مجله علمی دانشگاه علوم پزشکی رفسنجان

مقاله پژوهشی

مجله دانشگاه علوم پزشکی رفسنجان

دوره 14، بهمن 1394، 964-953

بررسی اثر عصاره هیدروالکلی گیاه علف چشمه (Nasturtium officinale) بر تغییرات بافتی و هورمونی تخمدان صدمه دیده با دوکسوروبیسین در موش‌های صحرایی

جمشید محمدی[1]، فهیمه صفری[2]، پرستو راد[3]، حمداله دلاویز[4]

دریافت مقاله: 20/12/93    ارسال مقاله به نویسنده جهت اصلاح: 9/3/94      دریافت اصلاحیه از نویسنده: 18/7/94      پذیرش مقاله: 18/8/94

چکیده

زمینه و هدف: یکی از عوارض داروهای شیمی درمانی نازایی است و مصرف علف چشمه (Nasturtium officinale) میزان مولکول‌های ضد سرطانی را افزایش می‌دهد. در این تحقیق، تأثیر عصاره هیدروالکلی علف چشمه بر تخمدان صدمه دیده با دوکسوروبیسین در موش‌های صحرایی بررسی گردیده است.

مواد و روش‌ها: در این مطالعه تجربی 36 سر موش صحرایی بالغ ماده نژاد ویستار، به طور تصادفی به 6 گروه مساوی، شامل گروه‌های 1، 2 و 3 به ترتیب آب مقطر، 25 و 75 میلی‌گرم بر کیلوگرم عصاره هیدروالکلی علف چشمه را روزانه به مدت 21 روز دریافت نمودند. گروه 4، 10 میلی‌گرم بر کیلوگرم دوکسوروبیسین و گروه‌های 5 و 6 علاوه بر دریافت دوکسوروبیسین، به ترتیب 25 و 75 میلی‌گرم برکیلوگرم عصاره را دریافت کردند. لوتین هورمون (LH)، هورمون تحریک کننده فولیکول (FSH)، استروژن، پروژسترون، تغییرات بافتی فولیکول‎های تخمدانی و وزن تخمدان‌ها در پایان مطالعه اندازه‌گیری گردید. داده‌ها با استفاده از آنالیز واریانس یک‌طرفه و آزمون تعقیبی Tukey تجزیه و تحلیل شدند.

یافته‌ها: میانگین FSH در گروه‌های درمانی 2 و 3 به ترتیب 05/0± 21/0 و 01/0± 23/0 بود که افزایش معنی‌داری نسبت به گروه 4 (01/0±11/0) داشت (05/0p<). میانگین تعداد فولیکول اولیه در گروه‌های درمانی 5 و 6 به ترتیب 31/1±32/4 و 43/1±41/5 بود که نسبت به گروه 4 (12/1±01/3) افزایش معنی‌داری نشان نداد. میانگین تعداد فولیکول‌های گراف در گروه‌های 5 و 6 در قیاس با گروه 4 افزایش معنی‌داری نشان داد (05/0p<).

نتیجه‌گیری: عصاره هیدروالکلی گیاه علف چشمه با داشتن ویژگی‌های آنتی‌اکسیدانی و با حمایت از فولیکول‌های اولیه و ثانویه در موش‌های دریافت‌کننده دوکسوروبیسین، بر روند بهبود تخمک‌گذاری مؤثر است.

واژه‌های کلیدی: علف چشمه، دوکسوروبیسین، تخمدان، فولیکول، هورمون، موش صحرایی

مقدمه

امروزه نازایی یکی از عوارض ناشی از شیمی‌درمانی در خانم‌های جوان است و این داروها بر ساختار بافتی و فعالیت‌های فیزیولوژیک تخمدان‌ها تأثیر دارند. است. بنابراین آگاهی از بیماری‌های دستگاه تولید مثل زنان از قبیل اختلالات هورمونی و بافتی تخمدان و چگونگی پیش‌گیری و درمان آنها، یکی از مهم‌ترین مسائلی است که امروزه مورد توجه محققین قرار گرفته است. این اختلالات شامل عدم تبدیل تخمک‌های نارس به بالغ، ایجاد اشکال در خروج تخمک‌ها و عدم تخمک‌گذاری می‌شوند [1]. از آنجایی که برای درمان این بیماری‌ها در بیشتر موارد از هورمون‌درمانی نظیر استروژن استفاده می‌شود، امکان خطر ابتلاء به سرطان پستان و غدد اندومتر افزایش می‌یابد. [2]. بررسی‌ها نشان می‌دهد که مصرف طولانی مدت هورمون‌ها یا داروهای شیمیایی مشابه، عوارض جانبی زیادی را در بدن بر جای می‌گذارند که ممکن است باعث ایجاد بیماری‌های جدیدی در بیماران شوند [2].

