیت مورد مطالعه مرتبط بود [18].
در مطالعه حاضر میانگین فشارخون سیستولیک و دیاستولیک در مردان دارای هیپوگنادیسم بیشتر بود، اما این اختلاف از لحاظ آماری معنی­دار نبوده است. مطالعات قبلی بیان کرده­اند که نامطلوب­ترین پیامد دیابت نوع دو، فشارخون بالا به دلیل عوارضی مانند نفروپاتی دیابتی، افزایش تبادل سدیم، مقاومت به انسولین و مقاومت عروق محیطی مرتبط با این بیماری است [21-19]. سایر مطالعات قبلی نیز تفاوت معنی­داری را در BMI، فشارخون سیستولیک و دیاستولیک و گلوکز خون ناشتا بین مردان دیابتی و گروه کنترل نشان داده‌اند. یافته­های بیوشیمیایی مطالعه حاضر نشان داد که میانگین سطوح LH و HbA1c در گروه دارای هیپوگنادیسم نسبت به گروه بدون هیپوگنادیسم کمتر می­باشد. هم­چنین، این نتایج با یافته­های Dhindsa و همکاران که غلظت FSH و LH را در گروه دارای هیپوگنادیسم در مقایسه با گروه کنترل به­طور قابل توجهی پایین­تر بیان کرده­اند، هم­خوانی دارند [3]. این یافته هم‌چنین تا حدی با مطالعه انجام شده توسطHussein  و همکارش مطابقت دارد، با این تفاوت که در مطالعه آن­ها سطح LH در گروه دارای هیپوگنادیسم بیشتر گزارش شده است. شاید به این دلیل که کاهش ترشح گنادوتروپین در افراد دارای هیپوگنادیسم ممکن است منجر به تحریک ناکافی بیضه، در نتیجه کاهش ترشح تستوسترون شود. سطوح پایین تستوسترون در مردان دیابتی ممکن است با قدرت، تولید اسپرم و در نتیجه باروری تداخل داشته باشد [22]. در مطالعه­ Giagulli و همکاران با هدف کاهش وزن بیشتر از کنترل قند خون ممکن است باعث بهبود تستوسترون در مردان چاق دیابت نوع دو مبتلا به هیپوگنادیسم شود، نشان دادند از 71 بیمار مورد مطالعه 24 نفر (34%)، سطح تستوسترون توتال بالای 300 نانوگرم/دسی­لیتر داشتند. این نسبت در گروهی که کاهش وزن بیش از 10 درصد داشتند، به 94 درصد رسیده بود و در گروهی که سطح HbA1c کمتر از 5/6 درصد داشتند، پایین بود. محققان نتیجه­گیری کردند که در بیماران دیابتیک بد کنترل شده، اثر از دست دادن وزن در سطح آندروژن بیش از کنترل گلیسمیک مؤثر است [23]، که نتایج این مطالعه هم­راستا با نتایج حاصل از مطالعه­ حاضر بود.
هم­چنین، در مطالعه Malipatil و همکاران با عنوان هیپوگنادیسم مردانه: پیامد آینده­نگر 14 ساله در 550 مرد مبتلا به دیابت نوع دو ­رابطه معکوس بین BMI و سطح پایین تستوسترون در مردان هیپوگنادیسم دیابتی نوع دو نشان داده شد که این نتایج با مطالعه­ حاضر همخوانی داشت [24]. در مطالعه­ مقطعی Paruk و همکاران با هدف تعیین سطح تستوسترون و عوامل مرتبط با آن در بیماران مبتلا به دیابت نوع دو در منطقه جنوب صحرای آفریقا نشان دادند در 148 فرد دیابتیک و 50 فرد غیردیابتیک میانگین سطح TT و سطح FT در گروه بیماران کمتر از افراد کنترل بود و اختلاف مشاهده شده از نظر آماری معنی­دار بود. شیوع تستوسترون توتال پایین و تستوسترون آزاد پایین در گروه بیماران به ترتیب، 8/35 درصد و 2/16 درصد بوده است. علائم کمبود آندروژن نیز در 5/74 درصد از بیماران وجود داشت و این علائم با سطح پایین تستوسترون (آزاد و کل) مرتبط بود هر چند ارتباطی بین TST و HbA1c گزارش نشد. عوامل خطر افزایش سن، BMI و دور کمر با سطح تستوسترون مرتبط بودند [25]. نتایج این مطالعه هم­راستا با نتایج مطالعه­ حاضر بود هر چند افزایش HbA1c در مطالعه­ حاضر، افزایش هورمون­ها را در پی داشت.
