جلد 23، شماره 1 - ( 2-1403 )
جلد 23 شماره 1 صفحات 87-76 |
برگشت به فهرست نسخه ها
Download citation:
BibTeX | RIS | EndNote | Medlars | ProCite | Reference Manager | RefWorks
Send citation to:
BibTeX | RIS | EndNote | Medlars | ProCite | Reference Manager | RefWorks
Send citation to:
Haghdoost A A, Naghibzadeh-Tahami A, Dehnavieh R. Pathology of the Health Sector in Iran's Health System: A Future Oriented Viewpoint. JRUMS 2024; 23 (1) :76-87
URL: http://journal.rums.ac.ir/article-1-7206-fa.html
URL: http://journal.rums.ac.ir/article-1-7206-fa.html
حقدوست علی اکبر، نقیب زاده تهامی احمد، بارونی محسن، دهنویه رضا. آسیبشناسی بخش بهداشت در نظام سلامت ایران با نگاهی به آینده: نقطه نظر. مجله دانشگاه علوم پزشکی رفسنجان. 1403; 23 (1) :76-87
دانشگاه علوم پزشکی کرمان
متن کامل [PDF 399 kb]
(532 دریافت)
| چکیده (HTML) (1130 مشاهده)
شکل 1- کارکردهای اصلی بخش بهداشت
شکل 2- عناصر تشکیل دهنده آیندههای محتمل بخش بهداشت کشور با نگاه بر مثلث آینده
References
تلفن: 31325055-034، پست الکترونیکی: ahaghdoost@gmail.com
متن کامل: (1673 مشاهده)
نقطه نظر
مجله دانشگاه علوم پزشکی رفسنجان
دوره 23، فروردین 1403، 87-76
آسیبشناسی بخش بهداشت در نظام سلامت ایران با نگاهی به آینده: نقطه نظر
علی اکبر حقدوست[1]، احمد نقیب زاده تهامی[2]، محسن بارونی[3]، رضا دهنویه[4]
دریافت مقاله: 21/08/1402 ارسال مقاله به نویسنده جهت اصلاح: 20/09/1402 دریافت اصلاحیه از نویسنده: 26/01/1403 پذیرش مقاله: 28/01/1403
چکیده
مهمترین کارکردهای بهداشت در نظام سلامت فعلی کشور عبارتند از:
1- نظام مراقبت: مدیریت آمار و اطلاعات سلامت و بیان شاخصهای سلامت، در حال حاضر این کارکرد با اشکالات جدی از جمله کمشماری، عدم یکپارچگی و ایراد در سامانهها مواجه است.
2- ارائه خدمات بهداشت اولیه: خدمات پایه بهداشتی و درمانی که برای همه اقشار، اما اتصال آن به سطح دوم ضعیف است.
3- ارتقاء سلامت: که وظیفه اصلاح سبک زندگی را دارد، اما علیرغم اهمیت بسیار زیاد آن، جایگاه مناسبی نداشته و به صورت کلی تولیت اصلاح سبک زندگی در کشور مشخص نیست.
4- بهداشت عمومی: یا بهداشت فردی و فرافردی شامل بهداشت محیط، بهداشت حرفهای، بهداشت مدارس و مانند آنها است. ولی موانع جدی به خصوص در مواجهه با صنایع بزرگ و یا اصلاح وضعیت آلودگی هوا وجود دارد.
بعد از تحلیل کارکردهای فوق و با نگاه به آینده، این پیشنهادات طرح گردیده است: 1) شکلگیری ساختاری منسجم برای پزشکی خانواده جهت مدیریت یکپارچه خدمات، 2) جداسازی ساختارهای جدیدی از معاونتهای بهداشت و درمان تحت عنوان الف) مرکز مدیریت نظام مراقبت سلامت، ب) مرکز نظارت، پایش و اعتباربخشی، ج) ارتقاء سلامت و اصلاح سبک زندگی؛ تا بتوانند مستقل و با کمترین تضاد منافع وظایف سازمانی خود را انجام داده و پزشکی خانواده (ترکیب باقیمانده معاونتهای بهداشت و درمان) چابکتر به وظیفه اصلی خود بپردازد. 3) تقویت زیرساختهای الکترونیک و خدمات از راه دور و اصلاح جدی در مدیریت آنها
واژه‌های کلیدی: بخش بهداشت، چالشها، راهکارها، آینده
ارجاع: حقدوست ع‌ا، نقیب زاده تهامی ا، بارونی م، دهنویه ر، آسیب¬شناسی بخش بهداشت در نظام سلامت ایران با نگاهی به آینده: نقطه نظر. مجله دانشگاه علوم پزشکی رفسنجان، سال 1403، دوره 23 شماره 1، صفحات: 87-76.
مجله دانشگاه علوم پزشکی رفسنجان
دوره 23، فروردین 1403، 87-76
آسیبشناسی بخش بهداشت در نظام سلامت ایران با نگاهی به آینده: نقطه نظر
علی اکبر حقدوست[1]، احمد نقیب زاده تهامی[2]، محسن بارونی[3]، رضا دهنویه[4]
دریافت مقاله: 21/08/1402 ارسال مقاله به نویسنده جهت اصلاح: 20/09/1402 دریافت اصلاحیه از نویسنده: 26/01/1403 پذیرش مقاله: 28/01/1403
چکیده
مهمترین کارکردهای بهداشت در نظام سلامت فعلی کشور عبارتند از:
1- نظام مراقبت: مدیریت آمار و اطلاعات سلامت و بیان شاخصهای سلامت، در حال حاضر این کارکرد با اشکالات جدی از جمله کمشماری، عدم یکپارچگی و ایراد در سامانهها مواجه است.
2- ارائه خدمات بهداشت اولیه: خدمات پایه بهداشتی و درمانی که برای همه اقشار، اما اتصال آن به سطح دوم ضعیف است.
3- ارتقاء سلامت: که وظیفه اصلاح سبک زندگی را دارد، اما علیرغم اهمیت بسیار زیاد آن، جایگاه مناسبی نداشته و به صورت کلی تولیت اصلاح سبک زندگی در کشور مشخص نیست.
4- بهداشت عمومی: یا بهداشت فردی و فرافردی شامل بهداشت محیط، بهداشت حرفهای، بهداشت مدارس و مانند آنها است. ولی موانع جدی به خصوص در مواجهه با صنایع بزرگ و یا اصلاح وضعیت آلودگی هوا وجود دارد.
بعد از تحلیل کارکردهای فوق و با نگاه به آینده، این پیشنهادات طرح گردیده است: 1) شکلگیری ساختاری منسجم برای پزشکی خانواده جهت مدیریت یکپارچه خدمات، 2) جداسازی ساختارهای جدیدی از معاونتهای بهداشت و درمان تحت عنوان الف) مرکز مدیریت نظام مراقبت سلامت، ب) مرکز نظارت، پایش و اعتباربخشی، ج) ارتقاء سلامت و اصلاح سبک زندگی؛ تا بتوانند مستقل و با کمترین تضاد منافع وظایف سازمانی خود را انجام داده و پزشکی خانواده (ترکیب باقیمانده معاونتهای بهداشت و درمان) چابکتر به وظیفه اصلی خود بپردازد. 3) تقویت زیرساختهای الکترونیک و خدمات از راه دور و اصلاح جدی در مدیریت آنها
واژه‌های کلیدی: بخش بهداشت، چالشها، راهکارها، آینده
مقدمه و روششناسی
در نظام سلامت ایران، بخش بهداشت با ویژگیهایی خاص و به شکلی مستقل از بخش درمان فعالیت نموده و دارای وظایفی جداگانه از آن است. این جدایی موجب ایجاد شکافی قابل توجه بین این دو بخش شده است (3-1). برای کم کردن این شکاف و عملکرد بهتر بخش بهداشت، نیاز است علاوه بر تأمل در مسائل و مشکلات قبلی و فعلی، خودمان را برای آینده پیچیده‌تری نیز آماده کنیم و در این خصوص راهکارهای اصلاحی قابل قبولی برای بخش بهداشت پیدا نمائیم. بدین منظور لازم است که قبل از هر اقدامی، این حوزه به خوبی مورد ارزیابی و تحلیل قرار گرفته و علاججویانه راهکارهای مناسب ارائه شود. نگارندگان این تحلیل بعد از بررسی عمیق مستندات و سوابق موضوع و بحث‌های تخصصی به جمعبندی رسیده و خلاصه این بررسی‌ها به شکل زیر تنظیم شده است.
