جلد 23، شماره 4 - ( 4-1403 )                   جلد 23 شماره 4 صفحات 366-352 | برگشت به فهرست نسخه ها

Ethics code: IR.RUMS.REC.1400.069


XML English Abstract Print


Download citation:
BibTeX | RIS | EndNote | Medlars | ProCite | Reference Manager | RefWorks
Send citation to:

رحمانی عبدالله، نبردی مهدیه، احمدی نیا حسن، رضائیان محسن. بررسی فراوانی اخبار خودکشی منتشر شده در روزنامه‌ها و خبرگزاری‌های ملی در سال 1399-1398 و انطباق آن با راهنمای چاپ اخبار خودکشی در رسانه‌ها: یک مطالعه توصیفی. مجله دانشگاه علوم پزشکی رفسنجان. 1403; 23 (4) :352-366

URL: http://journal.rums.ac.ir/article-1-7244-fa.html


علوم پزشکی رفسنجان
متن کامل [PDF 337 kb]   (284 دریافت)     |   چکیده (HTML)  (982 مشاهده)
متن کامل:   (474 مشاهده)
مقاله پژوهشی
مجله دانشگاه علوم پزشکی رفسنجان
دوره23، تیر 1403، 266-252
بررسی فراوانی اخبار خودکشی منتشر شده در روزنامه‌ها و خبرگزاری‌های ملی در سال
 1399-1398 و انطباق آن با راهنمای چاپ اخبار خودکشی در رسانه‌ها: یک مطالعه توصیفی

عبدالله رحمانی[1]، مهدیه نبردی[2]، حسن احمدی‌نیا[3]، محسن رضائیان[4]
دریافت مقاله: 27/9/1402   ارسال مقاله به نویسنده جهت اصلاح: 19/12/1402    دریافت اصلاحیه از نویسنده: 9/3/1403   پذیرش مقاله:12/3/1403


چکیده
زمینه و هدف: گزارش مسؤلانه اخبار خودکشی میتواند از رخداد آن پیشگیری کند. هدف از انجام مطالعه حاضر، تعیین وضعیت گزارش اخبار خودکشی منتشرشده در روزنامه‌ها و خبرگزاری‌های ملی طی سال‌های 1398 و 1399و طی پاندمی کووید-19 می‌باشد.
مواد و روش‌ها: پژوهش توصیفی حاضر یک مطالعه پیگیر است که برای اولین بار درسال 1397انجام شد. اخبار منتشرشده از 9 روزنامه (همشهری، جام­جم، ایران، اطلاعات، کیهان، شرق، اعتماد، آرمان و شهروند) و 6 خبرگزاری ملی (ایسنا، ایرنا، فارس، خبرآنلاین، مهر و تسنیم) از ابتدای فروردین 1398 تا پایان اسفند 1399، استخراج و نتایج به صورت تعداد (درصد)، میانگین و انحراف­معیار گزارش شد. داده‌ها با استفاده از آزمون‌های t مستقل و مجذور کای آنالیز گردید.
یافته‌ها: در مجموع 927 خبر (روزنامه‌ها 416 و خبرگزاری‌ها511 مورد) مربوط به خودکشی استخراج گردید. میانگین نمره انطباق در روزنامه­ها و خبرگزاری‌ها به ترتیب 46/9 و 28/9 از 15 بدست آمد. در مجموع، تعداد اخبار گزارش شده مربوط به خودکشی در روزنامه‌ها و خبرگزاری‌ها در سال 1398 نسبت به سال 1397کاهش یافته ولی در سال 1399 افزایش چشم‌گیری داشته است، این روند در تمام روزنامه‌ها به جز همشهری و اطلاعات و تمام خبرگزاری‌ها به جز مهر و ایرنا قابل مشاهده است. میانگین نمره انطباق در سال‌های 1398 و 1399 نسبت به سال 1397 افزایش یافته، ولی در سال 1399 نسبت به سال 1398 کاهش داشته است.
نتیجه‌گیری: اخبار منتشرشده در روزنامه‌ها و خبرگزاری‌ها در بعضی موارد تا حدودی غیر مسئولانه انجام گرفته بود. اگرچه این اخبار نسبت به سال 1397 بهتر منتشر می‌گردد، اما باید پرسنل رسانه‌ها و سردبیران مجلات و روزنامه‌ها در این زمینه آموزش لازم را دریافت نمایند.
واژه­های کلیدی: اخبار خودکشی، روزنامه‌ها، خبرگزاری‌های ملی، راهنمای چاپ اخبار خودکشی


ارجاع: رحمانی ع، نبردی م، احمدینیا ح، رضائیان م، بررسی فراوانی اخبار خودکشی منتشر شده در روزنامهها و خبرگزاری‌‌های ملی در سال 1399-1398 و انطباق آن با راهنمای چاپ اخبار خودکشی در رسانهها: یک مطالعه توصیفی. مجله دانشگاه علوم پزشکی رفسنجان، سال 1403، دوره 23 شماره 4، صفحات: 266-252
 
