جلد 21، شماره 2 - ( 2-1401 )                   جلد 21 شماره 2 صفحات 206-187 | برگشت به فهرست نسخه ها

XML English Abstract Print

Download citation:
BibTeX | RIS | EndNote | Medlars | ProCite | Reference Manager | RefWorks
Send citation to:
Zehtab S, Tabatabaeinejad F T. The Effectiveness of Mindfulness-Based Cognitive Therapy on Psychological Well-Being and Quality of Life in Caregivers of the Elderly with Alzheimer's disease in Isfahan City: A Quasi-Experimental Study. JRUMS 2022; 21 (2) :187-206
URL: http://journal.rums.ac.ir/article-1-6234-fa.html
زهتاب شریفه، طباطبائی نژاد فاطمه سادات. اثربخشی شناخت درمانی مبتنی بر ذهن‌آگاهی بر بهزیستی روان‌شناختی و کیفیت زندگی مراقبین سالمندان مبتلا به آلزایمر شهر اصفهان: یک مطالعه نیمه‌ آزمایشی. مجله دانشگاه علوم پزشکی رفسنجان. 1401; 21 (2) :187-206

URL: http://journal.rums.ac.ir/article-1-6234-fa.html

اثربخشی شناخت درمانی مبتنی بر ذهن‌آگاهی بر بهزیستی روان‌شناختی و کیفیت زندگی مراقبین سالمندان مبتلا به آلزایمر شهر اصفهان: یک مطالعه نیمه‌ آزمایشی
شریفه زهتاب ، فاطمه سادات طباطبائی نژاد
گروه روانشناسی، واحد نایین، دانشگاه آزاد اسلامی، نایین، ایران
واژه‌های کلیدی: ذهن آگاهی، شناخت درمانی، بهزیستی، کیفیت زندگی، مراقبین، بیماری آلزایمر ​​​​​​​
متن کامل [PDF 361 kb]   (1261 دریافت)     |   چکیده (HTML)  (2227 مشاهده)
متن کامل:   (2702 مشاهده)
مقاله پژوهشی
مجله دانشگاه علوم پزشکی رفسنجان
دوره 2021، اردیبهشت 1401، 206-187


اثربخشی شناخت درمانی مبتنی بر ذهن­آگاهی بر بهزیستی روان­شناختی و کیفیت زندگی مراقبین سالمندان مبتلا به آلزایمر شهر اصفهان: یک مطالعه نیمه‌ آزمایشی


شریفه زهتاب[1]، فاطمه سادات طباطبایی طباطبایی‌نژاد[2]





دریافت مقاله: 18/07/1400 ارسال مقاله به نویسنده جهت اصلاح: 16/08/1400 دریافت اصلاحیه از نویسنده: 24/11/1400 پذیرش مقاله: 27/11/1400


چکیده
زمینه و هدف: مراقبت از سالمند مبتلا به آلزایمر و ارتباط برقرار کردن با او فرآیندی استرس­زا است که پیامدهای منفی بر بهزیستی روان­شناختی و کیفیت زندگی مراقبین دارد. لذا با توجه به اهمیت مسئله، این پژوهش با هدف تعیین اثربخشی شناخت درمانی مبتنی بر ذهن­آگاهی بر بهزیستی روان­شناختی و کیفیت زندگی مراقبین سالمندان مبتلا به آلزایمر شهر اصفهان انجام گردید.
مواد و روش­ها: اﻳﻦ پژوهش از ﻧﻮع نیمه­ آزمایشی و با طرح پیش‌آزمون-ﭘﺲآزﻣﻮن و گروه کنترل بود. جامعه آماری مراقبین سالمندان مبتلا به آلزایمر شهر اصفهان در سال 1400 بودند. ابتدا به روش نمونه­گیری در دسترس، 30 نفر انتخاب و سپس به شیوه تصادفی در دو گروه 15 نفره جایگزین شدند. گروه آزمایش تحت 8 جلسه 90 دقیقه­ای آموزش شناخت درمانی مبتنی بر ذهن آگاهی قرار گرفت. در این مدت گروه کنترل در لیست انتظار باقی ماندند. از مقیاس بهزیستی روان­شناختی Ryff و پرسش­نامه پرسش‌نامه کیفیت زندگی سازمان بهداشت جهانی در دو مرحله پیش­آزمون و پس­آزمون به منظور گردآوری اطلاعات استفاده شد. داده­ها با استفاده از تحلیل کوواریانس چند متغیره تجزیه ­­و ­­ تحلیل شدند.
یافته­ها: نتایج بیان‌گر این بود که آموزش شناخت درمانی مبتنی بر ذهن آگاهی توانسته است بهزیستی روان­شناختی و کیفیت زندگی مراقبین سالمندان مبتلا به آلزایمر را به‌طور معنی‌داری بهبود بخشد (05/0>P).
نتیجه­گیری: از آن­جایی که شناخت درمانی مبتنی بر ذهن­آگاهی بر بهزیستی روان­شناختی و کیفیت زندگی مؤثر بود، می­توان نتیجه­گیری کرد که این مداخله می­تواند برای ارتقاء بهزیستی روان­شناختی و کیفیت زندگی مراقبین سالمندان مبتلا به آلزایمر توسط مراکز مشاوره و خدمات روان­شناختی به­کار گرفته شود.
واژه­های کلیدی: ذهن آگاهی، شناخت درمانی، بهزیستی، کیفیت زندگی، مراقبین، بیماری آلزایمر

 
مقدمه
آلزایمر به عنوان شایع­ترین بیماری تحلیل برنده عصبی وابسته به سن [1]، درصد زیادی از جمعیت­های سال‌خورده عمومی را تحت تأثیر قرار می­دهد [3-2]. آلزایمر یک بیماری مزمن، پیش­رونده و ناتوان کننده­ای است [4] که باعث بروز نابسامانی در کارکرد شناختی، شخصیت، اندیشه و ادراک [5] و حافظه در این بیماران می­شود [6]. افزون بر مشکلاتی که خود سالمندان مبتلا به آلزایمر تجربه می­کنند، مراقبین آن­ها نیز مشکلات فراوانی را تجربه می‏کنند [7].
در خانواده­ای که سالمند مبتلا به آلزایمر دارد، مراقبان اصلی با چالش­های زیادی مواجه هستند؛ به گونه­ای که مراقبت از این بیماران به 36 ساعت زندگی در روز تعبیر شده است که جنبه­های مختلف زندگی از جمله سلامتی، اشتغال و درآمد مراقبین این بیماران را تحت تأثیر قرار می‏دهد [8]. یکی از مشکلاتی که افراد مراقب در مراقبت از سالمند مبتلا به آلزایمر تجربه می­کنند، پایین بودن بهزیستی روان­شناختی است [9]. بهزیستی روان­شناختی (Psychological well-being) به معنای تلاش برای ارتقاء است که در تحقق یافتن استعدادها و توانایی‌های فرد نمایان می‌شود و بالا بودن میزان آن می‏تواند از سلامت روان افراد محافظت کند [10]. در مدل بهزیستی روان­شناختی Ryff این مفهوم اشاره به هدف در زندگی، تسلط محیطی، رشد فردی، پذیرش خود، استقلال و رابطه مثبت با دیگران دارد [11] که نقش مهمی در سازگاری [12] و رضایت زندگی افراد ایفا می‏کند [13]. هم­چنین بهزیستی روان‌شناختی به عنوان یک عامل محافظتی در برابر انزوا اجتماعی و افسردگی در افراد عمل می‏کند [14].
بر اساس یک پژوهش، مراقبت از سالمندان آلزایمری می‏تواند سطح بهزیستی روان­شناختی مراقبین را کاهش دهد [15]. وقتی مراقبین از بهزیستی روان­شناختی پایینی برخوردار باشند، میزان صبر، بردباری و تاب‏آوری آنان در برابر مشکلات نیز پایین آمده و همین امر کیفیت زندگی آنان را تحت تأثیر می‏دهد [16]. کیفیت زندگی (Quality of life) به عنوان مواردی آشکار و مرتبط با معیارها و شاخص­های شاخص‌های زندگی دانسته­اند [17] که شامل سلامت جسمی [18]، شرایط شخصی، روابط اجتماعی و یا دیگر عوامل اجتماعی و اقتصادی باشد [19]. بر اساس پیشینه پژوهش، مراقبین سالمندان مبتلا آلزایمر از کیفیت زندگی پایین­تری نسبت به دیگران برخوردار هستند [20].
در راستای کاهش مشکلات مراقبین سالمندان مبتلا به آلزایمر مداخلات مختلفی برای بهبود مشکلات این مراقبین انجام شده است که از جمله آن­ها می­توان به آموزش تاب­آوری تاب‌آوری [8]، مهارت­های ارتباطی [21]، مداخلات شناختی-رفتاری و غیره اشاره کرد [22]. اما آن­چه کم‌تر مورد توجه قرار گرفته است شناخت درمانی مبتنی بر ذهن­آگاهی (Mindfulness-based cognitive therapy) است. Segal و همکاران رویکرد جدیدی به منظور درمان، پیش­گیری  پیش‌گیری و جلوگیری از بازگشت از افسردگی را تبیین کرد­ه­اند  کرد‌ه‌اند که بر اساس آن، بین شناخت، هیجان و ذهن ذهن موقعیتی ارتباطی وجود دارد، در نتیجه، یک رویکرد شناخت درمانی مبتنی بر ذهن­آگاهی ارائه گردید [23]. شناخت درمانی مبتنی بر ذهن­آگاهی نوعی شناخت درمانی است که که شامل مراقبه‏های مختلف، یوگای کشیدگی، آموزش درباره استرس، اضطراب و افسردگی و تمرین‏های شناخت درمانی درمانی است [25-24].
ذهن­آگاهی هم­چنین می­تواند با تقویت فرآیندهای مقابله و کنار آمدن شناختی، مانند ارزیابی مجدد و تقویت مهارت تنظیم هیجان مانند تاب­آوری به افراد آموزش دهد تا به جای اجتناب و فرار از درد و رنج با آن­ها کنار بیایند و با آگاهی و تمرکز فکری با آن­ها مواجه شوند [25]. مراقبت از بیماران آلزایمر، سخت­ترین نوع مراقبت است و می­تواند سبب بروز استرس، خستگی و اختلالات روانی در افراد مراقب شود که ضروری است در جهت کاهش مشکلات بر مراقبین اقداماتی صورت پذیرد [26].
از آن­جایی که در پیشینه پژوهش، کم‌تر به اثربخشی شناخت درمانی مبتنی بر ذهن­آگاهی بر بهبود مشکلات افراد مراقب پرداخته شده است، در راستای رفع این خلاء پژوهشی این مطالعه با هدف تعیین اثربخشی شناخت درمانی مبتنی بر ذهن­آگاهی بر بهزیستی روان­شناختی و کیفیت زندگی مراقبین سالمندان مبتلا به آلزایمر شهر اصفهان اجرا گردید.