مفهوم بهداشت
در زبان فارسی، کلمه بهداشت عبارتی مأنوس و رایج است، اما اجزای آن به خوبی تبیین نشده است. این واژه فارسی هم معادل واژه Health و هم Hygiene بهکار برده میشود که البته این دو واژه تفاوت بسیاری دارند (1, 4). در واقع معاونت بهداشت در وزارت و در دانشگاههای علوم پزشکی نه در چارچوب Hygiene شکل گرفته و نه کلیه وظایفی که در چارچوب Health به معنی عام سلامت مطرح است را پوشش میدهد (5)). لذا بهتر است نگاهی دقیق بر وظایف و مسئولیتهای معاونت بهداشت داشته و بررسی نمود که در قالب یک نگاه جامع به بهداشت، اشکالات و نواقص، چه میباشند.
کارآمدی پایین بخش بهداشت
باید این واقعیت را اذعان نمود که در حال حاضر کارآمدی بخش بهداشت کشور پایین است و جایگاه واقعی خود را ندارد. اگرچه در اسناد بالادستی همچون سیاستهای ابلاغی مقام معظم رهبری، جایگاه رفیعی برای بهداشت و پیشگیری در نظر گرفته شده است، اما در عمل و در زمان تخصیص منابع، اولویت درمان بر بهداشت بسیار بیشتر بوده و همچنین روند چند دهه گذشته نیز حاکی از آن است که رشد نسبی بهداشت کندتر از درمان بوده است. بودجه بهداشت تقریباً کمتر از یک دهم بودجه درمان است، زیرساختهای بهداشت فرسوده شده به طوری که در سطح کشور وضعیت قابل قبولی ندارند، نیروهای بهداشت کم و شیوه جذب و به کارگیری و مدل پرداخت به آنها از دردهای مزمنی رنج میبرد و کیفیت ارائه خدمت و نظارت بر حسن اجرای برنامهها مناسب نیست و البته برنامههای بهداشت در شبکه نیز منطبق بر نیازهای واقعی جامعه و مورد استقبال قسمت قابل ملاحظهای از جمعیت به خصوص جمعیت شهری نیست. همچنین، در مورد مفهوم کلیدی برنامه پزشکی خانواده و نظام ارجاع، سیستم سلامت کشور به صورت کلی و به طور خاص بخش بهداشت، نتوانسته است به پیادهسازی مؤثر این برنامه کمک کرده و آن را به خوبی نهادینه و مدیریت کند (6). لذا بر اساس این شواهد میتوان گفت در شرایط کنونی یک شکاف و گسست سنگینی بین بخش بهداشت، درمان و سایر حوزهها وجود دارد و این شکاف با گذشت زمان، عمیقتر نیز خواهد شد.
کارکردهای مهم بخش بهداشت
در نگاه کلان، بخش بهداشت در ساختار جاری کشور دارای چند کارکرد (Function) اصلی میباشد (شکل 1) که در ادامه مورد بحث قرار خواهند گرفت.
همچنین، قطعاً کارکرد این نظام مراقبت برای بیماریها و مباحث مختلف سلامت یکسان نیست؛ نظام مراقبت سرطان باید بیشتر روندها (Trends) و توزیعهای زمانی و مکانی (Spatial and Temporal distributions) را رصد نماید (8) و حال آن که برای آنفلوآنزا بیشتر نقش تشخیص و هشدار زودرس (Early warning and detection) اهمیت دارد (7).
مشکلات و نقاط ضعف
در کل وزارت و اختصاصاً در معاونت بهداشتی؛ معنی رسالت و حتی جایگاه نظام مراقبت بهخوبی تبیین و مشخص نشده است. بهعنوان مثال، قسمتی از آمار مربوط به برنامه نظام مراقبت، توسط اداره بیماریهای واگیر، قسمت دیگری توسط اداره بیماریهای غیر واگیر، قسمتی توسط اداره سلامت روانی و اعتیاد و بخشی از آمار توسط اداره سلامت دهان و دندان جمعآوری میگردد، این در حالی است که هر کدام از این ادارات دارای روشها و ابزارهای مجزایی جهت جمعآوری اطلاعات هستند که موجب شده است یک گسستگی و شکاف بین اطلاعات جمعآوری شده وجود داشته باشد و در واقع هیچ زبان و وجه مشترک و از همه مهمتر تبادل و گفتگویی بین این واحدها و آمارهای جمعآوری شده توسط آنها وجود نداشته باشد (9).
یکی دیگر از نقاط ضعف نظام مراقبت عدم پاسخ‌دهی به موقع (Timing)، عدم پوشش مناسب (Coverage)، و فقدان سطح حساسیت مطلوب (Sensitivity) میباشد. از طرفی زیرساختهای الکترونیکی مناسبی برای تقویت سیستم وجود ندارد یا اینکه به شکل نسبتاً ابتدایی وجود دارد. شاهد این گفته اطلاعات گردآوری شده توسط سامانه سیب میباشد که ظاهری زیبا دارد، اما با نگاه نظام مراقبت به شکل مطلوب و کارآمد جمعآوری نمیشود و یا آنکه هیچ ارتباط و انسجامی بین اطلاعات بیمارستانی (Hospital information system; HIS) و یا اطلاعات آزمایشگاهها (Laboratory information system; LIS) و سامانه سیب و معادلهای آن برقرار نیست. سؤال مطرح در این خصوص این است که با توجه به اهمیت زیاد نظام مراقبت، چگونه باید این کارکرد مهم را درحوزه نظام سلامت پیادهسازی کنیم و مهمتر از آن اینکه آیا این کارکرد جزء وظایف معاونت بهداشتی و یا فرای آن است؟
البته بحث نظام مراقبت و مرکز مدیریت بیماریها می‌تواند چتری فراگیر بوده و به جزء مدیریت اطلاعات یک همگرایی و هماهنگی عملیاتی در بین واحدهای پراکنده مانند انسیتو پاستور، آزمایشگاه مرجع، مراکز تحقیقاتی ملی مستقل و موارد مشابه ایجاد نماید.
متأسفانه یک تجربه بسیار تلخ نظام سلامت در سال‌های اخیر تشکیل و ساختارمند شدن رصدخانه سلامت و انحلال کامل آن است که هدف اصلی آن تجمیع دادهها و تشکیل داشبردهای مدیریتی بود. در طول سه سالی که این رصدخانه شکل گرفته بود دهها داشبرد به صورت هدفمند برای نمایش داستانوار شاخصهای سلامت در تمامی سطوح شکل و تحلیل‌های دقیق آماری با استفاده از روشهای پیشرفته مانند داده‌کاوی و هوش مصنوعی انجام و به زبان تصویر و روان برای مدیران ارشد نظام سلامت ارائه شد، اما متأسفانه به دلیل تغییرات مدیریتی و عدم اهتمام به این دستاوردها، به صورت کامل از بین رفت و فقط ساختار فیزیکی آن بدون محتوا رها شده است.
مشکلات و نقاط ضعف
خدمات در بخش بهداشت ایران با نگاه سوسیالیستی و با بودجه مستقیم برای همه اقشار جامعه اعم از فقیر و غنی ارائه میشود (9). این در حالی است که در بخش درمان که سطح دوم ارائه خدمات میباشد، بخش خصوصی به شدت فعال میباشد و در آن قواعد و مقررات (Rules and regulations) با نگاه عمدتاً سرمایهداری جریان دارد (10)، چرا که حتی اگر از نگاه تئوری نیز وارد شویم، ملاحظه میکنیم که از خودگردانی بیمارستانها گرفته تا پرداخت کارانه، رویکردهایی هستند که در نگاه سرمایهداری طبقهبندی میشوند.