مقدمه
واژه خودکشی از واژه لاتین Suicide به معنای قتل نفس گرفته شده است. خودکشی در صورتی که کامل انجام گیرد، عمل مهلکی است که نمایانگر میل فرد به مردن است (1). خودکشی را می‌توان به عنوان اقدامی آگاهانه در آزار به خود که به مرگ منتهی می‌گردد، تعریف نمود. این واژه برای اولین بار در سال 1642 میلادی و بر پایه کلمات لاتین SUI و CADER به ترتیب به معنی خود و کشتن ابداع گردید (2). خودکشی یکی از اساسی‌ترین مشکلات سلامت عمومی است که به صورت قابل توجهی در حال افزایش است (3).
سازمان بهداشت جهانی گزارش کرد که نزدیک به 800 هزار مورد مرگ در سراسر دنیا در سال 2000 و نزدیک به 850 هزار مرگ ناشی از خودکشی در سال 2018 میلادی در کل دنیا رخ داده است (5، 4). هر مرگی که به علت خودکشی اتفاق می‌افتد حداقل بر 6 نفر دیگر تأثیر می­گذارد (3). خودکشی و رفتارهای مرتبط با آن بار عاطفی و اقتصادی قابل ملاحظه‌ای را بر روی خانواده و جامعه ایجاد می‌کنند (6).
دامنه رخداد وقوع خودکشی گسترده بوده و عوامل زیادی از جمله مسائل مربوط به فرد (سن، جنسیت، نژاد، وضعیت تأهل، شغل، سطح تحصیلات، مذهب وسابقه خانوادگی) تا عوامل محیطی-اجتماعی (فرهنگ، تبعیض، فقر، جنگ و صلح و شاخص توسعه انسانی) بر رفتار خودکشی و اقدام به آن تأثیر می‌گذارند (8، 7). بر اساس آخرین آمار خودکشی منتشر شده در سال 2019 میلادی، کشور لیتوانی 9/31 نفر، روسیه 31 نفر، آمریکای جنوبی 2/29 نفر، کره‌ جنوبی 9/26 نفر و بلاروس 2/26 نفر به ازای هر صد هزار نفر به ترتیب جزء پنج کشور با بیشترین موارد خودکشی می‌باشند. ایران هم با داشتن 1/4 مورد در هر صد هزار نفر در رده 124 جهان قرار گرفته است (10، 9).
رسانه‌ها یکی از عوامل محیطی قوی و فراگیر هستند که توسط محققین و به منظور انتشار پیام، گزارش‌ها و اطلاعات مرتبط با خودکشی کاربرد زیادی پیدا نموده‌اند (15-11). درج اخبار مربوط به خودکشی در رسانه‌هایی هم‌چون روزنامه‌ها و مجلات به دلیل ماندگاری، بازخوانی و تکرار مجدد، خطر اثرات منفی این اخبار را در مقایسه با اخبار کوتاه شفاهی در رادیو و تلویزیون، افزایش می‌دهد (18-16).
نحوه به تصویر کشیدن خودکشی ممکن است اثر منفی بر روی افراد با افکار خودکشی داشته باشد زیرا پوشش این اقدام در حجم زیاد، به‌طور برجسته به ستودن یا رمانتیک کردن خودکشی می‌انجامد (20، 19). این کار موجب سرایت خودکشی یا خودکشی تقلیدی (Copycat) می‌شود که به آن اثر ورتر (Werther effect) گفته می‌شود و نام خود را از قهرمان رمان "رنج‌های ورتر جوان" اثر یوهان ولفگانگ گوته (JohannWolfgang Goethe) گرفته‌ است (21). بنابراین با رمانتیک کردن مرگ ناشی از خودکشی، خطر خودکشی افزایش مییابد (15). نقطه مقابل اثر ورتر، اثر پاپاگنو (Papagenoeffect) قرار دارد. این اصطلاح بر اساس شخصیتی در اپرایفلوت جادویی اثر موتزارت نام‌‌‌گذاری شده که در معرض ترس از دست دادن معشوقه خود، تصمیم دارد خودکشی کند که دوستانش به او کمک می‌کنند و از تصمیم خود منصرف می‌شود (23، 22).
بنابراین، گزارش اخبار خودکشی غیرمسئولانه می‌تواند منجر به رفتار خودکشی تقلیدی شود. رفتار خودکشی تقلیدی با زمان، میزان برجسته نمودن گزارش، توصیف روش به کار گرفته شده برای خودکشی و گزارش خودکشی احساسی، تغییر می‌کند (28-24). همه‌گیری کووید-19 همانند سایر همه‌گیری‌های قبلی، به دلیل فاصله‌گذاری اجتماعی، جداسازی و قرنطینه، می‌تواند عواقب اجتماعی و اقتصادی و پیامدهای روان‌شناختی مانند افسردگی، اضطراب، غم، نگرانی، ترس، عصبانیت، دلخوری، سرخوردگی، احساس گناه، درماندگی و تنهایی را برانگیزد (31-29)، که می‌توانند منجر به رفتارهای خودکشی (به عنوان مثال افکار خودکشی، اقدام به خودکشی و خودکشی کامل) شوند (33، 32).
رسانه‌ها همانند شمشیر دولبه عمل می‌کنند، به طوری که می‌توانند با گزارش‌دهی نادرست اخبار خودکشی، منجر به انتقال رفتار خودکشی و رخداد خودکشی‌های متوالی گردند و یا با گزارش­دهی مسئولانه از خودکشی‌های دیگر پیشگیری کنند (11). پس باید بر نحوه گزارش اخبار خودکشی منتشر شده توسط روزنامه‌ها و خبرگزاری‌های ملی متمرکز شویم. بنابراین، هدف از انجام مطالعه حاضر تعیین وضعیت گزارش‌ اخبار خودکشی منتشر شده در روزنامه­ها و خبرگزاری­های ملی طی سال‌های 1398 و 1399و طی رخداد بیماری COVID-19 و مقایسه آن با مطالعه انجام یافته در سال 1397 می­باشد.
مواد و روش‌ها
این مطالعه یک مطالعه توصیفی و پیگیر است که اولین بار در سال 1397 توسط Nabardi و همکاران انجام شده است (34). مطالعه حاضر در سطح کشور و با هدف تعیین فراوانی اخبار خودکشی منتشر شده در روزنامه‌ها و خبرگزاری‌های ملی و انطباق آن با راهنمای انعکاس اخبار خودکشی در رسانه‌ها، در طول سال‌های 1398 و 1399 انجام شد. این مطالعه پس از اخذ مجوز کمیته تحقیقات و پژوهش دانشگاه علوم پزشکی رفسنجان و دریافت کد اخلاق IR.RUMS.REC.1400.069 اجرا شد. تمام اخبار مربوط به خودکشی منتشر شده در 9 روزنامه و 6 خبرگزاری ملی، از اول فروردین سال 1398 تا آخر اسفند سال 1399 استخراج و از نظر مطابقت با راهنمای چاپ اخبار خودکشی در رسانه­ها، برگرفته از دستورالعمل سازمان بهداشت جهانی، مورد بررسی قرار گرفت.
جهت انجام این مطالعه، روزنامه­های همشهری، جام جم، ایران، اطلاعات، کیهان، شرق، اعتماد، آرمان و شهروند وخبرگزاری­های ایسنا، ایرنا، فارس، خبرآنلاین، خبرگزاری مهر و تسنیم انتخاب شدند. دلیل انتخاب این روزنامه‌ها و خبرگزاری‌ها، پرخواننده بودن آن‌ها می‌باشد. طبق نظرسنجی که گروه خبری ایسنا و مرکز افکارسنجی دانشجویان ایران (ایسپا)، مورخ 16 تا 22 آبان 1394 درباره اینکه بازدیدکنندگان کدام روزنامه‌ها را مطالعه می‌کنند انجام داد، 61 درصد از شرکت‌کنندگان روزنامه همشهری، 4/42 درصد جام‌جم، 9/37 درصد ایران، 4/29 درصد اطلاعات، 4/25 درصد کیهان، 7/23 درصد شرق، 9/20 درصد اعتماد، 3/20 درصد آرمان و 1/14 درصد شهروند را مطالعه می­کردند (35).
هم‌چنین، طبق گزارش ایسنا و به نقل از روابط عمومی مرکز افکارسنجی دانشجویان ایران (ایسپا)، این مرکز در ایام برگزاری بیست‌وسومین نمایشگاه مطبوعات و خبرگزاری‌ها مورخ 5 تا 12 آبان 1396، اقدام به انجام نظرسنجی از فعالان عرصه خبر در خصوص خبرگزاری‌ها و سایت‌های خبری کرد. بر اساس نتایج نظرسنجی ایسپا از کل 12 خبرگزاری ملی در سطح کشور، 7/66 درصد پاسخگویان معمولاً از سایت ایسنا، 2/64 درصد از ایرنا، ۵۳ درصد از فارس، 7/48 درصد از خبرآنلاین، 9/47 درصد از مهر و 2/46 درصد نیز از تسنیم بازدید داشتند (36). بنابراین، روزنامه‌های ملی موردنظر از برترین روزنامه‌ها از نگاه مردم در نمایشگاه مطبوعات و برترین خبرگزاری‌های ملی کشور از نگاه فعالان عرصه خبر انتخاب گردید.
ابزار لازم برای جمع‌آوری اطلاعات در این مطالعه، یک چک‌ لیست بود که از دستورالعمل چاپ اخبار خودکشی رسانه‌ها تهیه شده بود (18-16). این دستورالعمل شامل 15 گزینه، می‌باشد که مشخص می‌کند هر کدام از اخبار منتشر شده در روزنامه‌ها یا خبرگزاری‌ها چقدر با این 15 گزینه مطابقت دارند. به صورتی که هر کدام از خبرها اگر با هر گزینه مطابقت داشت نمره 1 و اگر نداشت نمره صفر می‌گیرد. سپس برای هر خبر، با استفاده از مجموع نمرات 15 گزینه، نمره انطباق محاسبه و مورد بررسی قرار گرفت.
داده‌های مورد نیاز از روزنامه‌ها و خبرگزاری‌های ملی جمهوری اسلامی ایران که به صورت برخط در اینترنت موجود می‌باشند، جمع‌آوری شد. با جستجوی واژه خودکشی در روزنامهها و خبرگزاریهای مذکور، موارد خودکشی که در طول دو سال 1398 و 1399 گزارش شده بود، مورد بررسی قرار گرفت.
در ادامه برای تجزیه و تحلیل اطلاعات، با استفاده از نرم‌افزار SPSS نسخه 21 به توصیف داده­ها به صورت تعداد (درصد)، میانگین و انحراف معیار پرداخته شد. با استفاده از آزمون t مستقل، میانگین نمره انطباق با راهنمای چاپ اخبار خودکشی در رسانه­ها، در دو گروه روزنامه­ها و خبرگزاری‌ها مورد مقایسه قرار گرفت. هم‌چنین، میزان انطباق با راهنمای چاپ اخبار خودکشی به صورت درصد محاسبه و جهت مقایسه نسبت موارد رعایت شده در روزنامه­ها و خبرگزاری­های ملی از آزمون مجذور کای استفاده شد. سطح معنی­داری در آزمون­ها 05/0 در نظر گرفته شد.
نتایج
طی دو سال 1398 و 1399، از 9 روزنامه و 6 خبرگزاری ملی، تعداد 927 خبر مربوط به خودکشی یافت شد. درحالی‌که طی سال 1397 تعداد 512 خبر مربوط به خودکشی در همان روزنامه‌ها و خبرگزاری‌ها درج گردیده بود.
تعداد اخبار خودکشی منتشر شده در هر یک از روزنامه‌ها و خبرگزاری‌های ملی را به تفکیک سال‌های 1397 تا 1399نشان می‌دهد. در سال 1398 بیشترین تعداد اخبار مربوط به خودکشی، توسط روزنامه آرمان به تعداد 29 (5/9 درصد) و خبرگزاری خبرآنلاین به تعداد 55 (1/18 درصد) بود و کمترین تعداد، مربوط به روزنامه جام­جم به تعداد 1 (3/0 درصد) و خبرگزاری فارس به تعداد 16 (3/5 درصد) بود. در حالی­که تعداد گزارش اخبار مربوط به خودکشی در روزنامه اعتماد، صفر می­باشد. در سال 1399 بیشترین تعداد اخبار خودکشی، مربوط به روزنامه شهروند به تعداد 69 (1/11 درصد) و خبرگزاری خبرآنلاین به تعداد 83 (3/13 درصد) بود و کمترین تعداد، مربوط به روزنامه همشهری به تعداد 1 (2/0 درصد) و خبرگزاری فارس به تعداد 19 (0/3 درصد) بود. در حالی­که تعداد گزارش اخبار مربوط به خودکشی در روزنامه اعتماد، صفر می­باشد. در جدول 1، تعداد موارد خبری مرتبط با خودکشی منتشر شده در هر یک از روزنامه­ها و خبرگزاری­ها طی سال­های 1398 و 1399 در مقایسه با سال 1397 گزارش شده است .لازم به ذکر است که داده‌های مربوط به سال 1397 از مقاله­ای که قبلاً منتشر شده، استفاده شده است. در مجموع، تعداد اخبار گزارش شده در این روزنامه‌ها و خبرگزاری­ها در سال 1398 نسبت به سال 1397 کاهش یافته ولی در سال 1399 افزایش چشم­گیری داشته است. این روند در تمام روزنامه‌ها به جز همشهری و اطلاعات و تمام خبرگزاری­ها به جز مهر و ایرنا قابل مشاهده است (جدول 1).
 
