جلد 22، شماره 8 - ( 8-1402 )
جلد 22 شماره 8 صفحات 858-835 |
برگشت به فهرست نسخه ها
Ethics code: IR.IAU.ARDABIL.REC.1401.108
Download citation:
BibTeX | RIS | EndNote | Medlars | ProCite | Reference Manager | RefWorks
Send citation to:
BibTeX | RIS | EndNote | Medlars | ProCite | Reference Manager | RefWorks
Send citation to:
Norouzzadeh A. Designing and Validating a Medical Tourism Model among Doctors and Staff of Ardabil University of Medical Sciences in 2022: A Descriptive Study. JRUMS 2023; 22 (8) :835-858
URL: http://journal.rums.ac.ir/article-1-7010-fa.html
URL: http://journal.rums.ac.ir/article-1-7010-fa.html
نوروززاده احد. طراحی و اعتبارسنجی الگوی گردشگری پزشکی در پزشکان و کارکنان دانشگاه علوم پزشکی استان اردبیل در سال 1401: یک مطالعه توصیفی. مجله دانشگاه علوم پزشکی رفسنجان. 1402; 22 (8) :835-858
گروه مدیریت، واحد گرمی، دانشگاه آزاد اسلامی، گرمی، ایران
متن کامل [PDF 1159 kb]
(441 دریافت)
| چکیده (HTML) (1028 مشاهده)
مقدمه
گردشگری (Tourism) یکی از ارکان اساسی فرآیند توسعه در کشورهای در حال توسعه است [1]. این صنعت با ویژگی‌هایی مانند تقاضای متغیر و خواهان نوآوری و قابلیت تولید ثروت در جوامع و توسعه اقتصادی و اجتماعی بستری مناسب برای فعالیت‌های کارآفرینانه به شمار می‌رود [2]. در این میان گردشگری سلامت به عنوان یکی از بزرگ‌ترین و سودآورترین شاخه‌های گردشگری دنیا محسوب میشود و در سال‌های اخیر رشد آن بسیار چشم‌گیر بوده است [3].
امروزه جهانی شدن خدمات بهداشتی به رشد شاخه جدیدی از گردشگری پزشکی (Medical tourism) به نام گردشگری سلامت (Health tourism) منجر شده است [4]. گردشگری پزشکی، به منزله یکی از شاخه‌های گردشگری سلامت، پدیده‌ای رو به گسترش در قرن ۲۱ است که یکی از سریع‌ترین توسعه‌ها را در بازار گردشگری دارد [5]. این نوع گردشگری نشانگر حرکت موقت بیمار به خارج از نظام سلامت کشور محل اقامت خود با هدف خرید مراقبت‌های پزشکی است [6]. گردشگری پزشکی به منزله یکی از اجزای صنعت گردشگری با صنعت گردشگری در ارتباط است [7] و همچنین با دیگر مؤسسات مثل بیمارستان‌ها، شرکت‌های بیمه و آژانس‌های مسافرتی جدیدالتأسیس هماهنگی پیدا می‌کند [8]. در مطالعات اخیر نیز برآورد شده است که صنعت گردشگری پزشکی جهان در حدود ۶۰ میلیارد دلار در سال گردش مالی دارد [4].
با مروری بر پژوهش‌های انجام شده در ارتباط با الگوی گردشگری پزشکی مشخص میشود که مؤلفه‌ها و شاخص‌های زیادی در توسعه این شاخه از گردشگری مؤثر است. Basouli و همکاران در پژوهش خود در مورد گردشگری پزشکی به شاخص‌های احترام به عقاید، رشد اقتصادی، اثربخشی، کیفیت قوانین، درآمد پایدار و همچنین نیروی متخصص و توسعه سیاست‌های گردشگری اشاره داشتند [2]. پژوهش Vaezi و همکاران نیز بر سیاستگذاری مطلوب در این شاخه از گردشگری اشاره می‌کند [5] و مدل ارائه شده Norouzzadeh شاخص‌های آموزش نیروی انسانی، قوانین بین‌المللی و مدیران بحران را ارائه نموده است [9]. Rahman و همکاران رشد اقتصادی و احترام به عقاید و مشارکت را از عوامل مهم در گردشگری پزشکی می‌دانند [10] و Jalilian و همکاران در پژوهش خود به شاخص‌های حق تعرفه خدمت پزشکی، درآمد پایدار، نیروی متخصص، کیفیت و ایجاد شغل‌های کاذب اشاره داشته‌اند [11]. پژوهشHoseinpour وRiyahi نیز بر وجود جاذبه‌های گردشگری تأکید دارد [12]. پژوهش‌های Heung و همکاران و همچنین Johnston و همکاران نیز عوامل اکوسیستم کارآفرینی، کاهش هزینه‌های گردشگری و مشارکت مردمی را در توسعه پایدار گردشگری پزشکی مؤثر می‌دانند [6، 4].
لزوم توسعه گردشگری پزشکی در ایران به دلیل این مسئله است که هنگامی که گردشگران پزشکی برای درمان به شهری سفر می‌کنند، در کنار درمان، از جاذبه‌های متنوعی که در آن شهر استقرار یافته‌اند، بازدید می‌کنند؛ بنابراین، اکثر گردشگران در کنار درمان به تفریح و گردش نیز می‌پردازند [13]. برتری ایران در زمینه درمان سلول‌های بنیادی و بیماری‌های ژنتیکی، بازسازی ضایعات و قطع نخاعی، درمان موارد مختلف ناباروری از مهمترین مزایای ایران در زمینه جلب گردشگری پزشکی است [14]. از سوی دیگر با توجه به محدود بودن بودجه نظام سلامت به نظر می‌رسد که فعالیت مراکز درمانی کشور در سطح بین‌المللی و در راستای جذب گردشگر سلامت گام مهمی در راستای رونق اقتصاد سلامت کشور خواهد بود [15]. بنابراین با بررسی و جمع‌بندی مطالعات پیشین و با نگاهی به یافته‌ها، مؤلفه‌ها و شاخص‌های مورد مطالعه آنها و همچنین مشکلات و تنگناهای موجود در زمینه گردشگری پزشکی در کشور مشخص می‌گردد که یک الگوی منسجم و یکپارچه در این حوزه که بتواند تمامی این شاخص‌ها و مؤلفه‌ها را پوشش دهد وجود ندارد [16]. بنابراین، بدیهی است که توجه به زنجیره تأمین گردشگری پزشکی می‌تواند به رشد بهتر این صنعت کمک فراوانی کند. لذا با توجه به موارد گفته شده، در این پژوهش الگویی برای گردشگری پزشکی طراحی شده و مورد ارزیابی و برازش نیز قرار می‌گیرد تا با استفاده از آن، شاخص‌های مؤثر در ایجاد این الگو، شناسایی شده و زمینه برای استفاده از آن فراهم گردد.
مواد و روش‌ها
پژوهش توصیفی حاضر با هدف طراحی و اعتبارسنجی الگوی گردشگری پزشکی در دو مرحله کیفی (بر مبنای روش دلفی) و کمی انجام گرفته است. این تحقیق از لحاظ هدف، اکتشافی و از لحاظ نوع، توصیفی است که به روش میدانی اجرا گردید. جامعه آماری پژوهش، در مرحله اول 30 نفر از پزشکان با سابقه بیش از 25 سال در استان اردبیل در سال 1401 و در مرحله دوم برای برازش الگوی طراحی شده، به دلیل مشخص بودن حجم جامعه که 418 نفر بودند، از جدول Morgan استفاده شده که بر این اساس تعداد 201 نفر از کارکنان شاغل در دانشگاه علوم پزشکی استان اردبیل به دلیل آشنایی نسبی با شاخص‌ها و مؤلفههای گردشگری پزشکی مورد مطالعه قرار گرفتند [17]. در این مرحله برای اعتبارسنجی الگوی طراحی شده از روش مدل‌سازی معادلات ساختاری و تحلیل مسیر استفاده شده است. در این پژوهش ویژگی‌های جمعیت شناختی از جمله سن، سطح تحصیلات، سابقه اشتغال و جنسیت مورد بررسی قرار گرفت.
لازم به توضیح است که معیارهای ورود به مطالعه، تحصیلات (داشتن حداقل مدرک کارشناسی ارشد) و سابقه کاری (داشتن حداقل 25 سال سابقه کاری) و معیار خروج از مطالعه در مرحله اول رسیدن به اشباع نظری در فرآیند مصاحبه و در مرحله دوم تکمیل کامل پرسشنامه بود. مطالعه حاضر در کمیته اخلاق دانشگاه آزاد اسلامی واحد اردبیل مورد بررسی قرار گرفته و با شناسه اخلاق IR.IAU.ARDABIL.REC.1401.108 مصوب گردیده است.
از آنجایی که پژوهش حاضر در دو مرحله انجام گرفته است، نیازمند دو نوع روش نمونه‌گیری بود. روش نمونه‌گیری در مرحله اول، روش هدفمند (نمونه‌گیری نظری)، با روش ارجاع زنجیره‌ای (روش گلوله برفی) و برای نمونه‌گیری در مرحله دوم نیز از روش نمونه‌گیری تصادفی طبقه‌ای استفاده شده است که واحدهای جامعه مورد مطالعه در طبقه‌هایی که از نظر صفت همگن‌تر هستند، گروه‌بندی شدند. به این ترتیب تغییرات در درون گروه‌ها حداقل میشود که برای این کار، نمونه مورد مطالعه در طبقات اداری، خدماتی، عملیاتی، پرستاری، آموزشی، مالی و حوزه ریاست طبقه‌بندی شدند. در مجموع بخش اداری شامل 48 نفر، بخش خدماتی شامل 71 نفر، بخش عملیاتی شامل 39 نفر، بخش پرستاری شامل 163 نفر، بخش آموزشی شامل 50 نفر، بخش مالی شامل 34 و حوزه ریاست شامل 13 نفر می‌باشد که در این راستا 23 نفر برای بخش اداری (12 درصد)، 34 نفر برای بخش خدماتی (17 درصد)، 19 نفر برای بخش عملیاتی (9 درصد)، 78 نفر برای بخش پرستاری (39 درصد)، 24 نفر برای بخش آموزشی (12 درصد)، 17 نفر برای بخش مالی (8 درصد) و 6 نفر برای حوزه ریاست (3 درصد) به صورت تصادفی برای مطالعه در این پژوهش انتخاب شدند.
ابزار گردآوری داده‌ها در مرحله کیفی، مصاحبه عمیق و نیمه‌ساختاریافته با خبرگان (تا رسیدن به اشباع نظری) که به روش دلفی (برای تسهیل ارتباطات گروهی ساختار یافته به منظور رسیدن به توافق در مواجهه با مشکلات و قدرت پیش‌بینی‌های دقیق‌تر) و در سه دور انجام گرفت که مبنای آن نمرات حاصل و مقایسه این نمرات با نمره میانگین بوده که منجر به حذف برخی از شاخص‌ها میشود. در دور اول دلفی، هدف جمع‌آوری و طبقه‌بندی نظرات کارشناسان شرکت‌کننده در مطالعه با استفاده از سؤالات باز در پرسشنامه است. پرسشنامه دور اول معمولاً بدون ساختار بوده و دارای سؤالات باز می‌باشد. در دور دوم پرسشنامه تهیه شده در دور اول، دوباره در اختیار همان شرکت کنندگان دور اول قرار داده میشود. در این دور هر یک از شرکت کنندگان دلفی در مرحله اول، پرسشنامه دور دوم را دریافت می‌کنند و از آنها خواسته میشود مواردی را که توسط محققان جمع‌آوری شده است بر اساس اطلاعات ارائه شده در دور اول بررسی کنند و هر عنوان را با استفاده از طیف لیکرت رتبه‌بندی و به عبارتی کمیت‌پذیر نمایند. در دور سوم مطالعه با روش دلفی، هدف تجدیدنظر و بازبینی نظرات کارشناسان درخصوص پرسشنامه تهیه شده و داوری و رتبه‌بندی انجام گرفته می‌باشد که هدف آن رسیدن به اجماع نظر و توافق در خصوص موضوع مورد بحث می‌باشد [18]. به عبارتی دیگر در دور اول، مشارکت‌کنندگان ایده‌ها و موضوعات اصلی را تعیین می‌نمایند. در این مرحله از هـر یک از متخصصین درخواست میشود تـا شخصـاً طوفـان مغـزی برقرار کند، هر نوع ایده و نظر خود را پیرامون شاخص‌های گردشگری پزشکی آزادانـه مطـرح نمایـد. سپس ایده‌های مطرح شده در دور اول، تلفیق می‌شوند تا پرسشنامه‌ای برای دورهای بعدی طراحی شود. این پاسخ‌ها سازماندهی می‌شوند و نظرات مشـابه ترکیـب و گـروه‌بنـدی شده و موضـوعات تکراری و حاشیه حذف میشود. سپس پاسخ‌ها در اختیار اعضاء قرار داده میشود و از آنها خواسته میشود تا پاسخ‌های اولیه خود را ارزیابی کنند و در نهایت بعد از اعمال نمرات کسب شده، مؤلفههای الگوی گردشگری پزشکی سلامت با محوریت استان اردبیل احصاء گردید. در مرحله کمی نیز از پرسشنامه محقق ساخته منتج از مرحله اول (بازطراحی شده) و بر اساس شاخص‌های الگوی گردشگری پزشکی استفاده گردید.
در مرحله دوم تحقیق و برای سنجش پرسشنامه منتج از مرحله اول نیز از تحلیل عاملی تأییدی و از نرم‌افزار Smart PLS نسخه 3، در دو حالت: الف) حالت استاندارد با استفاده از تکنیک حداقل مربعات جزئی و ب) حالت معناداری t با استفاده از تکنیک بوت‌استراپینگ (Bootstraping) استفاده گردیده است. لازم به توضیح است که حداقل مربعات جزئی (Partial least squares; PLS) یک روش ناپارامتریک است که برای اعتبارسنجی یک مدل با بررسی همزمان نقش متغیرهای پنهان و آشکار و برای شناسایی قدرت و جهت روابط میان عناصر استفاده میشود. برای بررسی معناداری نیز از آماره t و خودگردان‌سازی (بوت استراپینگ) یا برش Jack-Nife استفاده شده است [19]. برای اعتبارسنجی مدل (برازش مناسب مدل ارائه شده) هم از شاخص‌های برازش NPAR (Number of parameters for each model)، DF (Degrees of freedom)، P (P value)،CMIN (Chi Square)، AGFI (Adjusted Goodness of Fit Index)، GFI (Goodness of Fit Index)، شاخص توکر-لوئیس (Tucker-Lewis)، شاخص بنتلر-بونت (Bentler-Bonett)، CFI (Comparative Fit Index)، PNFI (Parsimony Normed Fit Index)، PCFI (Parsimonious Comparative Fit Index)، RMSEA (Root Mean Square Error of Approximation) و CMIN/DF (Chi-degree/ Degrees of freedom) استفاده شده است [19].
نتایج
در این پژوهش برای بررسی روایی پرسشنامه مورد استفاده از روش Fornell و Larckerو پایایی آن از ضریب آلفای کرونباخ، پایایی ترکیبی و پایایی همگون استفاده شده است که برای این کار نمونه‌ای به حجم 30 نفر انتخاب شد [20] که نتیجه آن در جداول 1 و 2 ارائه شده است. لازم به توضیح است که بررسی روایی واگرا با روشFornell و Larckerبه وسیله ماتریس همبستگی صورت می‌پذیرد که یک متغیر در مقایسه با سایر متغیرها، باید تمایز بیشتری را در بین مشاهده پذیرهای خود داشته باشد تا بتوان گفت متغیر مدنظر روایی واگرای بالایی دارد. در واقع جذر روایی همگرای هر متغیر باید بیشتر از حداکثر همبستگی آن متغیر با متغیرهای دیگر باشد که اعداد مندرج در جدول نشان از روایی واگرای مطلوبی دارد [19].
بر اساس جدول 1، از شاخص میانگین واریانس استخراج شده (Average variance extracted; AVE) برای بررسی روایی همگرای سازه‌ها استفاده میشود. این شاخص مقدار واریانسی است که توسط یک سازه در رابطه با مقدار واریانس ناشی از خطای اندازه‌گیری گرفته میشود که مقدار آن در حالت استاندارد باید بیشتر از 5/0 باشد که در پژوهش حاضر مقدار این شاخص برای همه متغیرها بیشتر از 5/0 بوده و مطلوب ارزیابی میشود [19]. بنابراین، در این پژوهش گویه‌های سنجش هر مقوله با هم از همبستگی کافی و بالایی برخوردار هستند. همچنین، شاخص حداکثر مجذور مشترک (Maximum shared squared variance; MSV) نیز باید کمتر از شاخص میانگین واریانس استخراج شده (AVE) باشد که در پژوهش حاضر این شرط نیز برقرار بوده و مطلوب ارزیابی می‌گردد [19]. همچنین با توجه به جدول 2، روایی و پایایی پرسشنامه‌ها نیز تأیید میشود. برای بررسی پایایی از معیار پایایی ترکیبی نیز استفاده شده است. پایایی ترکیبی (Composite reliability; CR)، معیاری برای اندازه‌گیری سازگاری درونی سنجه‌های مقیاس است. مزیت پایایی ترکیبی نسبت به آلفای کرونباخ این است که هنگام محاسبه پایایی در پایایی ترکیبی، وزن نسبی هر یک از گویه‌ها لحاظ میشود. مقدار این معیار نیز باید بیشتر از 7/0 باشد که با توجه به اعداد جدول، گویای پایایی مناسب است [19].