نکته دیگر اینکه متأسفانه در ایران حدود و ثغور مراقبتهای بهداشتی اولیه، مشخص نمیباشد و مهمتر آنکه ارتباط آن با سطوح بعدی ارائه خدمت نیز به خوبی شکل نگرفته است. چرا که از مهمترین اصول ارائه خدمات بهداشتی اولیه وجود وفاق و اتحاد بین سطوح ارائه خدمات میباشد. برای روشن شدن این مطلب باید در نظر داشت که نمیتوان یک مرز مشخص در معاونتهای وزارتخانه جهت ارائه خدمت در نظر گرفت یعنی بگوییم تا یک نقطه ارائه خدمات بهداشتی اولیه مربوط به یک معاونت است و از یک نقطه خاص مربوط به معاونت دیگر میشود. پس مهم است که تلاش شود تا بین این سطوح، اتحاد وجود داشته باشد، اما عملاً در ایران اصل اتحاد بین سطوح ارائه خدمت مورد کم توجهای واقع شده است. شاید همین عدم اتحاد و گسست موجب شد که در یک مقطع زمانی وزارت به سمت ایجاد یک معاونت جدید به نام معاونت سلامت پیش رفت تا همه خدمات و سطوح در آن ادغام شده باشد که البته در اجرا به خاطر در نظر نگرفتن بعضی اصول مدیریت سازمانی، تجربه موفقی نبوده است. اشکال اصلی که به نظر باعث شکست آن سیاست شد این بود که ساختارها، روالها و ارزشهای حاکم در دو معاونت بهداشت و درمان تفاوت بسیار زیاد داشت و این ادغام فقط در لایه ساختارها صورت گرفت و به مفاهیم پایه پرداخته نشد و البته با ادغام دو معاونت بسیار بزرگ و گسترده بهداشت و درمان با وظایف سنگین یک ساختار فربه و فوقالعاده گسترده شکل گرفت که مدیریت تمامی این حوزهها توسط یک معاون تقریباً غیر ممکن بود، مگر آنکه قبل از ادغام بعضی از اجزای آن مانند نظام مراقبت و یا نظام پایش و ارزشیابی و اعتباربخشی به عنوان تشکیلاتی کاملاً مستقل جدا میشد و باقی مانده به عنوان معاونتی برای مدیریت ارائه خدمت از سطح اول تا سطح سوم شکل میگرفت و با نام جامعی مانند پزشکی خانواده مسئولیت زمین مانده وزارت پوشش داده میشد.
طبیعی است که در مورد ارزیابی کارکرد ارائه مراقبتهای بهداشتی اولیه، در نظر گرفتن نقش نظام ارجاع و پزشک خانواده نیز بسیار مهم میباشد (10). اما باز در اینجا به دلیل گسست موجود بین بهداشت و درمان به لحاظ ادبیات مورد استفاده در شرح وظایف و مهمتر از آن برداشتهایی نسبتاً غیر کارشناسانه نسبت به این وظایف در هر یک از این دو بخش؛ نگاه به پزشکی خانواده هم دارای تضادها و تفاوت‌هایی میباشد. به عنوان مثال، در نظام بهداشتی نگاه حداقلی به پزشک خانواده وجود دارد و ممکن است چنین برآورد کند که به ازای هر ده هزار نفر و یا حتی جمعیتهای بیشتر میتوان یک پزشک خانواده داشت چون در این بخش مهمترین توقع از پزشک خانواده نقش دروازهبانی (Gate keeper) میباشد که منظور تشخیص و درمان عمده بیماران و ارجاع کسری از آنها به سمت متخصص است، درحالی که در نگاه عمیقتر باید نقش ارجاع معکوس را نیز در نظر داشته یعنی اینکه بعد از تشخیص و درمان توسط پزشک متخصص بیمار به سمت پزشک خانواده ارجاع و عمده پیگیریهای مربوطه توسط ایشان انجام شود. با این نگاه و در نظر گرفتن زمانسنجی کارها ممکن است به ازای هر ۲ یا ۳ هزار نفر جمعیت یک پزشک خانواده نیاز داشته باشیم؛ و البته برای کم کردن واقعی بار درمان تخصصی کشور، ارجاع معکوس بسیار با اهمیت‌تر است.
مشکلات و نقاط ضعف
با اندکی تأمل در برنامههای مربوط به این کارکرد میتوان به خوبی دریافت که نگاه دست چندمی به آن چه از نظر تخصیص نیروی انسانی و چه از نظر تخصیص منابع مالی وجود دارد و این نشان از آن دارد که چندان در تعالی این بعد موفق نبودهایم (2). میتوان جهت تأیید این ادعا به برنامههای ابتدای دوره وزرای قبلی بهداشت استناد کرد که تنها چند عنوان محدود را با عنوان برنامه ارتقاء سلامت و اصلاح سبک زندگی به صورت کلیشهای معرفی میکنند و این در حالی است که در طول دوره وزارت نیز این قسمت برنامه به معنای واقعی اهمیت چندانی نداشته است. شاهد دیگر تأیید ادعای بی‌اهمیت انگاشتن کارکرد ارتقاء سلامت، تغییرات مکرری است که در مسئولین این دفتر و یا جایگاه سازمانی این دفتر در معاونت بهداشت وزارتخانه اتفاق افتاده است.
در راستای بعضی از اصلاحات، نام و کوریکولوم رشته آموزش بهداشت به ارتقاء سلامت تغییر پیدا کرد، اما متأسفانه این اقدام نیز دستاورد قابل ملاحظهای در زمینه تربیت دانشجو نداشته است و زیرساختهای این دوره آموزشی دچار تغییر جدی نشد. علیرغم این که ارتقاء سلامت در دنیای امروز جایگاه بسیار پررنگی را به خود اختصاص داده و مختصات علمی آن تغییرات زیادی کرده است (13)، اما متأسفانه در نظام بهداشتی و آموزشی کشور تحول اساسی در زمینه تربیت و به کارگیری دانشجو در این رشته رخ نداده و اصلاح سبک زندگی کماکان در حد شعاری باقی مانده است. لذا مدیریت منسجم و بینبخشی برای اصلاح سبک زندگی و اجزای آن وجود ندارد. لازم به ذکر است در این حوزه، نقش وزارت و معاونت بهداشت بیشتر تولیت است تا مجری و این واحد باید بتواند هدایت فعالیتهای بسیاری از نهادها و سازمانها و وزارتهای مرتبط را در دست داشته باشد و حمایت کافی در سطح دولت و حتی سایر قوای کشور را میطلبد چرا که اصلاح سبک زندگی یک مفهوم بسیار گسترده و چندبعدی است و در دهههای گذشته چنین جایگاهی برای دفتر ارتقاء سلامت وزارت دیده نشده است(14).
مشکلات و نقاط ضعف
عملیاتیسازی وظایف مرتبط با بهداشت عمومی، نیازمند برقراری ارتباط بینبخشی قوی بوده و جدا از مفاهیم نظارتی صرف، مباحث مرتبط با تغییر رفتار در گروههای مختلف جامعه نیز باید مدنظر قرار گیرد. ترکیب نظام ارائه خدمات بهداشت عمومی در ساختارهای نظارت و ارزشیابی و اعتباربخشی به نوعی به صورت پنهان و آشکار تضاد منافع را ایجاد میکند. به عبارتی، مجری و ناظر و سیاستگذار با هم و در یک ساختار واحد نمیتوانند به شکل مؤثری عمل کنند. جایگاه تشکیلاتی مانند شورای عالی سلامت در سطح کشور و شوراهای سلامت استانی که برای هماهنگی بین بخشی باید کارکرد داشته باشند نیز با معاونت بهداشت فعلی همکاری بسیار نزدیک ندارد و در نتیجه بهداشت عمومی به معنای واقعی نمیتواند از مشارکت بینبخشی کاملی بهرهمند شود.
در نظام سلامت ایران، بخش بهداشت با ویژگیهایی خاص و به شکلی مستقل از بخش درمان فعالیت نموده و دارای وظایفی جداگانه از آن است. این جدایی موجب ایجاد شکافی قابل توجه بین این دو بخش شده است (3-1). برای کم کردن این شکاف و عملکرد بهتر بخش بهداشت، نیاز است علاوه بر تأمل در مسائل و مشکلات قبلی و فعلی، خودمان را برای آینده پیچیده‌تری نیز آماده کنیم و در این خصوص راهکارهای اصلاحی قابل قبولی برای بخش بهداشت پیدا نمائیم. بدین منظور لازم است که قبل از هر اقدامی، این حوزه به خوبی مورد ارزیابی و تحلیل قرار گرفته و علاججویانه راهکارهای مناسب ارائه شود. نگارندگان این تحلیل بعد از بررسی عمیق مستندات و سوابق موضوع و بحث‌های تخصصی به جمعبندی رسیده و خلاصه این بررسی‌ها به شکل زیر تنظیم شده است.