جدول­1- تعداد گزینه­های خبری مرتبط با خودکشی منتشر شده در هر یک از روزنامه­ها و خبرگزاری­ها طی سال‌های 99-1398 در مقایسه با سال 1397
نام روزنامه / خبرگزاری سال 1397*
 (درصد) تعداد
سال 1398
(درصد) تعداد
سال 1399
(درصد) تعداد
روزنامه ایران (7/11) 60 (2/7) 22 (3/8) 52
روزنامه شهروند (4/9) 48 (2/9) 28 (1/11) 69
روزنامه شرق (5/4) 23 (9/3) 12 (3/9) 58
روزنامه کیهان (3/3) 17 (3/5) 16 (8/5) 36
روزنامه جام جم (8/8) 45 (3/0) 1 (4/1) 9
روزنامه همشهری (5/4) 23 (3/4) 13 (2/0) 1
روزنامه آرمان (8/7) 40 (5/9) 29 (0/9) 56
روزنامه اطلاعات 0 (0/1) 3 (8/1) 11
خبر گزاری مهر (9/3) 20 (2/7) 22 (4/12) 77
خبر گزاری فارس (0/8)41 (3/5) 16 (0/3) 19
خبر گزاری تسنیم (1/6) 31 (9/7) 24 (6/6) 41
خبر گزاری خبرآنلاین (3/19) 99 (1/18) 55 (3/13) 83
خبر گزاری ایسنا (8/7) 40 (2/10) 31 (2/12) 76
خبر گزاری ایرنا (9/4) 25 (5/10) 32 (6/5) 35
جمع کل 512 304 623

*اقتباس از مطالعه نبردی و همکاران
 
میزان انطباق هر گزینه از چک­لیست با دستورالعمل چاپ اخبار خودکشی در رسانه­ها به تفکیک روزنامه­ها و خبرگزاری­ها در سال‌های 1398 و 1399 در جدول 2 گزارش شده است. در سال 1398، اجتناب از توصیف خودکشی به عنوان عملی تحسین برانگیز و قهرمانانه، اجتناب از انتشار اطلاعات مرتبط با خودکشی در صفحات اصلی خبر، اجتناب از واژگان "خودکشی موفق" برای خودکشی­های کامل منجر به مرگ و اجتناب از عباراتی مانند "همه­گیری خودکشی" یا "منطقه با بالاترین شیوع خودکشی در دنیا" با میزان انطباق 100 درصد هم در روزنامه­ها و هم در خبرگزاری­ها بیشترین انطباق و اشاره به روش‌های پیشگیری از خودکشی با میزان انطباق 6/1 درصد در روزنامه­ها و مرگ به علت کووید-19با میزان انطباق 1/6 درصد در خبرگزاری­ها کمترین میزان انطباق را با دستورالعمل چاپ اخبار خودکشی در رسانه­ها به خود اختصاص داده بودند.
در سال 1399 هم، اجتناب از توصیف خودکشی به عنوان مسأله­ای غیر­قابل توضیح یا ساده‌انگارانه و اجتناب از توصیف خودکشی به عنوان عملی تحسین برانگیز و قهرمانانه با امتیاز 100 بیشترین و مرگ به علت کووید-19با امتیاز 1/3 در روزنامه­ها و اجتناب از چاپ واژه خودکشی در تیتر خبر با امتیاز 3/0 درصد در خبرگزاری­ها کمترین انطباق را با دستورالعمل چاپ اخبار خودکشی در رسانه­ها داشته­اند.
به طور کلی، اجتناب از توصیف خودکشی به عنوان عملی تحسین برانگیز و قهرمانانه با تعداد 927 (100 درصد) و مرگ به علت کووید-19با تعداد 43 (5/6 درصد) به ترتیب بیشترین و کمترین میزان انطباق با دستورالعمل چاپ اخبار خودکشی در رسانه­ها را داشتند (جدول 2).
 

جدول 2- میزان انطباق هر گزینه از چک­لیست با دستورالعمل چاپ اخبار خودکشی در رسانه­ها به تفکیک روزنامه­ها و خبرگزاری­ها طی سال­های 99-1398
مقدار P کل خبرگزاری روزنامه سال مقیاس خبری
درصد تعداد درصد تعداد درصد تعداد
035/0 7/20 63 7/16 30 6/26 33 1398 اجتناب از چاپ واژه خودکشی در تیتر خبر
001/0 > 6/11 72 3/0 1 3/24 71 1399
001/0 > 6/14 135 1/6 31 25 104 مجموع
- 9/93 169 9/93 169 0 0 1398 اجتناب از چاپ فیلم افراد اقدام کننده به خودکشی و خودکشی تکمیل شده
- 5/95 316 5/95 316 0 0 1399
- 9/94 485 9/94 485 0 0 مجموع
040/0 1/91 277 3/88 159 2/95 118 1398 اجتناب از چاپ عکس افراد اقدام کننده به خودکشی و خودکشی تکمیل شده
190/0 8/82 516 0/81 268 9/84 248 1399
057/0 5/85 793 6/83 427 88 366 مجموع
311/0 1/95 289 1/96 173 5/93 116 1398 اجتناب از چاپ نوشته­هایی که توسط افراد قبل از اقدام به خودکشی نوشته شده
061/0 6/98 614 4/99 329 6/97 285 1399
079/0 4/97 903 2/98 502 4/96 401 مجموع
089/0 60 231 4/79 143 71 88 1398 اجتناب ازپوشش خبری هیجان انگیز و بزرگ­­نمایی در مورد خودکشی
001/0 > 5/18 115 7/12 42 25 73 1399
434/0 3/37 346 2/36 185 7/38 161 مجموع
005/0 4/20 62 0/15 27 2/28 35 1398 اجتناب از جزییات روش خودکشی
001/0 > 5/43 271 9/48 162 3/37 109 1399
454/0 9/35 333 37 189 6/34 144 مجموع
688/0 0/77 234 8/77 140 8/75 94 1398 اجتناب از توصیف خودکشی به عنوان مسأله­ای غیرقابل توضیح یا ساده انگارانه
- 100 623 100 331 100 292 1399
724/0 4/92 857 2/92 471 8/92 386 مجموع
- 100 304 100 180 100 124 1398 اجتناب از توصیف خودکشی به عنوان عملی تحسین برانگیز و قهرمانانه
- 100 623 100 331 100 292 1399
- 100 927 100 511 100 416 مجموع
- 100 124 0 0 100 124 1398 اجتناب از انتشار اطلاعات مرتبط با خودکشی در صفحات اصلی خبر
- 8/80 236 0 0 8/80 236 1399
- 5/86 360 0 0 5/86 360 مجموع
- 100 304 100 180 100 124 1398 اجتناب از واژگان "خودکشی موفق" برای خودکشی­های کامل منجر به مرگ
607/0 2/98 612 5/98 326 9/97 286 1399
517/0 8/98 916 99 506 6/98 410 مجموع
- 100 304 100 180 100 124 1398 اجتناب از عباراتی مانند "همه­گیری خودکشی" یا "منطقه با بالاترین شیوع خودکشی در دنیا"
001/0 > 2/87 543 1/80 265 2/95 278 1399
001/0 > 4/91 847 1/87 445 6/96 402 مجموع
238/0 3/99 302 9/98 178 100 124 1398 اجتناب از گزارش آمار خودکشی با اعداد و ارقام
001/0 > 9/83 523 2/78 259 4/90 264 1399
001/0 > 89 825 5/85 437 3/93 388 مجموع
792/0 99 301 9/98 178 2/99 123 1398 اجتناب از گزارش رفتار خودکشی "به عنوان پاسخی قابل درک به تغییرات اجتماعی، فرهنگی" یا "تنزل رتبه اجتماعی"
001/0 > 5/91 570 1/99 328 9/82 242 1399
001/0 > 94 871 99 506 7/87 365 مجموع
018/0 3/5 16 8/7 14 6/1 2 1398 اشاره به روش­های پیشگیری از خودکشی
594/0 4/10 65 9/10 36 9/9 29 1399
301/0 7/8 81 8/9 50 5/7 31 مجموع
748/0 9/7 3 3/6 1 1/9 2 1398 خودکشی به علت کووید-19
001/0 4/6 40 4/9 31 1/3 9 1399
003/0 5/6 43 2/9 32 5/3 11 مجموع
آزمون مجذور کای، 05/0>P اختلاف معنی­دار

 
در جدول 3، میانگین نمره انطباق هر یک از روزنامه‌ها و خبرگزاری­ها با راهنمای چاپ اخبار خودکشی در رسانه‌ها طی سال‌های 1398 و 1399 نشان داده شده است. همان‌طور که مشاهده می‌گردد، در سال 1398، بیشترین میزان نمره انطباق را روزنامه شهروند با میانگین 17/10 و انحراف معیار 02/1 و خبرگزاری مهر با میانگین 13/10 و انحراف معیار 16/1 و کمترین میزان نمره انطباق را روزنامه جام­جم با میانگین 00/9 و انحراف معیار 03/1 وخبرگزاری خبرآنلاین با میانگین 40/9 و انحراف معیار 97/0 دارا می‌باشند.

هم‌چنین، مشاهده شد که روزنامه­های ملی بیشتر از خبرگزاری‌ها از دستورالعمل انعکاس اخبار خودکشی در رسانه‌ها پیروی کردند. ولی در سال 1399، بیشترین میزان نمره انطباق را روزنامه اطلاعات با میانگین 09/10 و انحراف معیار 04/1 و خبرگزاری مهر با میانگین 57/9 و انحراف معیار 14/1 و کمترین میزان نمره انطباق را روزنامه همشهری با میانگین 00/8 و انحراف معیار 98/0 وخبرگزاری تسنیم با میانگین 65/8 و انحراف معیار 85/0 دارا می­باشند.
 

