Sotoodeh L, Dini A, Rezaeian M, Esmaeili A, Asgaryan A. Evaluation of Aflatoxin M1 Contamination in Pasteurized Milk in Kerman and Rafsanjan Cities in 2019: A Descriptive Study. JRUMS 2021; 19 (11) :1163-1178
URL:
http://journal.rums.ac.ir/article-1-5516-fa.html
ستوده لاله، دینی علی، رضائیان محسن، اسماعیلی عباس، عسگریان آمنه. ارزیابی میزان آلودگی به آفلاتوکسین M1 در شیر پاستوریزه شهرستانهای کرمان و رفسنجان در سالهای 98-1397: یک مطالعه توصیفی. مجله دانشگاه علوم پزشکی رفسنجان. 1399; 19 (11) :1163-1178
URL: http://journal.rums.ac.ir/article-1-5516-fa.html
دانشگاه علوم پزشکی رفسنجان
متن کامل [PDF 344 kb]
(626 دریافت)
|
چکیده (HTML) (1456 مشاهده)
متن کامل: (2915 مشاهده)
مقاله پژوهشی
مجله دانشگاه علوم پزشکی رفسنجان
دوره 19، بهمن 1399، 1178-1163
ارزیابی میزان آلودگی به آفلاتوکسین M1 در شیر پاستوریزه شهرستانهای کرمان و رفسنجان در سالهای 98-1397: یک مطالعه توصیفی
لاله ستوده[1]، علی دینی[2]، محسن رضائیان[3]، عباس اسماعیلی[4]، آمنه عسگریان[5]
دریافت مقاله:11/05/99 ارسال مقاله به نویسنده جهت اصلاح:05/06/99 دریافت اصلاحیه از نویسنده:09/09/99 پذیرش مقاله: 12/09/99
چکیده
زمینه و هدف: آفلاتوکسینها ترکیبات بسیار جهشزا، سمی و سرطانزا هستند. آفلاتوکسینB1 از طریق خوراک دام آلوده وارد بدن حیوانات شده و پس از متابولیزه شدن در کبد به صورت آفلاتوکسین M1 وارد شیر میشود. این مطالعه با هدف تعیین میزان آفلاتوکسین M1 جهت بررسی وضعیت کیفی شیر پاستوریزه انجام شد.
مواد و روشها: در این مطالعه توصیفی، تعداد 39 نمونه شیر پاستوریزه از سطح عرضه شهرستان رفسنجان و کرمان در زمستان سال 1397 و تابستان سال 1398 جمعآوری شدند. میزان آفلاتوکسین با روش کروماتوگرافی مایع اندازهگیری شد. تفاوت بین فصل و محل تولید و عرضه متفاوت در این مطالعه براساس آزمونهای ناپارامتری Mann-Whitney و Kruskal-Wallis ارزیابی شد.
یافتهها: آفلاتوکسین M1 در کلیه نمونههای شیر پاستوریزه در محدوده ng/L 37/125-41/5 تشخیص داده شد. میزان آلودگی به آفلاتوکسین M1 در 6/2 درصد (1 نمونه) و 9/17 درصد (7 نمونه) از نمونهها به ترتیب بالاتر از استاندارد ملی ایران (ng/L100) و اروپا (ng/L50) بود. میانگین آلودگی در نمونههای شیر تولید شده در مناطق مختلف به طور معنیداری متفاوت بودند (05/0p <). ارزیابی ریسک خطر سرطانزایی آفلاتوکسین در شیر پاستوریزه نشان داد که خطری در خصوص مصرف شیر، سلامت بزرگسالان را تهدید نمیکند (1HI<) که این موضوع در خصوص کودکان صادق نبود (10>HI>1).
نتیجهگیری: مقادیر بالای آفلاتوکسین در نمونههای شیر میتواند یک خطر بالقوه برای سلامت عمومی باشد. لذا پایش و کاهش سطح آفلاتوکسین در خوراک دام و شیر خام تحویل شده توسط کارخانجات لبنی را میتوان به عنوان اولین قدم برای کنترل انتقال آفلاتوکسینM1 در نظر گرفت.