مفهوم بهداشت
در زبان فارسی، کلمه بهداشت عبارتی مأنوس و رایج است، اما اجزای آن به خوبی تبیین نشده است. این واژه فارسی هم معادل واژه Health و هم Hygiene بهکار برده میشود که البته این دو واژه تفاوت بسیاری دارند (1, 4). در واقع معاونت بهداشت در وزارت و در دانشگاههای علوم پزشکی نه در چارچوب Hygiene شکل گرفته و نه کلیه وظایفی که در چارچوب Health به معنی عام سلامت مطرح است را پوشش میدهد (5)). لذا بهتر است نگاهی دقیق بر وظایف و مسئولیتهای معاونت بهداشت داشته و بررسی نمود که در قالب یک نگاه جامع به بهداشت، اشکالات و نواقص، چه میباشند.
کارآمدی پایین بخش بهداشت
باید این واقعیت را اذعان نمود که در حال حاضر کارآمدی بخش بهداشت کشور پایین است و جایگاه واقعی خود را ندارد. اگرچه در اسناد بالادستی همچون سیاستهای ابلاغی مقام معظم رهبری، جایگاه رفیعی برای بهداشت و پیشگیری در نظر گرفته شده است، اما در عمل و در زمان تخصیص منابع، اولویت درمان بر بهداشت بسیار بیشتر بوده و همچنین روند چند دهه گذشته نیز حاکی از آن است که رشد نسبی بهداشت کندتر از درمان بوده است. بودجه بهداشت تقریباً کمتر از یک دهم بودجه درمان است، زیرساختهای بهداشت فرسوده شده به طوری که در سطح کشور وضعیت قابل قبولی ندارند، نیروهای بهداشت کم و شیوه جذب و به کارگیری و مدل پرداخت به آنها از دردهای مزمنی رنج میبرد و کیفیت ارائه خدمت و نظارت بر حسن اجرای برنامهها مناسب نیست و البته برنامههای بهداشت در شبکه نیز منطبق بر نیازهای واقعی جامعه و مورد استقبال قسمت قابل ملاحظهای از جمعیت به خصوص جمعیت شهری نیست. همچنین، در مورد مفهوم کلیدی برنامه پزشکی خانواده و نظام ارجاع، سیستم سلامت کشور به صورت کلی و به طور خاص بخش بهداشت، نتوانسته است به پیادهسازی مؤثر این برنامه کمک کرده و آن را به خوبی نهادینه و مدیریت کند (6). لذا بر اساس این شواهد میتوان گفت در شرایط کنونی یک شکاف و گسست سنگینی بین بخش بهداشت، درمان و سایر حوزهها وجود دارد و این شکاف با گذشت زمان، عمیقتر نیز خواهد شد.
کارکردهای مهم بخش بهداشت
در نگاه کلان، بخش بهداشت در ساختار جاری کشور دارای چند کارکرد (Function) اصلی میباشد (شکل 1) که در ادامه مورد بحث قرار خواهند گرفت.
- نظام مراقبت
همچنین، قطعاً کارکرد این نظام مراقبت برای بیماریها و مباحث مختلف سلامت یکسان نیست؛ نظام مراقبت سرطان باید بیشتر روندها (Trends) و توزیعهای زمانی و مکانی (Spatial and Temporal distributions) را رصد نماید (8) و حال آن که برای آنفلوآنزا بیشتر نقش تشخیص و هشدار زودرس (Early warning and detection) اهمیت دارد (7).
مشکلات و نقاط ضعف
در کل وزارت و اختصاصاً در معاونت بهداشتی؛ معنی رسالت و حتی جایگاه نظام مراقبت بهخوبی تبیین و مشخص نشده است. بهعنوان مثال، قسمتی از آمار مربوط به برنامه نظام مراقبت، توسط اداره بیماریهای واگیر، قسمت دیگری توسط اداره بیماریهای غیر واگیر، قسمتی توسط اداره سلامت روانی و اعتیاد و بخشی از آمار توسط اداره سلامت دهان و دندان جمعآوری میگردد، این در حالی است که هر کدام از این ادارات دارای روشها و ابزارهای مجزایی جهت جمعآوری اطلاعات هستند که موجب شده است یک گسستگی و شکاف بین اطلاعات جمعآوری شده وجود داشته باشد و در واقع هیچ زبان و وجه مشترک و از همه مهمتر تبادل و گفتگویی بین این واحدها و آمارهای جمعآوری شده توسط آنها وجود نداشته باشد (9).
یکی دیگر از نقاط ضعف نظام مراقبت عدم پاسخ‌دهی به موقع (Timing)، عدم پوشش مناسب (Coverage)، و فقدان سطح حساسیت مطلوب (Sensitivity) میباشد. از طرفی زیرساختهای الکترونیکی مناسبی برای تقویت سیستم وجود ندارد یا اینکه به شکل نسبتاً ابتدایی وجود دارد. شاهد این گفته اطلاعات گردآوری شده توسط سامانه سیب میباشد که ظاهری زیبا دارد، اما با نگاه نظام مراقبت به شکل مطلوب و کارآمد جمعآوری نمیشود و یا آنکه هیچ ارتباط و انسجامی بین اطلاعات بیمارستانی (Hospital information system; HIS) و یا اطلاعات آزمایشگاهها (Laboratory information system; LIS) و سامانه سیب و معادلهای آن برقرار نیست. سؤال مطرح در این خصوص این است که با توجه به اهمیت زیاد نظام مراقبت، چگونه باید این کارکرد مهم را درحوزه نظام سلامت پیادهسازی کنیم و مهمتر از آن اینکه آیا این کارکرد جزء وظایف معاونت بهداشتی و یا فرای آن است؟
البته بحث نظام مراقبت و مرکز مدیریت بیماریها می‌تواند چتری فراگیر بوده و به جزء مدیریت اطلاعات یک همگرایی و هماهنگی عملیاتی در بین واحدهای پراکنده مانند انسیتو پاستور، آزمایشگاه مرجع، مراکز تحقیقاتی ملی مستقل و موارد مشابه ایجاد نماید.
متأسفانه یک تجربه بسیار تلخ نظام سلامت در سال‌های اخیر تشکیل و ساختارمند شدن رصدخانه سلامت و انحلال کامل آن است که هدف اصلی آن تجمیع دادهها و تشکیل داشبردهای مدیریتی بود. در طول سه سالی که این رصدخانه شکل گرفته بود دهها داشبرد به صورت هدفمند برای نمایش داستانوار شاخصهای سلامت در تمامی سطوح شکل و تحلیل‌های دقیق آماری با استفاده از روشهای پیشرفته مانند داده‌کاوی و هوش مصنوعی انجام و به زبان تصویر و روان برای مدیران ارشد نظام سلامت ارائه شد، اما متأسفانه به دلیل تغییرات مدیریتی و عدم اهتمام به این دستاوردها، به صورت کامل از بین رفت و فقط ساختار فیزیکی آن بدون محتوا رها شده است.
- خدمات بهداشتی اولیه
مشکلات و نقاط ضعف
خدمات در بخش بهداشت ایران با نگاه سوسیالیستی و با بودجه مستقیم برای همه اقشار جامعه اعم از فقیر و غنی ارائه میشود (9). این در حالی است که در بخش درمان که سطح دوم ارائه خدمات میباشد، بخش خصوصی به شدت فعال میباشد و در آن قواعد و مقررات (Rules and regulations) با نگاه عمدتاً سرمایهداری جریان دارد (10)، چرا که حتی اگر از نگاه تئوری نیز وارد شویم، ملاحظه میکنیم که از خودگردانی بیمارستانها گرفته تا پرداخت کارانه، رویکردهایی هستند که در نگاه سرمایهداری طبقهبندی میشوند.