طی یک مطالعه کارآزمایی بالینی تصادفی شده، Khripun و همکاران اثر تجویز تستوسترون را بر بیومارکرهای گلیسمیک در بیماران دیابتیک دچار هیپوگنادیسم (80 بیمار مرد) مورد بررسی قرار دادند و نشان دادند که بعد از 9 ماه در گروه دریافت کننده تستوسترون، اندازه­های دور کمر، HbA1c، لپتین، resistin، ICAM-1 و CRP از گروه پلاسبو کمتر بوده و این اختلاف نیز از نظر آماری معنادار بود. تغییرات مشاهده شده در مقاومت به انسولین و هم­چنین HbA1c مستقیماً تحت تأثیر کاهش دور کمر قرار نگرفت [26]، نتایج این مطالعه هم­راستا با نتایج مطالعه حاضر بود.
مطالعه­ حاضر با محدودیت­هایی روبه­رو بود. از جمله این‌که فراتر از غلظت کم TT، علائم اختلال عملکرد جنسی یک جنبه مهم هیپوگنادیسم مردانه است که سطح تستوسترون آزاد می­تواند میزان آن را منعکس کند. جهت تعیین فعالیت­های بیولوژیکی تستوسترون، باید غلظت تستوسترون آزاد برای ارزیابی هیپوگنادیسم استفاده شود، اما تعیین تستوسترون آزاد دشوار است. بنابراین، تستوسترون آزاد اغلب با فرمول در کار عملی محاسبه می­شود. عدم وجود گروه کنترل یکی دیگر از محدودیت­های مطالعه حاضر است. پیشنهاد می­شود در مطالعات آینده نمونه­های بیشتری از این افراد به صورت چند مرکزی (چندین مرکز دیابت) مورد بررسی قرار گیرند تا نتایج از قابلیت تعمیم­پذیری بیشتری برخوردار باشند.
نتیجه‌گیری
نتایج مطالعه حاضر حاکی از این بود که در بیماران مرد مبتلا به دیابت نوع دو، با افزایش دور کمر، طول مدت بیماری و هورمون محرک فولیکولی شانس ابتلاء به هیپوگنادیسم بیشتر بود. لذا لازم است مسئولین و مدیران معاونت بهداشتی، اقدامات لازم جهت افزایش آگاهی جامعه مردان را ارائه دهند.
تشکر و قدردانی
از حمایت­های بی­دریغ و خالصانه کلینیک غدد بیمارستان علی­ابن­ابی­طالب(ع) رفسنجان و تمامی شرکت­کنندگان در مطالعه به دلیل همکاری در جمع­آوری داده­ها و انجام این پژوهش نهایت تشکر و قدردانی به عمل می­آید.
 
References
  1. Wu FC, Tajar A, Beynon JM, Pye SR, Silman AJ, Finn JD, et al. Identification of late-onset hypogonadism in middle-aged and elderly men. N Engl J Med 2010; 363(2): 123-35.
  2.  Bebb R, Millar A, Brock G. Sexual dysfunction and hypogonadism in men with diabetes. Canadian Journal of Diabetes 2018; 42: 228-33.
  3.  Dhindsa S, Ghanim H, Batra M, Dandona P. Hypogonadotropic hypogonadism in men with diabesity. Diabetes Care 2018; 41(7): 1516-25.
  4. Rochira V. Hypogonadism in systemic diseases. Endocrinology of the Testis and Male Reproduction 2017: 1-51.
  5.  Ding EL, Song Y, Malik VS, Liu S. Sex differences of endogenous sex hormones and risk of type 2 diabetes: a systematic review and meta-analysis. JAMA 2006; 295(11): 1288-99.
  6. Atlantis E, Fahey P, Martin S, O’Loughlin P, Taylor AW, Adams RJ, et al. Predictive value of serum testosterone for type 2 diabetes risk assessment in men. BMC Endocrine Disorders 2016; 16(1): 1-10.