جدول 3- شاخص­های توصیفی نمره انطباق هر یک از روزنامه­ها و خبرگزاری­ها با راهنمای چاپ اخبار خودکشی در رسانه­ها طی سال­های 99-1398
سال تعداد حداقل ماکزیمم میانگین انحراف معیار
روزنامه کیهان 1398 16 9 12 12/10 02/1
1399 36 8 12 80/9 09/1
مجموع 52 8 12 90/9 07/1
ایران 1398 22 7 12 50/9 14/1
1399 52 7 12 21/9 36/1
مجموع 74 7 12 29/9 30/1
همشهری 1398 13 8 11 84/9 98/0
1399 1 8 8 00/8 98/0
مجموع 14 8 11 71/9 06/1
شهروند 1398 28 9 12 17/10 02/1
1399 69 5 11 72/8 42/1
مجموع 97 5 12 14/9 47/1
جام جم 1398 1 9 9 00/9 03/1
1399 9 8 11 33/9 00/1
مجموع 10 8 11 30/9 94/0
شرق 1398 12 8 11 33/9 15/1
1399 58 7 13 37/9 48/1
مجموع 70 7 13 37/9 42/1
آرمان 1398 29 8 12 13/10 91/0
1399 56 6 12 37/9 12/1
مجموع 85 6 12 63/9 11/1
اطلاعات 1398 3 8 11 00/10 73/1
1399 11 8 11 09/10 04/1
مجموع 14 8 11 07/10 14/1
خبرگزاری ایرنا 1398 32 8 12 75/9 95/0
1399 35 8 10 80/8 63/0
مجموع 67 8 12 25/9 92/0
مهر 1398 22 9 13 13/10 16/1
1399 77 7 12 57/9 14/1
مجموع 99 7 13 69/9 16/1
ایسنا 1398 31 8 12 03/10 94/0
1399 76 6 11 98/8 72/0
مجموع 107 6 12 28/9 92/0
تسنیم 1398 24 8 13 70/9 08/1
1399 41 7 11 65/8 85/0
مجموع 65 7 13 04/9 06/1
فارس 1398 16 8 11 68/9 70/0
1399 19 8 11 47/9 96/0
مجموع 35 8 11 57/9 85/0
خبرآنلاین 1398 55 7 12 40/9 97/0
1399 83 7 12 81/8 79/0
مجموع 138 7 12 25/9 91/0
 
در جدول 4، با استفاده از آزمون t مستقل، میانگین نمره انطباقبا راهنمای چاپ اخبار خودکشی در رسانه‌ها در دو گروه روزنامه‌ها و خبرگزاری‌ها طی سال‌های 1398 و 1399 مورد مقایسه قرار گرفت.بر این اساس، در سال 1398، تفاوت معنی‌داری بین میزان انطباق روزنامه‌ها با میانگین 91/9 درصد و انحراف معیار 06/1 و خبرگزاری‌‌ها با میانگین 72/9 و انحراف معیار 00/1 یافت نشد (581/0=P). ولی در سال 1399، تفاوت معنی‌داری بین میزان انطباق روزنامه‌ها با میانگین 26/9 درصد و انحراف معیار 35/1 و خبرگزاری‌ها با میانگین 04/9 و انحراف معیار 93/0 یافت شد (001/0>P). به صورت کلی (مجموع دو سال 1398 و 1399) نیز تفاوت معنی­داری بین میانگین نمره انطباق روزنامه‌‌‌ها با میانگین 45/9 و انحراف معیار 30/1 و خبرگزاری‌ها با میانگین 28/9 و انحراف معیار 01/1 یافت شد (001/0>P).
 

جدول4- میانگین نمره انطباق روزنامه­ها و خبرگزاری­ها با راهنمای چاپ اخبار خودکشی در رسانه­ها طی سال­های 99-1398
سال روزنامه خبرگزاری مقدار P
تعداد میانگین انحراف معیار تعداد میانگین انحراف معیار
1398 124 91/9 06/1 180 72/9 00/1 581/0
1399 292 26/9 35/1 331 04/9 93/0 001/0 >
مجموع 416 45/9 30/1 511 28/9 01/1 001/0 >
آزمون  tمستقل، 05/0>P اختلاف معنی­دار
 