جدول 5- کدگذاری نهایی و شناسه‌های مربوط به الگوی گردشگری پزشکی در پزشکان و کارکنان دانشگاه علوم پزشکی استان اردبیل در سال 1401
شکل 1- مدل کلی پژوهش با تکنیک حداقل مربعات جزئی مربوط به الگوی گردشگری پزشکی در پزشکان و کارکنان دانشگاه علوم پزشکی استان اردبیل در سال 1401
شکل 2- آماره t مدل کلی پژوهش با تکنیک بوت استراپینگ مربوط به الگوی گردشگری پزشکی در پزشکان و کارکنان دانشگاه علوم پزشکی استان اردبیل در سال 1401
References
Designing and Validating a Medical Tourism Model among Doctors and Staff of Ardabil University of Medical Sciences in 2022: A Descriptive Study
Ahad Norouzzadeh[2]
Received: 06/06/2023 Sent for Revision: 19/09/2023 Received Revised Manuscript: 01/11/2023 Accepted: 05/11/2023
Background and Objectives: Limitations of foreign exchange resources have caused the medical tourism industry to gain special importance. Based on this, the current research was conducted with the aim of designing and validating a model of medical tourism in two qualitative and quantitative stages.
Materials and Methods: This research is exploratory in terms of purpose and descriptive in terms of type. The contributors in the qualitative stage were 30 doctors in Ardabil Province in 2022, who were purposively selected by chain referral sampling; and in the second stage, based on the Morgan table, 201 employees working in the University of Medical Sciences were selected. In the qualitative phase, the data collection tool was a semi-structured interview that was conducted using Delphi method, and in the quantitative stage, the redesigned questionnaire resulting from the first stage and the structural equation modeling was used.
Results: Based on the findings, the following components were identified as the components effective on medical tourism: economic growth (β=0.433), entrepreneurial ecosystem (β=0.537), quality of laws (β=0.437), social networks (β=0.346), challenges (β=0.482), diversity of attractions and leisure opportunities (β=0.539), expert workforce (β=0.345), development of tourism policies (β=0.742), respect for opinions (β=0.339), sustainable income (β=0.407), Islamic medical services (β=0.369), effectiveness and efficiency (β=0.454), participation (β=0.608), common language (β=0.523), medical infrastructure (β=0.427), costs (β=0.384), natural capacities (β=0.375), and medical services tariff (β=0.517).
Conclusion: Developing tourism policies and having roadmap have significant contributions to the development of medical tourism. Increasing public participation, creating related jobs, introducing tourist attractions, economic liberalization, and improving political relations and visa regulations are effective cross-sectorial policies.
Key words: Tourism, Medical tourism, Delphi method
Funding: This study did not have any funds.
Conflict of interest: None declared.
Ethical approval: The Ethics Committee of Islamic Azad University, Ardabil Branch, approved the study (IR.IAU.ARDABIL.REC.1401.108).
How to cite this article: Norouzzadeh Ahad. Designing and Validating a Medical Tourism Model Among Doctors and Staff of Ardabil University of Medical Sciences in 2022: A Descriptive Study. J Rafsanjan Univ Med Sci 2023; 22 (8): 835-58. [Farsi]
تلفن: 32639709-045، دورنگار: 32639709-045، پست الکترونیکی: Ahad.Norouzzadeh@iau.ac.ir
(Corresponding Author) Tel: (045) 32639709, Fax: (045) 32639709, E-mail: Ahad.Norouzzadeh@iau.ac.ir
متن کامل: (507 مشاهده)
مقاله پژوهشی
مجله دانشگاه علوم پزشکی رفسنجان
دوره 22، آبان 1402، 858-835
طراحی و اعتبارسنجی الگوی گردشگری پزشکی در پزشکان و کارکنان دانشگاه علوم پزشکی استان اردبیل در سال 1401: یک مطالعه توصیفی
احد نوروززاده [1]
دریافت مقاله: 16/3/402 ارسال مقاله به نویسنده جهت اصلاح: 28/6/402 دریافت اصلاحیه از نویسنده: 10/8/402 پذیرش مقاله: 14/8/402
چکیده
زمینه و هدف: محدودیت‌های منابع ارزی باعث شده که صنعت گردشگری پزشکی از اهمیت خاصی برخوردار شود. بر همین اساس پژوهش حاضر با هدف طراحی و اعتبارسنجی الگوی گردشگری پزشکی در دو مرحله کیفی و کمی انجام گرفت.
مواد و روش‌ها: این پژوهش از لحاظ هدف، اکتشافی و از لحاظ نوع، توصیفی است. جامعه آماری در مرحله کیفی 30 نفر از پزشکان استان اردبیل در سال 1401 که به صورت هدفمند و به شیوه ارجاع زنجیره‌ای انتخاب و در مرحله دوم و بر اساس جدول Morgan، 201 نفر از کارکنان شاغل در دانشگاه علوم پزشکی استان انتخاب شدند. ابزار گردآوری داده‌ها در مرحله کیفی، مصاحبه نیمه‌ساختار یافته که به روش دلفی انجام و در مرحله کمی نیز از پرسشنامه بازطراحی شده منتج از مرحله اول و روش مدل‌سازی معادلات ساختاری استفاده گردید.
یافته‌ها: بر اساس یافته‌های پژوهش، مؤلفههای رشد اقتصادی (433/0=β)، اکوسیستم کارآفرینی (537/0=β)، کیفیت قوانین (437/0=β)، شبکه‌های اجتماعی (346/0=β)، چالش‌ها (482/0=β)، تنوع جاذبه‌ها و فرصت‌های فراغتی (539/0=β)، نیروی متخصص (345/0=β)، توسعه سیاست‌های گردشگری (742/0=β)، احترام به عقاید (339/0=β)، درآمد پایدار (407/0=β)، خدمات اسلامی پزشکی (369/0=β)، اثربخشی و کارآیی (454/0=β)، مشارکت (608/0=β)، زبان مشترک (523/0=β)، زیرساخت‌های پزشکی (427/0=β)، هزینه‌ها (384/0=β)، ظرفیت‌های طبیعی (375/0=β) و تعرفه خدمات پزشکی (517/0=β) به عنوان مؤلفههای مؤثر بر گردشگری پزشکی شناسایی شدند.
نتیجه‌گیری: توسعه سیاست‌های گردشگری و داشتن نقشه راه سهم بهسزایی در توسعه گردشگری پزشکی دارد. همچنین، افزایش مشارکت مردمی، ایجاد مشاغل مرتبط، شناساندن جاذبه‌های گردشگری، آزادسازی اقتصادی و بهبود روابط سیاسی و مقررات روادید از سیاست‌های تأثیرگذار فرابخشی می‌باشند.
واژههای کلیدی: گردشگری، گرشگری پزشکی، روش دلفی
مجله دانشگاه علوم پزشکی رفسنجان
دوره 22، آبان 1402، 858-835
طراحی و اعتبارسنجی الگوی گردشگری پزشکی در پزشکان و کارکنان دانشگاه علوم پزشکی استان اردبیل در سال 1401: یک مطالعه توصیفی
احد نوروززاده [1]
دریافت مقاله: 16/3/402 ارسال مقاله به نویسنده جهت اصلاح: 28/6/402 دریافت اصلاحیه از نویسنده: 10/8/402 پذیرش مقاله: 14/8/402
چکیده
زمینه و هدف: محدودیت‌های منابع ارزی باعث شده که صنعت گردشگری پزشکی از اهمیت خاصی برخوردار شود. بر همین اساس پژوهش حاضر با هدف طراحی و اعتبارسنجی الگوی گردشگری پزشکی در دو مرحله کیفی و کمی انجام گرفت.
مواد و روش‌ها: این پژوهش از لحاظ هدف، اکتشافی و از لحاظ نوع، توصیفی است. جامعه آماری در مرحله کیفی 30 نفر از پزشکان استان اردبیل در سال 1401 که به صورت هدفمند و به شیوه ارجاع زنجیره‌ای انتخاب و در مرحله دوم و بر اساس جدول Morgan، 201 نفر از کارکنان شاغل در دانشگاه علوم پزشکی استان انتخاب شدند. ابزار گردآوری داده‌ها در مرحله کیفی، مصاحبه نیمه‌ساختار یافته که به روش دلفی انجام و در مرحله کمی نیز از پرسشنامه بازطراحی شده منتج از مرحله اول و روش مدل‌سازی معادلات ساختاری استفاده گردید.
یافته‌ها: بر اساس یافته‌های پژوهش، مؤلفههای رشد اقتصادی (433/0=β)، اکوسیستم کارآفرینی (537/0=β)، کیفیت قوانین (437/0=β)، شبکه‌های اجتماعی (346/0=β)، چالش‌ها (482/0=β)، تنوع جاذبه‌ها و فرصت‌های فراغتی (539/0=β)، نیروی متخصص (345/0=β)، توسعه سیاست‌های گردشگری (742/0=β)، احترام به عقاید (339/0=β)، درآمد پایدار (407/0=β)، خدمات اسلامی پزشکی (369/0=β)، اثربخشی و کارآیی (454/0=β)، مشارکت (608/0=β)، زبان مشترک (523/0=β)، زیرساخت‌های پزشکی (427/0=β)، هزینه‌ها (384/0=β)، ظرفیت‌های طبیعی (375/0=β) و تعرفه خدمات پزشکی (517/0=β) به عنوان مؤلفههای مؤثر بر گردشگری پزشکی شناسایی شدند.
نتیجه‌گیری: توسعه سیاست‌های گردشگری و داشتن نقشه راه سهم بهسزایی در توسعه گردشگری پزشکی دارد. همچنین، افزایش مشارکت مردمی، ایجاد مشاغل مرتبط، شناساندن جاذبه‌های گردشگری، آزادسازی اقتصادی و بهبود روابط سیاسی و مقررات روادید از سیاست‌های تأثیرگذار فرابخشی می‌باشند.
واژههای کلیدی: گردشگری، گرشگری پزشکی، روش دلفی
مقدمه
گردشگری (Tourism) یکی از ارکان اساسی فرآیند توسعه در کشورهای در حال توسعه است [1]. این صنعت با ویژگی‌هایی مانند تقاضای متغیر و خواهان نوآوری و قابلیت تولید ثروت در جوامع و توسعه اقتصادی و اجتماعی بستری مناسب برای فعالیت‌های کارآفرینانه به شمار می‌رود [2]. در این میان گردشگری سلامت به عنوان یکی از بزرگ‌ترین و سودآورترین شاخه‌های گردشگری دنیا محسوب میشود و در سال‌های اخیر رشد آن بسیار چشم‌گیر بوده است [3].
امروزه جهانی شدن خدمات بهداشتی به رشد شاخه جدیدی از گردشگری پزشکی (Medical tourism) به نام گردشگری سلامت (Health tourism) منجر شده است [4]. گردشگری پزشکی، به منزله یکی از شاخه‌های گردشگری سلامت، پدیده‌ای رو به گسترش در قرن ۲۱ است که یکی از سریع‌ترین توسعه‌ها را در بازار گردشگری دارد [5]. این نوع گردشگری نشانگر حرکت موقت بیمار به خارج از نظام سلامت کشور محل اقامت خود با هدف خرید مراقبت‌های پزشکی است [6]. گردشگری پزشکی به منزله یکی از اجزای صنعت گردشگری با صنعت گردشگری در ارتباط است [7] و همچنین با دیگر مؤسسات مثل بیمارستان‌ها، شرکت‌های بیمه و آژانس‌های مسافرتی جدیدالتأسیس هماهنگی پیدا می‌کند [8]. در مطالعات اخیر نیز برآورد شده است که صنعت گردشگری پزشکی جهان در حدود ۶۰ میلیارد دلار در سال گردش مالی دارد [4].
با مروری بر پژوهش‌های انجام شده در ارتباط با الگوی گردشگری پزشکی مشخص میشود که مؤلفه‌ها و شاخص‌های زیادی در توسعه این شاخه از گردشگری مؤثر است. Basouli و همکاران در پژوهش خود در مورد گردشگری پزشکی به شاخص‌های احترام به عقاید، رشد اقتصادی، اثربخشی، کیفیت قوانین، درآمد پایدار و همچنین نیروی متخصص و توسعه سیاست‌های گردشگری اشاره داشتند [2]. پژوهش Vaezi و همکاران نیز بر سیاستگذاری مطلوب در این شاخه از گردشگری اشاره می‌کند [5] و مدل ارائه شده Norouzzadeh شاخص‌های آموزش نیروی انسانی، قوانین بین‌المللی و مدیران بحران را ارائه نموده است [9]. Rahman و همکاران رشد اقتصادی و احترام به عقاید و مشارکت را از عوامل مهم در گردشگری پزشکی می‌دانند [10] و Jalilian و همکاران در پژوهش خود به شاخص‌های حق تعرفه خدمت پزشکی، درآمد پایدار، نیروی متخصص، کیفیت و ایجاد شغل‌های کاذب اشاره داشته‌اند [11]. پژوهشHoseinpour وRiyahi نیز بر وجود جاذبه‌های گردشگری تأکید دارد [12]. پژوهش‌های Heung و همکاران و همچنین Johnston و همکاران نیز عوامل اکوسیستم کارآفرینی، کاهش هزینه‌های گردشگری و مشارکت مردمی را در توسعه پایدار گردشگری پزشکی مؤثر می‌دانند [6، 4].
لزوم توسعه گردشگری پزشکی در ایران به دلیل این مسئله است که هنگامی که گردشگران پزشکی برای درمان به شهری سفر می‌کنند، در کنار درمان، از جاذبه‌های متنوعی که در آن شهر استقرار یافته‌اند، بازدید می‌کنند؛ بنابراین، اکثر گردشگران در کنار درمان به تفریح و گردش نیز می‌پردازند [13]. برتری ایران در زمینه درمان سلول‌های بنیادی و بیماری‌های ژنتیکی، بازسازی ضایعات و قطع نخاعی، درمان موارد مختلف ناباروری از مهمترین مزایای ایران در زمینه جلب گردشگری پزشکی است [14]. از سوی دیگر با توجه به محدود بودن بودجه نظام سلامت به نظر می‌رسد که فعالیت مراکز درمانی کشور در سطح بین‌المللی و در راستای جذب گردشگر سلامت گام مهمی در راستای رونق اقتصاد سلامت کشور خواهد بود [15]. بنابراین با بررسی و جمع‌بندی مطالعات پیشین و با نگاهی به یافته‌ها، مؤلفه‌ها و شاخص‌های مورد مطالعه آنها و همچنین مشکلات و تنگناهای موجود در زمینه گردشگری پزشکی در کشور مشخص می‌گردد که یک الگوی منسجم و یکپارچه در این حوزه که بتواند تمامی این شاخص‌ها و مؤلفه‌ها را پوشش دهد وجود ندارد [16]. بنابراین، بدیهی است که توجه به زنجیره تأمین گردشگری پزشکی می‌تواند به رشد بهتر این صنعت کمک فراوانی کند. لذا با توجه به موارد گفته شده، در این پژوهش الگویی برای گردشگری پزشکی طراحی شده و مورد ارزیابی و برازش نیز قرار می‌گیرد تا با استفاده از آن، شاخص‌های مؤثر در ایجاد این الگو، شناسایی شده و زمینه برای استفاده از آن فراهم گردد.
مواد و روش‌ها
پژوهش توصیفی حاضر با هدف طراحی و اعتبارسنجی الگوی گردشگری پزشکی در دو مرحله کیفی (بر مبنای روش دلفی) و کمی انجام گرفته است. این تحقیق از لحاظ هدف، اکتشافی و از لحاظ نوع، توصیفی است که به روش میدانی اجرا گردید. جامعه آماری پژوهش، در مرحله اول 30 نفر از پزشکان با سابقه بیش از 25 سال در استان اردبیل در سال 1401 و در مرحله دوم برای برازش الگوی طراحی شده، به دلیل مشخص بودن حجم جامعه که 418 نفر بودند، از جدول Morgan استفاده شده که بر این اساس تعداد 201 نفر از کارکنان شاغل در دانشگاه علوم پزشکی استان اردبیل به دلیل آشنایی نسبی با شاخص‌ها و مؤلفههای گردشگری پزشکی مورد مطالعه قرار گرفتند [17]. در این مرحله برای اعتبارسنجی الگوی طراحی شده از روش مدل‌سازی معادلات ساختاری و تحلیل مسیر استفاده شده است. در این پژوهش ویژگی‌های جمعیت شناختی از جمله سن، سطح تحصیلات، سابقه اشتغال و جنسیت مورد بررسی قرار گرفت.