واژههای کلیدی: آفلاتوکسین M1، شیر، کروماتوگرافی مایع با کارآیی بالا، ارزیابی ریسک سرطانزایی
مقدمه
آفلاتوکسین M1 از متابولیتهای حاصل از هیدروکسیله شدن آفلاتوکسین B1 است که به عنوان فرآوردهای متابولیکی در شیر، ادرار و مدفوع حیوان ظاهر میگردد [1]. چنانچه دام با جیره آلوده به آفلاتوکسین B1 تغذیه شود آنزیمهای موجود در کبد آن را هیدروکسیله کرده و به آفلاتوکسین M1 تبدیل مینمایند. مطالعات نشان دادهاند که تغذیه دامها با استفاده از خوراکهای آلوده به کپک نه تنها باعث مسمومیت و تلفات دامها میشود، بلکه در محصولات جانبی مانند گوشت دام نیز ذخیره شده و وارد زنجیره غذای انسان میشوند. بخش اعظمی از آفلاتوکسین M1 پس از سنتز از طریق ادرار دفع میگردد. اما 1 تا 3 درصد از مقدار آفلاتوکسین B1 در خوراک دام پس از هیدروکسیله شدن به کازئین متصل شده و به داخل شیر ترشح میگردد [4-2]. در تحقیقات گذشته مشخص شده است که شیر بزرگترین منبع ورود آفلاتوکسین M1 به بدن انسان میباشد [5]. بنابراین با توصیه به مصرف شیر و لبنیات خطر مواجهه با آفلاتوکسین M1 در صورت عدم رعایت اصولی بهداشتی در تولید، افزایش مییابد [6].
مداخله جدی نهادهای دولتی در بهبود فرآوری و تولید بهداشتی محصولات کشاورزی، سلامت مصرف کنندگان و حمایت از تولید کنندگان دو موضوع مهمی است که بایستی در جهت بهبود امنیت و سلامت مواد غذایی مورد توجه قرار گیرد. عدم توجه به هر مورد باعث اتلاف سرمایه و کاهش دسترسی مصرف کنندگان به منابع غنی غذایی و یا صدمه به سلامت مصرف کننده میگردد. از اینرو بسیاری از کشورها جهت ممانعت از تأثیر سرطانزایی و جهشزایی مایکوتوکسینها برای انسان و حیوانات اقدام به تعیین حداکثر حد قابل تحمل برای آنها نمودهاند [7]. در ایران، اتحادیه اروپا و وزارت غذا و داروی آمریکا به ترتیب حداکثر حد قابل قبول آفلاتوکسین M1، 100، 50 و 500 نانوگرم به کیلوگرم تعیین شده است [9-8].
مطالعات متعددی در خصوص ارزیابی میزان آفلاتوکسین M1 در شیرهای خام و فرآوری شده در ایران انجام شده است. Rasti-Ardakany و همکاران تعداد 89 نمونه از شیر پاستوریزه موجود در سطح عرضه شهر اصفهان را مورد ارزیابی قرار دادند. نتایج حاکی از آن بود که میانگین آلودگی به آفلاتوکسین M1، 30 نانوگرم بر لیتر بوده و شیرهای تولید شده در خارج از استان اصفهان (5/37 درصد بیش از حد استاندارد اروپا) آلودگی بیشتری نسبت به شیرهای پاستوریزه تولید داخل استان (63/3 درصد بیش از حد استاندارد اروپا) داشتند [10]. Ali Nia و Babaee در ارزیابی 75 نمونه شیر پاستوریزه در استان مازندران میانگین آلودگی را 84/63 نانوگرم بر لیتر ارزیابی نمودند که 13 درصد از نمونهها آلودگی بیش از حد استاندارد ایران را داشتند [11]. بهطور کلی در مطالعـاتی کـه طی سالهـای 1386 تـا 1391بـر روی شـیرهای پاسـتوریزه اهواز صورت گرفته نشان مـیدهـد کـه وضعیت شیر پاستوریزه از نظر آلودگی به آفلاتوکسین بهبود یافته است [15-12].
از آن جایی که حضور آفلاتوکسین M1 در شیر متداول بوده و آثار زیانبار آن نیز نشان داده شده است، لذا ضرورت ارزیابی میزان آفلاتوکسین در شیر و مقایسه وضعیت موجود با مطالعات گذشته که در شهرستانهای استان کرمان انجام شده است [18-16]، پژوهشگران را بر آن داشت تا این مطالعه را با هدف اندازهگیری مقدار آفلاتوکسین M1 شیر پاستوریزه عرضه شده در شهرستان کرمان و رفسنجان در دو فصل زمستان سال 1397 (دی و بهمن ماه) و تابستان سال 1398 (تیر و مرداد ماه) را به منظور بررسی وضعیت بهداشتی شیر توزیع شده در استان کرمان، محقق سازند{Applebaum, 1982 #13}.