بحث
گزارش نتایج تحقیقات انجام گرفته در خصوص نحوه انتشار اخبار مرتبط با رفتار خودکشی در رسانه­ها نشان می­دهند که گزارش رسانه‌ای غیرمسئولانه می‌تواند منجر به رفتارهای خودکشی تقلیدی گردد (38-37). در کشور ایران مطالعات اندکی به بررسی کیفیت نحوه گزارش اخبار خودکشی در رسانه‌ها و میزان انطباق آن با دستورالعمل‌های رسانه توسط روزنامه‌نگاران و ویراستاران پرداخته‌اند. در مطالعه حاضر، 9 روزنامه ملی (همشهری، جام‌جم، ایران، اطلاعات، کیهان، شرق، اعتماد، آرمان و شهروند) و 6 خبرگزاری ملی (خبرگزاری‌های ملی ایسنا، ایرنا، فارس، خبرآنلاین، خبرگزاری مهر و تسنیم) که از اول فروردین سال 1398 تا آخر اسفند سال 1399، منتشر شده بودند از نظر وجود و یا عدم وجود مطابقت با راهنمای چاپ اخبار خودکشی در رسانه‌ها‌ استخراج و مورد بررسی قرار گرفتند.
در این مطالعه، از مجموع 927 خبر مربوط به خودکشی،بیشترین تعداد اخبار توسط روزنامه شهروند به تعداد 97 (5/10 درصد) و خبرگزاری خبرآنلاین به تعداد 138 (9/14 درصد) و کمترین تعدادتوسط روزنامه جام جم به تعداد 10 (1/1 درصد) و خبرگزاری فارس به تعداد 35 (8/3 درصد) منتشر شده بود. بیشترین میزان نمره انطباق را روزنامه اطلاعات با میانگین 07/10 و انحراف معیار 14/1 و خبرگزاری مهر با میانگین 69/9 و انحراف معیار 16/1 و کمترین میزان نمره انطباق را روزنامه شهروند با میانگین 14/9 و انحراف معیار 47/1 وخبرگزاری تسنیم با میانگین 04/9 و انحراف معیار 06/1 دارا بودند. هم‌چنین، روزنامه­های ملی بیشتر از خبرگزاری‌ها از دستورالعمل انعکاس اخبار خودکشی در رسانه‌ها پیروی کرده بودند.
در حالی­که طبقمطالعه منتشر شده در سال 1397 در آن سال، تعداد 512 خبر خودکشی، توسط روزنامه‌ها (256 مورد) و خبرگزاری‌های (256 مورد) ملی منتخب، چاپ شده بود. بیشترین تعداد اخبار مربوط به خودکشی، توسط روزنامه ایران به تعداد 60 (7/11 درصد) و خبرگزاری خبرآنلاین به تعداد 99 (3/19 درصد) بود و کمترین تعداد، مربوط به روزنامه کیهان به تعداد 17 (3/3 درصد) و خبرگزاری مهر به تعداد 20 (9/3 درصد) گزارش شده بود. در حالی‌که تعداد گزارش اخبار مربوط به خودکشی در روزنامه اطلاعات و اعتماد صفر بود، بیشترین میزان نمره انطباق را روزنامه کیهان با میانگین 88/10 و انحراف معیار 53/1 و خبرگزاری مهر با میانگین 25/10 و انحراف معیار 71/0 دارا بود (34). در مجموع، هم در روزنامه­ها و هم در خبرگزاری­ها، میانگین نمره انطباق در سال 1398 نسبت به سال 1397 افزایش یافته است، در سال 1399 نیز نسبت به سال 1397 افزایش یافته ولی نسبت به سال 1398 کاهش داشته است.
اجتناب از چاپ واژه خودکشی در تیتر خبری روزنامه‌ها و خبرگزاری­ها در مطالعه حاضر 6/14 درصد بود در حالی­که در مطالعه سال 1397 این مقدار برابر 3/14 درصد بود (34)، و در مطالعه انجام گرفته در ایرلند در 243 گزارش رسانه‌ای طی یک دوره 3 ساله، مابین سال 2012- 2009 میلادی، برابر 9/79 درصد (39)، در رسانه‌های چاپی و آنلاین کشور تایوان 45/85 درصد (40)، در هند 77 درصد (41)، در استرالیا 5/70 درصد (42) و در مصر 5 درصد (43) بود. این اطلاعات نشان‌دهنده این است که اجتناب از چاپ واژه خودکشی در ایران کمتر از بقیه کشورها (به­جزء کشور مصر) مورد توجه قرار گرفته است.
اجتناب از انتشارفیلم افراد اقدام­کننده به خودکشی و خودکشی کامل در خبرگزاری‌‌‌ها 9/94 درصد بود، ولی در سال 1397، 3/95 درصد بود (34). اجتناب از چاپ عکس افراد اقدام‌کننده به خودکشی و خودکشی کامل در مطالعه حاضر 5/85 درصد بود، اما در سال 1397، 7/88 درصد بود که با توجه به این‌که تصاویر نامناسب از شخص خودکشی‌کننده، مکان و محتوای یادداشت خودکشی می‌تواند بر رفتار خوانندگان تأثیر بگذارد و ممکن است افراد آسیب‌پذیر را به رفتار خودکشی ترغیب نماید جای بررسی دارد. اجتناب از انتشار فیلم افراد اقدام‌کننده به خودکشی در ایرلند 8/95 درصد (39)، در هنگ کنگ 91 درصد (44)، اتریش 1/87 درصد، مصر 52 درصد (43) و در رسانه­های چاپی و آنلاین کشور تایوان 2/24 درصد (44)، گزارش گردیده است.
اجتناب از چاپ نوشته توسط افراد قبل از اقدام به خودکشی در روزنامه‌ها و خبرگزاری‌های ملی 4/97 درصد و در سال 1397 برابر 6/90 درصد (34) بود، در­ حالی­که در ایرلند اجتناب از چاپ نوشته، 100درصد (31)، مصر 94 درصد (45)، هند 86 درصد (41) و در اتریش 2/95 درصد (28) گزارش گردیده است.
در مطالعه حاضر اجتناب از جزییات روش خودکشی در روزنامه­ها و خبرگزاری­ها 9/35 درصد بود اما در مطالعه Nabardi و همکاران در سال 1397، 2/17 درصد بود (34)، که نشان می‌دهد پیشرفت قابل توجهی در این مدت در نحوه انتشار گزارش­ها در این زمینه انجام گرفته است. در رسانه­های چاپی و آنلاین کشور تایوان 15/84 درصد (40)، در رسانه‌های چاپی ایرلند 1/80 درصد (39)، اتریش 5/78 درصد (28)، در رسانه‌های آنلاین اندونزی 55/0 درصد (46) و در مصر 2 درصد گزارش گردید (43). گزارش جزئیات روش خودکشی در ایران بهتر از اندونوزی و مصر، و کمتر از تایوان، ایرلند و اتریش انجام گرفته است.
اجتناب از توصیف خودکشی به عنوان مسأله­ای غیرقابل توضیح یا ساده‌انگارانه در مطالعه حاضر 4/92 درصد، درحالی­که در سال 1397، 6/51 درصد بود (34) و در رسانه‌های چاپی و آنلاین کشور تایوان15/44 درصد (40) طی یک دوره بررسی دو ساله می­باشد. اجتناب از توصیف خودکشی به عنوان عملی تحسین برانگیز و قهرمانانه در مطالعه حاضر100 درصد و در مطالعه سال 1397 هم برابر 100 درصد (34) بود. اما در رسانه‌های چاپی و آنلاین کشور تایوان، 4/98 درصد (47)، ایرلند 4/88 درصد، بریتانیا 79 درصد و در اسلوونیا 55 درصدگزارش گردیده است (49، 48). بسیاری از تحقیقات نشان داده‌اند که عاشقانه کردن خودکشی یا ایده‌آل نشان‌دادن رفتار افرادی که خودکشی می‌کنند با به تصویر کشیدن خودکشی به عنوان یک اقدام قهرمانانه یا عاشقانه ممکن است دیگران را ترغیب به خودکشی کند (50).
اجتناب از واژگان "خودکشی موفق" برای خودکشی‌های کامل منجر به مرگ در روزنامه­ها خبرگزاری های ملی در کل 8/98 درصد بود و در سال 1397، 4/99 درصد گزارش گردید (38). درحالی‌که در یک بررسی دو ساله در تایوان 4/98 درصد گزارش شده است (47).
اجتناب از عباراتی مانند "همه­گیری خودکشی" یا "منطقه با بالاترین شیوع خودکشی در دنیا" در مطالعه حاضر 4/91 درصد، در مطالعه سال 1397، 6/98 درصد گزارش گردید. اجتناب از گزارش آمار خودکشی با اعداد و ارقام در مطالعه حاضر 89 درصد و در سال 1397، 2/99 درصد گزارش گردید (34). گزارش آمار مربوط به خودکشی با اعداد و ارقام در هند 1/4-6/2 درصد و به طور متوسط 2/2 درصد، اندونزی 00/0 درصد، بنگلادش 00/0 درصد، بوتان 00/0 درصد گزارش گردیده است و از اقدامات بالقوه مفید در کشور هند می‌باشد (53-51).
گزارش آمار خودکشی در یک جامعه یا منطقه خاص برای آگاه کردن خوانندگان مهم است و اطلاعات اشتباه در این رابطه می­تواند تأثیرات مضری بر جوامع بگذارد. اجتناب از گزارش رفتار خودکشی "به عنوان پاسخی قابل درک به تغییرات اجتماعی، فرهنگی"یا "تنزل رتبه اجتماعی'' در مطالعه حاضر 94 درصد و در مطالعه سال 1397 برابر 9/95 درصد گزارش گردیده است (34).
با توجه به این‌که همه‌گیری کووید-19 از اول بهمن 1398 در ایران شروع شد، اطلاعات مرتبط با خودکشی و کووید-19 از همین تاریخ جمع­آوری و بررسی گردید. نتایج نشان داد که خودکشی به علت ابتلاء به کووید-19در روزنامه‌ها به تعداد و درصد (5/3 درصد) 11 و در خبرگزاری‌ها (2/9 درصد) 32 و در کل (5/6 درصد) 43 بوده که این اختلاف از نظر آماری معنی­دار بود.در مطالعهKar و همکاران به تجزیه و تحلیل گزارش‌های خودکشی از روزنامه‌های بومی و انگلیسی آنلاین بین ژانویه تا ژوئن 2020 در مرحله پیش از قرنطینه و طی قرنطینه کووید-19 در بنگلادش و هند پرداختند. در مجموع 769 گزارش خبری، 141 مورد از بنگلادش و 628 مورد از هند مورد تجزیه و تحلیل قرار گرفت. در مقایسه با دوره قبل از قرنطینه، احتمال خودکشی با حلق آویز کردن به طور قابل توجهی در طول قرنطینه بیشتر بود و در هند مردان بیشتری بر اثر خودکشی جان خود را از دست دادند (54).
یکی از محدودیت‌های مطالعه حاضر، بررسی تعدادی از روزنامه‌ها و خبرگزاری‌های ملی بود که سعی گردید روزنامه‌ها و خبرگزاری‌های منتخب از نظر بیشترین تعداد خواننده انتخاب گردند. هم‌چنین، یکی دیگر از محدودیت‌های این مطالعه عدم بررسی روزنامه‌های محلی بود که ممکن است مواردی از خودکشی در رسانه‌های ملی گزارش نشود و مخفی بماند که لازم است در مطالعات آتی مورد بررسی قرار گیرد. با توجه به این­که اخبار مرتبط با خودکشی در سایر رسانه­ها از جمله تلگرام، اینستاگرام و سایت‌ها منتشر می­گردد بنابراین ضروری است به بررسی ویژه رسانه­های دیگر نیز پرداخته شود. با توجه به نفوذ و ارتباط روزافزون اینترنت و رسانه­های اجتماعی، لازم است بینش بیشتری در مورد خطرات و مزایای احتمالی اینترنت به‌دست آید. با توجه به همه­گیری کووید-19 و تأثیر آن بر سلامت روان و رفتار خودکشی، بررسی سالانه چاپ اخبار خودکشی و ارتباط آن با همه­گیری کووید-19 برای مشخص شدن بهتر این ارتباط پیشنهاد می­گردد.
نتیجه‌گیری
با توجه به نتایج مطالعه حاضر، در مجموع، تعداد اخبار گزارش شده مربوط به خودکشی در روزنامه‌ها و خبرگزاری‌ها در سال 1398 نسبت به سال 1397کاهش یافته ولی در سال 1399 افزایش چشم‌گیری داشته است. این روند در تمام روزنامه‌ها به جز همشهری و اطلاعات و تمام خبرگزاری‌ها به جز مهر و ایرنا قابل مشاهده است.اخبار منتشر شده در روزنامه­ها و خبرگزاری­ها در بعضی موارد مثل"اجتناب از چاپ واژه خودکشی در تیتر خبری"،"اجتناب از پوشش خبری هیجان‌انگیز و بزرگ­نمایی" و "اشاره به روش­های پیشگیری از خودکشی" غیر مسئولانه انجام می­گیرد. اگرچههم در روزنامه­ها و هم در خبرگزاری­ها، میانگین نمره انطباق در سال­های 1398 و 1399 نسبت به سال 1397 افزایش یافته است، ولی در سال 1399 نسبت به سال 1398 کاهش داشته است.در نتیجه هنوز نیاز به تلاش و تغییر بیشتری دارد.با توجه به بررسی نتایج مشخص گردید گزارش اخبار خودکشی در ایران تا حدودی غیرمسئولانه است و باید تلاش و اقدامات لازم با برگزاری کارگاه‌ها و وبینارهای آموزشی برای پرسنل رسانه­ها و سردبیران آن‌ها در خصوص نحوه انتشار اخبار مرتبط با خودکشی انجام گیرد. هم‌چنین، نظارت بیشتر از طرف سازمان‌ها بر رسانه‌ها و ویراستاران انجام شود.
تشکر و قدردانی
نویسندگان این مقاله برخود لازم می‌دانند از مسئولین روزنامه‌ها و خبرگزاری‌های مورد بررسی، نهایت قدردانی و سپاس‌گزاری را داشته باشند.
تعارض در منافع: مقاله هیچگونه تعارض منافعی نداشت.
حامی مالی: این مطالعه هیچ بودجه‌ای نداشت.
ملاحظاتاخلاقی (کد اخلاق):این مطالعه توسط کمیته اخلاق دانشگاه علوم پزشکی رفسنجان با کد IR.RUMS.REC.1400.069 تأیید شده است.
مشارکت نویسندگان:
- طراحی ایده: محسن رضائیان
- روش کار: محسن رضائیان، عبدالله رحمانی، مهدیه نبردی
- جمع آوری داده‌ها: عبدالله رحمانی، مهدیه نبردی
- تجزیه و تحلیل داده‌ها: حسن احمدی‌نیا
- نظارت: محسن رضائیان
- مدیریت پروژه: محسن رضائیان
- نگارش- پیش نویس اصلی: عبدالله رحمانی، مهدیه نبردی
- نگارش بررسی و ویرایش:حسن احمدی‌نیا محسن رضائیان
 