لازم به توضیح است که معیارهای ورود به مطالعه، تحصیلات (داشتن حداقل مدرک کارشناسی ارشد) و سابقه کاری (داشتن حداقل 25 سال سابقه کاری) و معیار خروج از مطالعه در مرحله اول رسیدن به اشباع نظری در فرآیند مصاحبه و در مرحله دوم تکمیل کامل پرسشنامه بود. مطالعه حاضر در کمیته اخلاق دانشگاه آزاد اسلامی واحد اردبیل مورد بررسی قرار گرفته و با شناسه اخلاق IR.IAU.ARDABIL.REC.1401.108 مصوب گردیده است.
از آنجایی که پژوهش حاضر در دو مرحله انجام گرفته است، نیازمند دو نوع روش نمونه‌گیری بود. روش نمونه‌گیری در مرحله اول، روش هدفمند (نمونه‌گیری نظری)، با روش ارجاع زنجیره‌ای (روش گلوله برفی) و برای نمونه‌گیری در مرحله دوم نیز از روش نمونه‌گیری تصادفی طبقه‌ای استفاده شده است که واحدهای جامعه مورد مطالعه در طبقه‌هایی که از نظر صفت همگن‌تر هستند، گروه‌بندی شدند. به این ترتیب تغییرات در درون گروه‌ها حداقل میشود که برای این کار، نمونه مورد مطالعه در طبقات اداری، خدماتی، عملیاتی، پرستاری، آموزشی، مالی و حوزه ریاست طبقه‌بندی شدند. در مجموع بخش اداری شامل 48 نفر، بخش خدماتی شامل 71 نفر، بخش عملیاتی شامل 39 نفر، بخش پرستاری شامل 163 نفر، بخش آموزشی شامل 50 نفر، بخش مالی شامل 34 و حوزه ریاست شامل 13 نفر می‌باشد که در این راستا 23 نفر برای بخش اداری (12 درصد)، 34 نفر برای بخش خدماتی (17 درصد)، 19 نفر برای بخش عملیاتی (9 درصد)، 78 نفر برای بخش پرستاری (39 درصد)، 24 نفر برای بخش آموزشی (12 درصد)، 17 نفر برای بخش مالی (8 درصد) و 6 نفر برای حوزه ریاست (3 درصد) به صورت تصادفی برای مطالعه در این پژوهش انتخاب شدند.
ابزار گردآوری داده‌ها در مرحله کیفی، مصاحبه عمیق و نیمه‌ساختاریافته با خبرگان (تا رسیدن به اشباع نظری) که به روش دلفی (برای تسهیل ارتباطات گروهی ساختار یافته به منظور رسیدن به توافق در مواجهه با مشکلات و قدرت پیش‌بینی‌های دقیق‌تر) و در سه دور انجام گرفت که مبنای آن نمرات حاصل و مقایسه این نمرات با نمره میانگین بوده که منجر به حذف برخی از شاخص‌ها میشود. در دور اول دلفی، هدف جمع‌آوری و طبقه‌بندی نظرات کارشناسان شرکت‌کننده در مطالعه با استفاده از سؤالات باز در پرسشنامه است. پرسشنامه دور اول معمولاً بدون ساختار بوده و دارای سؤالات باز می‌باشد. در دور دوم پرسشنامه تهیه شده در دور اول، دوباره در اختیار همان شرکت کنندگان دور اول قرار داده میشود. در این دور هر یک از شرکت کنندگان دلفی در مرحله اول، پرسشنامه دور دوم را دریافت می‌کنند و از آنها خواسته میشود مواردی را که توسط محققان جمع‌آوری شده است بر اساس اطلاعات ارائه شده در دور اول بررسی کنند و هر عنوان را با استفاده از طیف لیکرت رتبه‌بندی و به عبارتی کمیت‌پذیر نمایند. در دور سوم مطالعه با روش دلفی، هدف تجدیدنظر و بازبینی نظرات کارشناسان درخصوص پرسشنامه تهیه شده و داوری و رتبه‌بندی انجام گرفته می‌باشد که هدف آن رسیدن به اجماع نظر و توافق در خصوص موضوع مورد بحث می‌باشد [18]. به عبارتی دیگر در دور اول، مشارکت‌کنندگان ایده‌ها و موضوعات اصلی را تعیین می‌نمایند. در این مرحله از هـر یک از متخصصین درخواست میشود تـا شخصـاً طوفـان مغـزی برقرار کند، هر نوع ایده و نظر خود را پیرامون شاخص‌های گردشگری پزشکی آزادانـه مطـرح نمایـد. سپس ایده‌های مطرح شده در دور اول، تلفیق می‌شوند تا پرسشنامه‌ای برای دورهای بعدی طراحی شود. این پاسخ‌ها سازماندهی می‌شوند و نظرات مشـابه ترکیـب و گـروه‌بنـدی شده و موضـوعات تکراری و حاشیه حذف میشود. سپس پاسخ‌ها در اختیار اعضاء قرار داده میشود و از آنها خواسته میشود تا پاسخ‌های اولیه خود را ارزیابی کنند و در نهایت بعد از اعمال نمرات کسب شده، مؤلفههای الگوی گردشگری پزشکی سلامت با محوریت استان اردبیل احصاء گردید. در مرحله کمی نیز از پرسشنامه محقق ساخته منتج از مرحله اول (بازطراحی شده) و بر اساس شاخص‌های الگوی گردشگری پزشکی استفاده گردید.
در مرحله دوم تحقیق و برای سنجش پرسشنامه منتج از مرحله اول نیز از تحلیل عاملی تأییدی و از نرم‌افزار Smart PLS نسخه 3، در دو حالت: الف) حالت استاندارد با استفاده از تکنیک حداقل مربعات جزئی و ب) حالت معناداری t با استفاده از تکنیک بوت‌استراپینگ (Bootstraping) استفاده گردیده است. لازم به توضیح است که حداقل مربعات جزئی (Partial least squares; PLS) یک روش ناپارامتریک است که برای اعتبارسنجی یک مدل با بررسی همزمان نقش متغیرهای پنهان و آشکار و برای شناسایی قدرت و جهت روابط میان عناصر استفاده میشود. برای بررسی معناداری نیز از آماره t و خودگردان‌سازی (بوت استراپینگ) یا برش Jack-Nife استفاده شده است [19]. برای اعتبارسنجی مدل (برازش مناسب مدل ارائه شده) هم از شاخص‌های برازش NPAR (Number of parameters for each model)، DF (Degrees of freedom)، P (P value)،CMIN (Chi Square)، AGFI (Adjusted Goodness of Fit Index)، GFI (Goodness of Fit Index)، شاخص توکر-لوئیس (Tucker-Lewis)، شاخص بنتلر-بونت (Bentler-Bonett)، CFI (Comparative Fit Index)، PNFI (Parsimony Normed Fit Index)، PCFI (Parsimonious Comparative Fit Index)، RMSEA (Root Mean Square Error of Approximation) و CMIN/DF (Chi-degree/ Degrees of freedom) استفاده شده است [19].
نتایج
در این پژوهش برای بررسی روایی پرسشنامه مورد استفاده از روش Fornell و Larckerو پایایی آن از ضریب آلفای کرونباخ، پایایی ترکیبی و پایایی همگون استفاده شده است که برای این کار نمونه‌ای به حجم 30 نفر انتخاب شد [20] که نتیجه آن در جداول 1 و 2 ارائه شده است. لازم به توضیح است که بررسی روایی واگرا با روشFornell و Larckerبه وسیله ماتریس همبستگی صورت می‌پذیرد که یک متغیر در مقایسه با سایر متغیرها، باید تمایز بیشتری را در بین مشاهده پذیرهای خود داشته باشد تا بتوان گفت متغیر مدنظر روایی واگرای بالایی دارد. در واقع جذر روایی همگرای هر متغیر باید بیشتر از حداکثر همبستگی آن متغیر با متغیرهای دیگر باشد که اعداد مندرج در جدول نشان از روایی واگرای مطلوبی دارد [19].
بر اساس جدول 1، از شاخص میانگین واریانس استخراج شده (Average variance extracted; AVE) برای بررسی روایی همگرای سازه‌ها استفاده میشود. این شاخص مقدار واریانسی است که توسط یک سازه در رابطه با مقدار واریانس ناشی از خطای اندازه‌گیری گرفته میشود که مقدار آن در حالت استاندارد باید بیشتر از 5/0 باشد که در پژوهش حاضر مقدار این شاخص برای همه متغیرها بیشتر از 5/0 بوده و مطلوب ارزیابی میشود [19]. بنابراین، در این پژوهش گویه‌های سنجش هر مقوله با هم از همبستگی کافی و بالایی برخوردار هستند. همچنین، شاخص حداکثر مجذور مشترک (Maximum shared squared variance; MSV) نیز باید کمتر از شاخص میانگین واریانس استخراج شده (AVE) باشد که در پژوهش حاضر این شرط نیز برقرار بوده و مطلوب ارزیابی می‌گردد [19]. همچنین با توجه به جدول 2، روایی و پایایی پرسشنامه‌ها نیز تأیید میشود. برای بررسی پایایی از معیار پایایی ترکیبی نیز استفاده شده است. پایایی ترکیبی (Composite reliability; CR)، معیاری برای اندازه‌گیری سازگاری درونی سنجه‌های مقیاس است. مزیت پایایی ترکیبی نسبت به آلفای کرونباخ این است که هنگام محاسبه پایایی در پایایی ترکیبی، وزن نسبی هر یک از گویه‌ها لحاظ میشود. مقدار این معیار نیز باید بیشتر از 7/0 باشد که با توجه به اعداد جدول، گویای پایایی مناسب است [19].
جدول 1- بررسی روایی واگرا و همگرای مؤلفههای الگوی گردشگری پزشکی در پزشکان و کارکنان دانشگاه علوم پزشکی استان اردبیل در سال 1401 به روش Fornell و Larcker (30=n)
جدول 2- بررسی پایایی مؤلفههای الگوی گردشگری پزشکی در پزشکان و کارکنان دانشگاه علوم پزشکی استان اردبیل در سال 1401 (30=n)
| ابعاد | میانگین واریانس استخراج شده | 1 | 2 | 3 | 4 | 5 | 6 | 7 | 8 | 9 | 10 | 11 | 12 | 13 | 14 | 15 | 16 | 17 | 18 |
| رشد اقتصادی | 582/0 | 591/0 | |||||||||||||||||
| اکوسیستم کارآفرینی | 548/0 | 559/0 | 579/0 | ||||||||||||||||
| کیفیت قوانین | 573/0 | 580/0 | 592/0 | 601/0 | |||||||||||||||
| شبکه‌های اجتماعی | 643/0 | 647/0 | 650/0 | 661/0 | 672/0 | ||||||||||||||
| چالش‌ها | 598/0 | 601/0 | 609/0 | 622/0 | 627/0 | 630/0 | |||||||||||||
| تنوع جاذبه‌ها و فرصت‌های فراغتی | 582/0 | 591/0 | 603/0 | 607/0 | 611/0 | 619/0 | 627/0 | ||||||||||||
| نیروی متخصص | 554/0 | 567/0 | 574/0 | 578/0 | 580/0 | 592/0 | 601/0 | 607/0 | |||||||||||
| توسعه سیاست‌های گردشگری | 574/0 | 586/0 | 606/0 | 609/0 | 613/0 | 617/0 | 622/0 | 637/0 | 642/0 | ||||||||||
| احترام به عقاید | 567/0 | 573/0 | 630/0 | 631/0 | 636/0 | 642/0 | 648/0 | 649/0 | 663/0 | 669/0 | |||||||||
| درآمد پایدار | 578/0 | 602/0 | 613/0 | 618/0 | 522/0 | 827/0 | 629/0 | 634/0 | 647/0 | 649/0 | 662/0 | ||||||||
| خدمات اسلامی پزشکی | 558/0 | 560/0 | 564/0 | 593/0 | 635/0 | 637/0 | 639/0 | 642/0 | 648/0 | 703/0 | 704/0 | 712/0 | |||||||
| اثربخشی و کارایی | 552/0 | 567/0 | 579/0 | 589/0 | 622/0 | 627/0 | 631/0 | 634/0 | 658/0 | 661/0 | 679/0 | 680/0 | 683/0 | ||||||
| مشارکت | 537/0 | 588/0 | 598/0 | 602/0 | 612/0 | 615/0 | 624/0 | 634/0 | 642/0 | 649/0 | 661/0 | 673/0 | 678/0 | 683/0 | |||||
| زبان مشترک | 511/0 | 528/0 | 562/0 | 578/0 | 598/0 | 602/0 | 603/0 | 611/0 | 618/0 | 619/0 | 622/0 | 624/0 | 627/0 | 635/0 | 640/0 | ||||
| زیرساخت‌های پزشکی | 522/0 | 530/0 | 541/0 | 553/0 | 562/0 | 570/0 | 588/0 | 613/0 | 613/0 | 618/0 | 626/0 | 627/0 | 630/0 | 635/0 | 638/0 | 649/0 | |||
| هزینه‌ها | 648/0 | 658/0 | 662/0 | 667/0 | 671/0 | 677/0 | 680/0 | 682/0 | 684/0 | 689/0 | 690/0 | 691/0 | 693/0 | 697/0 | 701/0 | 701/0 | 703/0 | ||
| ظرفیت‌های طبیعی | 575/0 | 577/0 | 578/0 | 580/0 | 583/0 | 584/0 | 588/0 | 589/0 | 593/0 | 597/0 | 600/0 | 603/0 | 613/0 | 615/0 | 619/0 | 623/0 | 627/0 | 632/0 | |
| تعرفه خدمات پزشکی | 640/0 | 652/0 | 667/0 | 674/0 | 675/0 | 676/0 | 679/0 | 680/0 | 683/0 | 685/0 | 688/0 | 690/0 | 693/0 | 697/0 | 698/0 | 702/0 | 705/0 | 707/0 | 711/0 |
جدول 2- بررسی پایایی مؤلفههای الگوی گردشگری پزشکی در پزشکان و کارکنان دانشگاه علوم پزشکی استان اردبیل در سال 1401 (30=n)
| متغیرهای پژوهش | تعداد شاخص | میانگین | انحرف معیار | حداکثر مجذور مشترک | پایایی ترکیبی (C.R) | آلفای کرونباخ | پایایی همگون |
| رشد اقتصادی | 5 | 5243/3 | 58745/0 | 274/0 | 879/0 | 894/0 | 889/0 |
| اکوسیستم کارآفرینی | 4 | 5732/3 | 63217/0 | 221/0 | 799/0 | 802/0 | 887/0 |
| کیفیت قوانین | 3 | 6047/3 | 68528/0 | 215/0 | 916/0 | 926/0 | 918/0 |
| شبکه‌های اجتماعی | 4 | 3625/3 | 65237/0 | 217/0 | 842/0 | 843/0 | 823/0 |
| چالش‌ها | 3 | 6243/3 | 64128/0 | 233/0 | 835/0 | 901/0 | 845/0 |
| تنوع جاذبه‌ها و فرصت‌های فراغتی | 4 | 5231/3 | 79765/0 | 242/0 | 853/0 | 897/0 | 863/0 |
| نیروی متخصص | 4 | 7182/3 | 75426/0 | 221/0 | 912/0 | 932/0 | 916/0 |
| توسعه سیاست‌های گردشگری | 3 | 5336/3 | 78431/0 | 264/0 | 823/0 | 916/0 | 913/0 |
| احترام به عقاید | 4 | 6421/3 | 74556/0 | 235/0 | 914/0 | 928/0 | 843/0 |
| درآمد پایدار | 3 | 1218/4 | 64523/0 | 248/0 | 862/0 | 901/0 | 871/0 |
| خدمات اسلامی پزشکی | 3 | 6445/3 | 65972/0 | 259/0 | 883/0 | 900/0 | 889/0 |
| اثربخشی و کارایی | 3 | 3884/3 | 86453/0 | 264/0 | 842/0 | 914/0 | 867/0 |
| مشارکت | 3 | 6428/3 | 88214/0 | 289/0 | 835/0 | 897/0 | 838/0 |
| زبان مشترک | 3 | 4152/3 | 86453/0 | 266/0 | 863/0 | 879/0 | 855/0 |
| زیرساخت‌های پزشکی | 4 | 3297/3 | 68954/0 | 237/0 | 8/0 | 897/0 | 879/0 |
| هزینه‌ها | 5 | 3219/3 | 64523/0 | 263/0 | 832/0 | 876/0 | 863/0 |
| ظرفیت‌های طبیعی | 4 | 3318/3 | 73256/0 | 253/0 | 867/0 | 893/0 | 889/0 |
| تعرفه خدمات پزشکی | 3 | 6187/3 | 63256/0 | 277/0 | 869/0 | 897/0 | 870/0 |
به منظور شناخت بهتر و مطلوب ماهیت نمونه آماری که مورد مطالعه قرار گرفته است، قبل از تجزیه و تحلیل داده‌های به دست آمده، ویژگی‌های جمعیت شناختی مورد ارزیابی قرار گرفت. بر همین اساس ویژگی‌های جمیعت شناختی و توزیع فراوانی مربوط به خبرگان و نمونه آماری مورد بررسی در دو بخش کیفی و کمی به لحاظ سن، میزان تحصیلات، سابقه اشتغال و جنسیت در جدول 3 ارائه شده است.