مواد و روش­ها
مطالعه حاضر از نوع نیمه آزمایشی، با طرح پیش آزمون، پس آزمون با گروه کنترل بود. جامعه آماری این پژوهش، کلیه مراقبین عضو خانواده سالمندان مبتلا به آلزایمر مراجعه کننده به کلینیک و درمانگاه و مراکز درمانی بیماری آلزایمر شهر اصفهان در سال 1400 بودند.
حجم نمونه مورد بررسی با مراجعه به جدول کوهن (Cohen)، تعیین شد. به این طریق که در سطح اطمینان 95 درصد، اندازه اثر 70/0 و توان آماری 91/0، برای هر گروه 12 نفر تعیین شد. اما از آن­جایی که احتمال ریزش برخی نمونه­ها وجود داشت و هم­چنین در جهت تعمیم­پذیری تعمیم‌پذیری بیش‌تر نتایج، حجم نمونه در هر گروه 15 نفر تعیین شد.
در مرحله اول به شیوه نمونه­گیری در دسترس 30 نفر مراقب انتخاب و این 30 نفر در گام دوم به صورت تصادفی ساده (به شیوه قرعه کشی) در یک گروه آزمایش (15 نفر) و یک گروه  کنترل (15 نفر) جایگزین شدند.
رضایت آگاهانه برای شرکت در پژوهش، دامنه سنی 30 تا 50 سال برای مراقبین و حداقل تحصیلات راهنمایی از ملاک‌های ورود به پژوهش بودند. ناقص بودن پاسخ­نامه مربوط به پرسش­نامه­ها، شرکت هم­زمان در جلسات درمانی و آموزشی در طول پژوهش و غیبت بیش از دو جلسه در جلسات درمانی از ملاک­های خروج از پژوهش بود.
این پژوهش برخی اصول اخلاقی از جمله توضیح اهداف پژوهش برای افراد نمونه، کسب رضایت آگاهانه از آن­ها، اختیاری بودن پژوهش، حق خروج از مطالعه، بدون ضرر بودن مداخله درمانی، پاسخ به سؤالات و در اختیار قرار دادن نتایج در صورت تمایل به آنان و ارائه جلسات مداخله به صورت فشرده به افراد نمونه گروه کنترل بعد از اجرای مرحله پس آزمون را رعایت نمود.
این پژوهش با کد اخلاق IR.IAU.KHUISF.REC.1400.140 در کمیته اخلاق پژوهش دانشگاه آزاد اسلامی واحد اصفهان (خوراسگان) به تصویب رسیده است. در پژوهش حاضر به منظور گردآوری داده­ها، علاوه بر گردآوری اطلاعات جمعیت شناختی (سن، سطح تحصیلات و شغل) از دو پرسش­نامه نیز استفاده گردید که پرسش­نامه­های مورد استفاده به شرح ذیل بودند:
1- مقیاس بهزیستی روان­شناختی (Psychological well-being scale): این مقیاس شامل 18 سؤال است که توسط Ryff در سال 1989 تهیه شده است و 6 مؤلفه شامل تسلط محیطی با سؤالات 1، 4، 6، پذیرش خود با سؤالات 2، 8، 10، رابطه مثبت با دیگران با سؤالات 3، 11، 13، داشتن هدف در زندگی با سؤالات 5، 14، 16، رشد فردی با سؤالات 7، 15، 17 و استقلال با سؤالات 9، 12، 18 را اندازه­گیری می‏کند [27]. سؤالات به صورت طیف 6 درجه­ای از کاملاً مخالفم 1 نمره از تا کاملاً موافقم 6 نمره می‏باشد. حداقل نمره در هر خرده مقیاس 3 و حداکثر 18 است و در کل مقیاس، حداقل و حداکثر نمره به ترتیب 18 و 108 است. نمره کلی هر حیطه از جمع سؤالات مربوط به آن به دست می­آید و جمع آن حیطه­ها نمره کل را تشکیل می­دهند و کسب نمره بالا در هر کدام از خرده مقیاس­ها نشان دهنده بهزیستی روان­شناختی بالاتر است. در یک پژوهش، آلفای کرونباخ برای تسلط محیطی 71/0، پذیرش خود 80/0، رابطه مثبت با دیگران 90/0، داشتن هدف در زندگی 70/0، رشد فردی 86/0، استقلال 91/0 و کل سؤالات 84/0 به دست آمده است [28]. در خارج از کشور ویژگی­های روان­سنجی مقیاس بررسی و نتایج نشان داده است ضریب همبستگی Pearson مقیاس با رضایت از زندگی 92/0 و معنی‏دار گزارش شده است که نشان دهنده روایی همگرایی است [29]. در خارج از کشور ضرایب آلفای کرونباخ برای کل سؤالات 94/0 برای مؤلفه­ها در دامنه 70/0 تا 84/0 به دست آمده است [30]. در پژوهش حاضر، پایایی به روش آلفای کرونباخ برای تسلط محیطی 72/0، پذیرش خود 80/0، رابطه مثبت با دیگران 79/0، داشتن هدف در زندگی 76/0، رشد فردی 82/0، استقلال 81/0 و کل سؤالات 89/0 به دست آمد.
2- فرم کوتاه پرسش­نامه کیفیت زندگی (World Health Organization Quality of Life-BREF): فرم کوتاه این پرسش­نامه شامل 26 سؤال است که توسط فرم کوتاه سازمان بهداشت جهانی در سال 2004 تهیه شده است و 5 مؤلفه سلامت جسمی با سؤالات 3، 4، 10، 15، 16، 17 و 18؛ سلامت روانی با سؤالات 5،  6، 7، 11، 19 و 26؛ رابطه اجتماعی با سؤالات 20، 21 و 22؛ سلامت محیط با سؤالات 8، 9، 12، 13، 14، 23، 24 و 25؛ سلامت عمومی کلی با سؤالات 1 و 2 را اندازه­گیری می‏کند [31]. دامنه نمرات در سلامت جسمی (حداقل و حداکثر نمره به ترتیب 7 و 35)، سلامت روانی (حداقل و حداکثر نمره به ترتیب 6 و 30)، رابطه اجتماعی (حداقل و حداکثر نمره به ترتیب 3 و 15)، سلامت محیط (حداقل و حداکثر نمره به ترتیب 8 و 40) و سلامت عمومی کلی (حداقل و حداکثر نمره به ترتیب 2 و 10) و در کل مقیاس، حداقل و حداکثر نمره پرسش­نامه به ترتیب 26 و 130 است. نمره­گذاری سؤالات در طیف 5 درجه­ای لیکرت از اصلاً 1 نمره تا خیلی زیاد 5 نمره صورت می‏گیرد. نمره کلی هر حیطه از جمع سؤالات مربوط به آن به دست می­آید و جمع آن حیطه­ها نمره کل را تشکیل می­دهند می‌دهند و کسب نمره بالا در هر کدام از خرده مقیاس­ها نشان دهنده کیفیت زندگی بالاتر است. در داخل ایران در یک پژوهش برای بررسی همسانی درونی پرسش­نامه از آلفای کرونباخ استفاده شده است که ضرایب آلفای کرونباخ در دامنه 55/0 تا 84/0 به دست آمده است [32]. در پژوهش­های پژوهش‌های خارجی پایایی پرسشنامه با آلفای کرونباخ بررسی و ضریب 84/0 محاسبه شده است [33]. در پژوهش حاضر، پایایی به روش آلفای کرونباخ برای سلامت جسمی 70/0، سلامت روانی 75/0، رابطه اجتماعی 72/0، سلامت محیط 80/0، سلامت عمومی 91/0 و برای کل سؤالات 92/0 به دست آمد.
در این پژوهش، شناخت درمانی مبتنی بر ذهن­آگاهی تعداد جلساتی می‏باشد که گروه آزمایش آموزش ‏دیدند که محتوای آن در جدول 1 آمده است [23].
هم­چنین لازم به ذکر است که این جلسات در یکی از مراکز مشاوره و خدمات روان­شناختی شهر اصفهان و با هماهنگی مدیر آن انجام شد و مراقبین در 8 جلسه 90 دقیقه­ای در روزهای شنبه هر هفته (کلاً به مدت 8 هفته) را دریافت کردند. آموزش دهنده خود پژوهش­گر (نویسنده اول) مقاله بود. به افراد نمونه اطمینان داده شد که اطلاعات آن­ها محرمانه است و هیچ اطلاعات فردی و شخصی تحلیل نخواهد شد و داده­ها به صورت گروهی تحلیل می­شوند. هم­چنین هم‌چنین پرسش­نامه­های پژوهش به صورت خودگزارشی تکمیل شدند و افراد نمونه در دو نوبت پیش آزمون و پس آزمون به صورت خودگزارشی به سؤالات پاسخ دادند. به دلیل مشوق­هایی مشوق‌هایی که پژوهش­گر گذاشته بود و انگیزه فردی خود مراقبین، تا پایان پژوهش افراد در جلسات شرکت داشتند و هیچ­گونه ریزشی در حین آموزش و حین اجرای پس آزمون وجود نداشت.
 