داروی دوکسوروبیسین جزء داروهای ضد سرطان است و در شیمی‌درمانی، سرطان‌های سلول‌های بینابینی بیضه، تخمدان، پستان، گردن رحم و پروستات استفاده می‌شود [3]. این دارو سبب تخریب تخمدان و کاهش وزن و تخمک‌گذاری در تخمدان‌ها می‌گردد. هم چنین این دارو باعث آسیب به مویرگ‌ها و استرومای تخمدان شده و منجر به یائسگی زودرس در خانم‌ها می‌شود [4].

در این رابطه، کاربرد گیاهان دارویی از دیرباز در ایران و دیگر کشورها بین مردم رایج بوده و در سال‌های اخیر رویکردی همه جانبه، جهت استفاده از داروهایی با منشأ طبیعی و به ویژه گیاهی در بین محققین به وجود آمده است. علف چشمه (Nasturtium officinale)، از جنس "Nasturtium" و از خانوادهBrassicaceae" " می‌باشد. گیاهی علفی و پایا است که در کنار چشمه‌ها و آب‌های زلال می‌روید. گیاه علف چشمه به طور خودرو در نواحی مختلفی نظیر کرج، گیلان، آذربایجان، فارس، سیستان و بلوچستان، کهگیلویه و بویراحمد و بوشهر می‌روید. علف چشمه در درمان دیابت و بیماری‌های لوله گوارش کاربرد دارد و مولکول‌های ضد سرطانی را افزایش می‌دهد [6-5]. بررسی‌ها نشان می‌دهند که این گیاه حاوی بتاکاروتن، اسید اسکوروبیک، کلسیم، اسید فولیک، آهن، ید، فسفر، اسیدهای آمینه مانند ارجی‌نین، گلیسین، لیزین و تریپتوفان است [7]. مصرف خوراکی این گیاه در کاهش گلوکز پلاسما در موش صحرایی دیابتی مؤثر است، ولی بر چربی‌های خون فاقد اثر است [8]. شیره علف چشمه دارای اثر ضد اسکوربوت قوی است، به طوری که مصرف آن، عوارض ناشی از فقدان ویتامین C را در مدت کوتاهی رفع می‌نماید [8]. این گیاه در مهار رشد سلول‌های سرطانی ریه مؤثر است و در بیماری‌هایی مانند آسم و برونشیت مزمن مورد استفاده قرار می‌گیرد [9]. گیاه علف چشمه مدر بوده و در درمان بیماری‌های کلیه و مجاری ادرار استفاده می‌گردد. مصرف آن در رماتیسم، نقرس، بیماری‌های کلیه، طحال و کبد توصیه شده است [10].

بررسی‌ها نشان می‌دهند که عصاره این گیاه در بهبود سرطان ریه مؤثر است و این ویژگی را به یکی از ترکیبات آن به نام ایزوسولفاسیانید اتیل بنزن ربط داده‌اند. ترکیب مذکور، آنزیم‌هایی را که توسط مواد سرطان‌زا در حیوان فعال می‌شوند، مهار می‌کند [9]. به علاوه، شواهدی وجود دارد که نشان می‌دهد عصاره خام این گیاه، تخمدان‌های موش صحرایی را در مقابل اشعه حمایت می‌کند و ممکن است ناشی از وجود مقادیر بالای ترکیباتی مانند ایزوتیوسیانین، گلیکوزید کامفیرل و ال-تریپتوفان در عصاره این گیاه باشد. این ترکیبات که توانایی حذف رادیکال‌های آزاد که باعث صدمه به DNA می‌شوند را دارا می‌باشد [11].

از آنجا که امروزه میزان استفاده از داروهای ضد سرطانی افزایش پیدا کرده است و این داروها دارای اثرات زیان‌آوری بر روی تخمدان‌ها است [3-2]، در این مطالعه، اثر عصاره هیدروالکلی علف چشمه بر میزان هورمون ﻣﺤﺮﻛﻪ ﻓﻮﻟﻴﻜﻮﻟﻲ(Follicle Stimulating Hormone; FSH)، هورمون محرکه جسم زرد (Luteinizing Hormone; LH) استروژن، پروژسترون و تعداد فولیکول‌ها در مراحل مختلف به دنبال آسیب تخمدان با دوکسوروبیسین مورد بررسی قرار گرفت.