References
 
  1. Sadock BJSVA, Ruiz P, Synopsis of Psychiatry, Behavioral Sciences/ Clinical Psychiatry, Volume 2, Tehran, Arjmand Publications, 2015: pp. 505-24 (Chapter23/1).
  2. Rahmani A, Rezaeian M. Possible Effects of COVID-19 Pandemic on Suicide Behavior in the World: A Structured Review Study. JRUMS 2021; 20(1): 85-118. [Farsi]
  3. Organization WH. Preventing suicide: A resource for media professionals. 2008. URL: http://www who int/mental_health/prevention/suicide/resource_media pdf [accessed 2012-05-22][WebCite Cache].W.H.O, Suicide2018.
  4. Sisask M, Värnik A. Media roles in suicide prevention: a systematic review. IJERPH 2012; 9(1): 123-38.
  5. Gvion Y, Apter A. Suicide and suicidal behavior. PHR2012; 34(2): 9.
  6. Gould MS, Midle JB, Insel B, Kleinman M. Suicide reporting content analysis: Abstract development and reliability. Crisis 2007; 28(4): 165-74.
  7. Favril L, Yu R, Uyar A, Sharpe M, Fazel S. Risk factors for suicide in adults: systematic review and meta-analysis of psychological autopsy studies. BMJ Ment Health 2022; 25(4): 148-55.
  8. Emad Y, Hadianfard H. Forecasting Suicide Based on Sexuality, Marital Status, Coping Strategies, Religious Orientation, and Depression Rate. IJPCP 2019; 25 (2) :178-93
  9. Menon V, Kaliamoorthy C, Sridhar VK, Varadharajan N, Joseph R, Kattimani S, Kar SK, Arafat SY. Do Tamil newspapers educate the public about suicide? Content analysis from a high suicide :union: Territory in India. AJSP 2020; 66(8): 785-91.
  10. Gvion Y, Apter A. Suicide and suicidal behavior. PHR 2012; 34(2): 1-20.
  11. Sisask M, Värnik A. Media roles in suicide prevention: a systematic review. IJERPH2012; 9(1): 123-38.
  12. Pirkis J, Blood RW. Suicide and the media: Part II. Portrayal in fictional media. Crisis2001;22(4): 155.
  13. Schmidtke A, Schaller S. The Role of Mass Media in Suicide Prevention. IHSAS 2000: 675-97.
  14. Stack S. Media coverage as a risk factor in suicide. JECH 2003;57(4): 238-40.
  15. Stack S. Suicide in the media: A quantitative review of studies based on nonfictional stories. Suicide and Life-Threatening Behavior2005;35(2): 121-33.
  16. World Health Organization. Preventing suicide: a resource for media professionals. InPreventing suicide: a resource for media professionals 2008.
  17. Pirkis J, Blood RW, Beautrais A, Burgess P, Skehan J. Media guidelines on the reporting of suicide. Crisis 2006; 27(2): 82-7.
  18. Duncan S, Luce A. Using the Responsible Suicide Reporting Model to increase adherence to global media reporting guidelines. Journalism 2022; 23(5): 1132-48.
  19. Bohanna I, Wang X. Media guidelines for the responsible reporting of suicide: a review of effectiveness. Crisis 2012;33(4):190-8.
  20. Yip PS, Caine E, Yousuf S, Chang SS, Wu KC, Chen YY. Means restriction for suicide prevention. Lancet  2012;379(9834):2393-9.
  21. Saini T, Arora V, Sharma S, Kumar D, Parmar V, Sharma S. A Study on Copycat Suicides and Werther Effect: Myth or Reality. International Journal of Ethics, Trauma & Victimology 2021; 7(01): 11-3.
  22. Pridmore SA, Auchincloss S, Soh NL, Walter GJ. Four centuries of suicide in opera. MJA. 2013; 199(11):783-6.
  23. E. S. The Magic Flute: Libretto. Metropolitan Opera Guild,. 1990.
  24. Frey C, Michel K, Valach L. Suicide reporting in Swiss print media: Responsible or irresponsible? EJPH 1997; 7(1): 15-9.
  25. Bollen KA, Phillips DP. Imitative suicides: a national study of the effects of television news stories. ASR 1982; 47(6): 802-9.
  26. Etzersdorfer E, Voracek M, Sonneck G. A dose-response relationship between imitational suicides and newspaper distribution. ARSR 2004;8(2): 137-45.
  27. Cheng AT, Hawton K, Lee CT, Chen TH. The influence of media reporting of the suicide of a celebrity on suicide rates: a population-based study. IJE2007; 36(6): 1229-34.
  28. Niederkrotenthaler T, Voracek M, Herberth A, Till B, Strauss M, Etzersdorfer E, et al. Role of media reports in completed and prevented suicide: Werther v. Papageno effects. BJP 2010; 7(3): 234-43.
  29. Zandifar A, Badrfam R. Iranian mental health during the COVID-19 epidemic. AJP2020;51:101990.
  30. Ahorsu DK, Lin CY, Imani V, Saffari M, Griffiths MD, Pakpour AH. The Fear of COVID-19 Scale: Development and Initial Validation. IJMHA 2022; 20(3).
  31. Banerjee D. The COVID-19 outbreak: Crucial role the psychiatrists can play. AJP 2020;50: 102014.
  32. Mamun MA, Griffiths MD. A rare case of Bangladeshi student suicide by gunshot due to unusual multiple causalities. AJP 2020;49: 101951.
  33. Cheung Y, Chau PH, Yip PS. A revisit on older adults suicides and Severe Acute Respiratory Syndrome (SARS) epidemic in Hong Kong. International Journal of Geriatric Psychiatry. AJPLAS2008;23(12): 1231-8.
  34. Nabardi M, Vazirinejad R, Ahmadinia H. Rahmani A, Rezaeian M. A Survey on the Frequency of Suicide News Published in Newspapers and National News Agencies in Iran in the Year of 2018 and Its Concordance with the Suicide News Publishing Guideline in the Media. JSP 2021;3(1):3-16.
  35. Isna. The Best Newspapers From The Public's View At The Press Fair, www.isna.ir/news,November 18,2015
  36. Ispa:Center For Thinking Students In Iran. The Best News Agencies From People's View, : www.ispa.ir; November 15, 2015 [
  37. Stack S. Media impacts on suicide: A quantitative review of 293 findings. SCQ 2000: 957-71.
  38. Phillips DP. The influence of suggestion onsuicide: Substantive and theoretical implications of the Werther effect. ASR 1974: 340-54
  39. McTernan N, Spillane A, Cully G, Cusack E, O’Reilly T, Arensman E. Media reporting of suicide and adherence to media guidelines. IJSP 2018; 64(6): 536-44.
  40. Wu C-Y, Lee M-B, Liao S-C, Chan C-T, Chen C-Y. Adherence to World Health Organization guideline on suicide reporting by media in Taiwan: A surveillance study from 2010 to 2018. JFMA 2021; 120(1): 609-20.
  41. Chandra PS, Doraiswamy P, Padmanabh A, Philip M. Do newspaper reports of suicides comply with standard suicide reporting guidelines? A study fromBangalore, India. IJSP 2014; 60(7): 687-94.
  42. Pirkis J, Francis C, Pirkis J, Francis C, Warwick Blood R, Burgess P, et al. Reporting of suicide in the Australian media. ANZJP 2002; 36 (2): 190 - 7
  43. Arafat SY, Shoib S, Marthoenis M, Kar SK, Menon V, Ittefaq M, Kabir R. Media reporting of suicide in Muslim countries. MHRC 2020; 23(10): 941-4. [Farsi]
  44. Fu K-w, Yip PSF. Changes in reporting of suicide news after the promotionof the WHO media recommendations. SaLTB 2008; 38(5): 631-6.
  45. Mesbah H. Reporting on suicide in the Egyptian press: Did the Arab Spring make a difference. JMC 2014; 1(2): 60-8.
  46. NisaN, Arifin M, Nur MF, Adella S, Marthoenis M. Indonesian online newspaper reporting of suicidal behavior: Compliance with World Health Organization media guidelines. IJSP 2020; 66(3): 259-62.
  47. Wu CY, Lee MB, Liao SC, Chan CT, Chen CY. Adherence to World Health Organization guideline on suicide reporting by media in Taiwan: A surveillance study from 2010 to 2018. JFMA 2021; 120(1): 609-20.
  48. Roškar S, Grum AT, Poštuvan V, Podlesek A, De Leo D. The adaptation and implementation of guidelines for responsible media reporting on suicide in Slovenia. SJPH 2017; 56(1): 31-8.
  49. Pitman A, Stevenson F. Suicide Reporting Within British Newspapers’ Arts Coverage. Crisis2015; 36(1): 13-20.
  50. Wang X. Media guidelines for the responsible reporting of suicide: A review of effectiveness. JCISP 2012; 33(4): 190.
  51. Stack S. Media guidelines and suicide: A critical review. SSM 2020; 262: 112690
  52. Naghavi M, Abolhassani F, Pourmalek F, Lakeh MM, Jafari N, Vaseghi S, et al. The burden of disease and injury in Iran 2003.Population health metrics 2009;7(1): 9.
  53. Janghorbani M, Sharifirad GR. Completed and attempted suicide in Ilam, Iran incidence and associated factors2005; 119-126. [Farsi]
  54. Kar SK, Menon V, Arafat SY, Rai S, Kaliamoorthy C, Akter H, Shukla S, Sharma N, Roy D, Sridhar VK. Impact of COVID-19 pandemic related lockdown on Suicide: Analysis of newspaper reports during pre-lockdown and lockdown period in Bangladesh and India. AJP2021; 60: 102649.