جدول 1- جلسات آموزش شناخت درمانی مبتنی بر ذهن­آگاهی اقتباس از Segal و همکاران [23]
جلسات محتوای جلسات
1 پس از خوشامدگویی و آشنایی اولیه افراد گروه با یک‌دیگر، درباره قوانین و مقررات گروه از جمله رازداری، حضور منظم و غیره توضیح داده خواهد شد. در این جلسه اطلاعاتی درباره ماهیت ذهن آگاهی شامل تمرین دست‌یابی به آگاهی بدون قضاوت در زندگی روزمره و هم‌چنین درباره این­که بسیاری از مردم به شیوه ذهن ناآگاهانه زندگی می­کنند و اغلب به آنچه انجام می­دهند؛ توجهی نمی­کنند؛ بحث و هم­چنین بیان شد که ذهن آگاهی راه سالم زندگی کردن است که می‌توان از دو راه رسمی و غیررسمی آن را تمرین کرد. سپس به مدت 11 دقیقه آرمیدگی و مراقبه وارسی بدن با 16 گروه عضلانی آموزش داده شد. در پایان جلسه از شرکت کنندگان خواسته شد که پرسش­نامه­های پیش آزمون را تکمیل کنند و در نهایت برگه­های خود خوانی در مورد افسردگی و ذهن آگاهی به منظور تکلیف خانگی ارائه شد.
2 در این جلسه تمرین رسمی بررسی آگاهانه و هشیاری در فعالیت­های روزمره آموزش داده شد و تن آرامی از طریق ایجاد تنش و رهایی عضلات اجرا شد. شرکت کنندگان به انجام مراقبه وارسی بدن تشویق شدند و سپس در مورد این تجربه و موانع انجام تمرین، مانند برقراری و پرسه زدن ذهن و نیز راه­حل­های برنامه ذهن آگاهی برای مسأله غیر قضاوتی بودن و نحوه رها کردن افکار مزاحم، بحث شد. مراقبه نشسته و وارسی بدن به عنوان تمرین رسمی و هم­چنین ذهن آگاهی در فعالیت­های روزمره جدید به عنوان تمرین غیر رسمی بررسی آگاهانه به عنوان تکلیف خانگی تعیین شد.
3 ابتدا تمرین­های رسمی و غیررسمی بررسی آگاهانه جلسه قبل مرور شد. برای آموزش مراقبه نشسته و ذهن آگاهانه با تمرکز بر تنفس و حس‌های بدنی به شکل تنفس 1 دقیقه­ای متمرکز، هوشیارانه و بدون قضاوت، از شرکت کنندگان خواسته شد که روی صندلی خود در حالی که در لحظه حضور دارند؛ بنشینند و به نحوی غیر قضاوتی و به مدت 1 دقیقه نگاه کنند و گوش دهند. این مراقبه دارای سه مرحله توجه به تمرین در لحظه انجام، توجه به تنفس و توجه به بدن بود. مراقبه نشسته و وارسی بدن یا یک حرکت بدنی ذهن آگاهانه، تمرین یک دقیقه­ای فضای تنفسی، ذهن آگاهی در مورد یک فعالیت روزمره جدید و ذهن آگاهی در مورد یک رویداد ناخوشایند مانند مشاجره با همسر یا فردی دیگر به عنوان تکلیف خانگی تعیین شد.
4 این جلسه با مراقبه نشسته همراه با توجه کردن به تنفس، بدن، صداها و افکار یعنی مراقبه نشسته با چهار مؤلفه اصلی آن آغاز و در ادامه در مورد استرس و واکنش­های معمول افراد به موقعیت­های استرس­زا و نگرش­ها و رفتارهای جایگزین بحث شد. سپس راه رفتن و قدم زدن آگاهانه در زمان حال همراه با رها کردن فکر و بدون فکر کردن به گذشته یا آینده تمرین شد. در ادامه درباره گفتگوی درونی با خود، شیوه‏های همیشگی تفکر مانند فاجعه سازی، ذهن خوانی، بزرگ‌نمایی، بایدها، سرزنش خود و سایر تحریف­های شناختی صحبت شد. مراقبه نشسته، وارسی بدن یا یکی از حرکت­های بدنی ذهن آگاه و تمرین شناسایی تحریف­های شناختی به عنوان تکلیف خانگی تعیین شد.
5 تمرین مراقبه نشسته با تأکید بر توجه به تنفس، بدن، صداها و افکار اجرا و گفته شد که به دامنه وسیعی از احساس­های بدنی خود نظیر درد، خارش، سوزش، سبکی، سنگینی، گرما، سرما و یا عدم احساس توجه کنند؛ ضمن این­که برخی از این حس­ها ممکن است؛ با افکار و یا هیجان­هایی همراه شوند. در ضمن، درباره اذعان و پذیرش واقعیت موجود همان­گونه که هست بحث شد. تمرین حرکت­های ذهن آگاهانه متمرکز بر بدن، فضای تنفسی یک دقیقه­ای در رویدادی ناخوشایند و ذهن آگاهی در یک فعالیت جدید روزمره به عنوان تکلیف خانگی تعیین شد.
6 در این جلسه نحوه تعمیم آگاهی نسبت به هر چیزی که با آن تماس داشتند؛ نظیر تماس صندلی با بدن، پاها با زمین، یا دست­هایشان و هر چیزی که احساس می­کردند با آن در تماس هستند؛ توضیح و در ادامه نیز بازبینی و مراقبه تنفس در فعالیت­های روزمره و هم­چنین مراقبه نشسته، ذهن آگاهی احساس­ها، ذهن آگاهی گوش دادن، ذهن آگاهی افکار و هیجان­ها و تمرین­های یوگای آگاهانه آموزش داده شد. تکلیف خانگی شامل تمرین حرکت­های ذهن آگاهانه متمرکز بر بدن، فضای تنفسی یک دقیقه­ای و تمرین­های یوگای آگاهانه بود.
7 این جلسه با مراقبه نشسته و آگاهی باز یعنی توجه به آن­چه در لحظه وارد هوشیاری می­شود؛ آغاز شد. مضمون این جلسه این بود که"بهترین راه مراقبت از خودم چیست؟" در ادامه تمرینی ارائه شد که در آن شرکت کنندگان مشخص کردند؛ کدام­یک از رویدادهای زندگیشان خوشایند و کدام­یک ناخوشایند است. علاوه بر آن از آن­ها خواسته شد که بگویند که چگونه می­توانند؛ برنامه­ای اتخاذ کنند که به اندازه کافی رویدادهای خوشایند در آن باشد. هم­چنین، تمرین مراقبه مهرورزی و شفقت نسبت به خود نیز اجرا شد. تمرین حرکت­های ذهن آگاهانه متمرکز بر بدن، فضای تنفسی 1 دقیقه­ای در رویدادی ناخوشایند و ذهن آگاهی در یک فعالیت جدید روزمره به عنوان تکلیف خانگی تعیین شد.
8 این جلسه با مراقبه وارسی بدن آغاز و سپس درباره نحوه به کار بستن آموخته­های حاصل از فرآیند درمان در زندگی واقعی، بررسی موانع درونی و بیرونی احتمالی در دنبال کردن دستاوردهای درمانی، نحوه مقابله با رویدادهای استرس­زایی که احتمال عود را بالا می­برند؛ مرور تکالیف و جمع­بندی جلسه­ها به همراه شرکت کنندگان؛ در میان گذاشتن تجارب اعضاء با یک‌دیگر و دستاوردهای آن­ها از جلسه­ها بحث شد. در ادامه درباره کل جلسه­های مداخله سؤا­ل­هایی از این قبیل مطرح شد که آیا شرکت کنندگان احساس می­کنند که مهارت‌های مقابله­ای آن­ها افزایش یافته است؟ آیا از بهبود وضعیت خواب و کنترل افکار همراه با بودن در زمان حال و شاد بودن خود احساس رضایت دارند؟ آیا به انتظارات خود از درمان دست یافته­اند؟ آیا احساس می­کنند؛ شخصیت آن­ها رشد کرده است؟ هم­چنین منابع آموزشی بیشتری در خصوص ذهن آگاهی معرفی شد. در نهایت نیز پس آزمون اجرا شد.
 