جدول 3- توزیع فراوانی خبرگان و پاسخگویان برحسب سن، میزان تحصیلات، سابقه اشتغال و جنسیت پزشکان و کارکنان دانشگاه علوم پزشکی استان اردبیل در سال 1401
| متغیر | طبقات | خبرگان پژوهش (پزشکان) (30=n) |
نمونه آماری پژوهش (کارکنان) (201=n) |
||
| تعداد | درصد | تعداد | درصد | ||
| سن | کمتر از 35 سال | 3 | 10 | 24 | 12 |
| 35 تا 44 سال | 9 | 30 | 85 | 42 | |
| 45 سال و بیشتر | 18 | 60 | 92 | 46 | |
| میزان تحصیلات | دکتری | 30 | 100 | 59 | 29 |
| کارشناسی ارشد و پایین‌تر | - | - | 142 | 71 | |
| سابقه اشتغال | تا 30 سال | 13 | 43 | 63 | 31 |
| بالای 30 سال | 17 | 57 | 138 | 69 | |
| جنسیت | مرد | 24 | 80 | 153 | 76 |
| زن | 6 | 20 | 48 | 24 | |
همانطور که اشاره شد در مرحله اول پژوهش؛ برای تعیین شاخص‌های الگوی گردشگری پزشکی، از روش دلفی در سه دور و در مرحله دوم؛ برای برازش مدل، از مدل اندازه‌گیری ساختاری (تحلیل عاملی تأییدی) استفاده شد که از نرم‌افزار Smart PLS نسخه 3، برای تجزیه و تحلیل استفاده شده است. در مرحله کیفی و برای شناسایی شاخص‌ها و مؤلفههای گردشگری پزشکی استان اردبیل اقدام به ایجاد پانل دلفی در میان خبرگان گردید و پس از مصاحبه و استفاده از فرمهای باز اظهارنظر در خصوص شاخص‌های توسعه گردشگری پزشکی و پس از بررسی‌های دقیق نتایج این نظرسنجیها تعداد 70 زیر معیار به عنوان زیر شاخص‌های الگوی گردشگری پزشکی استان اردبیل مشخص شد؛ در نتیجه پرسشنامه‌ای با 70 سؤال ایجاد گردید. به منظور اندازه‌گیری و سنجش پاسخ‌های ارائه شده از مقیاس امتیازی لیکرت به ترتیب اهمیت، نمره 5 (تأثیر خیلی زیاد)، نمره 4 (تأثیر زیاد)، نمره 3 (تأثیر بی‌اهمیت)، نمره 2 (تأثیر کم) و 1 (بدون تأثیر) استفاده گردید. همچنین، برای محاسبه میانگین هر راند دلفی از فرمول ((تأثیر خیلی زیاد × 5)+( تأثیر زیاد × 4)+( تأثیر بی‌اهمیت×3)+(تأثیر کم × 2)+(بدون تأثیر × 1))/20 استفاده شده است [21] که مقدار این عدد برای راند اول عدد 4، راند دوم 5/4 و راند سوم 6/4 به دست آمده است.
نتایج حاصل از بررسی این داده‌ها و مفهوم‌یابی عبارات در جدول 4 ارائه شده است. این جدول خلاصه‌ای از تمامی کدهای اولیه‌ای است که در پژوهش مشاهده شده و سعی شده است از درج کدهای تکراری و یا کدهایی که مفاهیم مشترک بسیار نزدیکی با یکدیگر دارند، پرهیز گردد. پس از بررسی‌های دقیق نتایج این نظرسنجیها، تعداد 65 زیرمعیار به عنوان شاخص‌های الگوی گردشگری پزشکی شناسایی گردید.
نتایج حاصل از بررسی این داده‌ها و مفهوم‌یابی عبارات در جدول 4 ارائه شده است. این جدول خلاصه‌ای از تمامی کدهای اولیه‌ای است که در پژوهش مشاهده شده و سعی شده است از درج کدهای تکراری و یا کدهایی که مفاهیم مشترک بسیار نزدیکی با یکدیگر دارند، پرهیز گردد. پس از بررسی‌های دقیق نتایج این نظرسنجیها، تعداد 65 زیرمعیار به عنوان شاخص‌های الگوی گردشگری پزشکی شناسایی گردید.
جدول 4- نتایج پرسشنامه دور اول، دوم و سوم دلفی به همراه نتایج ضریب هماهنگی Kendall در سه راند دلفی الگوی گردشگری پزشکی در پزشکان و کارکنان دانشگاه علوم پزشکی استان اردبیل در سال 1401
| ردیف | شاخص‌ها | میانگین پاسخ‌ها | نتایج ضریب هماهنگی Kendall | ||||
| راند اول با شاخص: 4 |
راند دوم با شاخص: 5/4 |
راند سوم با شاخص: 6/4 |
راند اول | راند دوم | راند سوم | ||
| 1 | نمایش توانمندی‌ها | 20/4 | 60/4 | 80/4 | 378/0 | 426/0 | 752/0 |
| 2 | نرخ ارز | 10/4 | 70/4 | 90/4 | 421/0 | 648/0 | 796/0 |
| 3 | هزینه‌ها | 15/4 | 64/4 | 85/4 | 328/0 | 548/0 | 729/0 |
| 4 | سرمایه‌گذاری و شاخص‌های مالی | 14/4 | 68/4 | 95/4 | 423/0 | 639/0 | 742/0 |
| 5 | افزایش گردش مالی | 24/4 | 72/4 | 86/4 | 547/0 | 631/0 | 749/0 |
| 6 | ایجاد مشاغل مرتبط و همسو | 16/4 | 66/4 | 88/4 | 524/0 | 668/0 | 711/0 |
| 7 | رفتار کارآفرینانه | 26/4 | 76/4 | 85/4 | 522/0 | 634/0 | 709/0 |
| 8 | نظارت و ارزیابی فرآیندهای کارآفرینی | 60/4 | 82/4 | 98/4 | 365/0 | 506/0 | 719/0 |
| 9 | حمایت از محیط‌زیست و منابع طبیعی | 48/3 | - | - | - | - | - |
| 10 | پویایی‌‌های کسب و کار منطقه‌ای | 62/4 | 79/4 | 92/4 | 339/0 | 672/0 | 733/0 |
| 11 | بهبود قوانین گردشگری | 72/4 | 82/4 | 88/4 | 419/0 | 549/0 | 778/0 |
| 12 | مسئولیت | 64/4 | 68/4 | 95/4 | 542/0 | 637/0 | 827/0 |
| 13 | بازتعریف فعالیت‌ها | 68/4 | 88/4 | 93/4 | 548/0 | 675/0 | 881/0 |
| 14 | بروشور دیجیتال | 63/4 | 74/4 | 92/4 | 348/0 | 449/0 | 798/0 |
| 15 | اعتماد اجتماعی | 56/4 | 77/4 | 97/4 | 339/0 | 527/0 | 782/0 |
| 16 | اشتراک اطلاعات | 62/4 | 79/4 | 93/4 | 372/0 | 549/0 | 769/0 |
| 17 | ایجاد قرابت‌های فرهنگی | 14/4 | 38/4 | - | - | - | - |
| 18 | تأثیرپذیری جامعه | 54/4 | 78/4 | 93/4 | 392/0 | 511/0 | 732/0 |
| 19 | پیامدهای گردشگری | 24/3 | - | - | - | - | - |
| 20 | بحران کرونا | 74/4 | 75/4 | 88/4 | 387/0 | 428/0 | 749/0 |
| 21 | موانع ارتباطی | 18/4 | 68/4 | 95/4 | 346/0 | 487/0 | 783/0 |
| 22 | مشارکت | 28/4 | 52/4 | 74/4 | 319/0 | 501/0 | 739/0 |
| 23 | جاذبه‌های گردشگری | 32/4 | 56/4 | 77/4 | 348/0 | 527/0 | 786/0 |
| 24 | فستیوال‌های هنری | 64/4 | 66/4 | 90/4 | 357/0 | 458/0 | 749/0 |
| 25 | ایجاد فرصت برای آمایش سرزمینی | 22/4 | 60/4 | 92/4 | 329/0 | 621/0 | 754/0 |
| 26 | ایجاد مزیت‌های گوناگون رقابتی | 42/3 | - | - | - | - | - |
| 27 | ایجاد مراکز خرید | 50/4 | 74/4 | 88/4 | 348/0 | 567/0 | 781/0 |
| 28 | استفاده از نیروی‌های متخصص | 62/4 | 64/4 | 78/4 | 326/0 | 465/0 | 769/0 |
| 29 | افزایش تعداد ارائه دهندگان خدمات | 62/4 | 78/4 | 88/4 | 325/0 | 547/0 | 785/0 |
| 30 | برند پزشک | 52/4 | 62/4 | 88/4 | 342/0 | 542/0 | 779/0 |
| 31 | آموزش نیروی انسانی | 56/4 | 62/4 | 94/4 | 387/0 | 582/0 | 726/0 |
| 32 | ترسیم نقشه راه | 18/4 | 58/4 | 68/4 | 392/0 | 552/0 | 739/0 |
| 33 | برنامهریزی و چشم‌انداز توسعه پایدار | 62/4 | 78/4 | 94/4 | 375/0 | 588/0 | 762/0 |
| 34 | برنامهریزی مدون و اجرایی | 52/4 | 58/4 | 68/4 | 329/0 | 548/0 | 722/0 |
| 35 | وفاداری مشتری | 62/4 | 70/4 | 90/4 | 352/0 | 586/0 | 742/0 |
| 36 | افزایش اعتماد | 68/4 | 74/4 | 88/4 | 369/0 | 579/0 | 785/0 |
| 37 | سرمایه اجتماعی | 48/4 | 64/4 | 86/4 | 397/0 | 562/0 | 738/0 |
| 38 | زبان مشترک | 52/4 | 72/4 | 88/4 | 387/0 | 538/0 | 749/0 |
| 39 | برنامهریزی و چشم انداز توسعه پایدار | 24/4 | 58/4 | 72/4 | 368/0 | 526/0 | 754/0 |
| 40 | اشتغال‌زایی | 18/4 | 68/4 | 92/4 | 336/0 | 580/0 | 789/0 |
| 41 | برنامهریزی در جهت درآمدزایی | 56/4 | 82/4 | 94/4 | 337/0 | 548/0 | 758/0 |
| 42 | بهبود ارائه خدمات | 62/4 | 88/4 | 92/4 | 348/0 | 564/0 | 768/0 |
| 43 | ازادی انتخاب پزشک | 72/4 | 70/4 | 80/4 | 352/0 | 536/0 | 742/0 |
| 44 | تبلیغات خدمات مرتبط | 64/4 | 68/4 | 90/4 | 364/0 | 548/0 | 764/0 |
| 45 | برند مراکز درمانی | 18/4 | 54/4 | 82/4 | 349/0 | 552/0 | 709/0 |
| 46 | اثربخشی | 14/4 | 56/4 | 87/4 | 309/0 | 592/0 | 711/0 |
| 47 | حمایت‌های دولتی | 24/4 | 52/4 | 88/4 | 319/0 | 580/0 | 735/0 |
| 48 | بازگشت مشتریان | 32/4 | 60/4 | 82/4 | 337/0 | 549/0 | 748/0 |
| 49 | تقویت احزاب | 18/4 | 72/4 | 90/4 | 345/0 | 508/0 | 798/0 |
| 50 | مشارکت مردمی | 60/4 | 78/4 | 94/4 | 364/0 | 548/0 | 768/0 |
| 51 | ظرفیت مدنی | 52/4 | 64/4 | 94/4 | 319/0 | 574/0 | 758/0 |
| 52 | بالا بردن فرهنگ عامه | 28/4 | 60/4 | 80/4 | 328/0 | 538/0 | 733/0 |
| 53 | پاسخگویی | 32/4 | 78/4 | 86/4 | 458/0 | 576/0 | 722/0 |
| 54 | نیازهای مراقبتی | 18/4 | 64/4 | 78/4 | 378/0 | 592/0 | 801/0 |
| 55 | دسترسی به مراقبت | 64/4 | 74/4 | 92/4 | 349/0 | 589/0 | 791/0 |
| 56 | توسعه زیرساخت‌ها | 56/4 | 62/4 | 95/4 | 428/0 | 533/0 | 776/0 |
| 57 | شهرت کادر درمان | 62/4 | 74/4 | 88/4 | 470/0 | 580/0 | 739/0 |
| 58 | سرمایه ثابت ناخالص | 50/4 | 62/4 | 86/4 | 375/0 | 529/0 | 754/0 |
| 59 | هزینه خدمات اقامتی | 56/4 | 62/4 | 90/4 | 348/0 | 556/0 | 785/0 |
| 60 | هزینه تجهیزات پیشرفته | 34/4 | 72/4 | 86/4 | 364/0 | 509/0 | 779/0 |
| 61 | هزینه‌های اینترنت | 72/4 | 74/4 | 80/4 | 390/0 | 573/0 | 736/0 |
| 62 | مسائل مربوط به بیمه گردشگران | 52/4 | 72/4 | 92/4 | 335/0 | 524/0 | 739/0 |
| 63 | چهار فصل بودن کشور | 26/4 | 62/4 | 87/4 | 348/0 | 508/0 | 775/0 |
| 64 | وجود حیات‌وحش متوع | 14/4 | 68/4 | 88/4 | 319/0 | 664/0 | 722/0 |
| 65 | چشم‌اندازهای بکر و طبیعی | 18/4 | 54/4 | 76/4 | 379/0 | 567/0 | 756/0 |
| 66 | تنوع گونه‌های ساحلی | 12/4 | 68/4 | 92/4 | 367/0 | 506/0 | 785/0 |
| 67 | ویژگی‌های شخصیتی گردشگران | 36/3 | - | - | - | - | - |
| 68 | قیمت و تعرفه خدمات | 70/4 | 74/4 | 84/4 | 498/0 | 609/0 | 837/0 |
| 69 | قوانین و مقررات بین‌المللی | 62/4 | 62/4 | 93/4 | 511/0 | 664/0 | 814/0 |
| 70 | قوانین و مقررات داخلی | 12/4 | 70/4 | 85/4 | 548/0 | 629/0 | 714/0 |
لازم به توضیح است که با مقایسه نمره هر شاخص با نمره میانگین هر راند، شاخص‌هایی که نمره آنها کمتر از میانگین هر راند باشند حذف می‌شوند که این شاخص‌ها در هر راند با هایلایت رنگی مشخص شده‌اند. با توجه به اینکه در دور سوم دلفی هیچ شاخصی حذف نشده است، نشان می‌دهد خبرگان در مورد شاخص‌های الگوی گردشگری پزشکی در استان اردبیل به اجماع رسیده‌اند و نظرسنجی در این مرحله متوقف میشود.
همچنین با توجه به جدول 4، با استفاده از نرم‌افزار SPSS از ضریب هماهنگی Kendall (Kendall’s coefficient of concordance) که یک آزمون ناپارامتریک است، برای تعیین میزان هماهنگی میان نظرات استفاده شده است. این ضریب مقداری از ۰ تا ۱ است.
اگر ضریب Kendall صفر باشد، یعنی عدم توافق کامل و اگر یک باشد یعنی توافق کامل بین نظرات وجود دارد که بر اساس ضرایب موجود در جدول مقدار این ضریب برای تمامی شاخص‌های پژوهش مطلوب ارزیابی میشود [22].
در نهایت، شاخص‌ها بر اساس متغیرهای مورد مطالعه و مفاهیم انتزاعی‌تر در این پژوهش و بر اساس نتایج حاصل از دور سوم دلفی و با استفاده از تحلیل عاملی اکتشافی در 18 مؤلفه (رشد اقتصادی، اکوسیستم کارآفرینی، کیفیت قوانین، شبکه‌های اجتماعی، چالش‌ها، تنوع جاذبه‌ها و فرصت‌های فراغتی، نیروی متخصص، توسعه سیاست‌های گردشگری، احترام به عقاید، درآمد پایدار، خدمات اسلامی پزشکی، اثربخشی و کارآیی، مشارکت، زبان مشترک، زیرساخت‌های پزشکی، هزینه‌ها، ظرفیت‌های طبیعی، و تعرفه خدمات پزشکی) و 65 شاخص (کدهای باز) به صورت جدول 5 دسته‌بندی شدند.