  7. Hutson J. Testis Embryology, Anatomy and Physiology. Endocrine Surgery in Children: Springer 2018; 271-9.
  8. Lara NL, Costa GM, Avelar GF, Lacerda S, Hess RA, França LRd. Testis physiology-overview and histology. Encyclopedia of Reproduction; Skinner, MK, Ed; Academic Press: New York, NY, USA 2018: 105-16.
  9. Patel AP. Anatomy and physiology of chronic scrotal pain. Translational Andrology and Urology 2017; 6(1): 51.
  10. Livingston M, Kalansooriya A, Hartland AJ, Ramachandran S, Heald A. Serum testosterone levels in male hypogonadism: Why and when to check-A review. International Journal of Clinical practice 2017; 71(11): e12995.
  11. Afkhamizadeh M, Ghaderian SB, Rajabian R, Aleali AM. Prevalence of Hypogonadotropic Hypogonadism in Type 2 Diabetes Male Patients. OJEMD 2015; 5(03): 29.
  12. Misra A, Dhurandhar NV. Current formula for calculating body mass index is applicable to Asian populations. Nutr Diabetes 2019; 9(1): 3.
  13. Papaioannou TG, Protogerou AD, Vrachatis D, Konstantonis G, Aissopou E, Argyris A, et al. Mean arterial pressure values calculated using seven different methods and their associations with target organ deterioration in a single-center study of 1878 individuals. Hypertension Research 2016; 39(9): 640-7.
  14. Petersmann A, Müller-Wieland D, Müller UA, Landgraf R, Nauck M, Freckmann G, et al. Definition, classification and diagnosis of diabetes mellitus. Experimental and Clinical Endocrinology & Diabetes 2019; 127(01): 1-7.
  15. Mirzaei MR, Amini M, Aminorroaya A. The prevalence of hypogonadism in diabetic men in Isfahan Endocrine and Metabolism Research Center, Isfahan, Iran. J Rafsanjan Univ Med Sci 2012; 17(7): 602.
  16. Dandona P, Dhindsa S, Chaudhuri A, Bhatia V, Topiwala S. Hypogonadotrophic hypogonadism in type 2 diabetes. The Aging Male 2008; 11(3): 107-17.
  17. Rezvani MR, Saadatjou SA, Sorouri S, Hassanpour Fard M. Comparison of serum free testosterone, luteinizing hormone and follicle stimulating hormone levels in diabetics and non-diabetics men: a case-control study. JRHS 2012; 12(2): 98-100.
  18. Serwaa D, Bello FA, Osungbade KO, Nkansah C, Osei-Boakye F, Appiah SK, et al. Prevalence and determinants of low testosterone levels in men with type 2 diabetes mellitus; a case-control study in a district hospital in Ghana. PLOS Global Public Health 2021; 1(12): e0000052.
  19. Souteiro P, Belo S, Oliveira SC, Neves JS, Magalhães D, Pedro J, et al. Insulin resistance and sex hormone-binding globulin are independently correlated with low free testosterone levels in obese males. Andrologia 2018; 50(7): e13035.
  20. Dandona P, Dhindsa S. Update: hypogonadotropic hypogonadism in type 2 diabetes and obesity. The Journal of Clinical Endocrinology & Metabolism 2011; 96(9): 2643-51.
  21. Yeo S, Holl K, Peñaherrera N, Wissinger U, Anstee K, Wyn R. Burden of male hypogonadism and major comorbidities, and the clinical, economic, and humanistic benefits of testosterone therapy: a narrative review. CEOR 2021; 13: 31.
  22. Hussein Z, Al-Qaisi J. Effect of diabetes mellitus type 2 on pituitary gland hormones (FSH, LH) in men and women in Iraq. Al-Nahrain Journal of Science 2012; 15(3): 75-9.
  23. Giagulli VA, Castellana M, Carbone MD, Pelusi C, Ramunni MI, De Pergola G, et al. Weight loss more than glycemic control may improve testosterone in obese type 2 diabetes mellitus men with hypogonadism. Andrology 2020; 8(3): 654-62.