داده­ها با استفاده از نرم­افزار SPSS نسخه 24 تجزیه و تحلیل شد. از آمار توصیفی چون میانگین و انحراف معیار و از آمار استنباطی شامل تحلیل کوواریانس چندمتغیره استفاده شد. هم­چنین قبل از انجام تحلیل کوواریانس چند متغیره، مفروضه‏های آن شامل آزمون Shapiro-Wilk برای ارزیابی نرمال بودن توزیع متغیرها، آزمون Levene برای ارزیابی همگنی واریانس گروه­ها، آزمون ام باکس برای بررسی همگنی ماتریس‏های کوواریانس استفاده ­شد. هم­چنین به منظور مقایسه میانگین سن مراقبین در دو گروه آزمایش و کنترل، از آزمون t مستقل و برای مقایسه سطح تحصیلات و شغل مراقبین در دو گروه مورد بررسی، از آزمون مجذور کای استفاده شد. سطح معنی­داری در آزمون­ها 05/0 در نظر گرفته شد.
نتایج
در پژوهش حاضر 30 نفر از مراقبین سالمندان مبتلا به آلزایمر شهر اصفهان مورد مطالعه قرار گرفتند. بررسی ویژگی‌های دموگرافیک آزمودنی­های مورد مطالعه از نظر سن، سطح تحصیلات و شغل در جدول 2 نشان می­دهد که بین گروه­های مورد مطالعه تفاوت آماری معناداری وجود ندارد (05/0<P).
 

جدول 2- مقایسه برخی ویژگی­های جمعیت شناختی مراقبین سالمندان مبتلا به آلزایمر در دو گروه آزمایش و کنترل در شهر اصفهان در سال 1400 (تعداد هر گروه 15 نفر)
سن (سال) گروه آزمایش گروه کنترل مقدار p
میانگین انحراف معیار میانگین انحراف معیار
13/43 592/5 40/43 808/4 890/0*
سطح تحصیلات فراوانی درصد فراوانی درصد 723/0**
زیر دیپلم 2 3/13 2 3/13
دیپلم 9 60 7 7/46
لیسانس و بالاتر 4 7/26 6 40
کل 15 100 15 100
شغل فراوانی درصد فراوانی درصد 439/0**
آزاد 9 60 11 3/73
کارمند 6 40 4 7/26
کل 15 100 15 100

* آزمون t مستقل، ** آزمون مجذور کای، 05/0 >p اختلاف معنی­دار
 
در ادامه شاخص­های توصیفی بهزیستی روان­شناختی و کیفیت زندگی در مرحله پیش­آزمون و پس آزمون نمونه مورد مطالعه در جدول 3 گزارش شده است. نتایج جدول 3 حاکی از آن است که میانگین بهزیستی روان­شناختی و کیفیت زندگی گروه آزمایش در مرحله پس آزمون افزایش داشته است، اما برای گروه کنترل با افزایش همراه نبوده است.
 

جدول 3- میانگین و انحراف معیار متغیرهای بهزیستی روان­شناختی و کیفیت زندگی و ابعاد آن­ها در مراقبین سالمندان مبتلا به آلزایمر در دو گروه آزمایش و کنترل در شهر اصفهان در سال 1400
                 متغیرهای وابسته گروه آزمایش (15 نفر) گروه کنترل (15 نفر)
پیش آزمون پس آزمون پیش آزمون پس آزمون
تسلط محیطی میانگین 13/8 80/9 47/8 67/8
انحراف معیار 06/1 26/1 060/1 23/1
پذیرش خود میانگین 13/8 27/10 07/8 33/8
انحراف معیار 83/0 33/1 70/0 23/1
رابطه مثبت با دیگران میانگین 27/8 07/10 40/8 53/8
انحراف معیار 80/0 44/1 83/0 06/1
داشتن هدف در زندگی میانگین 20/8 07/10 33/8 53/8
انحراف معیار 86/0 03/1 11/1 30/1
رشد فردی میانگین 13/8 27/10 40/8 53/8
انحراف معیار 83/0 03/1 06/1 25/1
استقلال میانگین 20/8 07/10 20/8 47/8
انحراف معیار 15/1 16/1 77/0 12/1
نمره کل بهزیستی روان­شناختی میانگین 07/49 53/60 87/49 07/51
انحراف معیار 39/3 01/4 85/1 01/3
سلامت جسمی میانگین 67/12 73/14 67/12 87/12
انحراف معیار 90/0 58/1 72/0 91/0
سلامت روانی میانگین 80/9 67/10 87/9 93/9
انحراف معیار 68/0 17/1 74/0 88/0
رابطه اجتماعی میانگین 40/5 13/9 33/5 40/5
انحراف معیار 91/0 91/0 90/0 99/0
سلامت محیط میانگین 47/15 40/17 07/15 47/15
انحراف معیار 91/0 53/2 70/0 50/1
سلامت عمومی میانگین 80/3 80/4 67/3 73/3
انحراف معیار 77/0 94/0 82/0 96/0
نمره کل کیفیت زندگی میانگین 13/47 73/56 60/46 40/47
انحراف معیار 77/1 49/3 76/1 25/3
 
در ادامه برای استفاده از آماره استنباطی تحلیل کوواریانس چند متغیره، پیش­فرض­های این تحلیل مورد بررسی قرار گرفت. برای بررسی پیش­فرص نرمال بودن توزیع فراوانی متغیرهای وابسته (بهزیستی روان­شناختی و کیفیت زندگی) از آزمون Shapiro-Wilk استفاده شد که فرض نرمال بودن در هر دو گروه آزمایش و کنترل مورد تأیید بود (05/0<P). پیش فرض همگنی واریانس­ها (پس آزمون) با آزمون Levene بررسی شد که این پیش­فرض نیز در مرحله پس آزمون مورد تأیید قرار گرفت (05/0<P). جهت بررسی پیش فرض دیگر این آزمون یعنی همگنی ماتریس کوواریانس در دو گروه، از آزمون ام باکس (Box’s M) استفاده شد که از لحاظ آماری معنی­دار نبود و این به معنی برقراری مفروضه تساوی ماتریس‌های کوواریانس می­باشد (برای بهزیستی روان­شناختی 115/1=F، 330/0=P و برای کیفیت زندگی 713/1=F، 057/0=P). از آن­جایی که پیش فرض­های مهم تحلیل کوواریانس چندمتغیره برقرار بودند، لذا می­توان از آزمون پارامتریک تحلیل کوواریانس چندمتغیره استفاده کرد و نتایج آن قابل اطمینان می‏باشد که نتایج آن در جدول 4 و 5 آورده شده است.
نتایج جدول 4، بیانگر آن است که لامبدای ویلکز (443/20=F، 001/0>p) معنادار است. نتایج مؤید آن است که بین گروه­های آزمایش و کنترل از لحاظ پس­آزمون بهزیستی روان­شناختی و کیفیت زندگی با کنترل مقادیر پیش­آزمون، تفاوت معناداری وجود دارد. بر این اساس می­توان می‌توان گفت که تفاوت معناداری حداقل در یکی از متغیرهای وابسته ایجاد شده است و ضریب تأثیر نشان می­دهد می‌دهد که 1/87 درصد از تفاوت مشاهده شده در دو گروه، مربوط به اثر مداخله آزمایشی است. بعد از این، به بررسی این موضوع باید پرداخته شود که آیا هر یک از متغیر‏های وابسته به طور جداگانه از متغیر مستقل (آموزش شناخت درمانی مبتنی بر ذهن­آگاهی) اثر پذیرفته است یا خیر؟. ؟ به این منظور از تحلیل کواریانس چندمتغیره استفاده شده است که نتایج آن در جدول 5 آورده شده است.
بر اساس جدول 5، استفاده از آموزش شناخت درمانی مبتنی بر ذهن­آگاهی بر افزایش بهزیستی روان­شناختی و کیفیت زندگی در مرحله پس آزمون تأثیر دارد. از آن­جایی که ضریب تأثیر نشان دهنده تأثیر مداخله شناخت درمانی مبتنی بر ذهن­آگاهی بر روی متغیرهای بهزیستی روان­شناختی و کیفیت زندگی است، لذا تأثیر شناخت درمانی مبتنی بر ذهن آگاهی بر روی "رابطه اجتماعی" با ضریب تأثیر 894/0 بیش‌تر از سایر متغیرها بوده است و نشان می­دهد می‌دهد 4/89 درصد از تفاوت مشاهده شده در نمره رابطه اجتماعی، در دو گروه آزمایش و کنترل، ناشی از اثر مداخله آموزشی است.
 