مواد و روش‌ها

در این مطالعه تجربی که در سال 1392 در دانشگاه علوم پزشکی یاسوج انجام شد، از 36 سر موش صحرایی ماده بالغ از نژاد ویستار با سن ده هفته و وزن تقریبی 210-180 گرم استفاده گردید. همه آزمایشات بر اساس قوانین مجمع عمومی حمایت از حیوانات که مصوب دانشگاه علوم پزشکی یاسوج بوده است، انجام شدند. موش‌ها در شرایط کنترل شده نور 12 ساعت روشنایی، تاریکی، رطوبت نسبی 5±55 درصد و حرارت 3±22 درجه سانتی‌گراد نگهداری شدند. حیوانات در طول مدت نگهداری به آب و غذای کافی دسترسی داشتند.

برای تهیه عصاره ابتدا گیاه علف چشمه از چشمه‌های شهرستان دنا در تیر ماه 1392 تهیه شد و پس از برداشت و تأیید توسط گیاه‌شناس در دانشگاه یاسوج، در هوای آزاد و سایه خشک گردید. سپس گیاه به وسیله آسیاب برقی (مدل ۳۰۰۰ آسان توس شرق، ایران) پودر شد. مقدار 500 گرم پودر علف چشمه در الکل 70% حل گردید و در پرکولاتور (شرکت فناوران بایامد- ایران) به مدت 72 ساعت در دمای اتاق (2±24 درجه سانتی‌گراد) نگهداری شد. سپس به وسیله پارچه مخصوص منفذدار دو بار فیلتر گردید. محلول‌های حاصله با استفاده از دستگاه روتاری (Heidolph- Germany) در شرایط خلاء تغلیظ گردید. برای تهیه پودر خشک، ماده حاصله به مدت سه روز در دمای 39 درجه سانتی‌گراد در دستگاه آون قرار گرفت. عصاره به دست آمده در دمای20- درجه سانتی‌گراد در داخل یخچال فریزر (شرکت پارس- ایران) نگهداری شد. به وسیله ترازوی حساس چهار صفر (D-HR300&A، ژاپن) عصاره گیاه با دوزهای 25 و 75 میلی‌گرم برکیلوگرم وزن بدن برداشته و در آب مقطر حل شد [12].

برای تهیه داروی دوکسوروبیسین ویال 50 میلی‌گرمی حاوی پودر دوکسوروبیسین (Sigma-Aldrich) تهیه و با استفاده از حلال سدیم کلرید رقیق گردید. سپس در داخل یخچال فریزر در دمای 4- درجه سانتی‌گراد نگهداری و بر اساس مطالعات انجام شده قبلی با دوز 10 میلی‌گرم بر کیلوگرم وزن بدن یک بار به روش داخل صفاقی تزریق گردید [4].

موش‌ها به طور تصادفی در گروه‎های 6 تایی به صورت زیر تقسیم‌بندی شدند: گروه اول یا کنترل، یک میلی‌لیتر آب مقطر را به روش گاواژ روزانه و به مدت 21 روز دریافت کردند. گروه‌های دوم و سوم به ترتیب 25 و 75 میلی‌گرم بر کیلوگرم عصاره هیدروالکلی علف چشمه روزانه به مدت 21 روز به روش گاواژ دریافت کردند که این گروه‌ها تحت عنوان 25 و 75 میلی‌گرم بر کیلوگرم در نظر گرفته شدند. گروه چهارم تحت عنوان گروه دوکسو، 10 میلی‌گرم بر کیلوگرم وزن بدن دوکسوروبیسین را یک بار به روش درون صفاقی در روز اول مطالعه دریافت کردند. گروه‌های پنجم و ششم علاوه بر دریافت دوکسوروبیسین، به ترتیب 25 و 75 میلی‌گرم بر کیلوگرم عصاره علف چشمه را روزانه به روش گاواژ به مدت 21 روز دریافت کردند [4]. دو گروه آخر تحت عنوان 25+ میلی گرم بر کیلوگرم دکسو و 75+ میلی‌گرم بر کیلوگرم دکسو در نظر گرفته شدند.

موش‎های صحرایی استفاده شده در این پژوهش، در فازهای مختلف از سیکل استروس قرار داشتند. برای مشخص شدن و هم سیکل شدن آنها، اسمیر واژنی تهیه شد تا اطمینان حاصل گردد که همگی در یک فاز از سیکل استروس قرار دارند. اسمیر تهیه و توسط میکروسکوپ نوری (Olympus BX51, Japan) مطالعه و بر اساس نوع سلول‌های موجود در اسمیر واژنی مراحل مختلف سیکل استروس تشخیص داده شد. پس از مشاهده لام‌ها، موش‎ها در مرحله پرواستروس قربانی شدند [13].