نکته دیگر اینکه متأسفانه در ایران حدود و ثغور مراقبتهای بهداشتی اولیه، مشخص نمیباشد و مهمتر آنکه ارتباط آن با سطوح بعدی ارائه خدمت نیز به خوبی شکل نگرفته است. چرا که از مهمترین اصول ارائه خدمات بهداشتی اولیه وجود وفاق و اتحاد بین سطوح ارائه خدمات میباشد. برای روشن شدن این مطلب باید در نظر داشت که نمیتوان یک مرز مشخص در معاونتهای وزارتخانه جهت ارائه خدمت در نظر گرفت یعنی بگوییم تا یک نقطه ارائه خدمات بهداشتی اولیه مربوط به یک معاونت است و از یک نقطه خاص مربوط به معاونت دیگر میشود. پس مهم است که تلاش شود تا بین این سطوح، اتحاد وجود داشته باشد، اما عملاً در ایران اصل اتحاد بین سطوح ارائه خدمت مورد کم توجهای واقع شده است. شاید همین عدم اتحاد و گسست موجب شد که در یک مقطع زمانی وزارت به سمت ایجاد یک معاونت جدید به نام معاونت سلامت پیش رفت تا همه خدمات و سطوح در آن ادغام شده باشد که البته در اجرا به خاطر در نظر نگرفتن بعضی اصول مدیریت سازمانی، تجربه موفقی نبوده است. اشکال اصلی که به نظر باعث شکست آن سیاست شد این بود که ساختارها، روالها و ارزشهای حاکم در دو معاونت بهداشت و درمان تفاوت بسیار زیاد داشت و این ادغام فقط در لایه ساختارها صورت گرفت و به مفاهیم پایه پرداخته نشد و البته با ادغام دو معاونت بسیار بزرگ و گسترده بهداشت و درمان با وظایف سنگین یک ساختار فربه و فوقالعاده گسترده شکل گرفت که مدیریت تمامی این حوزهها توسط یک معاون تقریباً غیر ممکن بود، مگر آنکه قبل از ادغام بعضی از اجزای آن مانند نظام مراقبت و یا نظام پایش و ارزشیابی و اعتباربخشی به عنوان تشکیلاتی کاملاً مستقل جدا میشد و باقی مانده به عنوان معاونتی برای مدیریت ارائه خدمت از سطح اول تا سطح سوم شکل میگرفت و با نام جامعی مانند پزشکی خانواده مسئولیت زمین مانده وزارت پوشش داده میشد.
طبیعی است که در مورد ارزیابی کارکرد ارائه مراقبتهای بهداشتی اولیه، در نظر گرفتن نقش نظام ارجاع و پزشک خانواده نیز بسیار مهم میباشد (10). اما باز در اینجا به دلیل گسست موجود بین بهداشت و درمان به لحاظ ادبیات مورد استفاده در شرح وظایف و مهمتر از آن برداشتهایی نسبتاً غیر کارشناسانه نسبت به این وظایف در هر یک از این دو بخش؛ نگاه به پزشکی خانواده هم دارای تضادها و تفاوت‌هایی میباشد. به عنوان مثال، در نظام بهداشتی نگاه حداقلی به پزشک خانواده وجود دارد و ممکن است چنین برآورد کند که به ازای هر ده هزار نفر و یا حتی جمعیتهای بیشتر میتوان یک پزشک خانواده داشت چون در این بخش مهمترین توقع از پزشک خانواده نقش دروازهبانی (Gate keeper) میباشد که منظور تشخیص و درمان عمده بیماران و ارجاع کسری از آنها به سمت متخصص است، درحالی که در نگاه عمیقتر باید نقش ارجاع معکوس را نیز در نظر داشته یعنی اینکه بعد از تشخیص و درمان توسط پزشک متخصص بیمار به سمت پزشک خانواده ارجاع و عمده پیگیریهای مربوطه توسط ایشان انجام شود. با این نگاه و در نظر گرفتن زمانسنجی کارها ممکن است به ازای هر ۲ یا ۳ هزار نفر جمعیت یک پزشک خانواده نیاز داشته باشیم؛ و البته برای کم کردن واقعی بار درمان تخصصی کشور، ارجاع معکوس بسیار با اهمیت‌تر است.
- ارتقاء سلامت
مشکلات و نقاط ضعف
با اندکی تأمل در برنامههای مربوط به این کارکرد میتوان به خوبی دریافت که نگاه دست چندمی به آن چه از نظر تخصیص نیروی انسانی و چه از نظر تخصیص منابع مالی وجود دارد و این نشان از آن دارد که چندان در تعالی این بعد موفق نبودهایم (2). میتوان جهت تأیید این ادعا به برنامههای ابتدای دوره وزرای قبلی بهداشت استناد کرد که تنها چند عنوان محدود را با عنوان برنامه ارتقاء سلامت و اصلاح سبک زندگی به صورت کلیشهای معرفی میکنند و این در حالی است که در طول دوره وزارت نیز این قسمت برنامه به معنای واقعی اهمیت چندانی نداشته است. شاهد دیگر تأیید ادعای بی‌اهمیت انگاشتن کارکرد ارتقاء سلامت، تغییرات مکرری است که در مسئولین این دفتر و یا جایگاه سازمانی این دفتر در معاونت بهداشت وزارتخانه اتفاق افتاده است.
در راستای بعضی از اصلاحات، نام و کوریکولوم رشته آموزش بهداشت به ارتقاء سلامت تغییر پیدا کرد، اما متأسفانه این اقدام نیز دستاورد قابل ملاحظهای در زمینه تربیت دانشجو نداشته است و زیرساختهای این دوره آموزشی دچار تغییر جدی نشد. علیرغم این که ارتقاء سلامت در دنیای امروز جایگاه بسیار پررنگی را به خود اختصاص داده و مختصات علمی آن تغییرات زیادی کرده است (13)، اما متأسفانه در نظام بهداشتی و آموزشی کشور تحول اساسی در زمینه تربیت و به کارگیری دانشجو در این رشته رخ نداده و اصلاح سبک زندگی کماکان در حد شعاری باقی مانده است. لذا مدیریت منسجم و بینبخشی برای اصلاح سبک زندگی و اجزای آن وجود ندارد. لازم به ذکر است در این حوزه، نقش وزارت و معاونت بهداشت بیشتر تولیت است تا مجری و این واحد باید بتواند هدایت فعالیتهای بسیاری از نهادها و سازمانها و وزارتهای مرتبط را در دست داشته باشد و حمایت کافی در سطح دولت و حتی سایر قوای کشور را میطلبد چرا که اصلاح سبک زندگی یک مفهوم بسیار گسترده و چندبعدی است و در دهههای گذشته چنین جایگاهی برای دفتر ارتقاء سلامت وزارت دیده نشده است(14).
- بهداشت عمومی
مشکلات و نقاط ضعف
عملیاتیسازی وظایف مرتبط با بهداشت عمومی، نیازمند برقراری ارتباط بینبخشی قوی بوده و جدا از مفاهیم نظارتی صرف، مباحث مرتبط با تغییر رفتار در گروههای مختلف جامعه نیز باید مدنظر قرار گیرد. ترکیب نظام ارائه خدمات بهداشت عمومی در ساختارهای نظارت و ارزشیابی و اعتباربخشی به نوعی به صورت پنهان و آشکار تضاد منافع را ایجاد میکند. به عبارتی، مجری و ناظر و سیاستگذار با هم و در یک ساختار واحد نمیتوانند به شکل مؤثری عمل کنند. جایگاه تشکیلاتی مانند شورای عالی سلامت در سطح کشور و شوراهای سلامت استانی که برای هماهنگی بین بخشی باید کارکرد داشته باشند نیز با معاونت بهداشت فعلی همکاری بسیار نزدیک ندارد و در نتیجه بهداشت عمومی به معنای واقعی نمیتواند از مشارکت بینبخشی کاملی بهرهمند شود.
شکل 1- کارکردهای اصلی بخش بهداشت
فضای آینده بخش بهداشت
بخش بهداشت در آیندهای نزدیک با شرایط جدیدی مواجه خواهد شد که بایستی به ملاحظات آن توجه جدی نمود. بخشی از ویژگیهای فضای آینده را میتوان با در نظر گرفتن روندهای کنونی پیشبینی نمود. در زمینه تغییرات اجتماعی تأثیرگذار؛ میتوان به تغییر هرم سنی جمعیت، تغییر الگوی بار بیماریها، ناهنجاری‌های اجتماعی، تغییر سبک زندگی، حاشیه نشینی، مهاجرت‌ها و افزایش انتظارات مردم اشاره نمود. در زمینه تغییرات فنآورانه میتوان به ورود فناوری‌های نوین به بازار خدمات سلامت، توسعه کارتهای هوشمند، مراقبتهای سلامت فرامکان و شخصی سازی شده، افزایش توجه به هوش مصنوعی، قابلیتهای گفتگو با ربات، و دادههای بزرگ سلامت، رواج تکنولوژی‌های جدید در آموزش مردم، ارائه خدمات غیرحضوری و پزشکی از راه دور اشاره نمود (1).