جدول 4- خلاصه نتایج آنالیز کواریانس چندمتغیره پس آزمون بهزیستی روان­شناختی و کیفیت زندگی در مراقبین سالمندان مبتلا به آلزایمر در شهر اصفهان در سال 1400
نوع آزمون مقدار مقدار   F مقدار p ضریب تأثیر توان آماری
اثر پیلایی 871/0 443/20 001/0 871/0 999/0
لامبدای ویلکز 030/0 443/20 001/0 871/0 999/0
اثر هتلینگ 125/32 443/20 001/0 871/0 999/0
بزرگ­ترین ریشه روی 125/32 443/20 001/0 871/0 999/0

جدول 5- نتایج تحلیل کوواریانس چندمتغیره اثربخشی شناخت درمانی مبتنی بر ذهن­آگاهی بر نمرات مؤلفه­های بهزیستی روان‌شناختی و کیفیت زندگی مراقبین سالمندان مبتلا به آلزایمر در شهر اصفهان در سال 1400
متغیرهای وابسته مجموع مجذورات درجه آزادی مقدار F مقدار p ضریب تأثیر توان آماری
تسلط محیطی 381/9 1 946/8 008/0 345/0 805/0
پذیرش خود 954/17 1 981/8 008/0 346/0 806/0
رابطه مثبت با دیگران 713/14 1 522/9 007/0 359/0 828/0
داشتن هدف در زندگی 635/11 1 861/13 002/0 449/0 939/0
رشد فردی 762/19 1 847/20 001/0 > 551/0 990/0
استقلال 875/14 1 405/10 005/0 380/0 890/0
سلامت جسمی 627/14 1 685/9 006/0 363/0 835/0
سلامت روانی 332/2 1 701/2 019/0 137/0 841/0
رابطه اجتماعی 424/84 1 826/142 001/0 > 894/0 999/0
سلامت محیط 939/28 1 521/9 007/0 359/0 828/0
سلامت عمومی 166/3 1 293/5 034/0 237/0 883/0


 
بر اساس جدول 6، استفاده از آموزش شناخت درمانی مبتنی بر ذهن­آگاهی بر افزایش نمرات کل بهزیستی روان­شناختی و نمره کل کیفیت زندگی در مرحله پس آزمون تأثیر دارد. نتایج نشان دهنده آن است که تأثیر مداخله شناخت درمانی مبتنی بر ذهن­آگاهی بر کیفیت زندگی به میزان 828/0، بیش‌تر از بهزیستی روان­شناختی به میزان 662/0 بوده است.
 

جدول  6- نتایج تحلیل کوواریانس چندمتغیره جهت بررسی اثربخشی شناخت درمانی مبتنی بر ذهن­آگاهی بر نمرات کل بهزیستی روان­شناختی و کیفیت زندگی مراقبین سالمندان مبتلا به آلزایمر شهر اصفهان در سال 1400
متغیرهای وابسته مجموع مجذورات درجه آزادی مقدار F مقدار p ضریب تأثیر توان آماری
نمره کل بهزیستی روانشناختی 424/613 1 056/47 001/0 > 662/0 999/0
نمره کل کیفیت زندگی 496/616 1 678/115 001/0 > 828/0 999/0

 
 