این کار پس از ایجاد مجموعه متغیرهای مقدماتی در تحلیل عامل به وسیله چرخش مجموعه نهایی متغیرها جهت ساخت مقیاس استخراج می‌گردد. تحلیل عامل با ایجاد ماتریس همبستگی، نشان می‌دهد که متغیرها به صورت خوشه‌هایی گرد هم آمده‌اند به طوری که متغیرهای هر خوشه با هم همبسته بوده و با خوشه‌های دیگر همبسته نمی‌باشند. این خوشه‌ها همان ابعاد موضوع مورد بررسی هستند (جدول 5).
همچنین با توجه به جدول 4، با استفاده از نرم‌افزار SPSS از ضریب هماهنگی Kendall (Kendall’s coefficient of concordance) که یک آزمون ناپارامتریک است، برای تعیین میزان هماهنگی میان نظرات استفاده شده است. این ضریب مقداری از ۰ تا ۱ است.
اگر ضریب Kendall صفر باشد، یعنی عدم توافق کامل و اگر یک باشد یعنی توافق کامل بین نظرات وجود دارد که بر اساس ضرایب موجود در جدول مقدار این ضریب برای تمامی شاخص‌های پژوهش مطلوب ارزیابی میشود [22].
در نهایت، شاخص‌ها بر اساس متغیرهای مورد مطالعه و مفاهیم انتزاعی‌تر در این پژوهش و بر اساس نتایج حاصل از دور سوم دلفی و با استفاده از تحلیل عاملی اکتشافی در 18 مؤلفه (رشد اقتصادی، اکوسیستم کارآفرینی، کیفیت قوانین، شبکه‌های اجتماعی، چالش‌ها، تنوع جاذبه‌ها و فرصت‌های فراغتی، نیروی متخصص، توسعه سیاست‌های گردشگری، احترام به عقاید، درآمد پایدار، خدمات اسلامی پزشکی، اثربخشی و کارآیی، مشارکت، زبان مشترک، زیرساخت‌های پزشکی، هزینه‌ها، ظرفیت‌های طبیعی، و تعرفه خدمات پزشکی) و 65 شاخص (کدهای باز) به صورت جدول 5 دسته‌بندی شدند.
این کار پس از ایجاد مجموعه متغیرهای مقدماتی در تحلیل عامل به وسیله چرخش مجموعه نهایی متغیرها جهت ساخت مقیاس استخراج می‌گردد. تحلیل عامل با ایجاد ماتریس همبستگی، نشان می‌دهد که متغیرها به صورت خوشه‌هایی گرد هم آمده‌اند به طوری که متغیرهای هر خوشه با هم همبسته بوده و با خوشه‌های دیگر همبسته نمی‌باشند. این خوشه‌ها همان ابعاد موضوع مورد بررسی هستند (جدول 5).
جدول 5- کدگذاری نهایی و شناسه‌های مربوط به الگوی گردشگری پزشکی در پزشکان و کارکنان دانشگاه علوم پزشکی استان اردبیل در سال 1401
| متغیر اصلی | عوامل | تعداد شاخص | شاخص‌های شناسایی‌شده | شناسه |
| گردشگری پزشکی با محوریت استان اردبیل | رشد اقتصادی | 5 | نمایش توانمندی‌ها | r1 |
| نرخ ارز | r2 | |||
| هزینه‌ها | r3 | |||
| سرمایه‌گذاری و شاخص‌های مالی | r4 | |||
| افزایش گردش مالی | r5 | |||
| اکوسیستم کارآفرینی | 4 | ایجاد مشاغل مرتبط و همسو | eco1 | |
| رفتار کارآفرینانه | eco2 | |||
| نظارت و ارزیابی فرآیندهای کارآفرینی | eco3 | |||
| پویایی‌‌های کسب و کار منطقه‌ای | eco4 | |||
| کیفیت قوانین | 3 | بهبود قوانین گردشگری | k1 | |
| مسئولیت | k2 | |||
| بازتعریف فعالیت‌ها | k3 | |||
| شبکه‌های اجتماعی | 4 | بروشور دیجیتال | sh1 | |
| اعتماد اجتماعی | sh2 | |||
| اشتراک اطلاعات | sh3 | |||
| تأثیرپذیری جامعه | sh4 | |||
| چالش‌ها | 3 | بحران کرونا | ch1 | |
| موانع ارتباطی | ch2 | |||
| مشارکت | ch3 | |||
| تنوع جاذبه‌ها و فرصت‌های فراغتی | 4 | جاذبه‌های گردشگری | t1 | |
| فستیوال‌های هنری | t2 | |||
| ایجاد فرصت برای آمایش سرزمینی | t3 | |||
| ایجاد مراکز خرید | t4 | |||
| نیروی متخصص | 4 | استفاده از نیروی‌های متخصص | n1 | |
| افزایش تعداد ارائه دهندگان خدمات | n2 | |||
| برند پزشک | n3 | |||
| آموزش نیروی انسانی | n4 | |||
| توسعه سیاست‌های گردشگری | 3 | ترسیم نقشه راه | ts1 | |
| برنامهریزی و چشم‌انداز توسعه پایدار | ts2 | |||
| برنامهریزی مدون و اجرایی | ts3 | |||
| احترام به عقاید | 4 | وفاداری مشتری | eh1 | |
| افزایش اعتماد | eh2 | |||
| سرمایه اجتماعی | eh3 | |||
| زبان مشترک، | eh4 | |||
| درآمد پایدار | 3 | برنامهریزی و چشم انداز توسعه پایدار | d1 | |
| اشتغال‌زایی | d2 | |||
| برنامهریزی در جهت درآمدزایی | d3 | |||
| خدمات اسلامی پزشکی | 3 | بهبود ارائه خدمات | kh1 | |
| آزادی انتخاب پزشک | kh2 | |||
| تبلیغات خدمات مرتبط | kh3 | |||
| اثربخشی و کارایی | 3 | برند مراکز درمانی | as1 | |
| اثربخشی | as2 | |||
| حمایت‌های دولتی | as3 | |||
| مشارکت | 3 | بازگشت مشتریان | m1 | |
| تقویت احزاب | m2 | |||
| مشارکت مردمی | m3 | |||
| زبان مشترک | 3 | ظرفیت مدنی | z1 | |
| بالا بردن فرهنگ عامه | z2 | |||
| پاسخگویی | z3 | |||
| زیرساخت‌های پزشکی | 4 | نیازهای مراقبتی | zi1 | |
| دسترسی به مراقبت | zi2 | |||
| توسعه زیرساخت‌ها | zi3 | |||
| شهرت کادر درمان | zi4 | |||
| هزینه‌ها | 5 | سرمایه ثابت ناخالص | h1 | |
| هزینه خدمات اقامتی | h2 | |||
| هزینه تجهیزات پیشرفته | h3 | |||
| هزینه‌های اینترنت | h4 | |||
| مسائل مربوط به بیمه گردشگران | h5 | |||
| ظرفیت‌های طبیعی | 4 | چهار فصل بودن کشور | za1 | |
| وجود حیات‌وحش متوع | za2 | |||
| چشم‌اندازهای بکر و طبیعی | za3 | |||
| تنوع گونه‌های ساحلی | za4 | |||
| تعرفه خدمات پزشکی | 3 | قیمت و تعرفه خدمات | tar1 | |
| قوانین و مقررات بین‌المللی | tar2 | |||
| قوانین و مقررات داخلی | tar3 | |||
| تعداد کل: 18 مؤلفه، 65 شاخص | ||||
مرحله دوم پژوهش به صورت کمی انجام گرفت که برای یافتن میزان تأثیر هر یک از متغیرها از روش مدل سازی معادلات ساختاری در نرم‌افزار Smart PLS نسخه 3 استفاده شد. نتایج این مدل در دو حالت؛ الف) حالت استاندارد با استفاده از تکنیک حداقل مربعات جزئی و ب) حالت معناداری t با استفاده از تکنیک بوت‌استراپینگ در شکل‌های 1 و 2 ارائه شده است. با توجه به نتایج به دست آمده از دو شکل ارائه شده، تمامی مسیرهای مربوط به الگوی ارائه شده معنی‌دار می‌باشند (تمامی مسیرها بیشتر از مقدار بحرانی 16/0 است) و مقادیرt نیز در بازه بحرانی 962/1± قرار نگرفته است، پس تمامی مسیرها معنی‌دار بوده و مدل ارائه شده پژوهش دارای برازش مطلوب و مناسبی است [22].
شکل 1- مدل کلی پژوهش با تکنیک حداقل مربعات جزئی مربوط به الگوی گردشگری پزشکی در پزشکان و کارکنان دانشگاه علوم پزشکی استان اردبیل در سال 1401
شکل 2- آماره t مدل کلی پژوهش با تکنیک بوت استراپینگ مربوط به الگوی گردشگری پزشکی در پزشکان و کارکنان دانشگاه علوم پزشکی استان اردبیل در سال 1401
بر اساس نتایج حاصل از پژوهش، بیشترین ضریب مسیر مربوط به بعد "توسعه سیاست‌های گردشگری" با ضریب مسیر 742/0 و کمترین ضریب مسیر نیز مربوط به بعد "احترام به عقاید" با مقدار 339/0 به دست آمده که خلاصه آن در جدول 6 ارائه شده است.
جدول 6- ضرایب مسیر در دو حالت استاندارد و t value مربوط به الگوی گردشگری پزشکی در پزشکان و کارکنان دانشگاه علوم پزشکی استان اردبیل در سال 1401
| ابعاد | تأثیر | t value | مقدار P |
| توسعه سیاست‌های گردشگری → گردشگری پزشکی | 742/0 | 254/8 | 001/0 > |
| مشارکت → گردشگری پزشکی | 608/0 | 014/11 | 001/0 > |
| تنوع جاذبه‌ها و فرصت‌های فراغتی → گردشگری پزشکی | 539/0 | 680/10 | 001/0 > |
| اکوسیستم کارآفرینی → گردشگری پزشکی | 537/0 | 288/11 | 001/0 > |
| زبان مشترک → گردشگری پزشکی | 523/0 | 526/11 | 001/0 > |
| تعرفه خدمات پزشکی → گردشگری پزشکی | 517/0 | 837/10 | 001/0 > |
| چالش‌ها → گردشگری پزشکی | 482/0 | 038/10 | 001/0 > |
| اثربخشی و کارآیی → گردشگری پزشکی | 454/0 | 959/10 | 001/0 > |
| کیفیت قوانین → گردشگری پزشکی | 437/0 | 599/9 | 001/0 > |
| رشد اقتصادی → گردشگری پزشکی | 433/0 | 278/9 | 001/0 > |
| زیرساخت‌های پزشکی → گردشگری پزشکی | 427/0 | 223/10 | 001/0 > |
| درآمد پایدار → گردشگری پزشکی | 407/0 | 357/11 | 001/0 > |
| هزینه‌ها → گردشگری پزشکی | 384/0 | 858/10 | 001/0 > |
| ظرفیت‌های طبیعی → گردشگری پزشکی | 375/0 | 420/10 | 001/0 > |
| خدمات اسلامی پزشکی → گردشگری پزشکی | 369/0 | 630/9 | 001/0 > |
| شبکه‌های اجتماعی → گردشگری پزشکی | 346/0 | 560/10 | 001/0 > |
| نیروی متخصص → گردشگری پزشکی | 345/0 | 182/15 | 001/0 > |
| احترام به عقاید → گردشگری پزشکی | 339/0 | 632/11 | 001/0 > |
در نهایت در این پژوهش و برای اعتبارسنجی مدل (برازش مناسب مدل ارائه شده) از شاخص‌های برازش NPAR، DF، P،CMIN ، AGFI، GFI، شاخص Tucker-Lewis، شاخص Bentler-Bonett، CFI، PNFI، PCFI، RMSEA و CMIN/DF استفاده شده است که نتایج حاصل در جدول 7 گزارش شده است. بر اساس این جدول، مدل پژوهش از نظر شاخص‌های مطلق مورد ارزیابی قرار گرفت. از جمله این شاخص‌ها، شاخص نیکویی برازش (GFI) و شاخص نیکویی برازش اصلاح شده (AGFI) هستند که دامنه قابل قبول برای آنها بزرگتر از 9/0 می‌باشد. مقدار این شاخص‌ها برای مدل ارائه شده به ترتیب 92/0 و 91/0 محاسبه شده است که در دامنه قابل قبول قرار دارند [23]. همچنین مدل ارائه شده، از نظر شاخص‌های تطبیقی و مقتصد نیز مورد برازش قرار گرفته است. دامنه قابل قبول برای شاخص‌های تطبیقی (TLI، NFI و CFI) بزرگتر از 9/0 و برای شاخص‌های مقتصد (PNFI، PCFI) بزرگتر از 5/0 می‌باشد [23]. مقدار این شاخص‌ها نیز برای شاخص‌های تطبیقی به ترتیب 92/0، 91/0 و 92/0 و برای شاخص‌های مقتصد به ترتیب 624/0 و 615/0 محاسبه شده است. بر همین اساس تمامی شاخص‌های برازش قابل قبول هستند. بنابراین برازش کلی مدل، مطلوب ارزیابی شده و می‌توان به نتایج حاصل از آن اتکا نمود.
جدول 7- شاخص‌های برازش الگوی گردشگری پزشکی در پزشکان و کارکنان دانشگاه علوم پزشکی استان اردبیل در سال 1401
| نوع شاخص برازش | شاخص | مدل اصلی | نتیجه برازش |
| NPAR | 318 | برازش مناسب | |
| DF | 4652 | برازش مناسب | |
| P | 001/0 > | برازش مناسب | |
| شاخص مطلق | CMIN (Chi Square) | 65/13659 | برازش مناسب |
| AGFI | 91/0 | برازش مناسب | |
| GFI | 92/0 | برازش مناسب | |
| شاخص تطبیقی یا نسبی | TLI | 92/0 | برازش مناسب |
| NFI | 91/0 | برازش مناسب | |
| CFI | 92/0 | برازش مناسب | |
| شاخص مقتصد | PNFI | 624/0 | برازش مناسب |
| PCFI | 615/0 | برازش مناسب | |
| RMSEA | 001/0 > | برازش مناسب | |
| CMIN/DF (کوچکتر از 5) | 9362/2 | برازش مناسب |
بحث
با توجه به مدل ساختاری پژوهش و بارهای عاملی موجود (تخمین استاندارد) در مدل ارائه شده، مؤلفه "توسعه سیاست‌های گردشگری" با ضریب مسیر 742/0 بیشترین میزان بارعاملی را در الگوی گردشگری پزشکی داشته است. در بین شاخص‌های این مؤلفه نیز شاخص ترسیم نقشه راه (ts1) با ضریب 867/0 به‌عنوان اثرگذارترین شاخص شناسایی گردید که نشان می‌دهد داشتن نقشه راه سهم بسزایی در بهبود گردشگری پزشکی دارد که این یافته با نتایج پژوهش Vaezi و همکاران [5] در یک راستا قرار می‌گیرد. در تبین این یافته می‌توان گفت که توسعه سیاست‌های گردشگری با توجه به محدود بودن بودجه نظام سلامت می‌تواند گام مهمی در راستای رونق اقتصاد سلامت کشور باشد. شکل‌گیری بازار باز خدمات سلامت در کشورها رابطه مستقیمی با سیاست‌های فرابخشی و بخشی دولت‌ها دارد. آزادسازی اقتصادی و بهبود روابط سیاسی با سایر کشورها و مقررات روادید از سیاست‌های تأثیرگذار فرابخشی می‌باشند. همچنین، سیاست‌های خاص بخش سلامت و بهداشت، مانند خصوصی‌سازی، پوشش‌های بیمه‌ای گسترده‌ی منطقه‌ای و یا تکمیلی دولتی نیز بر شکل‌گیری بازار این‌گونه خدمات تأثیر دارند.
نتایج پژوهش حاضر نشان داد دومین مؤلفه تأثیرگذار در مدل ارائه شده "مشارکت" با ضریب مسیر 608/0 است که مهمترین شاخص این مؤلفه نیز "مشارکت مردمی" (m3) با ضریب مسیر 849/0 می‌باشد که این نتیجه نیز با یافته‌های پژوهش Rahman و همکاران [10] و Johnston و همکاران [6] همراستا است. در تبیین این یافته نیز می‌توان گفت بی‌توجهی به مشارکت مردم و جوامع محلی در فعالیت‌های گردشگری پزشکی آسیبی اساسی در برنامهریزی مشارکتی به منظور دستیابی به توسعه پایدار گردشگری محسوب میشود.