در زمینه تغییرات اقتصادی؛ مواردی نظیر محدودیت‌های بودجه‌ای بخش سلامت، مدیریت منابع و تغییر پارادایم از حجم به ارزش در ارائه خدمات سلامت، تغییر در ساختار و عملکرد بیمهها، رویکردهای جدید تأمین مالی و پرداخت؛ قابل اشاره میباشند. هزینههای درمان با گذشت زمان به صورت روزافزون افزایش پیدا خواهد کرد و البته جاذبههای آن بیشتر میشود (2). به عنوان مثال، انتظار می‌رود تبلیغاتی که مربوط به مکمل‌های غذایی هستند و یا تبلیغات مربوط به کرمها و ابزارهای آرایشی فراگیرتر شوند و اینها همه، بار هزینهای به مردم تحمیل میکند. متأسفانه بهداشت کمتر از این جذابیت‌ها برخوردار خواهد بود و لذا توجه مردم به بهداشت احتمالاً کمتر میشود. بر این اساس زمانی که جیب مردم با هزینههای درمان لوکس و پیشرفته خالی شود، دیگر توانایی پرداختن به بهداشت و مسایل پیشگیری را نخواهند داشت و از طرفی دولت نیز توانایی هزینهکرد در سیستم بهداشت را نخواهد داشت و این ساختار و روشهای کنونی در بخش بهداشت قطعاً پاسخگوی نیازهای ما در آینده نخواهد بود.
در زمینه تغییرات زیست محیطی؛ میتوان به آلودگی‌های زیست محیطی و ریزگردها، بلایای طبیعی و تغییرات اقلیمی و خشکسالی اشاره نمود. در زمینه تغییرات سیاسی نیز میتوان به پر رنگ شدن مطالبات سلامت، بحران‌های سیاسی در منطقه و جهانیسازی در خدمات سلامت اشاره نمود (3).
در کنار این تغییرات؛ تحول در آموزش پزشکی، تغییر ساختار، جایگاه بخش خصوصی، توجه به تعیینکننده‌های سلامت و اعتماد به نظام سلامت، پر رنگ شدن دغدغه کیفیت در مراقبتهای بهداشتی اولیه و موارد مشابه از جمله موضوعاتی هستند که بخش بهداشت را متفاوت از اکنون خواهند کرد (4). به زودی مفاهیمی نظیر پزشک خانواده مجازی (Virtual family physician) وارد ادبیات نظام سلامت میگردد و ارائه خدمت عمدتاً به سبک جدید انجام خواهد گرفت (5). از طرفی، افرادی که در آینده در این سیستم باید کار کنند دارای تخصصهای متفاوتی نسبت به آنچه که ما در دانشگاهها تربیت میکنیم، خواهند بود. شکل 2، به طور خلاصه عناصر تشکیل دهنده آیندههای محتمل بخش بهداشت را با تکیه بر مثلث آینده نشان داده است.
بخش بهداشت در آیندهای نزدیک با شرایط جدیدی مواجه خواهد شد که بایستی به ملاحظات آن توجه جدی نمود. بخشی از ویژگیهای فضای آینده را میتوان با در نظر گرفتن روندهای کنونی پیشبینی نمود. در زمینه تغییرات اجتماعی تأثیرگذار؛ میتوان به تغییر هرم سنی جمعیت، تغییر الگوی بار بیماریها، ناهنجاری‌های اجتماعی، تغییر سبک زندگی، حاشیه نشینی، مهاجرت‌ها و افزایش انتظارات مردم اشاره نمود. در زمینه تغییرات فنآورانه میتوان به ورود فناوری‌های نوین به بازار خدمات سلامت، توسعه کارتهای هوشمند، مراقبتهای سلامت فرامکان و شخصی سازی شده، افزایش توجه به هوش مصنوعی، قابلیتهای گفتگو با ربات، و دادههای بزرگ سلامت، رواج تکنولوژی‌های جدید در آموزش مردم، ارائه خدمات غیرحضوری و پزشکی از راه دور اشاره نمود (1).
در زمینه تغییرات اقتصادی؛ مواردی نظیر محدودیت‌های بودجه‌ای بخش سلامت، مدیریت منابع و تغییر پارادایم از حجم به ارزش در ارائه خدمات سلامت، تغییر در ساختار و عملکرد بیمهها، رویکردهای جدید تأمین مالی و پرداخت؛ قابل اشاره میباشند. هزینههای درمان با گذشت زمان به صورت روزافزون افزایش پیدا خواهد کرد و البته جاذبههای آن بیشتر میشود (2). به عنوان مثال، انتظار می‌رود تبلیغاتی که مربوط به مکمل‌های غذایی هستند و یا تبلیغات مربوط به کرمها و ابزارهای آرایشی فراگیرتر شوند و اینها همه، بار هزینهای به مردم تحمیل میکند. متأسفانه بهداشت کمتر از این جذابیت‌ها برخوردار خواهد بود و لذا توجه مردم به بهداشت احتمالاً کمتر میشود. بر این اساس زمانی که جیب مردم با هزینههای درمان لوکس و پیشرفته خالی شود، دیگر توانایی پرداختن به بهداشت و مسایل پیشگیری را نخواهند داشت و از طرفی دولت نیز توانایی هزینهکرد در سیستم بهداشت را نخواهد داشت و این ساختار و روشهای کنونی در بخش بهداشت قطعاً پاسخگوی نیازهای ما در آینده نخواهد بود.
در زمینه تغییرات زیست محیطی؛ میتوان به آلودگی‌های زیست محیطی و ریزگردها، بلایای طبیعی و تغییرات اقلیمی و خشکسالی اشاره نمود. در زمینه تغییرات سیاسی نیز میتوان به پر رنگ شدن مطالبات سلامت، بحران‌های سیاسی در منطقه و جهانیسازی در خدمات سلامت اشاره نمود (3).
در کنار این تغییرات؛ تحول در آموزش پزشکی، تغییر ساختار، جایگاه بخش خصوصی، توجه به تعیینکننده‌های سلامت و اعتماد به نظام سلامت، پر رنگ شدن دغدغه کیفیت در مراقبتهای بهداشتی اولیه و موارد مشابه از جمله موضوعاتی هستند که بخش بهداشت را متفاوت از اکنون خواهند کرد (4). به زودی مفاهیمی نظیر پزشک خانواده مجازی (Virtual family physician) وارد ادبیات نظام سلامت میگردد و ارائه خدمت عمدتاً به سبک جدید انجام خواهد گرفت (5). از طرفی، افرادی که در آینده در این سیستم باید کار کنند دارای تخصصهای متفاوتی نسبت به آنچه که ما در دانشگاهها تربیت میکنیم، خواهند بود. شکل 2، به طور خلاصه عناصر تشکیل دهنده آیندههای محتمل بخش بهداشت را با تکیه بر مثلث آینده نشان داده است.
شکل 2- عناصر تشکیل دهنده آیندههای محتمل بخش بهداشت کشور با نگاه بر مثلث آینده
نتیجه‌گیری
با توجه به این توضیحات به نظر میرسد سه پیشنهاد اساسی به بخش بهداشت کشور میتوان ارائه داد تا خود را برای آینده بهتر و مؤثرتر آماده نماید:
تعارض در منافع: ندارد
حامی مالی: ندارد
ملاحظات اخلاقی (کد اخلاق):. مشمول کد اخلاق نمیباشد.
مشارکت نویسندگان:
- طراحی ایده: علی اکبر حق دوست
- روش کار: علی اکبر حقدوست، رضا دهنویه
- جمعآوری دادهها: علی اکبر حقدوست، احمد نقیب زاده تهامی، محسن بارونی، رضا دهنویه
- تجزیه و تحلیل آماری دادهها: ندارد
- نظارت: علی اکبر حقدوست
- مدیریت پروژه: علی اکبر حقدوست
- نگارش – پیش نویس اصلی: علی اکبر حقدوست، احمد نقیب زاده
- نگارش – بررسی و ویرایش: رضا دهنویه، محسن بارونی
با توجه به این توضیحات به نظر میرسد سه پیشنهاد اساسی به بخش بهداشت کشور میتوان ارائه داد تا خود را برای آینده بهتر و مؤثرتر آماده نماید:
- ساختار موجود پاسخگو نبوده و باید تغییرات اساسی یابد. اتحاد بین بهداشت و درمان افزایش، و ساختاری منسجم به عنوان معاونت یا سازمان پزشکی خانواده شکل بگیرد که مسئولیت اصلی ارائه خدمت را از صفر تا صد به عهده داشته باشد و در این راستا صرفاً به سطح تشکیلات بسنده نشده و برنامهها، ارزشها، مدلهای خرید خدمت و یا به کارگیری نیروها منسجمتر شود. البته کشور قبلاً نیز تجربه ایجاد معاونت سلامت را داشته که به دلایل اشکالات اساسی مجدد به واپاشی و بازگشت معاونتهای بهداشت و درمان منجر شدهاست. دلیل اصلی این بازگشت نیز حجم بسیار سنگین کار معاونت سلامت و غیرقابل مدیریت بودن این بدنه سنگین با گفتمانهای متفاوت بودهاست. لذا در پیشنهاد جدید تأکید بر آن است که معاونت یا سازمان پزشکی خانواده صرفاً مدیریت ارائه خدمات را به عهده داشته و سایر مسئولیتهای خطیر معاونتهای بهداشت و درمان به شکل دیگری که در پیشنهاد بعدی آورده شده مدیریت گردند.