بحث
هدف از انجام پژوهش حاضر، تعیین اثربخشی شناخت درمانی مبتنی بر ذهن­آگاهی بر بهزیستی روان­شناختی و کیفیت زندگی مراقبین سالمندان مبتلا به آلزایمر شهر اصفهان بود. نتایج بیانگر بود استفاده از آموزش شناخت درمانی مبتنی بر ذهن­آگاهی بر افزایش ابعاد بهزیستی روان­شناختی روان‌شناختی در مرحله پس آزمون تأثیر دارد. این نتیجه به دست آمده می­تواند با نتایج Ghane  و همکاران [34] همسویی داشته باشد. در تبیین این نتیجه به دست آمده می­توان گفت که ذﻫﻦ­آﮔﺎﻫﻲ روﺷﻲ اﺳﺖ ﺑﺮای ارﺗﺒﺎط ﺑﻬﺘﺮ ﺑﺎ زﻧﺪﮔﻲ ﻛﻪ ﻣﻲﺗﻮاﻧﺪ دردﻫﺎی ﺟﺴﻤﺎﻧﻲ و روانی را تسکین دهد و زﻧﺪﮔﻲ را ﻏﻨﻲ ﺑﺨﺸﺪ و ﻣﻌﻨﺎدار ﻛﻨﺪ. ذﻫﻦ آﮔﺎﻫﻲ اﻳﻦ ﻛﺎر را ﺑﺎ ﻫﻤﺎﻫﻨﮓ ﺷﺪن ﺑﺎ ﺗﺠﺮﺑﻪ ﻟﺤﻈﻪ ﺑﻪ ﻟﺤﻈﻪ و اراﺋﻪ ﺑﻴﻨﺶ ﻣﺴﺘﻘﻴﻢ در ﻣﻮرد ﻧﻘﺶ ذﻫﻦ در اﻳﺠﺎد دﻟ­­ﺸﻮرهﻫﺎی ﺑﻲ ﻣﻮرد اﻧﺠﺎم ﻣﻲدﻫﺪ. ذﻫﻦ آﮔﺎﻫﻲ ﺑﻪ ﺗﺠﺮﺑﻴﺎت وﺿﻮح و روﺷﻨﻲ ﻣﻲﺑﺨﺸﺪ و ﺑﻪ مراقبین سالمندان ﻣﻲآﻣﻮزد ﺗﺎ ﻟﺤﻈﻪ ﺑﻪ ﻟﺤﻈﻪ زﻧﺪﮔﻲ ﺧﻮد را ﺗﺠﺮﺑﻪ ﻛﻨﻨﺪ، ﻫﻤﻴﻦ اﻣﺮ ﺑﺎﻋﺚ ﻛﺎﻫﺶ ﻧﺸﺎﻧﻪ­ﻫﺎی ﻧﺸﺎﻧﻪ‌ﻫﺎی ﻣﻨﻔﻲ روان­شناختی و اﻓﺰاﻳﺶ ﺑﻬﺰﻳﺴﺘﻲ روان­شناختی روان‌شناختی ﻣﻲﺷﻮد. اﻓﺰاﻳﺶ ذﻫﻦ­آﮔﺎﻫﻲ ﺑﺎ ﻛﺎﻫﺶ ﻧﺸﺎﻧﻪ­ﻫﺎی ﻧﺸﺎﻧﻪ‌ﻫﺎی ﻣﻨﻔﻲ روان­شناختی و ﻋﺎﻃﻔﻪ ﻣﻨﻔﻲ و در ﻧﺘﻴﺠﻪ اﻓﺰاﻳﺶ رﺿﺎﻳﺖ از زﻧﺪﮔﻲ، ﺷﺎدی و ﺧﻮش ﺑﻴﻨﻲ و ﺑﻬﺰﻳﺴﺘﻲ روان­شناختی ﻫﻤﺮاه اﺳﺖ.
هم­چنین اﻧﺠﺎم ﺗﻤﺮﻳﻨﺎت ذﻫﻦ آﮔﺎﻫﻲ ﺑﺎﻋﺚ رﺷﺪ ﻋﺎﻣﻞﻫﺎی ﻣﺨﺘﻠﻒ ذﻫﻦآﮔﺎﻫﻲ ﻣﺎﻧﻨﺪ ﻣﺸﺎﻫﺪه، ﻏﻴﺮ ﻗﻀﺎوﺗﻲ ﺑﻮدن، ﻏﻴﺮ واﻛﻨﺸﻲ ﺑﻮدن و ﻋﻤﻞ ﺗﻮأم ﺑﺎ ﻫﻮﺷﻴﺎری ﻣﻲﺷﻮد. رﺷﺪ اﻳﻦ ﻋﺎﻣﻞﻫﺎ ﻧﻴﺰ ﺧﻮد ﺑﺎﻋﺚ رﺷﺪ ﺑﻬﺰﻳﺴﺘﻲ روان­شناختی، ﻛﺎﻫﺶ اﺳﺘﺮس و ﻧﺸﺎﻧﻪﻫﺎی روان­شناختی ﻣﻲﺷﻮد. در ﺣﻘﻴﻘﺖ وﻗﺘﻲ ذﻫﻦآﮔﺎﻫﻲ اﻓﺰاﻳﺶ ﻣﻲﻳﺎﺑﺪ ﺗﻮاﻧﺎﻳﻲ افراد ﺑﺮای ﻋﻘﺐ اﻳﺴﺘﺎدن و ﻣﺸﺎﻫﺪه ﻛﺮدن ﺣﺎﻟﺖ­هایی مثل اضطراب اﻓﺰاﻳﺶ ﻣﻲﻳﺎﺑﺪ، در ﻧﺘﻴﺠﻪ میﺗﻮانند ﺧﻮد را از اﻟﮕﻮﻫﺎی رﻓﺘﺎری اﺗﻮﻣﺎﺗﻴﻚ رﻫﺎ کنند و از ﻃﺮﻳﻖ درک و درﻳﺎﻓﺖ ﻣﺠﺪد، دﻳﮕﺮ ﺑﺎ ﺣﺎﻟﺖﻫﺎﻳﻲ ﻣﺜﻞ اﺿﻄﺮاب و ﺗﺮس ﻛﻨﺘﺮل نشوند،  ﺑﻠﻜﻪ از اﻃﻼﻋﺎت ﺑﺮﺧﻮاﺳﺘﻪ از اﻳﻦ ﺣﺎﻟﺖﻫﺎ اﺳﺘﻔﺎده کنند و ﺑﺎ ﻫﻴﺠﺎﻧﺎت ﻫﻤﺮاه شوند و در ﻧﺘﻴﺠﻪ ﺑﻬﺰﻳﺴﺘﻲ روان­شناختی ﺧﻮد را اﻓﺰاﻳﺶ دهند. افراد ذهن آﮔﺎه در ﺷﻨﺎﺧﺖ و ﻣﺪﻳﺮﻳﺖ و ﺣﻞ ﻣﺸﻜﻼت روزﻣﺮه ﺗﻮاﻧﺎﺗﺮ هستند و این در ارتقاء بهزیستی روان­شناختی آن­ها نقش دارد. بنابراین می­توان این نتیجه را منطقی دانست که آموزش شناخت درمانی مبتنی بر ذهن آگاهی بر بهزیستی روان­شناختی مراقبین سالمندان مبتلا به آلزایمر مؤثر باشد.
هم­چنین نتایج نشان داد که آموزش شناخت درمانی مبتنی بر ذهن­آگاهی بر ابعاد کیفیت زندگی مراقبین سالمندان مبتلا به آلزایمر تأثیر معناداری دارد. این نتیجه به دست آمده می‌تواند با نتایجRafee  و همکاران [35]، Bahrami و همکاران [36] وMavaee  و Kakabaraee  [37] همسویی داشته باشد. در تبیین این نتیجه به دست آمده می­توان گفت که با آموزش می‏توان به افراد آموزش داد تا از طریق مواجهه با واقعیت و پذیرش آن بدون تلاش در جهت هر نوع تغییر، فقط افکار خود را مشاهده کنند. در این فرآیند افراد با افزایش انعطاف­پذیری و تحمل پریشانی نسبت به هیجانات خود، دید تعمیم یافته‏تری پیدا می­کنند که باعث پیش­گیری از رفتارها و واکنش­های ناسازگارانه می­شود و می‌تواند کیفیت زندگی آن­ها را ارتقاء دهد. آموزش شناخت درمانی مبتنی بر ذهن‌آگاهی باعث می­شود افراد ترغیب شوند با استفاده از فنون ذهن آگاهی بدون این­که تلاشی در جهت هر نوع تغییری داشته باشند صرفاً تجارب هیجانی خود را مشاهده کرده و آن را بپذیرند. احتمالاً مواجهه با هیجانات منفی از این طریق می‌تواند باعث کاهش تکانشوری به استرس شود.
در این راستا فرد تشویق می‌شود تا هیجانات خود را به عنوان رویدادهای گذرا ببیند که بروز رفتارها و واکنش‏های ناسازگار را کاهش می­دهد و این دید تعمیم یافته نسبت به هیجانات، به پیش­گیری از تجربه مجدد واکنش‏های هیجانی نیز کمک خواهد کرد. وقتی فرد ذهن­آگاهی را در کارهای روزانه خود تمرین می­کند زمانی را که در حالت عادی است تشخیص می­دهد و فرصتی برای وارد شدن و زندگی کردن در زمان حال برای خود فراهم می‌کند و در نتیجه زنجیره رویدادهایی را که منجر به احساس­های ناخوشایند و اضطراب­زا و کاهش کیفیت زندگی می­شود، می­شکند. آموزش شناخت درمانی مبتنی بر ذهن­آگاهی باعث می­شود فرد به صورت خلاق به موقعیت زمان حال پاسخ دهد و از واکنش‏های غیرارادی آزاد می­شود و تمرین­های وارسی بدنی با حس کردن مستقیم بدن باعث می­شود حساسیت دریافت پیام‏های بدن بالا برود و دریافت آشفتگی­های ذهنی کاهش یابد.
مراقبین سالمندان مبتلا به آلزایمر می­توانند با استفاده از فن ایست و فضای تنفس یک دقیقه­ای، گزینه­های بیش‌تری را تجربه کنند و دور باطل همیشگی که از نتایج رفتارها و فکرهای خود می­گرفتند را بشکنند. ذهن­آگاهی قابلیتی مثبت است که به فرد اجازه می­دهد به جایگزین‏ها فکر کند و خود را با شرایط جدید محیط پیرامون سازگار کند که این به مراقبین سالمندان کمک می­کند کیفیت زندگی بالاتری را تجربه کنند. در واقع فرد ذهن آگاه، شیوه فراشناختی پردازش را به کار می­گیرد و انعطاف­پذیری در پاسخ به تهدید را افزایش می­دهد و بدین طریق کیفیت زندگی بالاتری خواهد داشت. لذا منطقی است که گفته شود آموزش شناخت درمانی مبتنی بر ذهن آگاهی بر کیفیت زندگی مراقبین سالمندان مبتلا به آلزایمر مؤثر است.
با توجه به نتایج به دست آمده، آموزش شناخت درمانی مبتنی بر ذهن­آگاهی می­تواند بر افزایش بهزیستی روان‌شناختی مراقبین عضو خانواده سالمندان مبتلا به آلزایمر مراجعه کننده به کلینیک و درمانگاه و مراکز درمانی بیماری آلزایمر مؤثر باشد. در این راستا پیشنهاد می­شود که در مراکز مشاوره و خدمات روان­شناختی به ویژه در انجمن­های انجمن‌های سالمندان مبتلا به آلزایمر علاوه بر رسیدگی به نیازهای جسمانی و روان­شناختی سالمندان به مراقبین آن­ها آن‌ها نیز توجه جدی شود و با برگزاری کارگاه­های روان­شناختی مانند آموزش شناخت درمانی مبتنی بر ذهن­آگاهی به حل مشکلات این افراد نیز بپردازند.
با توجه به نقش مسائل روان­‌شناختی بهبود کیفیت زندگی همچون نقش مؤثر آموزش شناخت درمانی مبتنی بر ذهن­آگاهی در افزایش کیفیت زندگی مراقبین عضو خانواده سالمندان مبتلا به آلزایمر مراجعه کننده به کلینیک و درمانگاه و مراکز درمانی بیماری آلزایمر پیشنهاد می‌شود به منظور بهبود کیفیت زندگی در مراقبین افراد سالمند مبتلا به آلزایمر، در کنار نمایش روتین پزشکی به نیازهای سالمندان مبتلا به آلزایمر هم­چنین از طریق شناخت درمانی مبتنی بر ذهن­آگاهی با برگزاری کارگاه­های روان­شناختی به بهبود و افزایش کیفیت زندگی مراقبین نیز پرداخته شود تا بتوان بهتر به نیاز­های سالمندان سیدگی شود و نفع آن به سالمندان مبتلا به آلزایمر نیز برسد.
این پژوهش بر روی مراقبین شهر اصفهان صورت گرفته است و عدم بررسی ویژگی­های دموگرافیک مهم همچون جنسیت، وضعیت تأهل، نسبت مراقب با بیمار، تعداد سال­های سال‌های مراقبت، وضعیت اقتصادی، محل سکونت و غیره از دیگر محدودیت­های این پژوهش است. لذا در تعمیم نتایج باید احتیاط لازم صورت گیرد. محدود بودن ابزار جمع­آوری جمع‌آوری داده به پرسش­نامه و عدم استفاده از سایر ابزارهای اندازه­گیری اندازه‌گیری از دیگر محدودیت‏ها و مشکلات این پژوهش است، چرا که این احتمال وجود دارد که در پاسخ مراقبین افراد آلزایمری سوگیری وجود داشته باشد و به سؤالات پاسخ­های جامعه پسند داده باشند. هم­زمانی انجام پژوهش با همه­گیری ویروس کرونا (کووید-19) از دیگر محدودیت­های محدودیت‌های پژوهش حاضر بوده است و دشواری در جمع‏آوری اطلاعات ایجاد نمود. این پژوهش به دلیل محدودیت زمانی قادر به اجرای مرحله پی­گیری برای بررسی تداوم و ماندگاری اثرات آموزش شناخت درمانی مبتنی بر ذهن­آگاهی بر افراد مراقبت سالمندان آلزایمری نبود. پیشنهاد می­شود پژوهش­های مشابه در دیگر شهرها و فرهنگ‏های دیگر بر روی مراقبین عضو خانواده سالمندان مبتلا به آلزایمر اجرا شود تا نتایج پژوهش­های انجام شده با هم قابل مقایسه باشد. اقدام به پژوهش­های کاربردی با موضوعاتی مشابه در زمینه اثربخشی آموزش شناخت درمانی مبتنی بر ذهن­آگاهی بر کاهش سایر مشکلات مراقبین مانند خستگی، فرسودگی، هیجانات منفی (اضطراب، افسردگی و استرس)، امید به زندگی و غیره این افراد صورت گیرد. انجام پژوهش­های در مورد مقایسه اثربخشی آموزش شناخت درمانی مبتنی بر ذهن آگاهی با سایر روش­های درمانی مانند درمان شناختی-رفتاری، درمان شفقت به خود و غیره می‏تواند نتایج اثربخشی را بر بهبود مشکلات افراد مراقب سالمندان مبتلا به آلزایمر در پی داشته باشد. پیشنهاد می­شود می‌شود در پژوهش­های بعد با لحاظ کردن مرحله پی­گیری به طرح پژوهش تداوم و ماندگاری آموزش شناخت درمانی مبتنی بر ذهن­آگاهی بر روی افراد مراقب سالمندان مبتلا به آلزایمر مورد بررسی قرار گیرد.
نتیجه‌گیری
نتایج مطالعه حاضر بیانگر آن بود که استفاده از آموزش شناخت درمانی مبتنی بر ذهن­آگاهی بر افزایش ابعاد بهزیستی روان­شناختی در مرحله پس آزمون تأثیر دارد. هم­چنین هم‌چنین نتایج نشان داد که آموزش شناخت درمانی مبتنی بر ذهن­آگاهی بر ابعاد کیفیت زندگی مراقبین سالمندان مبتلا به آلزایمر تأثیر معناداری دارد. از آن­جایی که شناخت درمانی مبتنی بر ذهن­آگاهی بر بهزیستی روان­شناختی و کیفیت زندگی مؤثر بود، می­توان نتیجه­گیری کرد که این مداخله می­تواند برای ارتقاء بهزیستی روان­شناختی و کیفیت زندگی مراقبین سالمندان مبتلا به آلزایمر توسط مراکز مشاوره و خدمات روان­شناختی به کار گرفته شود.
تشکر و قدردانی
نویسندگان از آزمودنی­های گرامی که در این پژوهش شرکت کردند و نیز از زحمات تمامی کسانی از جمله رئیس انجمن آلزایمر اصفهان که در به ثمر رسیدن این پژوهش کمک کردند و شرایط اجرای مداخله را با تهیه مکان مناسب مهیا کردند تشکر و سپاس­گزاری می‏کنند.
 


