Ethics code: IR.IAU.KHUISF.REC.1402.245
Ahmadi Katayouncheh F, KhoshAkhlagh H. Effects of Emotion-Focused Therapy on Mindfulness and Affective Capital in Women with Multiple Sclerosis: A Quasi-Experimental Study. JRUMS 2024; 23 (5) :421-436
URL:
http://journal.rums.ac.ir/article-1-7262-fa.html
احمدی کتایونچه فاطمه، خوش اخلاق حسن. اثربخشی درمان هیجانمحور بر ذهنآگاهی و سرمایههای عاطفی زنان مبتلا به مالتیپل اسکلروزیس: یک مطالعه نیمهتجربی. مجله دانشگاه علوم پزشکی رفسنجان. 1403; 23 (5) :421-436
URL: http://journal.rums.ac.ir/article-1-7262-fa.html
گروه روان شناسی، واحد نایین، دانشگاه آزاد اسلامی، نایین، ایران
متن کامل [PDF 334 kb]
(394 دریافت)
|
چکیده (HTML) (1066 مشاهده)
متن کامل: (669 مشاهده)
مقاله پژوهشی
مجله دانشگاه علوم پزشکی رفسنجان
دوره 23، مرداد 1403، 336-321
اثربخشی درمان هیجانمحور بر ذهنآگاهی و سرمایههای عاطفی زنان مبتلا به مالتیپل اسکلروزیس: یک مطالعه نیمهتجربی
فاطمه احمدی کتایونچه[1]، حسن خوش اخلاق [2]
دریافت مقاله: 17/10/1402 ارسال مقاله به نویسنده جهت اصلاح: 28/12/1402 دریافت اصلاحیه از نویسنده: 24/05/1403 پذیرش مقاله: 29/05/1403
چکیده
زمینه و هدف: مولتیپل اسکلروزیس یکی از شایعترین بیماریهای مزمن، پیشرونده و خود ایمنی سیستم عصبی مرکزی است که بر کیفیت حوزههای مختلف زندگی از جمله سلامتی، اشتغال، اقتصادی، اجتماعی، عاطفی و خانوادگی افراد اثر میگذارد. لذا پژوهش حاضر با هدف تعیین اثربخشی درمان هیجانمحور بر ذهنآگاهی و سرمایههای عاطفی زنان مبتلا به مالتیپل اسکلروزیس انجام پذیرفت.
مواد و روشها: این پژوهش از نوع نیمهآزمایشی با طرح پیشآزمون-پسآزمون با گروه کنترل بود. جامعه آماری شامل کلیه زنان مبتلا به مالتیپل اسکلروزیس در شهر اصفهان در سال 1402 بود که با استفاده از روش نمونهگیری هدفمند تعداد 30 نفر از زنان انتخاب و بهطور تصادفی در گروه آزمایش (15 نفر) و گروه کنترل (15 نفر) گمارده شدند. دادهها با پرسشنامههای پنج وجهی ذهنآگاهی Baer (2006) و سرمایه عاطفی Golparvar (1395) جمعآوری شدند. مداخله درمان گروهی هیجانمحور بر اساس پروتکل Greenberg و Goldman (2019) در 12 جلسه به مدت 60 دقیقه بر روی گروه آزمایش انجام شد و گروه کنترل مداخلهای دریافت نکردند. دادهها با استفاده از آنالیز کوواریانس چندمتغیره تجزیه و تحلیل شدند.
یافتهها: درمان هیجانمحور توانست ذهنآگاهی و مؤلفههای آن شامل مشاهده، توصیف، عمل همراه با آگاهی، عدم قضاوت و عدم واکنش و سرمایه عاطفی و مؤلفههای آن شامل عاطفه مثبت شبه حالت، احساس انرژی و شادمانی را در گروه آزمایش نسبت به گروه کنترل به طور معنیداری افزایش دهد (001/0>P).