  24. Malipatil NS, Yadegarfar G, Lunt M, Keevil B, Siddals K, Livingston M, et al. Male hypogonadism: 14-year prospective outcome in 550 men with type 2 diabetes. Endocrinology, Diabetes & Metabolism 2019; 2(3): e00064
  25. Paruk IM, Pirie F, Nkwanyana N, Motala A. Prevalence of low serum testosterone levels among men with type2 diabetes mellitus attending two outpatient diabetes clinics in KwaZulu-Natal Province, South Africa. South African Medical Journal 2019; 109(12): 963-70.
  26. Khripun I, Vorobyev S, Belousov I, Kogan M, Zitzmann M. Influence of testosterone substitution on glycemic control and endothelial markers in men with newly diagnosed functional hypogonadism and type 2 diabetes mellitus: a randomized controlled trial. The Aging Male 2018.
 
[1]- استادیار گروه داخلی، دانشگاه علوم پزشکی رفسنجان، دانشکده پزشکی، رفسنجان، ایران
[2]- دستیار تخصص داخلی دانشگاه علوم پزشکی رفسنجان، رفسنجان، ایران
[3]- استادیار گروه داخلی، دانشگاه علوم پزشکی رفسنجان، دانشکده پزشکی، رفسنجان، ایران
[4]- استادیار گروه آموزشی اپیدمیولوژی و آمارزیستی، دانشکده بهداشت، مرکز تحقیقات محیط کار، دانشگاه علوم پزشکی رفسنجان، رفسنجان، ایران
تلفن: 31315126-034، دورنگار: 31315126-034 پست الکترونیکی: H.ahmadinia@gmail.com
نوع مطالعه: توصيفي | موضوع مقاله: غدد
دریافت: 1401/8/10 | پذیرش: 1402/11/16 | انتشار: 1402/12/2
فهرست منابع
1. Wu FC, Tajar A, Beynon JM, Pye SR, Silman AJ, Finn JD, et al. Identification of late-onset hypogonadism in middle-aged and elderly men. N Engl J Med 2010; 363(2): 123-35.
2. Bebb R, Millar A, Brock G. Sexual dysfunction and hypogonadism in men with diabetes. Canadian Journal of Diabetes 2018; 42: 228-33.
3. Dhindsa S, Ghanim H, Batra M, Dandona P. Hypogonadotropic hypogonadism in men with diabesity. Diabetes Care 2018; 41(7): 1516-25.
4. Rochira V. Hypogonadism in systemic diseases. Endocrinology of the Testis and Male Reproduction 2017: 1-51.
5. Ding EL, Song Y, Malik VS, Liu S. Sex differences of endogenous sex hormones and risk of type 2 diabetes: a systematic review and meta-analysis. JAMA 2006; 295(11): 1288-99.
6. Atlantis E, Fahey P, Martin S, O’Loughlin P, Taylor AW, Adams RJ, et al. Predictive value of serum testosterone for type 2 diabetes risk assessment in men. BMC Endocrine Disorders 2016; 16(1): 1-10.
7. Hutson J. Testis Embryology, Anatomy and Physiology. Endocrine Surgery in Children: Springer 2018; 271-9.
8. Lara NL, Costa GM, Avelar GF, Lacerda S, Hess RA, França LRd. Testis physiology-overview and histology. Encyclopedia of Reproduction; Skinner, MK, Ed; Academic Press: New York, NY, USA 2018: 105-16.
9. Patel AP. Anatomy and physiology of chronic scrotal pain. Translational Andrology and Urology 2017; 6(1): 51.
10. Livingston M, Kalansooriya A, Hartland AJ, Ramachandran S, Heald A. Serum testosterone levels in male hypogonadism: Why and when to check-A review. International Journal of Clinical practice 2017; 71(11): e12995.
11. Afkhamizadeh M, Ghaderian SB, Rajabian R, Aleali AM. Prevalence of Hypogonadotropic Hypogonadism in Type 2 Diabetes Male Patients. OJEMD 2015; 5(03): 29.
12. Misra A, Dhurandhar NV. Current formula for calculating body mass index is applicable to Asian populations. Nutr Diabetes 2019; 9(1): 3.
13. Papaioannou TG, Protogerou AD, Vrachatis D, Konstantonis G, Aissopou E, Argyris A, et al. Mean arterial pressure values calculated using seven different methods and their associations with target organ deterioration in a single-center study of 1878 individuals. Hypertension Research 2016; 39(9): 640-7.