References

 
  1. Mintun MA, Lo AC, Duggan Evans C, Wessels AM, Ardayfio PA, Andersen SW, et al. Donanemab in early Alzheimer’s disease. N Engl J  2021; 384(18): 1691-704.
  2. Vogel JW, Young AL, Oxtoby NP, Smith R, Ossenkoppele R, Strandberg OT, et al. Four distinct trajectories of tau deposition identified in Alzheimer’s disease. Nat Rev Cardiol 2021; 27(5): 871-81.
  3. Khaledi S, Ahmadi S. Amyloid Beta and Tau: from Physiology to Pathology in Alzheimer’s Disease. Shefaye Khatam 2016; 4(4): 67-88. [Farsi]
  4. Breitve MH, Hynninen MJ, Brønnick K, Chwiszczuk LJ, Auestad BH, Aarsland D, et al. A longitudinal study of anxiety and cognitive decline in dementia with Lewy bodies and Alzheimer’s disease. Alzheimer's Res Ther 2016; 8(1): 1-6.
  5. Yektatalab S, Kaveh MH, Sharif F, Falahi khoshknab M, Petramfar P. Caring for Patients with Alzheimer’s Disease in Nursing Homes: A Qualitative Content Analysis. J Qual Res Health Sci 2012; 1(3): 240-53. [Farsi]
  6. Pavisic IM, Pertzov Y, Nicholas JM, O’Connor A, Lu K, Yong KX, et al. Eye-tracking indices of impaired encoding of visual short-term memory in familial Alzheimer’s disease. Scientific Reports 2021; 11(1): 1-4.
  7. Kim B, Noh GO, Kim K. Behavioural and psychological symptoms of dementia in patients with Alzheimer’s disease and family caregiver burden: a path analysis. . BMC Geriatrics Geriatrics 2021; 21(1): 1-12.
  8. Ghezelsefloo M, Saadati N, Yousefi Z, Zamanpour M. Study the Effect of Resilience Training on Reducing Stress and Communication Problems in the Primary Caregivers of the Elderly With Alzheimer Disease. Salmand: Iranian Journal of Ageing 2019; 14(3): 284-97. [Farsi]
  9. Lee K, Jaworski J. UTA Bioengineering Department Senior Design Research Team (Tanzim Choudhury, Debbie Vang & Kristen Duke). Quality of life and quality of care: A pilot mobile app to promote the psychosocial well‐being of informal caregivers of older adults with Alzheimer's disease and related dementias: Dementia care research (research projects; nonpharmacological)/Use of technologies. Alzheimer's & Dementia 2020; 16(2): 12-21.
  10. Dragun R, Veček NN, Marendić M, Pribisalić A, Đivić G, Cena H, et al. Have lifestyle habits and psychological well-being changed among adolescents and medical students due to COVID-19 lockdown in Croatia?. Nutrients 2021; 13(1): 97-105.
  11. Sønderskov KM, Dinesen PT, Vistisen HT, Østergaard SD. Variation in psychological well-being and symptoms of anxiety and depression during the COVID-19 pandemic: results from a three-wave panel survey. Acta Neuropsychiatrica 2021; 33(3): 156-9.
  12. Can A, Poyrazl S, Pillay Y. Eleven Types of Adjustment Problems and Psychological Well-Being among International Students. . EJER EJER 2021; 91(2): 1-20.
  13. Özmen S, Özkan O, Özer Ö, Yanardağ MZ. Investigation of COVID-19 fear, well-being and life satisfaction in Turkish society. SWPH 2021; 36(2): 164-77.
  14. Fernández-Abascal EG, Martín-Díaz MD. Longitudinal study on affect, psychological well-being, depression, mental and physical health, prior to and during the COVID-19 pandemic in Spain. . Pers Individ Dif 2021; 172(2): 21-35.
  15. Park J, Tolea MI, Arcay V, Lopes Y, Galvin JE. Self-efficacy and social support for psychological well-being of family caregivers of care recipients with dementia with Lewy bodies, Parkinson’s disease dementia, or Alzheimer’s disease. Soc Soc Work Work Ment Ment Health 2019; 17(3): 253-78.
  16. Romero-Mas M, Ramon-Aribau A, Souza DL, Cox AM, Gómez-Zúñiga B. Improving the Quality of Life of Family Caregivers of People with Alzheimer’s Disease through Virtual Communities of Practice: A Quasiexperimental Study. Int J Alzheimers Dis 2021; 1(2): 13-25.
  17. Coens C, Pe M, Dueck AC, Sloan J, Basch E, Calvert M, et al. International standards for the analysis of quality-of-life and patient-reported outcome endpoints in cancer randomised controlled trials: recommendations of the SISAQOL Consortium. Lancet Lancet Oncol 2020; 21(2): 83-96.
  18. Gehlich KH, Beller J, Lange-Asschenfeldt B, Köcher W, Meinke MC, Lademann J. Consumption of fruits and vegetables: improved physical health, mental health, physical functioning and cognitive health in older adults from 11 European countries. Aging & Mental Health 2020; 24(4): 634-41.
  19. Sader M, Azami Y, Moatamedy A, Siah kamari R, Mam sharifi P. Investigating the Role of Coping Strategies, Purposefulness in Life, and Quality of Life in Marital Adjustment of Retirees. IJPN 2018; 6(2): 12-23. [Farsi]
  20. Montgomery W, Goren A, Kahle-Wrobleski K, Nakamura T, Ueda K. Alzheimer’s disease severity and its association with patient and caregiver quality of life in Japan: results of a community-based survey. BMC Geriatrics 2018; 18(1): 1-2.
  21. Mansouri T, Dehdari T, Seyedfatemi N, Gohari MR, Barkhordari M. The effect of communication skills training on perceived stress of caregivers of elderly with Alzheimer's disease referral to Iranian Alzheimer Association in 2012. RJMS 2014; 21 (121): 52-62. [Farsi]
  22. Bagherbeik Tabrizi L, Navab E, Farokhnezhad Afshar P, Asadi Noghabi AA, Haghani H. Effect of Cognitive-Behavioral Intervention on Burden of Family Caregivers of Patients with Alzheimer's Disease. Hayat 2015; 21(1): 94-102. [Farsi]
  23. Segal ZV, Williams M, Teasdale J. Mindfulness-based cognitive therapy for depression, Second Edition, London, Guilford Publications, 4 Jun 2018, 471 pages.
  24. Khoshkhatti N, Amiri majd M, Bazzazian S, Yazdinezhad A. The Effectiveness of Mindfulness-Based Cognitive Therapy on Symptoms of Anxiety, Depression and Stress in Renal Patients under Hemodialysis. IJNR 2020; 14(6): 9-17. [Farsi]
  25. Pishgahi B, Danesh E, Salimi nia N. The Effectiveness of Mindfulness-based Group Therapy on Anxiety, Resilience and Life Expectancy of Anxious Women. IJPN 2020; 8(3): 104-17. [Farsi]
  26. Hosseini MA, Fallahi Khoshknab M, Mohammadi Shahbolaghi F, Mohammad Zaheri S, Soltani P, Khanjani MS. The Effect of Mindfulness Program on the Perceived Stress of Family Caregivers of Elderlies with Alzheimer’s Disease. IJPN 2016; 4(3): 1-7. [Farsi]
  27. Ryff CD. Happiness is everything, or is it? Explorations on the meaning of psychological well-being. J Pers Soc Psychol 1989; 57(6): 1069-76.
  28. Arabi P, Bagheri N, Mirhashemi M. The Prediction Dependency on Virtual Social Networks Based on Alexithymia, Attachment Styles, Well-Being Psychological and Loneliness. IJPN 2021; 9(1): 66-76.
  29. Friedman EM, Ruini C, Foy R, Jaros L, Sampson H, Ryff CD. Lighten UP! A community-based group intervention to promote psychological well-being in older adults. Aging and Mental Health 2017; 21(2): 199-205.
  30. Friedman EM, Ruini C, Foy CR, Jaros L, Love G, Ryff CD. Lighten UP! A community-based group intervention to promote eudaimonic well-being in older adults: A multi-site replication with 6 month follow-up. Clin Gerontol 2019; 42(4): 387-97.
  31. World Health Organization. The world health organization quality of life (WHOQOL)-BREF. World Health Organization; 2004.
  32. Esmaili Shad B, Ghasemi M, Mortazavi Kiasari F. The relationship between health literacy and quality of life with the mediating role of social adjustment in the elderly. . JECP 2019; 8(31): 1-14.
  33. Jia Y, Shi J, Sznajder KK, Yang F, Cui C, Zhang W, et al. Positive effects of resilience and self‐efficacy on World Health Organization Quality of Life Instrument score among caregivers of stroke inpatients in China. Psychogeriatrics 2021; 21(1): 89-99.
  34. Ghane S, Asadi J, Derakhshanpour F. Effect of mindfulness training on individual well-being and mental health of elderly women. J Gorgan Univ Med Sci 2018; 20(1): 71-6. [Farsi]
  35. Rafee M, Sabahi P, Makvand Hosseini S. Effectiveness of Mindfulness-Based Cognitive Therapy on Depression, Anxiety, Stress and Quality of Life in Elderly Men Living in Nursing Homes. . MJMS 2020; 62(5.1): 870-9. [Farsi]
  36. Bahrami L, Salianeh M, Farsi A, Nikravan A. The Effect of Mindfulness and Working Memory Training on Quality of Life in Active Elderly. . Sport Psychology Studies 2017; 6(21): 1-16. [Farsi]  
  37. Mavaee Z, Kakabaraee K. The effectiveness of mindfulness on quality of life and happiness of the elderly. JGN 2017; 3(4): 9-20. [Farsi]
  38. .