نتیجهگیری: نتایج مطالعه حاضر نشان داد که درمان هیجانمحور بر بهبود ذهنآگاهی و سرمایههای عاطفی بیماران مالتیپل اسکلروزیس اصفهان مؤثر است. بنابراین، استفاده از این رویکرد جهت افزایش ذهنآگاهی و سرمایه عاطفی پیشنهاد میگردد.
واژههای کلیدی: ذهنآگاهی، سرمایههای عاطفی، درمان هیجانمحور، مالتیپل اسکلروزیس
ارجاع: احمدی کتایونچه ف، خوش اخلاق ح، اثربخشی درمان هیجانمحور بر ذهنآگاهی و سرمایههای عاطفی زنان مبتلا به مالتیپل اسکلروزیس: یک مطالعه نیمهتجربی. مجله دانشگاه علوم پزشکی رفسنجان، سال 1403، دوره 23 شماره 5، صفحات: 336-321.
مقدمه
مالتیپل اسکلروزیس (Multiple sclerosis; MS) یا اماس یک بیماری خودایمنی است که در آن سیستم دفاعی بدن به پوشش میلین اعصاب حملهور میشود. علت دقیق این پدیده هنوز به طور کامل شناخته شده نیست (1). بیماری مالتیپل اسکلروزیس تقریباً 3/2 میلیون نفر از افراد جهان را تحت تأثیر قرار داده است و غالباً در افراد با دامنه سنی 20 تا 40 سال تشخیص داده میشود و از هر 1000 زن، 2 تا 3 نفر و از هر 1000 مرد نزدیک به 1 نفر مبتلا به این بیماری است (2). بر اساس پژوهشهای انجام شده تخمین زده شده است که حدود 60 تا 70 هزار فرد مبتلا به مالتیپل اسکلروزیس در ایران وجود دارد (3). بیماری مالتیپل اسکلروزیس علاوه بر اختلالات عصبی حرکتی مانند ناتوانی در حرکت، ضعف خفیف تا فلج اندامها، مشکلات دیداری (دوبینی) با عوارض روانشناختی چون اضطراب، افسردگی، خستگی، احتمال خودکشی و کیفیت پایین زندگی همراه بوده و باعث اختلالات جسمی و روانی متعددی میشود (4). لذا آن چه در برخورد با این بیماری ضروری به نظر میرسد پرداختن به مسائل روانشناختی است که بیماران با آن روبهرو هستند (5).
یکی از متغیرهای روانشناختی که میتواند در بیماران مبتلا مورد توجه قرار گیرد ذهنآگاهی (Mindfulness) است. ذهنآگاهی به گرایش مشخص فرد برای حفظ آگاهی از لحظه حال به شیوه غیرواکنشی و بدون قضاوت اشاره دارد (6). ذهنآگاهی را میتوان هم به عنوان یک عامل تابآوری روانشناختی و هم به عنوان یک عامل خطر (یعنی فقدان آن ممکن است حساسیت به آسیب روانی را افزایش دهد)، مفهومسازی کرد (7).
از دیگر عوامل روانشناختی مؤثر در بیماری مالتیپل اسکلروزیس سرمایه عاطفی (Affect capital) است. سرمایه عاطفی حالتی از احساس نشاط و انرژی عاطفی مثبت درونی قابل هدایت و تحول است که با تمرکز هدفمند بر آن، قابلیت تأثیرگذاری به نسبت پایدار بر رفتارها و انتخابهای فرد را دارد (8). بنابراین، سرمایه عاطفی هم از لحاظ ماهیت و هم از لحاظ پیوندی که با شاخصهای سلامت روان و بهزیستی دارد، در تقابل با مشکلات روانشناختی قرار میگیرد (9). از اینرو، وجود سرمایه عاطفی در زندگی افراد مبتلا به مالتیپل اسکلروزیس میتواند نقش مهمی در بهتر زیستن، کیفیت زندگی و بهزیستی روانشناختی آنان داشته باشد (10).
