مجله علمی دانشگاه علوم پزشکی رفسنجان

gte vml ۱]> چکیده

زمینه و هدف: برخی حلزون‌های آب شیرین به عنوان میزبان‌های واسط اول و گاهاً میزبان‌های واسط دوم نوزاد ترماتودهای انگلی انسان و دام محسوب می‌‌شوند، بنابراین بررسی شاخص‌های مهم اپیدمیولوژیکی در ارتباط با اقلیم حلزون‌ها امکان جمع‌آوری اطلاعات پیرامون منابع آلودگی را فراهم می‌سازد. هدف از مطالعۀ حاضر بررسی تغییرات جمعیتی و آلودگی سرکری حلزون‌های آب شیرین جنس لیمنه‌آ و شناسائی عوامل دخیل در تغییرات شاخص‌های مورد نظر در منطقۀ میاندوآب، استان آذربایجان غربی می‌باشد.

مواد و روش‌ها: جمعاً پنج زیستگاه دائمی و متنوع از اردیبهشت ماه تا آبانماه ۱۳۸۹ بررسی شدند. نمونه‌برداری حلزون‌ها با جستجوی هر ایستگاه با روش نمونه‌برداری استاندارد انجام شد. بعد از انتقال و شناسایی حلزون‌های جمع‌آوری شده، حلزون‌ها به طور انفرادی برای جستجوی آلودگی به روش دفع سرکری در داخل پتری دیش‌ها قرار گرفتند. حلزون‌هایی که بار اول سرکر دفع نکردند، برای دفعات بعدی در معرض آزمایش قرار گرفتند و نهایتاً سرکرها جمع‌آوری و شناسایی شدند.

یافته‌ها: جمعاً ۵۱۴ حلزون جمع‌آوری و شناسایی شدند. بیشترین فراوانی مربوط به لیمنه‌آ استاگنالیس (۶۲/۶۳%)، سپس لیمنه‌آ گدروزیانا (۲۶/۲۶%) و لیمنه‌آ اوریکولاریا (۱۲/۱۰%) بودند. میزان کلی آلودگی ۱۲/۲% بود. آلودگی‌ها صرفاً در لیمنه‌آ اوریکولاریا با فورکوسرکر (۲۳/۱۹%) و لیمنه‌آ گدروزیانا با اکینوستوم سرکر (۷۴/۰%) مشاهده شدند.

نتیجه‌گیری: در مقایسه با مطالعۀ قبلی، اکثر زیستگاه‌های حلزون‌ها خشک شده بودند و در نتیجه تنوع، فراوانی، پراکندگی و در کل اقلیم حلزون‌های جنس لیمنه‌آ دستخوش تغییرات اساسی شده بودند. بنابراین ضرورت دارد برای جلوگیری از انقراض احتمالی (به عنوان یک رویداد نامطلوب) این موجودات آبزی توجه اساسی صورت گیرد.

واژه‌های کلیدی: تغییرات جمعیتی، آلودگی سرکری، لیمنه‌آ، میاندوآب، آذربایجان غربی

چکیده

زمینه و هدف: حلزون‌های آب شیرین به‌عنوان میزبان‌های واسط مهم در چرخه زندگی ترماتودها و برخی نماتودها نقش دارند. ازاین‌رو، این موجودات دارای اهمیت پزشکی و دامپزشکی هستند. در ایران مطالعات زیادی در خصوص حلزون‌های آب شیرین و آلودگی‌های انگلی آنها انجام شده است، ولی یک مرجع معتبر و مدوّن دراین‌ارتباط وجود ندارد. بنابراین ضروری به نظر رسید تا مروری بر مطالعات موجود در زمینه حلزون‌های آب شیرین، به‌ویژه آلودگی‌های انگلی آنها، صورت بگیرد.

مواد و روش‌ها: بر اساس قواعد مطالعات مروری سیستماتیک، برای این مطالعه تمام اسناد مرتبط با مطالعات حلزون‌شناسی ازجمله مقالات چاپ‌شده در مجلات، مقالات ارائه‌شده در همایش‌ها، پایان‌نامه‌ها و طرح‌های تحقیقاتی انجام‌گرفته در ایران صرفاً از پایگاه‌های اطلاعاتی همچون Scopus، Science Direct، PubMed، Google Scholar، SID، Iran Doc و Magiran با کلیدواژه‌های اختصاصی جمع‌آوری شدند. اسناد غیرمرتبط حذف شده و اسناد مرتبط با مطالعه حاضر انتخاب شده و اطلاعات موردنیاز از آنها استخراج شد.

یافته‌ها: در گام اول این مطالعه، در مجموع ۲۲۰ سند مرتبط با اهداف مطالعاتی مختلف در زمینه حلزون‌شناسی به دست آمد. پس از غربالگری این اسناد، نهایتاً ۳۱ مقاله و ۳ پایان‌نامه که به لحاظ محتوایی در چارچوب مطالعه حاضر قرار گرفتند، برای بررسی نهایی به‌منظور استخراج اطلاعات موردنظر انتخاب شدند. یافته‌های این مطالعه نشان دادند مطالعات حلزون‌شناسی صرفاً در ۱۰ استان انجام گرفته‌اند. از نظر تنوع گونه‌ای، تابه‌حال ۴۱ گونه متعلق به ۲۲ جنس از حلزون‌های آب شیرین در ایران شناسایی شده‌اند که بیشترین گونه شناسایی‌شده مربوط به جنس لیمنه‌آ با ۷ گونه و در مراتب بعدی مربوط به جنس‌های ملانوپسیس و بی‌تینیا هرکدام با ۴ گونه و جنس پلانوربیس با ۳ گونه بودند. بیشتر مطالعات، هم در تعیین تنوع گونه‌ای حلزون‌های آب شیرین ایران و هم در شناسایی عوامل و نیز تعیین شیوع آلودگی‌های انگلی آنها، بر اساس روش میکروسکوپی انجام شده‌اند. دامنه میزان شیوع آلودگی در بین حلزون‌های آب شیرین از ۳۳/۰% تا ۵۶/۷۴% مشاهده شد. بیشترین میزان شیوع آلودگی مربوط به آلودگی گونه لیمنه‌آ اوریکولاریا با اکینوستوم‌سرکر و فورکوسرکر در استان آذربایجان غربی و کمترین میزان شیوع آلودگی مربوط به آلودگی گونه‌های لیمنه‌آ، پالوستریس و فایزا با عوامل درماتیت سرکری در استان مازندران بود.

نتیجه‌گیری: از نظر تنوع، گونه‌های حلزون‌های آب شیرین در ایران بیشتر است و تصور می‌شود گونه‌های ناشناخته زیادی همچنان وجود دارند. بیشتر مناطق ایران از نظر بررسی حلزون‌شناسی دست‌نخورده است و باید در این مناطق بررسی‌های بیشتری صورت گیرد. آلودگی‌های انگلی عمدتاً تا سطح خانواده و جنس گزارش شده‌اند و بایستی با به‌کارگیری روش‌های دقیق‌تر، این تشخیص تا سطح گونه پیشرفت کند.

واژه‌های کلیدی: حلزون آب شیرین، تنوع گونه‌ای، آلودگی انگلی