برای انجام مطالعات بافتی و هورمونی در روز بیست و دوم مطالعه، ابتدا با استفاده از اتر حیوانات بیهوش و نمونه خون آنها تهیه و به مدت 20 دقیقه در دمای اتاق نگهداری شد تا منعقد شود. به منظور سنجش هورمون‌های استروژن، پروژسترون، LH و FSH توسط کیت‌های هورمونی (Immunotec, France) و کیت الایزا (Biotec Laboratories, Ltd; UK)، نمونه‌های خون سانتریفیوژ (Sigma  Germany,) و توسط دستگاه الایزا (Automatic Elisa TKA, USA) جداسازی و اندازه‌گیری شدند. تخمدان‌ها جدا شده و توزین گردیدند، سپس در فرمالین 10% نگهداری و پس از انجام مراحل بافتی، با استفاده از میکروتوم روتاری (4055DS ، شرکت دید سبز) برش‌هایی به صخامت 5 میکرون تهیه گردید. برش‌ها به نسبت یک به سه برداشته شده و با هماتوکسیلین- ائوزین رنگ‌آمیزی گردیدند. تعداد فولیکول‌های اولیه، ثانویه، گراف و جسم زرد به وسیله میکروسکوپ شمارش و ثبت شد [14].

داده‌ها توسط نرم‌افزار آماری SPSS ویرایش 18 مورد تجزیه و تحلیل قرار گرفتند. به منظور تحلیل داده‌ها از آنالیز واریانس یک‌طرفه و آزمون تعقیبی Tukey استفاده گردید. جهت ارزیابی نرمال بودن توزیع فراوانی داده‌ها از آزمون کولموگوروف - اسمیرنوف استفاده شد. با استفاده از آزمون لوان (Levene) همگونی واریانس ارزیابی و مورد تأیید قرار گرفت. سطح معنی‌داری در آزمون‌ها 05/0 در نظر گرفته شد.

نتایج

یافته‌ها نشان داد که میانگین هورمون FSH در گروه دوکسو به طور معنی‌داری در مقایسه با گروه‌های دریافت کننده عصاره با 25 و 75 میلی‌گرم بر کیلوگرم کاهش یافته است (05/0>p). هر چند که عصاره هیدروالکلی علف چشمه منجر به افزایش هورمون FSH در گروه‌های 25+ میلی‌گرم بر کیلوگرم دوکسو و 75+ میلی‌گرم بر کیلوگرم دوکسو گردید، اما این میزان در مقایسه با گروه کنترل و یا گروه‌های 25 و 75 میلی‌گرم بر کیلوگرم که به تنهایی عصاره را دریافت کرده بودند، معنی‌دار نبود (05/0<p) (جدول 1). یافته‌ها نشان داد که میانگین هورمون‌های LH و استروژن در گروه دریافت‌کننده دوکسو کاهش یافته، اما تفاوت معنی‌داری با گروه‌های کنترل، 25 و 75 میلی‌گرم بر کیلوگرم ندارد (05/0p>). تجویز عصاره علف چشمه منجر به افزایش هورمون LH و استروژن در گروه‌های 25+ دوکسو و 75+ میلی‌گرم بر کیلوگرم دوکسو گردید، اما این میزان در مقایسه با گروه کنترل معنی‌دار نبود (05/0<p) (جدول 1).

نتایج نشان داد میانگین هورمون پروژسترون در گروه دوکسو کاهش معنی‌داری در مقایسه با گروه‌های کنترل و دریافت کننده 25 و 75 میلی‌گرم بر کیلوگرم داشت (05/0p<) (جدول 1). میانگین هورمون پروژسترون در گروه 75+ میلی‌گرم بر کیلوگرم دوکسو افزایش معنی‌داری در مقایسه با گروه دوکسو نشان داد (05/0p<) (جدول 1).

جدول 2 نشان می‌دهد داروی دوکسوروبیسین باعث کاهش معنی‌دار فولیکول‌های اولیه، ثانویه و گراف در گروه دوکسو در مقایسه با گروه کنترل گردید (05/0p<). عصاره علف چشمه در گروه‌های g25 + دکسو و 75 + میلی‌گرم بر کیلوگرم دکسو باعث افزایش تعداد فولیکول‌های اولیه و ثانویه گردید، اما این افزایش در قیاس با گروه کنترل و یا گروه‌های 25 و 75 میلی‌گرم بر کیلوگرم که به تنهایی عصاره را دریافت کرده بودند، از نظر آماری معنی‌دار نبود (05/0<p). تعداد جسم زرد در گروه کنترل و یا گروه‌هایی که فقط عصاره دریافت کرده بودند، در مقایسه با گروه‌های دریافت‌کننده دوکسوروبیسین افزایش معنی‌داری داشت (01/0p<) (جدول 2) (شکل 1).