امروزه برای ارتقاء سلامت روان و حل مشکلات روانشناختی افراد دارای بیماری مولتیپل اسکلوزیس از درمانهای روانشناختی مختلفی بهره گرفته شده است. در این میان از جمله درمانهای مؤثر در این زمینه، درمان هیجانمحور (Emotion focused therapy) است (11). پایه نظری درمان هیجانمحور، تئوری زیستی هیجانی است که از مفهوم شخصیت بر اساس دیدگاه ساختارگرایی دیالکتیک بنا شده است. در این رویکرد یک بعد مهم درمان، آگاهی از طرحوارههای هیجانی است که تجربه و عمل را هدایت میکند (12). درمان هیجانمحور به عنوان درمانی که بر پردازش هیجانی تأکید دارد، پیشنهاد میکند که هیجانات انسانی خاصیت سازگاری ذاتی دارند که در صورت فعال بودن میتواند مراجعان را کمک کند تا حالات هیجانی مشکلساز یا تجربههای ناخواسته خود را تغییر دهند (13). بر اساس درمان گروهی هیجانمحور هیجانات عامل انتخابها و تصمیمگیریها محسوب میشوند. در واقع در درمان هیجانمحور فرض میشود که عدم آگاهی عاطفی و یا نادیده گرفتن هیجانات منفی باعث آسیب روانی میشوند (14).
بنابراین، نیاز به مداخله روانشناختی جهت نیل به این اهداف ضروری است. از سوی دیگر، مروری بر پیشینه پژوهش نشان میدهد با آن که درمان هیجانمحور بر علایم اضطراب و افسردگی (11، 13)، سرمایه روانشناختی و رشد پس از سانحه (11)، کیفیت زندگی (15)، بیماران دارای مالتیپل اسکلروزیس و سرمایههای عاطفی زنان دارای اضطراب اجتماعی (16) اثربخش بوده است، اما بررسی پیشینه پژوهش نشان میدهد تاکنون پژوهشی در این رابطه صورت نگرفته است که این مسأله نشان دهنده وجود خلاء پژوهشی و نوآوری در این پژوهش است. لذا از آن جا که مشکلات روانشناختی بر سلامت جسمی، کیفیت زندگی و سلامت روانی بیماران مالتیپل اسکلروزیس اثرگذار است، مداخله در سازههای ذهنآگاهی و سرمایههای عاطفی زنان مبتلا به مالتیپل اسکلروزیس دارای تلویحات درمانی و پیشگیرانه از ابتلاء و حتی پیشروی این بیماری دارد. از این رو، هدف پژوهش حاضر تعیین اثربخشی درمان متمرکز بر هیجان بر ذهنآگاهی و سرمایههای عاطفی زنان مبتلا به بیماری مالتیپل اسکلروزیس شهر اصفهان بود.
مواد و روشها
روش پژوﻫﺶ ﺣﺎﺿﺮ از ﻧﻮع ﻧﯿﻤﻪآزمایشی ﺑﺎ ﻃﺮح پیشآزﻣﻮن-پسآزﻣﻮن ﺑﺎ گروه کنترل ﺑﻮد. جامعه آماری این پژوهش شامل تمامی زنان مبتلا به بیماری مالتیپل اسکلروزیس مراجعهکننده به بیمارستان شریعتی اصفهان در شش ماهه اول سال 1402 بودند. در این پژوهش با توجه به اینکه تعداد دقیق جامعه مشخص نبود از فرمول Cohen با استفاده از اندازه اثر (5/0=d)، توان آزمون (85/0=β) و احتمال خطای نوع اول (05/0= α)، برای هر گروه 20 نفر برآورد شد که با توجه به ملاکهای ورود به پژوهش و از آنجا که در روشهای آزمایشی، در نظر گرفتن حداقل 15 نفر برای هر گروه به عنوان حجم نمونه کفایت میکند (17)، در پی فراخوان اعلام شده در بیمارستان شریعتی اصفهان، از بین 73 نفر از داوطلبان مایل به همکاری، تعداد 30 نفر به شیوه هدفمند انتخاب و به صورت تصادفی ساده و با استفاده از روش قرعهکشی در گروه آزمایش (15 نفر) و کنترل (15 نفر) جایگزین شدند.