- ساختارهای جدیدی از معاونتهای بهداشت و درمان جدا شده و تحت عنوان: 1) مرکز مدیریت نظام مراقبت سلامت در کلیه امور (CDC)، 2) مرکز نظارت، پایش و اعتباربخشی و 3) مرکز ارتقاء سلامت و اصلاح سبک زندگی فعال شوند تا بتوانند مستقل و با کمترین تضاد منافع وظایف سازمانی خود را انجام و البته معاونت پزشکی خانواده (پیشنهاد قبل) چابکتر به وظیفه اصلی خود بپردازد.
- به زیرساختهای الکترونیک و خدمات از راه دور و پرونده الکترونیک سلامت بیشتر پرداخته شده و این قسمت مدیریت بسیار قویتری پیدا نماید. سیستم مبتنی بر فناوری اطلاعات با نگاهی جامع، از جمله وجود داشبورد اطلاعات، شفافسازی، ترجمان دانش و مخصوصاً تحلیل بر پایه هوش مصنوعی که کمک به تحلیل سریعتر و دقیقتر روندها، هشدار سریع (Early warning)، درک و مدیریت بهتر دادههای بزرگ (Mega data) و بانکهای اطلاعات حجیم میکند، باید به خوبی استقرار یابد.
تعارض در منافع: ندارد
حامی مالی: ندارد
ملاحظات اخلاقی (کد اخلاق):. مشمول کد اخلاق نمیباشد.
مشارکت نویسندگان:
- طراحی ایده: علی اکبر حق دوست
- روش کار: علی اکبر حقدوست، رضا دهنویه
- جمعآوری دادهها: علی اکبر حقدوست، احمد نقیب زاده تهامی، محسن بارونی، رضا دهنویه
- تجزیه و تحلیل آماری دادهها: ندارد
- نظارت: علی اکبر حقدوست
- مدیریت پروژه: علی اکبر حقدوست
- نگارش – پیش نویس اصلی: علی اکبر حقدوست، احمد نقیب زاده
- نگارش – بررسی و ویرایش: رضا دهنویه، محسن بارونی
References
1. Kumwenda S. Challenges to hygiene improvement in developing countries: IntechOpen London, UK; 2019.
2. Moghadam MN, Sadeghi V, Parva S. Weaknesses and challenges of primary healthcare system in Iran: a review. The International Journal of Health Planning and management. 2012; 27(2): e121-e31.
3. Davari M, Haycox A, Walley T. Health care challenges in Iran. Iranian Journal of Public Health 2005; 34(Supple 1): 30-1.
4. Mehrolhassani MH, Dehnavieh R, Haghdoost AA, Khosravi S. Evaluation of the primary healthcare program in Iran: a systematic review. Australian journal of primary health. 2018; 24(5): 359-67.
5. Hatam N, Partovi Y, Najibi SR, Marzaleh MA, Najibi SM. Healthcare system functions in Iran and successful developing countries regarding access to universal health coverage: a comparative study. Iran Red Crescent Med J 2021; 23(7): e710.
6. Abedi G, Soltani Kontai SA, Marvi A, Mazidi S, Abedini E, Abbasi Chaleshtary A. SWOT Analysis of Health Reform Plan on Healthcare Sector from the Stakeholder Perspective. Journal of Mazandaran University of Medical Sciences 2018; 28(166): 199-212.
7. Khayati F, Saberi MH. Primary Health Care (PHC) an ever strategy for health equity extension. Journal of Health Administration 2009; 12(35) :33-40.
8. Richards CL, Iademarco MF, Anderson TC. A new strategy for public health surveillance at CDC: improving national surveillance activities and outcomes. Public Health Reports 2014; 129(6): 472-6.
9. Moradi G, Asadi H, Gouya M-M, Nabavi M, Norouzinejad A, Mohamadi-Bolbanabad A. Recommendations for improving communicable diseases surveillance system in Iran from the viewpoint of stakeholders: A qualitative study. Journal of Mazandaran University of Medical Sciences. 2019; 29(174): 172-8.
10. Peckham R. A Modern Contagion: Imperialism and Public Health in Iran's Age of Cholera by Amir A. Afkhami. Bulletin of the History of Medicine 2020; 94(1): 143-4.
11. Mosadeghrad AM, Heydari M, Esfahani P. Primary Health Care Strengthening Strategies in Iran: A Realistic Review. Journal of School of Public Health and Institute of Public Health Research 2022; 19(3): 237-58.
12. Loprinzi PD, Joyner C. Meeting sleep guidelines is associated with better health-related quality of life and reduced premature all-cause mortality risk. American Journal of Health Promotion 2018; 32(1): 68-71.
13. Shojaeizadeh D, Asl SM, Moghaddam HR. Comparative Study of Health Education and Health Promotion Ph. D. Degree Program in Iran and Several Countries. Tolooebehdasht 2018; 16(6): 23-32.
14. Keshavarz-Mohammadi N, Bahraini F-S, Degpasand S. Exploring Challenges and Weaknesses of Community-Based Health Promotion Programs in Past Three Decades in Iran: The Way Forward. Journal of Isfahan Medical School 2013; 31(261): 1855-64.
15. Blackburn K, Green D. The potential effects of microplastics on human health: What is known and what is unknown. Ambio 2022; 51(3): 518-30.
16. Rajabi F, Esmailzadeh H, Rostamigooran N, Majdzadeh R, Doshmangir L. Future of health care delivery in Iran, opportunities and threats. Iranian Journal of Public Health 2013; 42(Supple1):23.
17. Davari M, Haycox A, Walley T. Health care financing in iran; is privatization a good solution? Iranian Journal of Public Health 2012; 41(7): 14.
18. Mousavi A, Ardalan A, Takian A, Ostadtaghizadeh A, Naddafi K, Bavani AM. Climate change and health in Iran: a narrative review. Journal of Environmental Health Science and Engineering 2020; 18: 367-78.
19. Dehnavieh R, Khosravi S, Mehrolhassani MH, Haghdoost A, Amini S. Future trends of the primary healthcare system in Iran: A qualitative study. International Journal of Preventive Medicine 2019; 10.
20. Barnett S, Jones SC, Bennett S, Iverson D, Bonney A. Perceptions of family physician trainees and trainers regarding the usefulness of a virtual community of practice. Journal of Medical Internet Research 2013; 15(5): e92.
2. Moghadam MN, Sadeghi V, Parva S. Weaknesses and challenges of primary healthcare system in Iran: a review. The International Journal of Health Planning and management. 2012; 27(2): e121-e31.
3. Davari M, Haycox A, Walley T. Health care challenges in Iran. Iranian Journal of Public Health 2005; 34(Supple 1): 30-1.
4. Mehrolhassani MH, Dehnavieh R, Haghdoost AA, Khosravi S. Evaluation of the primary healthcare program in Iran: a systematic review. Australian journal of primary health. 2018; 24(5): 359-67.
5. Hatam N, Partovi Y, Najibi SR, Marzaleh MA, Najibi SM. Healthcare system functions in Iran and successful developing countries regarding access to universal health coverage: a comparative study. Iran Red Crescent Med J 2021; 23(7): e710.
6. Abedi G, Soltani Kontai SA, Marvi A, Mazidi S, Abedini E, Abbasi Chaleshtary A. SWOT Analysis of Health Reform Plan on Healthcare Sector from the Stakeholder Perspective. Journal of Mazandaran University of Medical Sciences 2018; 28(166): 199-212.