نتایج حاصله نشان داد میانگین وزن تخمدان‌ها در گروه دریافت‌کننده دوکسو در مقایسه با گروه کنترل کاهش معنی‌داری دارد (05/0p<). همچنین نتایج بدست آمده نشان داد میانگین وزن تخمدان‌ها در گروه 75+ میلی‌گرم بر کیلوگرم دوکسو افزایش معنی‌داری در مقایسه با گروه دوکسو دارد (05/0p<) (جدول 2). عصاره علف چشمه منجر به کاهش وزن گردید، به گونه‌ای که میانگین وزن در گروه کنترل که عصاره را دریافت نکرده بود به طور معنی‌داری در مقایسه با گروه‌های 25 + دکسو و 75 + میلی‌گرم بر کیلوگرم دکسو افزایش نشان داد (05/0p<) (جدول2).

جدول 1 - میانگین و انحراف معیارFSH  LH,، استروژن، پروژسترون در گروه های مختلف پس از 21 روز درمان (6=n)

€ اختلاف معنی‌دار با گروه 4 (05/0>p). * اختلاف معنی دار با گروه کنترل (01/0p<). **اختلاف معنی‌دار با گروه 1، 2 و 3 (01/0>p). ¥ اختلاف معنی‌دار با گروه 4 (01/0=p).

جدول 2- میانگین و انحراف معیار تعداد انواع فولیکول‌ها، جسم زرد، وزن تخمدان‌ها و وزن موش‌ها (گرم) در گروه‌های مورد مطالعه (6=n)

* اختلاف معنی‌دار با گروه‌های 1، 2 ، 3 (01/0>p). ¥اختلاف معنی‌دار با گروه 4 (05/0>p). € اختلاف معنی‌دار با گروه‌های 3، 4، 5 و 6 (05/0>p).

شکل 1- مقاطعی از تخمدان موش‌های بالغ بعد از 21 روز درمان در گروه‌های مختلف تحت درمان. مراحل مختلف تخمک‌گذاری مانند فولیکول اولیه (PR)، فولیکول ثانویه (FS)، اووسیت (O)، فولیکول گراف (FG)، انتروم فولیکول (AF)، فولیکول آترزی (ATR F)، جسم زرد (CL) و لایه‌های تکا (TL) در همه گروه‌ها مشاهده می‌گردد. (رنگ‌آمیزی هماتوکسیلین وائوزین، بزرگنمایی 400x، Scale bar: 50µm).

بحث

 نتایج این بررسی نشان داد کاهش معنی‌دار میانگین FSH در گروه دکسو در قیاس با گروه کنترل، دلالت بر اختلال در روند تخمک گذاری در این گروه دارد که نشان‌دهنده اثرات تخریبی دوکسوروبیسین بر ساختار بافتی تخمدان در گروه دکسو است. مطالعات قبلی نشان داده که تزریق یک بار دوکسوروبیسین در موش سوری به میزان 10 میلی‌گرم بر گیلوگرم وزن بدن دارای اثرات سمی بر تخمدان‌ها است و باعث کاهش تعداد فولیکول‌های اولیه در قیاس با گروه شاهد گردیده است [4]. به علاوه، نتایج دیگر این بررسی نشان داد که عصاره هیدروالکی گیاه علف چشمه با حمایت از فولیکول‌های اولیه و ثانویه در موش‌های دریافت‌کننده دوکسوروبیسین، بر بهبود روند تخمک‌گذاری نیز مؤثر بوده است به گونه‌ای که میزان ترشح پروژسترون در گروه 75 + میلی‌گرم بر کیلوگرم دوکسو به طور معنی‌داری در قیاس با گروه دکسو افزایش یافته بود.