بر اساس نتایج حاصل از پژوهش سومین عامل تأثیرگذار در الگوی ارائه شده برای گردشگری پزشکی، عامل "تنوع جاذبه‌ها و فرصت‌های فراغتی" با ضریب مسیر 539/0 بوده که از بین شاخص‌های این عامل نیز، شاخص "جاذبه‌های گردشگری" با ضریب 826/0 (t1) دارای ضریب اهمیت بالا در مدل پژوهش می‌باشد که این نتیجه نیز با یافته‌های پژوهشHoseinpour و Riyahi [12] همسو است. در تشریح این یافته می‌توان گفت که تنوع جاذبه‌ها و فرصت‌های فراغتی به کاهش هزینه‌های لازم برای ایجاد زیرساخت‌های مناسب در منطقه گردشگری می‌انجامد و برای سازماندهی برنامه‌های گردشگری پزشکی بستر مناسبی را فراهم می‌آورد. بنابراین توجه به این ویژگی نیز به نوبه خود می‌تواند به توسعه گردشگری پزشکی منجر شود.
عامل تأثیرگذار بعدی "اکوسیستم کارآفرینی" با ضریب مسیر 537/0 که شاخص عمده این عامل نیز "ایجاد مشاغل مرتبط و همسو" (eco1) با ضریب 841/0 شناسایی گردید. این نتیجه نیز با یافته‌های پژوهش Heung و همکاران [4] همسو و همراستا است. در ارتباط با این یافته می‌توان چنین استنباط نمود که یکی از شیوه‌های گسترش و توسعه گردشگری پزشکی، مطرح کردن آن در قالب اکوسیستم‌های کارآفرینی می‌باشد که در واقع مجموعه‌ای از دورنماهای فرهنگی متمرکز، شبکه‌های اجتماعی، حمایت مالی، دانشگاه‌ها و سیاست‌های اقتصادی فعالی است که محیط‌های حمایتی از کسب و کار مخاطره‌آمیز مبتنی بر نوآوری از جمله گردشگری پزشکی را خلق می‌کند و به عنوان ابزاری حیاتی در ایجاد اقتصادی منعطف، نوآور و کارآفرین نقش دارد.
بر اساس یافته‌های پژوهش، مؤلفه "زبان مشترک" با ضریب مسیر 523/0یکی دیگر از مؤلفههای مهم در توسعه گردشگری پزشکی شناسایی گردید که با یافته‌هایBasouli و همکاران [2] در یک راستا قرار می‌گیرد. در تبیین این مؤلفه نیز می‌توان چنین گفت که وجود ظرفیت مدنی، بالا بردن فرهنگ عامه مردم و افزایش قدرت پاسخگویی و در مجموع تسهیل در ایجاد زبان مشترک بین افراد داخل کشور و گردشگران حوزه پزشکی می‌تواند به توسعه همه جانبه این شاخه از گردشگری کمک شایانی کند. مؤلفه "تعرفه خدمات پزشکی" با ضریب مسیر 517/0 یکی دیگر از مؤلفههای شناسایی شده در الگوی گردشگری پزشکی بود که با یافته‌هایJalilian و همکاران [11] در یک راستا قرار می‌گیرد. در تشریح این یافته می‌توان گفت که افرادی که به دلایل مشخص از جمله هزینه‌های بالای خدمات بهداشتی-درمانی نمی‌توانند از خدمات پزشکی در کشور خودشان استفاده کنند؛ در نتیجه، این موضوع منجر به افزایش تقاضا برای این نوع خدمات در کشورهای در حال توسعه از جمله ایران میشود. از این رو، برای انتخاب یک کشور به عنوان مقصد گردشگری پزشکی از سوی بیماران، عوامل مختلف داخلی و خارجی نقش دارند که هزینه خدمات پزشکی در تعیین مقاصد گردشگری پزشکی عامل تعیین کننده‌ای می‌باشد. مؤلفه مهم دیگر در الگوی گردشگری پزشکی، مؤلفه "چالش‌ها" با ضریب مسیر 482/0 بود که با یافته‌هایNorouzzadeh [9] و Johnston و همکاران [6] همراستا است. در تبیین و تشریح این مؤلفه نیز می‌توان گفت وجود بحران کرونا در کشور، وجود موانع ارتباطی مختلف و همچنین چالش مربوط به مشارکت بخش‌های مختلف در توسعه گردشگری پزشکی از مهمترین آسیب‌ها و موانع موجود در این زمینه به شمار می‌رود. یکی دیگر از مؤلفههای اثرگذار در الگوی پژوهش، مؤلفه "اثربخشی و کارآیی" با ضریب 454/0 می‌باشد که در این رابطه برند مراکز درمانی و حمایت‌های دولتی از بخش خصوصی می‌تواند به اثربخشی و کارایی نظام توسعه پایدار گردشگری پزشکی کمک زیادی کرده باشد. این یافته نیز با نتایج پژوهشBasouli و همکاران [2] وNorouzzadeh [9] همسو است.
بر اساس یافته‌های پژوهش، مؤلفه "کیفیت قوانین" با ضریب مسیر 437/0 یکی دیگر از مؤلفههای مهم در زمینه الگوی گردشگری پزشکی با محوریت استان اردبیل به شمار می‌رود. این یافته نیز با نتایج تحقیقاتBasouli و همکاران [2] وNorouzzadeh [9] و همچنینJalilian و همکاران [11] در یک راستا هستند. در تشریح این یافته می‌توان گفت که از مهمترین مسائل و چالش‌های مربوط به گردشگری سلامت و پزشکی می‌توان به قوانین و مقررات مربوط به دسترسی به خدمات گردشگری پزشکی، بیمه سلامت، اعطای مجوز های مورد نیاز به بخش خصوصی و اخذ مجوزهای قانونی مراکز ارائه دهنده خدمات مراقبت‌های سلامت بین‌الملل اشاره کرد. مسائل و چالش‌های قانونی متعددی در حوزه گردشگری پزشکی مطرح است که حل نشدن آنها می‌تواند مانعی جدی در شکل‌گیری و توسعه آن ایجاد کند. با توجه به ماهیت گردشگری پزشکی و قبل از هر چیز لازم است قوانین و مقررات متناسب با سطح بین‌المللی اصلاح شوند و استانداردهای لازم به درستی در متن قوانین تبیین شوند تا به این وسیله زمینه برای توسعه این رشته از گردشگری فراهم شود.
از دیگر مؤلفههای مهم و مؤثر در الگوی گردشگری پزشکی مؤلفه "رشد اقتصادی" بود که با ضریب 433/0 در الگوی طراحی شده شناسایی شد. این یافته نیز با نتایج پژوهش‌های Heung و همکاران [4]،Rahman و همکاران [10] وJalilian و همکاران [11] هسمو و همراستا است. تأثیر گردشگری پزشکی بر افزایش میزان اشتغال و درآمدهای ارزی، رونق صنایع داخلی، گسترش همکاری‌های بین‌المللی سبب شده تا نگرش کشورهای دنیا به مرز آن تغییر یافته و جایگاه مهمی در سیاستگذاری دولت‌ها پیدا کند. بنابراین توجه به این یافته از پژوهش می‌تواند با توجه به مشکلات ارزی کشور و همچنین مشکلات اقتصادی موجود بسیار راهگشا باشد.
مؤلفه "زیرساخت‌های پزشکی" با ضریب 427/0 نیز از دیگر مؤلفههای اثرگذار در الگوی پزوهش بود که با با یافته‌هایBasouli و همکاران [2] در یک راستا هستند. دسترسی راحت به مجموعه مراقبت‌های درمانی، توسعه زیرساخت‌های مربوط به گردشگری پزشکی و شهرت کادر درمان از جمله مواردی هستند توجه به آنها می‌تواند زمینه‌های توسعه این رشته را فراهم آورد. از دیگر مؤلفههای اساسی در الگوی این پژوهش، مؤلفه "درآمد پایدار" بود که با ضریب 407/0 شناسایی شد. این یافته نیز با یافته‌هایBasouli و همکاران [2] وJalilian و همکاران [11] همسو می‌باشد. در تبیین این یافته نیز می‌توان چنین استنباط نمود که به دلیل مزیت‌های بالای رقابتی و ظرفیت‌های غنی در زمینه جذب گردشگر پزشکی می‌توان در این حوزه به جایگاه مناسب‌تری در منطقه و جهان دست یافت. قیمت مناسب و کیفیت بالای خدمات درمانی و سلامت، وجود پزشکان حاذق و با دانش روز، موقعیت جغرافیایی ممتاز و سایر جاذبه‌های متعدد گردشگری و روستاهای بکر و خوش آب و هوا را می‌توان از مزیت‌های عمده برای گسترش گردشگری پزشکی دانست. مؤلفه "هزینه‌ها" با ضریب 384/0 از دیگر مؤلفههای مؤثر در الگوی گرشگری پزشکی با محوریت استان اردبیل بود که با یافته‌های Heung و همکاران [4] و همچنین Johnston و همکاران [6] در یک راستا قرار می‌گیرد. در توضیح این یافته و بر اساس نتایج این پژوهش توجه ویژه به سرمایه ثابت ناخالص در بخش گردشگری پزشکی، هزینه خدمات اقامتی، هزینه تجهیزات پیشرفته، هزینه‌های اینترنت و همچنین هزینه‌های مربوط به بیمه گردشگران نیز می‌تواند به یک مزیت عمده و رقابتی برای گسترش گردشگری پزشکی تبدیل شود.
بر اساس نتایج پژوهش، مؤلفه "ظرفیت‌های طبیعی" نیز با ضریب 375/0 یکی دیگر از مؤلفههای مهم در الگوی پژوهش بود که این یافته نیز با نتایج پژوهشHoseinpour وRiyahi [12] همسو می‌باشد. فرصت‌ها و ظرفیت‌های متنوع طبیعی، پزشکی و درمانی گسترده شهرها و روستاهای مختلف را برای جذب گردشگران خارجی به ویژه از کشورهای همسایه مهیا کرده و بیانگر آن است که گردشگری پزشکی می‌تواند محور توسعه در مناطق برخوردار و حتی کمتر برخودار هم قرار گیرد. مؤلفه "خدمات اسلامی پزشکی" نیز با ضریب 369/0 به عنوان یکی دیگر از مؤلفههای اثرگذار در پژوهش شناسایی شد که با نتایج تحقیقاتRahman و همکاران [10] همراستا است. بر اساس یافته‌های پژوهش بهبود ارائه خدمات با توجه به اشتراکات و تعاملات فرهنگی با کشورهای همسایه و همچنین تبلیغات خدمات مرتبط با گردشگری پزشکی نیز می‌تواند به رشد و توسعه گردشگری پزشکی منجر شود. همچنین مؤلفه "شبکه‌های اجتماعی" با ضریب 346/0 نیز به عنوان یک مؤلفه مهم در الگوی طراحی شده شناسایی شد. این یافته نیز در پژوهشBasouli و همکاران [2] به آن اشاره شده است. در این راستا می‌توان گفت بیمارستان‌ها و مراکز درمانی می‌توانند با حضوری پررنگی در شبکه‌های اجتماعی، از این ابزار برای تبلیغ و معرفی بیشتر خدمات خود استفاده کنند. مؤلفه "نیروی متخصص" با ضریب 345/0 و مؤلفه "احترام به عقاید" با ضریب مسیر 339/0 به‌عنوان آخرین مؤلفه مهم و اثرگذار در الگوی گردشگری پزشکی شناسایی شدند که با یافته‌های یافته‌هایBasouli و همکاران [2] وJalilian و همکاران [11] همراستا هستند. در تشریح این یافته‌ها می‌توان اذعان نمود که بهبود قوانین گردشگری، بازتعریف فعالیت‌ها، دسترسی به مراقبت‌های بهداشتی، توسعه زیرساخت‌ها، شهرت کادر درمان، برنامهریزی و چشم‌انداز توسعه پایدار، اشتغال‌زایی و برنامهریزی در جهت درآمدزایی از جمله مواردی هستند که توجه به آنها باعث توسعه پایدار در زمینه گردشگری پزشکی خواهد بود.
همانطور که مشخص شد مؤلفه "توسعه سیاست‌های گردشگری" بیشترین میزان بارعاملی را در الگوی گردشگری پزشکی داشته است. بر همین اساس پیشنهاد میشود توسعه سیاست‌های گردشگری که به عنوان مهمترین و اثرگذارترین مؤلفه در گردشگری پزشکی شناسایی گردید، مورد توجه قرار گیرد. اتخاذ سیاست‌های راهبردی و ترسیم نقشه راهی برای استفاده بهینه از ظرفیت‌های گردشگری پزشکی می‌تواند در بلند مدت شرایط لازم برای توسعه پایدار را مهیا سازد. پیشنهاد می‌گردد از نیروی انسانی متخصص و کارآمد در حوزه‌های مختلف گردشگری پزشکی استفاده گردد. فرهنگ‌سازی و احترام به گردشگران، تشویق و تسهیل سرمایهگذاریهای داخلی و خارجی در حوزه گردشگری پزشکی، اتخاذ سیاست‌های مناسب و بازنگری در مورد این سیاست‌ها در جهت حمایت از کسب و کارهای مرتبط با حوزه گردشگری پزشکی و همچنین بهبود زیرساخت‌های مرتبط با این حوزه به دلیل وجود مشکلاتی نظیر نرخ بالای بیکاری، تک‌محصولی بودن اقتصاد و محدودیت منابع ارزی از مهمترین پیشنهاداتی است که با توجه به نتایج پژوهش می‌توان ارائه کرد.
پژوهش حاضر در استان اردبیل انجام شده است و برای تعمیم‌پذیری یافته‌های این پژوهش به سازمان‌ها و ارگان‌های دولتی و غیردولتی دیگر در سایر مناطق باید با احتیاط عمل شود. همچنین، مدل ارائه شده در این پژوهش محدود به حیطه‌ها و مؤلفههای شناسایی شده میشود. اگرچه تلاش شده است رویکردی جامع در این زمینه اتخاذ گردد، اما ممکن است عوامل دیگری غیر از عوامل شناسایی شده در این پژوهش منجر به نتایج متفاوتی شود. محدودیت‌ها و یافته‌های پژوهش حاضر، فرصت‌ها و جهت‌گیری‌های پژوهشی متعددی را برای پژوهشگران آتی فراهم می‌سازد. بررسی مدل عمیق‌تر روابط گردشگری پزشکی با محوریت استان اردبیل با استفاده از روش تحقیق موردکاوی چندگانه، بررسی موانع تحقق گردشگری پزشکی در فرهنگ سیاسی استان اردبیل و همچنین تحلیل تأثیر شاخص‌های گردشگری پزشکی بر شاخص توسعه انسانی استان اردبیل از جمله جهت‌گیری‌های پژوهشی است که می‌تواند توسط پژوهشگران دیگر در آینده فراهم گردد.
نتیجه‌گیری
در این پژوهش تلاش گردید در چارچوبی یکپارچه، الگویی برای گردشگری پزشکی ارائه و مورد مطالعه و تبیین قرار گیرد. مؤلفه‌ها و شاخص‌های گردشگری پزشکی در این پژوهش در 18 مؤلفه؛ رشد اقتصادی، اکوسیستم کارآفرینی، کیفیت قوانین، شبکه‌های اجتماعی، چالش‌ها، تنوع جاذبه‌ها و فرصت‌های فراغتی، نیروی متخصص، توسعه سیاست‌های گردشگری، احترام به عقاید، درآمد پایدار، خدمات اسلامی پزشکی، اثربخشی و کارایی، مشارکت، زبان مشترک، زیرساخت‌های پزشکی، هزینه‌ها، ظرفیت‌های طبیعی، و تعرفه خدمات پزشکی کدگذاری و شناسایی شدند. بر اساس نتایج پژوهش مهمترین عامل در این زمینه، توسعه سیاست‌های گردشگری بوده است که نشان می‌دهد تاکنون راهبردها و سیاست‌های تعیین شده در این حوزه بدون لحاظ رویکردهای کلان، نظام‌مند و سیستمی بوده است. نکته مهم در این زمینه این است که در حوزه گردشگری پزشکی به دلیل اقتضائات فرهنگی و بومی ایران اسلامی باید الگوهای بومی و خلاقانه‌ای در این حوزه طراحی و به اجرا گذاشته شود و از اقتباس‌های غیرعالمانه از الگوهای دیگر کشورها و بدون رعایت جنبه‌های فرهنگی بومی پرهیز شود. در مجموع توصیه میشود که رویکردها و سیاست‌های کشور در زمینه گردشگری پزشکی مورد بازنگری جدی قرار گرفته و گردشگری پزشکی مبتنی بر نیازمندی‌های داخلی و ایجاد مزیت‌های رقابتی بازطراحی شوند تا گردشگری پزشکی مبتنی بر الگوهای بومی و محلی رونق بیشتری گیرد.