The Effectiveness of Mindfulness-Based Cognitive Therapy on Psychological Well-Being and Quality of Life in Caregivers of the Elderly with Alzheimer's Diseasedisease in Isfahan City: A Quasi-Experimental Study

                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                         

Sharifeh Zehtab[3], Fatemeh Sadat Tabatabaienejad[4]


Received: 10/10/21      Sent for Revision: 07/11/21     Received Revised Manuscript: 13/02/22     Accepted: 16/02/22



Background and Objectives: Caring of elderly with Alzheimer's disease and communicating with them is a chronic stressful process that has a negative effect on caregivers’ psychological well-being and quality of life. Therefore, considering the importance of this issue, the aim of this study was to investigate the effectiveness of mindfulness-based cognitive therapy on psychological well-being and quality of life in caregivers of the elderly with Alzheimer’s disease in Isfahan city.
Materials and Methods: This quasi-experimental study was conducted with a pretest-posttest design with control group. The statistical population was caregivers of the elderly with Alzheimer's disease in Isfahan in year 2021. At first, 30 people were selected by available sampling method and then randomly divided into two groups of 15 people. For the people in the experimental group, the mindfulness-based cognitive therapy was implemented in 8 sessions, each session lasting 90 minutes, but the control group received no training and remained in the waiting list. Data was collected using Ryff’s Psychological Well-Being Scale and World Health Organization Quality of Life in two stages, pre-test and post-test. Data was analyzed using multivariate analysis of covariance (MANCOVA).
Results: The results indicated that mindfulness-based cognitive therapy significantly improved psychological well-being and quality of life in caregivers of the elderly (p<0.05).
Conclusion: Since mindfulness-based cognitive therapy was effective on psychological well-being and quality of life, it can be concluded that this intervention can be used by counseling centers and psychological services to improve the psychological well-being and quality of life of caregivers of the elderly with Alzheimer's.
Key words: Mindfulness, Cognitive therapy, Well-being, Quality of life, Caregivers, Alzheimer’s disease

Funding: This study did not have any funds.
Conflict of interest: None declared.
Ethical approval: The Ethics Committee of Azad University of Khorasgan approved the study (IR.IAU.KHUISF.REC.1400.140).

How to cite this article: Zehtab Sharifeh, Tabatabaienejad Fatemeh Sadat. The Effectiveness of Mindfulness-Based Cognitive Therapy on Psychological Well-Being and Quality of Life in Caregivers of the Elderly with Alzheimer's Diseasedisease in Isfahan City: A Quasi-Experimental Study. J Rafsanjan Univ Med Sci 2022; 21 (02): 187-206. [Farsi]
 
[1] - دانشجوی ارشد گروه روانشناسی، واحد نایین، دانشگاه آزاد اسلامی، نایین، ایران
[2] - (نویسنده مسئول) استادیار گروه روانشناسی، واحد نایین، دانشگاه آزاد اسلامی، نایین، ایران
تلفن: 46255200-031، دورنگار: 46266200-031، پست الکترونیکی: f.tabatabaei49@yahoo.com
[3]- Masters Student, Dept. of Psychology, Naein Branch, Islamic Azad University, Naein, Iran
[4]- Assistant Prof., Dept. of Psychology, Naein Branch, Islamic Azad University, Naein, Iran, ORCID: 0000-0001-9345-9854
(Corresponding Author) Tel: (031)46255200, Fax: (031) 46266200, E-Mail: f.tabatabaei49@yahoo.com
نوع مطالعه: پژوهشي | موضوع مقاله: روانپزشكي
دریافت: 1400/7/15 | پذیرش: 1400/11/27 | انتشار: 1401/2/30
ارسال نظر درباره این مقاله : نام کاربری یا پست الکترونیک شما:
CAPTCHA
ارسال پیام به نویسنده مسئول

بازنشر اطلاعات
Creative Commons License این مقاله تحت شرایط Creative Commons Attribution-NonCommercial 4.0 International License قابل بازنشر است.

کلیه حقوق این وب سایت متعلق به مجله علمی دانشگاه علوم پزشکی رفسنجان می باشد.

طراحی و برنامه نویسی : یکتاوب افزار شرق

© 2025 CC BY-NC 4.0 | Journal of Rafsanjan University of Medical Sciences

Designed & Developed by : Yektaweb