گزارش شده که افزایش استفاده از دکسوروبیسین در شیمی‌درمانی باعث افزایش سرطان پستان شده است [15]. یافته‌های مطالعه حاضر تأیید‌کننده گزارش Ozcelik و همکاران بود که نشان دادند فولیکول‌های تخمدانی نسبت به داروهای شیمی‌درمانی حساس هستند و باعث مرگ سلول‌های گرانولوزا و کاهش تعداد فولیکول‌های بالغ می‌گردد [16]. به دنبال شیمی‌درمانی در بیماران سرطانی که در طول سه ماه اول بارداری در معرض داروهای ضد نئوپلاسم بوده اند، سقط خود به خودی و تولد نوزاد ناقص‌الخلقه بالاتر از میزان مورد انتظار بوده است [17]. این داروها باعث کاهش هورمون‎های گنادوتروپین و کاهش میل جنسی می‌شوند که توجیه‌کننده کاهش میزان FSH و پروژسترون در این تحقیق می‌باشد[3]. همچنین در مطالعه دیگری مشخص شده که با استفاده از داروهای ضد نئوپلاسم، میزان ترشح پرولاکتین بیشتر می‎شود و پرولاکتین نیز با اثر بر محور هیپوفیز تخمدان، باعث ایجاد حالت آمنوره و کاهش هورمون‎های گنادوتروپین می‎شود [18]. نشان داده شده که دوکسوروبیسین با قرار گرفتن در میان دو جفت باز DNA و باز کردن رشته‌های آن، ساخت DNA و RNA وابسته به DNA را مهار و از تقسیم سلول‌ها جلوگیری می‌کند [19]. دوکسوروبیسین از ساخت پروتئین نیز جلوگیری می‎کند و باعث آپپتوز و ایجاد گونه‎های فعال اکسیژن می‎شود [20].

افزایش تعداد فولیکول‌ها در گروهای دریافت‌کننده عصاره هیدروالکلی علف چشمه در قیاس با گروه دکسو می‌تواند به دلیل وجود سطح بالایی از مواد آنتی‌اکسیدان نظیر فلاونوئیدها در گیاه علف چشمه باشد. در این راستا مطالعات نشان داده‌اند که این گیاه خاصیت جمع‌کنندگی رادیکال‎های آزاد اکسیژن و پتانسیل محافظت سلول‌ها در برابر آسیب‎های شیمیایی، داروها و استرس‌ها را دارد [22-21]. وجود ویتامین‌های A، C و D در علف چشمه می‌تواند اثرات حمایتی برای تخمک‌گذاری داشته باشد. به دلیل این که تخمدان دارای چرخه‎هایی از تغییرات بافتی و همچنین ترشح استروئید و پپیتد است که مرتبط با ویتامین C می‌باشد، تخمدان جایگاه اصلی ذخیره ویتامین C با بالاترین غلظت در تکای داخلی، گرانولوزا و بخش لوتئال شناخته شده است [24-23]. به علاوه، فنیل ایزوسیانات که به فراوانی در علف چشمه وجود دارد، دارای فعالیت‌های بیولوژیکی ضد التهاب است و در درمان سرطان کولون انسان مؤثر می‌باشد [25].

Chen و همکاران گزارش کردند که گیاه علف چشمه باعث افزایش غلظت آزاد داخل سلولی کلسیم و کاهش در متابولیت‎های اکسیداتیو استامینوفن می‎شود و احتمالاً این عمل را از طریق مهار متابولیسم اکسیداتیو انجام می‌دهد [26]. این احتمال وجود دارد که عصاره هیدروالکلی علف چشمه به دلیل وجود ویتامین C موجود در آن و مهار اکسیژن فعال و استرس اکسیداتیو، تا حدوی توانسته است باعث بهبود عوارض ناشی از داروی مورد نظر شود.

کاهش وزن در گروه‌های دریافت‌کننده دوکسوروبیسین در قیاس با گروه کنترل نشان می‌دهد که این دارو نه تنها بر روی ساختار بافتی تخمدان، بلکه بر روی سایر بافت‌های بدن تأثیر دارد. در این رابطه بررسی‌ها نشان می‌دهند که داروهای ضد نئوپلاسم، محدود به سلول‎های هدف نبوده و سلول‎های طبیعی هم تحت تأثیر قرار می‌گیرند [27].

در این بررسی کاهش میانگین وزن در گروه‌های دریافت‌کننده عصاره نیز مشاهده گردید. در این رابطه بررسی‌های مشابه نشان می‌دهد که عصاره این گیاه باعث کاهش گلوکز پلاسما و سطح لیپیدهای سرم در مدل تجربی هیپرلیپیدمی می‌گردد [29-28]. مواد پلی فنل موجود در این گیاه، بر فعالیت آنزیم لیپوپروتئین لیپاز اثر گذاشته و تا حدودی باعث کاهش سطح برخی از چربی‎های سرم و همچنین تری‎گلیسریدها در موش‌های دیابتی می‌شوند [12]. بنابراین کاهش وزن حیوانات در گروه‌های دریافت‌کننده عصاره در این بررسی منطقی بوده است. علاوه بر این، عصاره این گیاه در درمان بیماری‌‎های متابولیک و مزمن و در ترمیم DNA صدمه‌دیده موش‌های صحرایی که در معرض سدیم ارسنیت قرار گرفته بودند، مؤثر بوده است [10].