14. Petersmann A, Müller-Wieland D, Müller UA, Landgraf R, Nauck M, Freckmann G, et al. Definition, classification and diagnosis of diabetes mellitus. Experimental and Clinical Endocrinology & Diabetes 2019; 127(01): 1-7.
15. Mirzaei MR, Amini M, Aminorroaya A. The prevalence of hypogonadism in diabetic men in Isfahan Endocrine and Metabolism Research Center, Isfahan, Iran. J Rafsanjan Univ Med Sci 2012; 17(7): 602.
16. Dandona P, Dhindsa S, Chaudhuri A, Bhatia V, Topiwala S. Hypogonadotrophic hypogonadism in type 2 diabetes. The Aging Male 2008; 11(3): 107-17.
17. Rezvani MR, Saadatjou SA, Sorouri S, Hassanpour Fard M. Comparison of serum free testosterone, luteinizing hormone and follicle stimulating hormone levels in diabetics and non-diabetics men: a case-control study. JRHS 2012; 12(2): 98-100.
18. Serwaa D, Bello FA, Osungbade KO, Nkansah C, Osei-Boakye F, Appiah SK, et al. Prevalence and determinants of low testosterone levels in men with type 2 diabetes mellitus; a case-control study in a district hospital in Ghana. PLOS Global Public Health 2021; 1(12): e0000052.
19. Souteiro P, Belo S, Oliveira SC, Neves JS, Magalhães D, Pedro J, et al. Insulin resistance and sex hormone-binding globulin are independently correlated with low free testosterone levels in obese males. Andrologia 2018; 50(7): e13035.
20. Dandona P, Dhindsa S. Update: hypogonadotropic hypogonadism in type 2 diabetes and obesity. The Journal of Clinical Endocrinology & Metabolism 2011; 96(9): 2643-51.
21. Yeo S, Holl K, Peñaherrera N, Wissinger U, Anstee K, Wyn R. Burden of male hypogonadism and major comorbidities, and the clinical, economic, and humanistic benefits of testosterone therapy: a narrative review. CEOR 2021; 13: 31.
22. Hussein Z, Al-Qaisi J. Effect of diabetes mellitus type 2 on pituitary gland hormones (FSH, LH) in men and women in Iraq. Al-Nahrain Journal of Science 2012; 15(3): 75-9.
23. Giagulli VA, Castellana M, Carbone MD, Pelusi C, Ramunni MI, De Pergola G, et al. Weight loss more than glycemic control may improve testosterone in obese type 2 diabetes mellitus men with hypogonadism. Andrology 2020; 8(3): 654-62.
24. Malipatil NS, Yadegarfar G, Lunt M, Keevil B, Siddals K, Livingston M, et al. Male hypogonadism: 14-year prospective outcome in 550 men with type 2 diabetes. Endocrinology, Diabetes & Metabolism 2019; 2(3): e00064
25. Paruk IM, Pirie F, Nkwanyana N, Motala A. Prevalence of low serum testosterone levels among men with type2 diabetes mellitus attending two outpatient diabetes clinics in KwaZulu-Natal Province, South Africa. South African Medical Journal 2019; 109(12): 963-70.
26. Khripun I, Vorobyev S, Belousov I, Kogan M, Zitzmann M. Influence of testosterone substitution on glycemic control and endothelial markers in men with newly diagnosed functional hypogonadism and type 2 diabetes mellitus: a randomized controlled trial. The Aging Male 2018.
ارسال نظر درباره این مقاله : نام کاربری یا پست الکترونیک شما:
CAPTCHA
ارسال پیام به نویسنده مسئول

بازنشر اطلاعات
Creative Commons License این مقاله تحت شرایط Creative Commons Attribution-NonCommercial 4.0 International License قابل بازنشر است.

کلیه حقوق این وب سایت متعلق به مجله علمی دانشگاه علوم پزشکی رفسنجان می باشد.

طراحی و برنامه نویسی : یکتاوب افزار شرق

© 2025 CC BY-NC 4.0 | Journal of Rafsanjan University of Medical Sciences

Designed & Developed by : Yektaweb