7. Khayati F, Saberi MH. Primary Health Care (PHC) an ever strategy for health equity extension. Journal of Health Administration 2009; 12(35) :33-40.
8. Richards CL, Iademarco MF, Anderson TC. A new strategy for public health surveillance at CDC: improving national surveillance activities and outcomes. Public Health Reports 2014; 129(6): 472-6.
9. Moradi G, Asadi H, Gouya M-M, Nabavi M, Norouzinejad A, Mohamadi-Bolbanabad A. Recommendations for improving communicable diseases surveillance system in Iran from the viewpoint of stakeholders: A qualitative study. Journal of Mazandaran University of Medical Sciences. 2019; 29(174): 172-8.
10. Peckham R. A Modern Contagion: Imperialism and Public Health in Iran's Age of Cholera by Amir A. Afkhami. Bulletin of the History of Medicine 2020; 94(1): 143-4.
11. Mosadeghrad AM, Heydari M, Esfahani P. Primary Health Care Strengthening Strategies in Iran: A Realistic Review. Journal of School of Public Health and Institute of Public Health Research 2022; 19(3): 237-58.
12. Loprinzi PD, Joyner C. Meeting sleep guidelines is associated with better health-related quality of life and reduced premature all-cause mortality risk. American Journal of Health Promotion 2018; 32(1): 68-71.
13. Shojaeizadeh D, Asl SM, Moghaddam HR. Comparative Study of Health Education and Health Promotion Ph. D. Degree Program in Iran and Several Countries. Tolooebehdasht 2018; 16(6): 23-32.
14. Keshavarz-Mohammadi N, Bahraini F-S, Degpasand S. Exploring Challenges and Weaknesses of Community-Based Health Promotion Programs in Past Three Decades in Iran: The Way Forward. Journal of Isfahan Medical School 2013; 31(261): 1855-64.
15. Blackburn K, Green D. The potential effects of microplastics on human health: What is known and what is unknown. Ambio 2022; 51(3): 518-30.
16. Rajabi F, Esmailzadeh H, Rostamigooran N, Majdzadeh R, Doshmangir L. Future of health care delivery in Iran, opportunities and threats. Iranian Journal of Public Health 2013; 42(Supple1):23.
17. Davari M, Haycox A, Walley T. Health care financing in iran; is privatization a good solution? Iranian Journal of Public Health 2012; 41(7): 14.
18. Mousavi A, Ardalan A, Takian A, Ostadtaghizadeh A, Naddafi K, Bavani AM. Climate change and health in Iran: a narrative review. Journal of Environmental Health Science and Engineering 2020; 18: 367-78.
19. Dehnavieh R, Khosravi S, Mehrolhassani MH, Haghdoost A, Amini S. Future trends of the primary healthcare system in Iran: A qualitative study. International Journal of Preventive Medicine 2019; 10.
20. Barnett S, Jones SC, Bennett S, Iverson D, Bonney A. Perceptions of family physician trainees and trainers regarding the usefulness of a virtual community of practice. Journal of Medical Internet Research 2013; 15(5): e92.
[1]- (نویسنده مسئول) مرکز تحقیقات مدلسازی در سلامت، پژوهشکده آینده پژوهی در سلامت، دانشگاه علوم پزشکی کرمان، کرمان، ایران
تلفن: 31325055-034، پست الکترونیکی: ahaghdoost@gmail.com
[2]- مرکز تحقیقات عوامل اجتماعی موثر بر سلامت ، پژوهشکده آینده پژوهی در سلامت، دانشگاه علوم پزشکی کرمان، کرمان، ایران
[3]- مرکز تحقیقات مدیریت ارائه خدمات سلامت، پژوهشکده آینده‌پژوهی در سلامت، دانشگاه علوم پزشکی کرمان، کرمان، ایران
[4]- مرکز تحقیقات آینده‌نگری و نوآوری در سلامت، پژوهشکده آینده‌پژوهی در سلامت، دانشگاه علوم پزشکی کرمان، کرمان، ایران
فهرست منابع
1. Kumwenda S. Challenges to hygiene improvement in developing countries: IntechOpen London, UK; 2019.
2. Moghadam MN, Sadeghi V, Parva S. Weaknesses and challenges of primary healthcare system in Iran: a review. The International Journal of Health Planning and management. 2012; 27(2): e121-e31.
3. Davari M, Haycox A, Walley T. Health care challenges in Iran. Iranian Journal of Public Health 2005; 34(Supple 1): 30-1.
4. Mehrolhassani MH, Dehnavieh R, Haghdoost AA, Khosravi S. Evaluation of the primary healthcare program in Iran: a systematic review. Australian journal of primary health. 2018; 24(5): 359-67.
5. Hatam N, Partovi Y, Najibi SR, Marzaleh MA, Najibi SM. Healthcare system functions in Iran and successful developing countries regarding access to universal health coverage: a comparative study. Iran Red Crescent Med J 2021; 23(7): e710.
6. Abedi G, Soltani Kontai SA, Marvi A, Mazidi S, Abedini E, Abbasi Chaleshtary A. SWOT Analysis of Health Reform Plan on Healthcare Sector from the Stakeholder Perspective. Journal of Mazandaran University of Medical Sciences 2018; 28(166): 199-212.
7. Khayati F, Saberi MH. Primary Health Care (PHC) an ever strategy for health equity extension. Journal of Health Administration 2009; 12(35) :33-40.
8. Richards CL, Iademarco MF, Anderson TC. A new strategy for public health surveillance at CDC: improving national surveillance activities and outcomes. Public Health Reports 2014; 129(6): 472-6.
9. Moradi G, Asadi H, Gouya M-M, Nabavi M, Norouzinejad A, Mohamadi-Bolbanabad A. Recommendations for improving communicable diseases surveillance system in Iran from the viewpoint of stakeholders: A qualitative study. Journal of Mazandaran University of Medical Sciences. 2019; 29(174): 172-8.
10. Peckham R. A Modern Contagion: Imperialism and Public Health in Iran's Age of Cholera by Amir A. Afkhami. Bulletin of the History of Medicine 2020; 94(1): 143-4.
11. Mosadeghrad AM, Heydari M, Esfahani P. Primary Health Care Strengthening Strategies in Iran: A Realistic Review. Journal of School of Public Health and Institute of Public Health Research 2022; 19(3): 237-58.
12. Loprinzi PD, Joyner C. Meeting sleep guidelines is associated with better health-related quality of life and reduced premature all-cause mortality risk. American Journal of Health Promotion 2018; 32(1): 68-71.
13. Shojaeizadeh D, Asl SM, Moghaddam HR. Comparative Study of Health Education and Health Promotion Ph. D. Degree Program in Iran and Several Countries. Tolooebehdasht 2018; 16(6): 23-32.
14. Keshavarz-Mohammadi N, Bahraini F-S, Degpasand S. Exploring Challenges and Weaknesses of Community-Based Health Promotion Programs in Past Three Decades in Iran: The Way Forward. Journal of Isfahan Medical School 2013; 31(261): 1855-64.
15. Blackburn K, Green D. The potential effects of microplastics on human health: What is known and what is unknown. Ambio 2022; 51(3): 518-30.
16. Rajabi F, Esmailzadeh H, Rostamigooran N, Majdzadeh R, Doshmangir L. Future of health care delivery in Iran, opportunities and threats. Iranian Journal of Public Health 2013; 42(Supple1):23.
17. Davari M, Haycox A, Walley T. Health care financing in iran; is privatization a good solution? Iranian Journal of Public Health 2012; 41(7): 14.
18. Mousavi A, Ardalan A, Takian A, Ostadtaghizadeh A, Naddafi K, Bavani AM. Climate change and health in Iran: a narrative review. Journal of Environmental Health Science and Engineering 2020; 18: 367-78.
19. Dehnavieh R, Khosravi S, Mehrolhassani MH, Haghdoost A, Amini S. Future trends of the primary healthcare system in Iran: A qualitative study. International Journal of Preventive Medicine 2019; 10.
20. Barnett S, Jones SC, Bennett S, Iverson D, Bonney A. Perceptions of family physician trainees and trainers regarding the usefulness of a virtual community of practice. Journal of Medical Internet Research 2013; 15(5): e92.
ارسال پیام به نویسنده مسئول
| بازنشر اطلاعات | |
 |
این مقاله تحت شرایط Creative Commons Attribution-NonCommercial 4.0 International License قابل بازنشر است. |