                                                                                                                
                                                                                                                
A Survey on the Frequency of Suicide News Published in Newspapers and National News Agencies in Iran during 2019-2021 and It’s Concordance with the Suicide News Publishing Guideline in the Media: A Descriptive Study


Abdollah Rahmani[5], Mahdieh Nabardi[6], Hassan Ahmadinia[7], Mohsen Rezaeian[8]




Received: 18/12/23       Sent for Revision: 09/03/24       Received Revised Manuscript: 29/05/24   Accepted: 01/06/24


Background and Objectives: Responsible reporting can prevent suicide. The purpose of this study was to determine the status of suicide news reports published in national newspapers and news agencies during 2019-2021and the Covid-19 disease.
Materials and Methods: The present descriptive study is a follow-up study, first conducted in 2018. The news published by 9 newspapers (Hamshahri, Jam-e-Jam, Iran, Etelaat, Keihan, Sharq, Etemad, Arman, and Shahrvand) and 6 national news agencies (ISNA, IRNA, Fars, Khabaronline, Mehr, and Tasnim) from March 2019 to March 2021, was extracted and the findings were reported as number (percentage), mean, and standard deviation. The data were analyzed using independent t-test and chi-square test.
Results: A total of 927 news (newspapers: 416, news agencies: 511) related to suicide were extracted. The compliance mean scores were obtained 9.46 and 9.28 out of 15 in the newspapers and news agencies, respectively. All in all, the number of reported news in newspapers and news agencies has dereased in 2019 compared to 2018, however it significantly increased in 2020. This trend can be observed in all newspapers exept Hamshahri and Etelaat and all news agencies exept Mehr and IRNA. There was an increase in the compliance mean score in 2019 and 2020 compared to 2018, however there was a decrease in 2020 compared to 2019.
Conclusion: The news published in newspapers and news agencies is done somewhat irresponsibly. These reports have been improved compared to 2018, but media personnel and editors of magazines and newspapers should receive necessary training in this field.
Key words: Suicide news, Newspapers, National news agencies, Suicide news printing guide
Funding: This study did not have any funds.
Conflict of interest: None declared.
Ethical considertaions: The Ethics Committee of Rafsanjan University of Medical Sciences approved the study (IR.RUMS.REC.1400.069).
Authors’ Contributions:
- Conceptualization: Mohsen Rezaeian
- Methodology: Mohsen Rezaeian, Hassan Ahmadinia
- Data collection: Abdollah Rahmani, Mahdieh Nabardi
- Formal analysis: Hassan Ahmadinia
- Supervision: Mohsen Rezaeian
- Project administration: Mohsen Rezaeian
- Writing - original draft: Abdollah Rahmani, Mahdieh Nabardi
- Writing - review & editing: Mohsen Rezaeian, Hassan Ahmadinia

Citation: Rahmani A, Nabardi M, Ahmadi-nia H, Rezaeian M. A Survey on the Frequency of Suicide News Published in Newspapers and National News Agencies in Iran During 2019-2021 and It’s Concordance with the Suicide News Publishing Guideline in the Media: A Descriptive Study. J RafsanjanUniv Med Sci 2024; 23 (4): 252-66. [Farsi]
 
[1]- کارشناس ارشد اپیدمیولوژی، دانشکده علوم پزشکی کردستان، مرکز بهداشت شهرستان کامیاران، کامیاران، ایران
[2]- کارشناس ارشد اپیدمیولوژی، دانشکده پزشکی، دانشگاه علوم پزشکی رفسنجان، رفسنجان، ایران
[3]- استادیار گروه آموزشی اپیدمیولوژی و آمار زیستی، دانشکده بهداشت، مرکز تحقیقات محیط کار، دانشگاه علوم پزشکی رفسنجان، رفسنجان، ایران
[4]- (نویسنده مسئول) استاد، گروه اپیدمیولوژی و آمار زیستی، ، دانشکده بهداشت، مرکز تحقیقات محیط کار، دانشگاه علوم پزشکی رفسنجان، رفسنجان، ایران
    کد پستی: 7718175911
   تلفن: 31315123-034، پست الکترونیکی: moeygmr2@yahoo.co.uk
[5]- MSc in Epidemiology, Kurdistan University of Medical Sciences, Health Network of Kamiyaran City, Kamiyaran, Iran
[6]- MSc in Epidemiology, School of MediA Survey on the Frequency of Suicide News Published in Newspapers and National News Agencies in Iran during 2019-2021 and It’s Concordance with the Suicide News Publishing Guideline in the Media: A Descriptive Study


Abdollah Rahmani[1], Mahdieh Nabardi[2], Hassan Ahmadinia[3], Mohsen Rezaeian[4]




Received: 18/12/23       Sent for Revision: 09/03/24       Received Revised Manuscript: 29/05/24   Accepted: 01/06/24


Background and Objectives: Responsible reporting can prevent suicide. The purpose of this study was to determine the status of suicide news reports published in national newspapers and news agencies during 2019-2021and the Covid-19 disease.
Materials and Methods: The present descriptive study is a follow-up study, first conducted in 2018. The news published by 9 newspapers (Hamshahri, Jam-e-Jam, Iran, Etelaat, Keihan, Sharq, Etemad, Arman, and Shahrvand) and 6 national news agencies (ISNA, IRNA, Fars, Khabaronline, Mehr, and Tasnim) from March 2019 to March 2021, was extracted and the findings were reported as number (percentage), mean, and standard deviation. The data were analyzed using independent t-test and chi-square test.
Results: A total of 927 news (newspapers: 416, news agencies: 511) related to suicide were extracted. The compliance mean scores were obtained 9.46 and 9.28 out of 15 in the newspapers and news agencies, respectively. All in all, the number of reported news in newspapers and news agencies has dereased in 2019 compared to 2018, however it significantly increased in 2020. This trend can be observed in all newspapers exept Hamshahri and Etelaat and all news agencies exept Mehr and IRNA. There was an increase in the compliance mean score in 2019 and 2020 compared to 2018, however there was a decrease in 2020 compared to 2019.
Conclusion: The news published in newspapers and news agencies is done somewhat irresponsibly. These reports have been improved compared to 2018, but media personnel and editors of magazines and newspapers should receive necessary training in this field.
Key words: Suicide news, Newspapers, National news agencies, Suicide news printing guide
Funding: This study did not have any funds.
Conflict of interest: None declared.
Ethical considertaions: The Ethics Committee of Rafsanjan University of Medical Sciences approved the study (IR.RUMS.REC.1400.069).
Authors’ Contributions:
- Conceptualization: Mohsen Rezaeian
- Methodology: Mohsen Rezaeian, Hassan Ahmadinia
- Data collection: Abdollah Rahmani, Mahdieh Nabardi
- Formal analysis: Hassan Ahmadinia
- Supervision: Mohsen Rezaeian
- Project administration: Mohsen Rezaeian
- Writing - original draft: Abdollah Rahmani, Mahdieh Nabardi
- Writing - review & editing: Mohsen Rezaeian, Hassan Ahmadinia

Citation: Rahmani A, Nabardi M, Ahmadi-nia H, Rezaeian M. A Survey on the Frequency of Suicide News Published in Newspapers and National News Agencies in Iran During 2019-2021 and It’s Concordance with the Suicide News Publishing Guideline in the Media: A Descriptive Study. J RafsanjanUniv Med Sci 2024; 23 (4): 252-66. [Farsi]
 
[1]- MSc in Epidemiology, Kurdistan University of Medical Sciences, Health Network of Kamiyaran City, Kamiyaran, Iran
[2]- MSc in Epidemiology, School of Medicine, Rafsanjan University of Medical Sciences, Rafsanjan, Iran
[3]- Assistant Prof., Dept.of Epidemiology and Biostatistics, Health School, Occupational Environment Research Center, Rafsanjan University of Medical Sciences, Rafsanjan, Iran
[4]-Prof., Dept. of Epidemiology and Biostatistics, School of Health, Occupational Environment Research Center, Rafsanjan University of Medical Sciences, Rafsanjan, Iran, Postal Code: 7718175911, ORCID: 0000-0003-3070-0166
(Corresponding Author) Tel: (034) 31315123, E-mail: moeygmr2@yahoo.co.uk
cine, Rafsanjan University of Medical Sciences, Rafsanjan, Iran
[7]- Assistant Prof., Dept.of Epidemiology and Biostatistics, Health School, Occupational Environment Research Center, Rafsanjan University of Medical Sciences, Rafsanjan, Iran
[8]-Prof., Dept. of Epidemiology and Biostatistics, School of Health, Occupational Environment Research Center, Rafsanjan University of Medical Sciences, Rafsanjan, Iran, Postal Code: 7718175911, ORCID: 0000-0003-3070-0166
(Corresponding Author) Tel: (034) 31315123, E-mail: moeygmr2@yahoo.co.uk
نوع مطالعه: توصيفي | موضوع مقاله: آمار و اپيدميولوژي
دریافت: 1402/9/25 | پذیرش: 1403/3/26 | انتشار: 1403/4/30