به دلیل محدودیت‌های زمانی، امکان بررسی عصاره این گیاه در سطح سلولی و مولکولی بر روی بافت تخمدان میسر نگردید. بنابراین با انجام مطالعات مولکولی بیشتر و نتایج حاصل از کار محققین ممکن است بتوان محصول مناسبی از عصاره این گیاه را به شکل قرص یا شربت برای بهبود عملکرد تخمدان‌ها پیشنهاد کرد.

نتیجه‌گیری

استفاده از دوکسوروبیسین منجر به آسیب بافتی و هورمونی تخمدان‌ها می‌شود که می‌تواند بر تعداد تخمک‌ها و روند تخمک‌گذاری اثرات نامناسبی داشته باشد. عصاره هیدروالکلی گیاه علف چشمه با داشتن ترکیباتی مانند ایزوتیوسیانین و سطح بالایی از مواد آنتی‌اکسیدان نظیر فلاونوئیدها، تخمدان‌ها را در مقابل صدمات ناشی از مواد شیمی‌درمانی حمایت کرد و منجر به بهبود روند تخمک گذاری در موش‌هایی صحرایی گردید. پیشنهاد می‌گردد بررسی‌های بیشتری در خصوص اجزاء مؤثر تشکیل‌دهنده عصاره این گیاه بر تخمدان انجام گیرد.

تشکر و قدردانی

این مطالعه حاصل طرح تحقیقاتی مصوب معاونت تحقیقات و فناوری دانشگاه علوم پزشکی یاسوج بود که از حمایت مالی این معاونت تشکر به عمل می‌آید.

References

[1] Ba¨chler M, Menshykau D, De Geyter CH, Iber D. Species-specific differences in follicular antral sizes result from diffusion-based limitations on the thickness of the granulosa cell layer. Molecular Human Reproduction 2014; 20(3): 208–21.

[2] De Toledo MC, Barreta A. The role of steroid receptors and HER2 in ovarian cancer. J Carcinog Mutagen 2014; 5(1): 158-63.

[3] Green AE, Rose PG. Pegylated liposomal doxorubicin in ovarian cancer. Int J Nanomedicine 2006; 1(3): 229-39.

[4] Ben-Aharon I, Bar-Joseph H, Tzarfaty G, Kuchinsky L, Rizel S, Salomon M, et al. Doxorubicin-induced ovarian toxicity. Reproductive Biology and Endocrinology 2010; 8)20): 1-7.

[5] Gill CIR, Haldar S, Boyd LA, Bennett R, Whiteford J, Buler M, et al. Watercress supplementation in diet reduces lymphocyte DNA damage and alters blood antioxidant status in healthy adults. Am J Nutr 2007; 85(2): 504-10.

[6] Boligon AA, Janovik V, Boligon AA, Pivetta CR, Pereira RP, da Rocha JB, et al. HPLC Analysis of Polyphenolic Compounds and Antioxidant Activity in Nasturtum officinale. Int J Food Prop 2013; 16(1): 61-9.

[7] Bahramikia S, Yazdanparast R. Antioxidant efficacy of Nasturtum officinale extracts using various in vitro assay systems. J Acupunct Meridian Stud 2010; 3(4): 283-90. [Farsi]

 [8] Shahrokhi N, Khaksari Haddah M, Shabani M, Heidari MR. The effect of seeding Nasturtum officinale water extract on plasma lipid and glucose level in diabetic rats. Rafsanjan Univ Med J 2010; 6(4): 246-54. [Farsi]

[9] Hecht SS, Chung FL, Richie JR, Akerkar SA, Borukhova A, Skowronski L, et al. Effects of watercress consumption on metabolism of a tobacco-specific lung carcinogen in smokers. Cancer Epidemiol Biomarkers Prev 1995; 4(8): 877-84.

[10] Zargari1 F, Ghorbanihaghjo A, Babaei H, Farajnia S, Roodbari NH. The effect of hydroalcoholic extract of Nasturtium officinale R.Br on antioxidant status and DNA damage in liver and kidney rats exposed to arsenic. Tabriz Univ Med J 2014; 36(3): 44-51. [Farsi]

[11] Ibrahim1 IA, Shousha WG, El-Sayed EM, Ramadan SS. Nasturtum officinale and raphanus sativus crude extracts protect ovary from radiation-induced DNA damage. WJPPS 2015; 4(4): 80-102.