تشکر و قدردانی
بدینوسیله از کلیه پزشکان و پرستاران زحمتکش و همچنین کارکنان بخش‌های اداری، خدماتی، عملیاتی، آموزشی، مالی و حوزه ریاست دانشگاه علوم پزشکی استان اردبیل که در این مطالعه همکاری صمیمانه در مصاحبه و تکمیل پرسشنامه داشته‌اند، تشکر میشود.
با توجه به مدل ساختاری پژوهش و بارهای عاملی موجود (تخمین استاندارد) در مدل ارائه شده، مؤلفه "توسعه سیاست‌های گردشگری" با ضریب مسیر 742/0 بیشترین میزان بارعاملی را در الگوی گردشگری پزشکی داشته است. در بین شاخص‌های این مؤلفه نیز شاخص ترسیم نقشه راه (ts1) با ضریب 867/0 به‌عنوان اثرگذارترین شاخص شناسایی گردید که نشان می‌دهد داشتن نقشه راه سهم بسزایی در بهبود گردشگری پزشکی دارد که این یافته با نتایج پژوهش Vaezi و همکاران [5] در یک راستا قرار می‌گیرد. در تبین این یافته می‌توان گفت که توسعه سیاست‌های گردشگری با توجه به محدود بودن بودجه نظام سلامت می‌تواند گام مهمی در راستای رونق اقتصاد سلامت کشور باشد. شکل‌گیری بازار باز خدمات سلامت در کشورها رابطه مستقیمی با سیاست‌های فرابخشی و بخشی دولت‌ها دارد. آزادسازی اقتصادی و بهبود روابط سیاسی با سایر کشورها و مقررات روادید از سیاست‌های تأثیرگذار فرابخشی می‌باشند. همچنین، سیاست‌های خاص بخش سلامت و بهداشت، مانند خصوصی‌سازی، پوشش‌های بیمه‌ای گسترده‌ی منطقه‌ای و یا تکمیلی دولتی نیز بر شکل‌گیری بازار این‌گونه خدمات تأثیر دارند.
نتایج پژوهش حاضر نشان داد دومین مؤلفه تأثیرگذار در مدل ارائه شده "مشارکت" با ضریب مسیر 608/0 است که مهمترین شاخص این مؤلفه نیز "مشارکت مردمی" (m3) با ضریب مسیر 849/0 می‌باشد که این نتیجه نیز با یافته‌های پژوهش Rahman و همکاران [10] و Johnston و همکاران [6] همراستا است. در تبیین این یافته نیز می‌توان گفت بی‌توجهی به مشارکت مردم و جوامع محلی در فعالیت‌های گردشگری پزشکی آسیبی اساسی در برنامهریزی مشارکتی به منظور دستیابی به توسعه پایدار گردشگری محسوب میشود.
بر اساس نتایج حاصل از پژوهش سومین عامل تأثیرگذار در الگوی ارائه شده برای گردشگری پزشکی، عامل "تنوع جاذبه‌ها و فرصت‌های فراغتی" با ضریب مسیر 539/0 بوده که از بین شاخص‌های این عامل نیز، شاخص "جاذبه‌های گردشگری" با ضریب 826/0 (t1) دارای ضریب اهمیت بالا در مدل پژوهش می‌باشد که این نتیجه نیز با یافته‌های پژوهشHoseinpour و Riyahi [12] همسو است. در تشریح این یافته می‌توان گفت که تنوع جاذبه‌ها و فرصت‌های فراغتی به کاهش هزینه‌های لازم برای ایجاد زیرساخت‌های مناسب در منطقه گردشگری می‌انجامد و برای سازماندهی برنامه‌های گردشگری پزشکی بستر مناسبی را فراهم می‌آورد. بنابراین توجه به این ویژگی نیز به نوبه خود می‌تواند به توسعه گردشگری پزشکی منجر شود.
عامل تأثیرگذار بعدی "اکوسیستم کارآفرینی" با ضریب مسیر 537/0 که شاخص عمده این عامل نیز "ایجاد مشاغل مرتبط و همسو" (eco1) با ضریب 841/0 شناسایی گردید. این نتیجه نیز با یافته‌های پژوهش Heung و همکاران [4] همسو و همراستا است. در ارتباط با این یافته می‌توان چنین استنباط نمود که یکی از شیوه‌های گسترش و توسعه گردشگری پزشکی، مطرح کردن آن در قالب اکوسیستم‌های کارآفرینی می‌باشد که در واقع مجموعه‌ای از دورنماهای فرهنگی متمرکز، شبکه‌های اجتماعی، حمایت مالی، دانشگاه‌ها و سیاست‌های اقتصادی فعالی است که محیط‌های حمایتی از کسب و کار مخاطره‌آمیز مبتنی بر نوآوری از جمله گردشگری پزشکی را خلق می‌کند و به عنوان ابزاری حیاتی در ایجاد اقتصادی منعطف، نوآور و کارآفرین نقش دارد.
بر اساس یافته‌های پژوهش، مؤلفه "زبان مشترک" با ضریب مسیر 523/0یکی دیگر از مؤلفههای مهم در توسعه گردشگری پزشکی شناسایی گردید که با یافته‌هایBasouli و همکاران [2] در یک راستا قرار می‌گیرد. در تبیین این مؤلفه نیز می‌توان چنین گفت که وجود ظرفیت مدنی، بالا بردن فرهنگ عامه مردم و افزایش قدرت پاسخگویی و در مجموع تسهیل در ایجاد زبان مشترک بین افراد داخل کشور و گردشگران حوزه پزشکی می‌تواند به توسعه همه جانبه این شاخه از گردشگری کمک شایانی کند. مؤلفه "تعرفه خدمات پزشکی" با ضریب مسیر 517/0 یکی دیگر از مؤلفههای شناسایی شده در الگوی گردشگری پزشکی بود که با یافته‌هایJalilian و همکاران [11] در یک راستا قرار می‌گیرد. در تشریح این یافته می‌توان گفت که افرادی که به دلایل مشخص از جمله هزینه‌های بالای خدمات بهداشتی-درمانی نمی‌توانند از خدمات پزشکی در کشور خودشان استفاده کنند؛ در نتیجه، این موضوع منجر به افزایش تقاضا برای این نوع خدمات در کشورهای در حال توسعه از جمله ایران میشود. از این رو، برای انتخاب یک کشور به عنوان مقصد گردشگری پزشکی از سوی بیماران، عوامل مختلف داخلی و خارجی نقش دارند که هزینه خدمات پزشکی در تعیین مقاصد گردشگری پزشکی عامل تعیین کننده‌ای می‌باشد. مؤلفه مهم دیگر در الگوی گردشگری پزشکی، مؤلفه "چالش‌ها" با ضریب مسیر 482/0 بود که با یافته‌هایNorouzzadeh [9] و Johnston و همکاران [6] همراستا است. در تبیین و تشریح این مؤلفه نیز می‌توان گفت وجود بحران کرونا در کشور، وجود موانع ارتباطی مختلف و همچنین چالش مربوط به مشارکت بخش‌های مختلف در توسعه گردشگری پزشکی از مهمترین آسیب‌ها و موانع موجود در این زمینه به شمار می‌رود. یکی دیگر از مؤلفههای اثرگذار در الگوی پژوهش، مؤلفه "اثربخشی و کارآیی" با ضریب 454/0 می‌باشد که در این رابطه برند مراکز درمانی و حمایت‌های دولتی از بخش خصوصی می‌تواند به اثربخشی و کارایی نظام توسعه پایدار گردشگری پزشکی کمک زیادی کرده باشد. این یافته نیز با نتایج پژوهشBasouli و همکاران [2] وNorouzzadeh [9] همسو است.
بر اساس یافته‌های پژوهش، مؤلفه "کیفیت قوانین" با ضریب مسیر 437/0 یکی دیگر از مؤلفههای مهم در زمینه الگوی گردشگری پزشکی با محوریت استان اردبیل به شمار می‌رود. این یافته نیز با نتایج تحقیقاتBasouli و همکاران [2] وNorouzzadeh [9] و همچنینJalilian و همکاران [11] در یک راستا هستند. در تشریح این یافته می‌توان گفت که از مهمترین مسائل و چالش‌های مربوط به گردشگری سلامت و پزشکی می‌توان به قوانین و مقررات مربوط به دسترسی به خدمات گردشگری پزشکی، بیمه سلامت، اعطای مجوز های مورد نیاز به بخش خصوصی و اخذ مجوزهای قانونی مراکز ارائه دهنده خدمات مراقبت‌های سلامت بین‌الملل اشاره کرد. مسائل و چالش‌های قانونی متعددی در حوزه گردشگری پزشکی مطرح است که حل نشدن آنها می‌تواند مانعی جدی در شکل‌گیری و توسعه آن ایجاد کند. با توجه به ماهیت گردشگری پزشکی و قبل از هر چیز لازم است قوانین و مقررات متناسب با سطح بین‌المللی اصلاح شوند و استانداردهای لازم به درستی در متن قوانین تبیین شوند تا به این وسیله زمینه برای توسعه این رشته از گردشگری فراهم شود.
از دیگر مؤلفههای مهم و مؤثر در الگوی گردشگری پزشکی مؤلفه "رشد اقتصادی" بود که با ضریب 433/0 در الگوی طراحی شده شناسایی شد. این یافته نیز با نتایج پژوهش‌های Heung و همکاران [4]،Rahman و همکاران [10] وJalilian و همکاران [11] هسمو و همراستا است. تأثیر گردشگری پزشکی بر افزایش میزان اشتغال و درآمدهای ارزی، رونق صنایع داخلی، گسترش همکاری‌های بین‌المللی سبب شده تا نگرش کشورهای دنیا به مرز آن تغییر یافته و جایگاه مهمی در سیاستگذاری دولت‌ها پیدا کند. بنابراین توجه به این یافته از پژوهش می‌تواند با توجه به مشکلات ارزی کشور و همچنین مشکلات اقتصادی موجود بسیار راهگشا باشد.
مؤلفه "زیرساخت‌های پزشکی" با ضریب 427/0 نیز از دیگر مؤلفههای اثرگذار در الگوی پزوهش بود که با با یافته‌هایBasouli و همکاران [2] در یک راستا هستند. دسترسی راحت به مجموعه مراقبت‌های درمانی، توسعه زیرساخت‌های مربوط به گردشگری پزشکی و شهرت کادر درمان از جمله مواردی هستند توجه به آنها می‌تواند زمینه‌های توسعه این رشته را فراهم آورد. از دیگر مؤلفههای اساسی در الگوی این پژوهش، مؤلفه "درآمد پایدار" بود که با ضریب 407/0 شناسایی شد. این یافته نیز با یافته‌هایBasouli و همکاران [2] وJalilian و همکاران [11] همسو می‌باشد. در تبیین این یافته نیز می‌توان چنین استنباط نمود که به دلیل مزیت‌های بالای رقابتی و ظرفیت‌های غنی در زمینه جذب گردشگر پزشکی می‌توان در این حوزه به جایگاه مناسب‌تری در منطقه و جهان دست یافت. قیمت مناسب و کیفیت بالای خدمات درمانی و سلامت، وجود پزشکان حاذق و با دانش روز، موقعیت جغرافیایی ممتاز و سایر جاذبه‌های متعدد گردشگری و روستاهای بکر و خوش آب و هوا را می‌توان از مزیت‌های عمده برای گسترش گردشگری پزشکی دانست. مؤلفه "هزینه‌ها" با ضریب 384/0 از دیگر مؤلفههای مؤثر در الگوی گرشگری پزشکی با محوریت استان اردبیل بود که با یافته‌های Heung و همکاران [4] و همچنین Johnston و همکاران [6] در یک راستا قرار می‌گیرد. در توضیح این یافته و بر اساس نتایج این پژوهش توجه ویژه به سرمایه ثابت ناخالص در بخش گردشگری پزشکی، هزینه خدمات اقامتی، هزینه تجهیزات پیشرفته، هزینه‌های اینترنت و همچنین هزینه‌های مربوط به بیمه گردشگران نیز می‌تواند به یک مزیت عمده و رقابتی برای گسترش گردشگری پزشکی تبدیل شود.
بر اساس نتایج پژوهش، مؤلفه "ظرفیت‌های طبیعی" نیز با ضریب 375/0 یکی دیگر از مؤلفههای مهم در الگوی پژوهش بود که این یافته نیز با نتایج پژوهشHoseinpour وRiyahi [12] همسو می‌باشد. فرصت‌ها و ظرفیت‌های متنوع طبیعی، پزشکی و درمانی گسترده شهرها و روستاهای مختلف را برای جذب گردشگران خارجی به ویژه از کشورهای همسایه مهیا کرده و بیانگر آن است که گردشگری پزشکی می‌تواند محور توسعه در مناطق برخوردار و حتی کمتر برخودار هم قرار گیرد. مؤلفه "خدمات اسلامی پزشکی" نیز با ضریب 369/0 به عنوان یکی دیگر از مؤلفههای اثرگذار در پژوهش شناسایی شد که با نتایج تحقیقاتRahman و همکاران [10] همراستا است. بر اساس یافته‌های پژوهش بهبود ارائه خدمات با توجه به اشتراکات و تعاملات فرهنگی با کشورهای همسایه و همچنین تبلیغات خدمات مرتبط با گردشگری پزشکی نیز می‌تواند به رشد و توسعه گردشگری پزشکی منجر شود. همچنین مؤلفه "شبکه‌های اجتماعی" با ضریب 346/0 نیز به عنوان یک مؤلفه مهم در الگوی طراحی شده شناسایی شد. این یافته نیز در پژوهشBasouli و همکاران [2] به آن اشاره شده است. در این راستا می‌توان گفت بیمارستان‌ها و مراکز درمانی می‌توانند با حضوری پررنگی در شبکه‌های اجتماعی، از این ابزار برای تبلیغ و معرفی بیشتر خدمات خود استفاده کنند. مؤلفه "نیروی متخصص" با ضریب 345/0 و مؤلفه "احترام به عقاید" با ضریب مسیر 339/0 به‌عنوان آخرین مؤلفه مهم و اثرگذار در الگوی گردشگری پزشکی شناسایی شدند که با یافته‌های یافته‌هایBasouli و همکاران [2] وJalilian و همکاران [11] همراستا هستند. در تشریح این یافته‌ها می‌توان اذعان نمود که بهبود قوانین گردشگری، بازتعریف فعالیت‌ها، دسترسی به مراقبت‌های بهداشتی، توسعه زیرساخت‌ها، شهرت کادر درمان، برنامهریزی و چشم‌انداز توسعه پایدار، اشتغال‌زایی و برنامهریزی در جهت درآمدزایی از جمله مواردی هستند که توجه به آنها باعث توسعه پایدار در زمینه گردشگری پزشکی خواهد بود.
همانطور که مشخص شد مؤلفه "توسعه سیاست‌های گردشگری" بیشترین میزان بارعاملی را در الگوی گردشگری پزشکی داشته است. بر همین اساس پیشنهاد میشود توسعه سیاست‌های گردشگری که به عنوان مهمترین و اثرگذارترین مؤلفه در گردشگری پزشکی شناسایی گردید، مورد توجه قرار گیرد. اتخاذ سیاست‌های راهبردی و ترسیم نقشه راهی برای استفاده بهینه از ظرفیت‌های گردشگری پزشکی می‌تواند در بلند مدت شرایط لازم برای توسعه پایدار را مهیا سازد. پیشنهاد می‌گردد از نیروی انسانی متخصص و کارآمد در حوزه‌های مختلف گردشگری پزشکی استفاده گردد. فرهنگ‌سازی و احترام به گردشگران، تشویق و تسهیل سرمایهگذاریهای داخلی و خارجی در حوزه گردشگری پزشکی، اتخاذ سیاست‌های مناسب و بازنگری در مورد این سیاست‌ها در جهت حمایت از کسب و کارهای مرتبط با حوزه گردشگری پزشکی و همچنین بهبود زیرساخت‌های مرتبط با این حوزه به دلیل وجود مشکلاتی نظیر نرخ بالای بیکاری، تک‌محصولی بودن اقتصاد و محدودیت منابع ارزی از مهمترین پیشنهاداتی است که با توجه به نتایج پژوهش می‌توان ارائه کرد.