فهرست منابع
1. Sadock BJSVA, Ruiz P, Synopsis of Psychiatry, Behavioral Sciences/ Clinical Psychiatry, Volume 2, Tehran, Arjmand Publications, 2015: pp. 505-24 (Chapter23/1).
2. Rahmani A, Rezaeian M. Possible Effects of COVID-19 Pandemic on Suicide Behavior in the World: A Structured Review Study. JRUMS 2021; 20(1): 85-118. [Farsi]
3. Organization WH. Preventing suicide: A resource for media professionals. 2008. URL: http://www who int/mental_health/prevention/suicide/resource_media pdf [accessed 2012-05-22][WebCite Cache].W.H.O, Suicide2018.
4. Sisask M, Värnik A. Media roles in suicide prevention: a systematic review. IJERPH 2012; 9(1): 123-38.
5. Gvion Y, Apter A. Suicide and suicidal behavior. PHR2012; 34(2): 9.
6. Gould MS, Midle JB, Insel B, Kleinman M. Suicide reporting content analysis: Abstract development and reliability. Crisis 2007; 28(4): 165-74.
7. Favril L, Yu R, Uyar A, Sharpe M, Fazel S. Risk factors for suicide in adults: systematic review and meta-analysis of psychological autopsy studies. BMJ Ment Health 2022; 25(4): 148-55.
8. Emad Y, Hadianfard H. Forecasting Suicide Based on Sexuality, Marital Status, Coping Strategies, Religious Orientation, and Depression Rate. IJPCP 2019; 25 (2) :178-93
9. Menon V, Kaliamoorthy C, Sridhar VK, Varadharajan N, Joseph R, Kattimani S, Kar SK, Arafat SY. Do Tamil newspapers educate the public about suicide? Content analysis from a high suicide :union: Territory in India. AJSP 2020; 66(8): 785-91.
10. Gvion Y, Apter A. Suicide and suicidal behavior. PHR 2012; 34(2): 1-20.
11. Sisask M, Värnik A. Media roles in suicide prevention: a systematic review. IJERPH2012; 9(1): 123-38.
12. Pirkis J, Blood RW. Suicide and the media: Part II. Portrayal in fictional media. Crisis2001;22(4): 155.
13. Schmidtke A, Schaller S. The Role of Mass Media in Suicide Prevention. IHSAS 2000: 675-97.
14. Stack S. Media coverage as a risk factor in suicide. JECH 2003;57(4): 238-40.
15. Stack S. Suicide in the media: A quantitative review of studies based on nonfictional stories. Suicide and Life-Threatening Behavior2005;35(2): 121-33.
16. World Health Organization. Preventing suicide: a resource for media professionals. InPreventing suicide: a resource for media professionals 2008.
17. Pirkis J, Blood RW, Beautrais A, Burgess P, Skehan J. Media guidelines on the reporting of suicide. Crisis 2006; 27(2): 82-7.
18. Duncan S, Luce A. Using the Responsible Suicide Reporting Model to increase adherence to global media reporting guidelines. Journalism 2022; 23(5): 1132-48.
19. Bohanna I, Wang X. Media guidelines for the responsible reporting of suicide: a review of effectiveness. Crisis 2012;33(4):190-8.
20. Yip PS, Caine E, Yousuf S, Chang SS, Wu KC, Chen YY. Means restriction for suicide prevention. Lancet 2012;379(9834):2393-9.
21. Saini T, Arora V, Sharma S, Kumar D, Parmar V, Sharma S. A Study on Copycat Suicides and Werther Effect: Myth or Reality. International Journal of Ethics, Trauma & Victimology 2021; 7(01): 11-3.
22. Pridmore SA, Auchincloss S, Soh NL, Walter GJ. Four centuries of suicide in opera. MJA. 2013; 199(11):783-6.
23. E. S. The Magic Flute: Libretto. Metropolitan Opera Guild,. 1990.
24. Frey C, Michel K, Valach L. Suicide reporting in Swiss print media: Responsible or irresponsible? EJPH 1997; 7(1): 15-9.
25. Bollen KA, Phillips DP. Imitative suicides: a national study of the effects of television news stories. ASR 1982; 47(6): 802-9.
26. Etzersdorfer E, Voracek M, Sonneck G. A dose-response relationship between imitational suicides and newspaper distribution. ARSR 2004;8(2): 137-45.
27. Cheng AT, Hawton K, Lee CT, Chen TH. The influence of media reporting of the suicide of a celebrity on suicide rates: a population-based study. IJE2007; 36(6): 1229-34.
28. Niederkrotenthaler T, Voracek M, Herberth A, Till B, Strauss M, Etzersdorfer E, et al. Role of media reports in completed and prevented suicide: Werther v. Papageno effects. BJP 2010; 7(3): 234-43.
29. Zandifar A, Badrfam R. Iranian mental health during the COVID-19 epidemic. AJP2020;51:101990.
30. Ahorsu DK, Lin CY, Imani V, Saffari M, Griffiths MD, Pakpour AH. The Fear of COVID-19 Scale: Development and Initial Validation. IJMHA 2022; 20(3).
31. Banerjee D. The COVID-19 outbreak: Crucial role the psychiatrists can play. AJP 2020;50: 102014.
32. Mamun MA, Griffiths MD. A rare case of Bangladeshi student suicide by gunshot due to unusual multiple causalities. AJP 2020;49: 101951.
33. Cheung Y, Chau PH, Yip PS. A revisit on older adults suicides and Severe Acute Respiratory Syndrome (SARS) epidemic in Hong Kong. International Journal of Geriatric Psychiatry. AJPLAS2008;23(12): 1231-8.
34. Nabardi M, Vazirinejad R, Ahmadinia H. Rahmani A, Rezaeian M. A Survey on the Frequency of Suicide News Published in Newspapers and National News Agencies in Iran in the Year of 2018 and Its Concordance with the Suicide News Publishing Guideline in the Media. JSP 2021;3(1):3-16.
35. Isna. The Best Newspapers From The Public's View At The Press Fair, www.isna.ir/news,November 18,2015
36. Ispa:Center For Thinking Students In Iran. The Best News Agencies From People's View, : www.ispa.ir; November 15, 2015 [
37. Stack S. Media impacts on suicide: A quantitative review of 293 findings. SCQ 2000: 957-71.
38. Phillips DP. The influence of suggestion onsuicide: Substantive and theoretical implications of the Werther effect. ASR 1974: 340-54
39. McTernan N, Spillane A, Cully G, Cusack E, O’Reilly T, Arensman E. Media reporting of suicide and adherence to media guidelines. IJSP 2018; 64(6): 536-44.
40. Wu C-Y, Lee M-B, Liao S-C, Chan C-T, Chen C-Y. Adherence to World Health Organization guideline on suicide reporting by media in Taiwan: A surveillance study from 2010 to 2018. JFMA 2021; 120(1): 609-20.
41. Chandra PS, Doraiswamy P, Padmanabh A, Philip M. Do newspaper reports of suicides comply with standard suicide reporting guidelines? A study fromBangalore, India. IJSP 2014; 60(7): 687-94.
42. Pirkis J, Francis C, Pirkis J, Francis C, Warwick Blood R, Burgess P, et al. Reporting of suicide in the Australian media. ANZJP 2002; 36 (2): 190 - 7
43. Arafat SY, Shoib S, Marthoenis M, Kar SK, Menon V, Ittefaq M, Kabir R. Media reporting of suicide in Muslim countries. MHRC 2020; 23(10): 941-4. [Farsi]
44. Fu K-w, Yip PSF. Changes in reporting of suicide news after the promotionof the WHO media recommendations. SaLTB 2008; 38(5): 631-6.
45. Mesbah H. Reporting on suicide in the Egyptian press: Did the Arab Spring make a difference. JMC 2014; 1(2): 60-8.
46. NisaN, Arifin M, Nur MF, Adella S, Marthoenis M. Indonesian online newspaper reporting of suicidal behavior: Compliance with World Health Organization media guidelines. IJSP 2020; 66(3): 259-62.
47. Wu CY, Lee MB, Liao SC, Chan CT, Chen CY. Adherence to World Health Organization guideline on suicide reporting by media in Taiwan: A surveillance study from 2010 to 2018. JFMA 2021; 120(1): 609-20.
48. Roškar S, Grum AT, Poštuvan V, Podlesek A, De Leo D. The adaptation and implementation of guidelines for responsible media reporting on suicide in Slovenia. SJPH 2017; 56(1): 31-8.
49. Pitman A, Stevenson F. Suicide Reporting Within British Newspapers’ Arts Coverage. Crisis2015; 36(1): 13-20.
50. Wang X. Media guidelines for the responsible reporting of suicide: A review of effectiveness. JCISP 2012; 33(4): 190.
51. Stack S. Media guidelines and suicide: A critical review. SSM 2020; 262: 112690
52. Naghavi M, Abolhassani F, Pourmalek F, Lakeh MM, Jafari N, Vaseghi S, et al. The burden of disease and injury in Iran 2003.Population health metrics 2009;7(1): 9.
53. Janghorbani M, Sharifirad GR. Completed and attempted suicide in Ilam, Iran incidence and associated factors2005; 119-126. [Farsi]
54. Kar SK, Menon V, Arafat SY, Rai S, Kaliamoorthy C, Akter H, Shukla S, Sharma N, Roy D, Sridhar VK. Impact of COVID-19 pandemic related lockdown on Suicide: Analysis of newspaper reports during pre-lockdown and lockdown period in Bangladesh and India. AJP2021; 60: 102649.

ارسال نظر درباره این مقاله : نام کاربری یا پست الکترونیک شما:
CAPTCHA

ارسال پیام به نویسنده مسئول


بازنشر اطلاعات
Creative Commons License این مقاله تحت شرایط Creative Commons Attribution-NonCommercial 4.0 International License قابل بازنشر است.

کلیه حقوق این وب سایت متعلق به مجله علمی دانشگاه علوم پزشکی رفسنجان می باشد.

طراحی و برنامه نویسی : یکتاوب افزار شرق

© 2025 CC BY-NC 4.0 | Journal of Rafsanjan University of Medical Sciences

Designed & Developed by : Yektaweb