[12] Shahrokhi N, Khaksari Hadad M, Keshavarzi Z, Shabani M. Effects of aqueous extract of water cress on glucose and lipid plasma in streptozotocin induced diabetic rats. Pak J Physiol 2009; 5(2): 6-10. [Farsi]

[13] Borjeson TM, Pang J, Fox JG, García A. Administration of luteinizing hormone releasing hormone agonist for synchronization of estrus and generation of pseudo pregnancy for embryo transfer in rats. JAALAS 2014; 53(3): 232-7.

[14] Alchalabi1 AS, Erkihun aklilu1 E, Aziz A, Goriman khan MA, Malek F, Rahim HA. Effect of 1800 MHz radiofrequency electromagnetic field of mobile phone on oogenesis in adult female rats. Malaysian J of Veterinary Research 2014; 5(1): 156-8.

[15] Du Y, Ren W, Li Y, Zhang Q, Zeng L, Chi C, et al. The enhanced chemotherapeutic effects of doxorubicin loaded PEG coated TiO₂ nanocarriers in an orthotopic breast tumor bearing mouse model. J Mater Chem 2015; 3(8): 1518-28.

[16] Ozcelik B, Turkyilmaz C, Ozgun MT, Serin IS, Batukan C, Ozdamar S, et al. Prevention of paclitaxel and cisplatin induced ovarian damage in rats by a gonadotropin-releasing hormone agonist. Fertility Sterility 2010; 93(5): 1609–14.

[17] Linda AS, Lemasters, Kawas G, Barbara V, Vicki H. Menstrual cycles in nurses handling antineoplastic drugs. Cancer nursing 1995; 18(6): 439-44.

[18] Samaan NA, deAsis DN Jr, Buzdar AU, Blumenschein GR. Pituitary-ovarian function in breast cancer patients on adjuvant chemoimmunotherapy. Cancer 1978; 41(6): 2084-7.

[19] Kurz EU, Douglas P, Lees-Miller SP. Doxorubicin activates ATM-dependent phosphorylation of multiple downstream targets in part through the generation of reactive oxygen species. J Biol Chem 2004; 279(51): 72-81.

[20] Ichikawa Y, Ghanefar M, Bayeva M, Wu R, Khechaduri A, Naga Prasad SV, et al. Cardiotoxicity of doxorubicin is mediated through mitochondrial iron accumulation. J Clin Invest 2014; 124(2): 617–30.

[21] Karami M, Nosrati A, Naderi M, Makhloogh M,  Shahani S. Protective effects of nasturtium officinale against gamma-irradiation-induced hepatotoxicity in C57 mice. Research J of Pharmacognosy 2015; 2(2): 19-25. [Farsi]

[22] Ozen T. Investigation of antioxidant properties of Nasturtium officinale (watercress) leaf extracts. Acta Poloniae Pharmaceutica 2009; 66(2): 187-93.

[23] Asmarian Sh, Rahmanian Koshkaki E, Jamali H, Kargar Jahromi H, Bathaee H, et al. Anti-oxidative effect of Vitamin C on toxic effects of malathion on reproductive tract physiology in female rats. Adv Environ Biol 2014; 8(2): 518-21. [Farsi]

[24] Kurniawan E, Djuwantono T, Sabarudin U, Krisnadi SR, Permadi W, Madjid TH. Difference of endometrial thickness and vascularity in women stimulated by clomiphene citrate with and without vitamin C and E. Am J of Research Communication 2014; 2(10): 11-22.

[25] Boyd LA, McCann MJ, Hashim Y, Bennett RN, Gill CIR, Rowland IR. Assessment of the anti-genotoxic, anti-proliferative, and anti-metastatic potential of crude watercress extract in human colon cancer cells. Nutr Cancer 2006; 55(2): 232-41.

[26] Chen L, Mohr SN, Yang CS. Decrease of plasma and urinary oxidative metabolites of acetaminophen after consumption of watercress by human voluntrees. Clin Pharm Ther 1996; 60(6): 60-5.

[27] Goldstein M, Kastan MB. The DNA Damage Response: Implications for Tumor Responses to Radiation and Chemotherapy. Annual Review of Medicine 2015; 66(2014): 129-43.

[28] Fallah Hoseini H, Gohari AR, Saeidnia S, Shahabi
Majd N, Hadjiakhoond A. The effect of Nasturtum officinale on blood glucose level in diabetic rats. Pharmacology online 2009; 3(4): 866-71.

[29] Qeini M, Roghani M, Alagha A. The effect of Nasturtum officinale feeding on serum glucose and lipid levels and reorganization of Beta Cells in diabetic rats. RJMS 2010; 17(73): 53-61.