پژوهش حاضر در استان اردبیل انجام شده است و برای تعمیم‌پذیری یافته‌های این پژوهش به سازمان‌ها و ارگان‌های دولتی و غیردولتی دیگر در سایر مناطق باید با احتیاط عمل شود. همچنین، مدل ارائه شده در این پژوهش محدود به حیطه‌ها و مؤلفههای شناسایی شده میشود. اگرچه تلاش شده است رویکردی جامع در این زمینه اتخاذ گردد، اما ممکن است عوامل دیگری غیر از عوامل شناسایی شده در این پژوهش منجر به نتایج متفاوتی شود. محدودیت‌ها و یافته‌های پژوهش حاضر، فرصت‌ها و جهت‌گیری‌های پژوهشی متعددی را برای پژوهشگران آتی فراهم می‌سازد. بررسی مدل عمیق‌تر روابط گردشگری پزشکی با محوریت استان اردبیل با استفاده از روش تحقیق موردکاوی چندگانه، بررسی موانع تحقق گردشگری پزشکی در فرهنگ سیاسی استان اردبیل و همچنین تحلیل تأثیر شاخص‌های گردشگری پزشکی بر شاخص توسعه انسانی استان اردبیل از جمله جهت‌گیری‌های پژوهشی است که می‌تواند توسط پژوهشگران دیگر در آینده فراهم گردد.
نتیجه‌گیری
در این پژوهش تلاش گردید در چارچوبی یکپارچه، الگویی برای گردشگری پزشکی ارائه و مورد مطالعه و تبیین قرار گیرد. مؤلفه‌ها و شاخص‌های گردشگری پزشکی در این پژوهش در 18 مؤلفه؛ رشد اقتصادی، اکوسیستم کارآفرینی، کیفیت قوانین، شبکه‌های اجتماعی، چالش‌ها، تنوع جاذبه‌ها و فرصت‌های فراغتی، نیروی متخصص، توسعه سیاست‌های گردشگری، احترام به عقاید، درآمد پایدار، خدمات اسلامی پزشکی، اثربخشی و کارایی، مشارکت، زبان مشترک، زیرساخت‌های پزشکی، هزینه‌ها، ظرفیت‌های طبیعی، و تعرفه خدمات پزشکی کدگذاری و شناسایی شدند. بر اساس نتایج پژوهش مهمترین عامل در این زمینه، توسعه سیاست‌های گردشگری بوده است که نشان می‌دهد تاکنون راهبردها و سیاست‌های تعیین شده در این حوزه بدون لحاظ رویکردهای کلان، نظام‌مند و سیستمی بوده است. نکته مهم در این زمینه این است که در حوزه گردشگری پزشکی به دلیل اقتضائات فرهنگی و بومی ایران اسلامی باید الگوهای بومی و خلاقانه‌ای در این حوزه طراحی و به اجرا گذاشته شود و از اقتباس‌های غیرعالمانه از الگوهای دیگر کشورها و بدون رعایت جنبه‌های فرهنگی بومی پرهیز شود. در مجموع توصیه میشود که رویکردها و سیاست‌های کشور در زمینه گردشگری پزشکی مورد بازنگری جدی قرار گرفته و گردشگری پزشکی مبتنی بر نیازمندی‌های داخلی و ایجاد مزیت‌های رقابتی بازطراحی شوند تا گردشگری پزشکی مبتنی بر الگوهای بومی و محلی رونق بیشتری گیرد.
تشکر و قدردانی
بدینوسیله از کلیه پزشکان و پرستاران زحمتکش و همچنین کارکنان بخش‌های اداری، خدماتی، عملیاتی، آموزشی، مالی و حوزه ریاست دانشگاه علوم پزشکی استان اردبیل که در این مطالعه همکاری صمیمانه در مصاحبه و تکمیل پرسشنامه داشته‌اند، تشکر میشود.
References
- Mirvahedi S, Esfandiari E. A study of the entrepreneurial potential of cultural tourism in Iranian Qashqai nomads. Journal of Tourism and Development 2017; 5(3): 62-78. [Farsi]
- Basouli M, Hashemi S, Imani Khoshkhoo MH, Mirghafoori SH. Designing the Cultural Tourism Entrepreneurship Development Model Using Structural Equation Modeling- Partial Least Squares. Journal of Tourism and Development 2019; 8(2): 83-104. [Farsi]
- Taghizadeh Yazdi MR, Shami Zanjani M, Haghighi M, Abu Hashemabadi F. Identifying the components and determining the content of medical tourism facilitating websites. Tourism Management Studies 2015; 11(33): 1-18. [Farsi]
- Heung VC, Kucukusta D, Song H. Medical tourism development in Hong Kong: An assessment of the barriers. Tourism management 2011; 32(5): 995-1005.
- Vaezi R, Chekin M, Aslipour H. Policy-Making Challenges in the Field of Health Tourism in Iran. Tourism Management Studies 2018; 13(41): 1-40. [Farsi]
- Johnston R, Crooks A, Ormond M. Policy implications of medical tourism development in destination countries: revisiting and revising an existing framework by examining the case of Jamaica. Globalization and Health 2015; 11(29): 1-23.
- Turner L. Medical tourism and the global marketplace in health services: US patients, international hospitals, and the search for affordable health care. International Journal of Health Services 2010; 40(3): 443-67.
- Yu JY, Ko TG. A cross-cultural study of perceptions of medical tourism among Chinese, Japanese and Korean tourists in Korea. Tourism management 2012; 33(1): 80-8.
- Norouzzadeh A. Identification of barriers and bottlenecks in health medical tourism in the context of the outbreak of COVID-19; a mixed approach Running Title: Identification of barriers to health medical tourism. JHOSP 2022; 21(3): 45-54. [Farsi]
- Rahman MK, Zailani S, Musa G. Tapping into the emerging Muslim-friendly medical tourism market: Evidence from Malaysia. Journal of Islamic Marketing 2017; 8(3): 514-32. [Farsi]
- Jalilian N, Rezaee B, Badizadeh A. The effect of the antecedent of the formation of entrepreneurial ecosystem on the consequences of health tourism in Iran (Case study: Kermanshah province). Entrepreneurship Knowledge 2022; 1(1): 61-73. [Farsi]
- Hoseinpour R, Riyahi L. Relationship between Medical Therapy Tourism and the Rate of Tourism Attraction in Ardabil Province. Health 2018; 9(2): 159-71.
- Hashemi Baghi Z, Shirmohammadi Y, Shahsavaan N. The Integrated marketing communications and Advanced Information Technology on the Value of the Brand for Tourism Tourism. Journal of Tourism and Development 2018; 7(1): 1-19. [Farsi]
- Nikraftar T, Hosseini E, Moghaddam A. Identify Factors Affecting Medical Tourism Attraction in Iran. Journal of Health Administration 2017; 20(67): 64-74. [Farsi]
- Sheykhi Chaman M. The role of health tourism in the prosperity of Iran's health economy. Journal of Health Administration 2020; 23(2): 9-10. [Farsi]
- Komeili Esfahani M, Saeedi H, Kheiri B, Abdolvand M. Presenting a model for identifying barriers to medical tourism branding in Iranian cities. Journal of Advertising and Sales Management, 2023; 4(3): 211-228. [Farsi]
- Taghizadeh Ghavam Z, Reshadatjo H, Davodi R. Identifying the dimensions and components of an effective training system for elementary school managers in order to provide a conceptual model. Journal of Managing Education in Organizations 2023; 12(2): 131-150. [Farsi]
- Rahmani A, Vaziri Nezhad R, Ahmadi Nia H, Rezaeian M. Methodological Principles and Applications of the Delphi Method: A Narrative Review. J Rafsanjan Univ Med Sci 2020; 19(5): 515-38. [Farsi]
- Filsaraei M. Impact of Self-Sufficiency and Professional Skepticism on Moral Perception. Financial and Behavioral Researches in Accounting 2023; 2(4): 20-42. [Farsi]
- Sarmad Z, Bazargan A, Hijazi E. Research Methods in Behavioral Sciences, 48th Edition, Tehran, publishing Agah. 2023; p. 170. [Farsi]
- Hassangolipour T, Faqihipour J, Faqihipour S. Research method in plain language: qualitative research. First Edition, Tehran, Dar al-Funun. 2015; p. 523. [Farsi]
- Dehghani M, Yaghoubi N. M, Mooghali A, Vazife Z. A Comprehensive model of factors affecting Establishment of Knowledge Management. Journal of New Approaches in Educational Administration 2019; 10(37): 109-132. [Farsi]
- Shafiei Sabet N, Karimi Marezi F. Evaluation and analysis of the effects of social capital on improving the dimensions of sustainable rural viability (Case study: Central district, Jiroft County). Village and Space Sustainable Development 2021; 2(4): 37-56. [Farsi]
Designing and Validating a Medical Tourism Model among Doctors and Staff of Ardabil University of Medical Sciences in 2022: A Descriptive Study
Ahad Norouzzadeh[2]
Received: 06/06/2023 Sent for Revision: 19/09/2023 Received Revised Manuscript: 01/11/2023 Accepted: 05/11/2023
Background and Objectives: Limitations of foreign exchange resources have caused the medical tourism industry to gain special importance. Based on this, the current research was conducted with the aim of designing and validating a model of medical tourism in two qualitative and quantitative stages.
Materials and Methods: This research is exploratory in terms of purpose and descriptive in terms of type. The contributors in the qualitative stage were 30 doctors in Ardabil Province in 2022, who were purposively selected by chain referral sampling; and in the second stage, based on the Morgan table, 201 employees working in the University of Medical Sciences were selected. In the qualitative phase, the data collection tool was a semi-structured interview that was conducted using Delphi method, and in the quantitative stage, the redesigned questionnaire resulting from the first stage and the structural equation modeling was used.
Results: Based on the findings, the following components were identified as the components effective on medical tourism: economic growth (β=0.433), entrepreneurial ecosystem (β=0.537), quality of laws (β=0.437), social networks (β=0.346), challenges (β=0.482), diversity of attractions and leisure opportunities (β=0.539), expert workforce (β=0.345), development of tourism policies (β=0.742), respect for opinions (β=0.339), sustainable income (β=0.407), Islamic medical services (β=0.369), effectiveness and efficiency (β=0.454), participation (β=0.608), common language (β=0.523), medical infrastructure (β=0.427), costs (β=0.384), natural capacities (β=0.375), and medical services tariff (β=0.517).
Conclusion: Developing tourism policies and having roadmap have significant contributions to the development of medical tourism. Increasing public participation, creating related jobs, introducing tourist attractions, economic liberalization, and improving political relations and visa regulations are effective cross-sectorial policies.
Key words: Tourism, Medical tourism, Delphi method
Funding: This study did not have any funds.
Conflict of interest: None declared.
Ethical approval: The Ethics Committee of Islamic Azad University, Ardabil Branch, approved the study (IR.IAU.ARDABIL.REC.1401.108).
How to cite this article: Norouzzadeh Ahad. Designing and Validating a Medical Tourism Model Among Doctors and Staff of Ardabil University of Medical Sciences in 2022: A Descriptive Study. J Rafsanjan Univ Med Sci 2023; 22 (8): 835-58. [Farsi]
[1]- (نویسنده مسئول) استادیار، گروه مدیریت، واحد گرمی، دانشگاه آزاد اسلامی، گرمی، ایران
تلفن: 32639709-045، دورنگار: 32639709-045، پست الکترونیکی: Ahad.Norouzzadeh@iau.ac.ir
[2]- Assistant Prof., Dept. of Management, Germi Branch, Islamic Azad University, Germi, Iran, ORCID: 0000-0002-4334-5100
(Corresponding Author) Tel: (045) 32639709, Fax: (045) 32639709, E-mail: Ahad.Norouzzadeh@iau.ac.ir
نوع مطالعه: پژوهشي |
موضوع مقاله:
پزشکی اجتماعی
دریافت: 1402/3/13 | پذیرش: 1402/8/14 | انتشار: 1402/8/28
دریافت: 1402/3/13 | پذیرش: 1402/8/14 | انتشار: 1402/8/28
فهرست منابع
1. Mirvahedi S, Esfandiari E. A study of the entrepreneurial potential of cultural tourism in Iranian Qashqai nomads. Journal of Tourism and Development 2017; 5(3): 62-78. [Farsi]
2. Basouli M, Hashemi S, Imani Khoshkhoo MH, Mirghafoori SH. Designing the Cultural Tourism Entrepreneurship Development Model Using Structural Equation Modeling- Partial Least Squares. Journal of Tourism and Development 2019; 8(2): 83-104. [Farsi]
3. Taghizadeh Yazdi MR, Shami Zanjani M, Haghighi M, Abu Hashemabadi F. Identifying the components and determining the content of medical tourism facilitating websites. Tourism Management Studies 2015; 11(33): 1-18. [Farsi]
4. Heung VC, Kucukusta D, Song H. Medical tourism development in Hong Kong: An assessment of the barriers. Tourism management 2011; 32(5): 995-1005.
5. Vaezi R, Chekin M, Aslipour H. Policy-Making Challenges in the Field of Health Tourism in Iran. Tourism Management Studies 2018; 13(41): 1-40. [Farsi]
6. Johnston R, Crooks A, Ormond M. Policy implications of medical tourism development in destination countries: revisiting and revising an existing framework by examining the case of Jamaica. Globalization and Health 2015; 11(29): 1-23.
7. Turner L. Medical tourism and the global marketplace in health services: US patients, international hospitals, and the search for affordable health care. International Journal of Health Services 2010; 40(3): 443-67.
8. Yu JY, Ko TG. A cross-cultural study of perceptions of medical tourism among Chinese, Japanese and Korean tourists in Korea. Tourism management 2012; 33(1): 80-8.
9. Norouzzadeh A. Identification of barriers and bottlenecks in health medical tourism in the context of the outbreak of COVID-19; a mixed approach Running Title: Identification of barriers to health medical tourism. JHOSP 2022; 21(3): 45-54. [Farsi]
10. Rahman MK, Zailani S, Musa G. Tapping into the emerging Muslim-friendly medical tourism market: Evidence from Malaysia. Journal of Islamic Marketing 2017; 8(3): 514-32. [Farsi]
11. Jalilian N, Rezaee B, Badizadeh A. The effect of the antecedent of the formation of entrepreneurial ecosystem on the consequences of health tourism in Iran (Case study: Kermanshah province). Entrepreneurship Knowledge 2022; 1(1): 61-73. [Farsi]
12. Hoseinpour R, Riyahi L. Relationship between Medical Therapy Tourism and the Rate of Tourism Attraction in Ardabil Province. Health 2018; 9(2): 159-71.
13. Hashemi Baghi Z, Shirmohammadi Y, Shahsavaan N. The Integrated marketing communications and Advanced Information Technology on the Value of the Brand for Tourism Tourism. Journal of Tourism and Development 2018; 7(1): 1-19. [Farsi]
14. Nikraftar T, Hosseini E, Moghaddam A. Identify Factors Affecting Medical Tourism Attraction in Iran. Journal of Health Administration 2017; 20(67): 64-74. [Farsi]
15. Sheykhi Chaman M. The role of health tourism in the prosperity of Iran's health economy. Journal of Health Administration 2020; 23(2): 9-10. [Farsi]
16. Komeili Esfahani M, Saeedi H, Kheiri B, Abdolvand M. Presenting a model for identifying barriers to medical tourism branding in Iranian cities. Journal of Advertising and Sales Management, 2023; 4(3): 211-228. [Farsi]
17. Taghizadeh Ghavam Z, Reshadatjo H, Davodi R. Identifying the dimensions and components of an effective training system for elementary school managers in order to provide a conceptual model. Journal of Managing Education in Organizations 2023; 12(2): 131-150. [Farsi]
18. Rahmani A, Vaziri Nezhad R, Ahmadi Nia H, Rezaeian M. Methodological Principles and Applications of the Delphi Method: A Narrative Review. J Rafsanjan Univ Med Sci 2020; 19(5): 515-38. [Farsi]
19. Filsaraei M. Impact of Self-Sufficiency and Professional Skepticism on Moral Perception. Financial and Behavioral Researches in Accounting 2023; 2(4): 20-42. [Farsi]
20. Sarmad Z, Bazargan A, Hijazi E. Research Methods in Behavioral Sciences, 48th Edition, Tehran, publishing Agah. 2023; p. 170. [Farsi]
21. Hassangolipour T, Faqihipour J, Faqihipour S. Research method in plain language: qualitative research. First Edition, Tehran, Dar al-Funun. 2015; p. 523. [Farsi]
22. Dehghani M, Yaghoubi N. M, Mooghali A, Vazife Z. A Comprehensive model of factors affecting Establishment of Knowledge Management. Journal of New Approaches in Educational Administration 2019; 10(37): 109-132. [Farsi]
23. Shafiei Sabet N, Karimi Marezi F. Evaluation and analysis of the effects of social capital on improving the dimensions of sustainable rural viability (Case study: Central district, Jiroft County). Village and Space Sustainable Development 2021; 2(4): 37-56. [Farsi]
ارسال پیام به نویسنده مسئول
| بازنشر اطلاعات | |
 |
این مقاله تحت شرایط Creative Commons Attribution-NonCommercial 4.0 International License قابل بازنشر است. |