مواد و روشها
در این مطالعه توصیفی، شیر پاستوریزه در سطح عرضه شهرستان رفسنجان (23 نمونه نهایی) و کرمان (16 نمونه نهایی) طی دو مرحله (فصل زمستان سال 1397 و فصل تابستان سال 1398) از سوپرمارکتهای سطح عرضه براساس طرح post marketing surveillance (PMS) سازمان غذا و دارو نمونهبرداری شدند. برندهای پر مصرف شیر پاستوریزه (نام برندها در مطالعه ذکر نشده است) با استفاده از پرسشنامه توزیع شده در بین توزیعکنندگان شیر پاستوریزه، عمده فروشان و سوپرمارکتها مشخص گردیدند. بهدلیل محدودیت در برندهای شیر پاستوریزه موجود در سطح عرضه، اکثر برندهای در سطح عرضه طی چهار نوبت (دو نوبت در زمستان و دو نوبت در تابستان) نمونهبرداری شدند و نمونههای تکراری با سری ساخت مشابه (ماده اولیه و شرایط تولید مشابه) از مطالعه حذف گردیدند و نمونهها به آزمایشگاه منتقل شده و تا زمان انجام آزمونها (حداکثر 7 روز) در فریزر 22- درجه سانتیگراد نگهداری شدند. این مطالعه دارای کد اخلاق از دانشگاه علوم پزشکی رفسنجان به شماره ثبتی IR.RUMS.REC.1398.014 می باشد.
استاندارد اولیه آفلاتوکسین M1 (STOCK) با غلظت 5/0 میکروگرم در میلیلیتر محصول شرکت سیگما آمریکا، متانول و استونیتریل کلدون کانادا (HPLC grade) و آب دیونیزه مورد استفاده قرار گرفت. سدیمکلرید، بروماتپتاسیم، نیتریک اسید (مرک آلمان) استفاده شد. جهت تخلیص و تغلیط از ستون ایمینوافینیتی M1 محصول شرکت وایاکم آمریکا استفاده شد.
آنالیز کروماتوگرافی مایع با استفاده از دستگاه HPLC فاز معکوس (Waters, USA) مجهر به ورکاستیشن (GX-271 Aspec Gilson, USA)، پمپ Binary مدل 1525، دستگاه گاززدایی (DG2, USA)، کنترلکننده حرارت (Waters,5CH, USA) و آشکارساز فلورسانس (Blue, 2475) انجام شد. ستون مورد استفاده ستون کربن 18 (ODS Nova Pak) 250 میلیمتر، 6/4 میلیمتر و 5 میکرومتر بود. از سیستم مکنده تحت خلأ (Manifold) ساخت شرکت Vac Master کانادا، سانتریفیوژ سیگما مدل 16-2 ساخت شرکت سیگمای آلمان (Sigma, 2.16, Sigma Co. Germany)، دیونایزر Direct-Q5 ساخت شرکت میلیپور آمریکا، ورتکس IKA مدل MS3B آمریکا استفاده شد.
جهت پایش آفلاتوکسین M1 کروماتوگرافی مایع فاز معکوس با سرعت جریان فاز متحرک 8/0 میلیلیتر بر دقیقه و آشکارساز فلورسانس با طول موج 365 و 435 نانومتر استفاده شد بهطوریکه دمای ستون 35 درجه سانتیگراد تنظیم شد. فاز متحرک استفاده شده شامل آب، استونیتریل به نسبتهای 75 و 25 حجمیبود [19]. جهت پایشها و کنترل نتایج آزمایشگاهی نمونهها، میزان معینی از آفلاتوکسین M1 به نمونه بلانک اضافه شده و درصد بازیافت تعیین گردید. با استفاده از درصد بازیافت نتایج بهدست آمده اصلاح گردید و کلیه نتایج ارائه شده پس از تصحیح گزارش شده است. حد تعیین مقدار (Limit of Quantification; LOQ) با روش کمترین مقدار اسپایک با صحت و دقت قابل قبول بهدست آمد. با توجه به منحنی کالیبراسیون کمترین غلظتی که قابل تعیین مقدار بود، مقدار 002/0 نانوگرم بر میلی لیتر در نظر گرفته شد و در 3 روز متوالی هر روز 6 نمونه بلانک در سطح 002/0 نانوگرم بر میلیلیتر اسپایک شد. پس از انجام کلیه مراحل آزمون، میانگین، انحراف استاندارد و انحراف استاندارد نسبی (Relative Standard Deviation %) نتایج محاسبه شده و در جدول 1 درج شده است.
نمونههای شیر با بن ماری 37 درجه سانتیگراد (Memert, WBU45, Germany) گرم و سپس چربی آنها به وسیله سانتریفیوژ با سرعت 4000 دور در دقیقه به مدت 15 دقیقه جدا شد و شیر بدون چربی جهت جداسازی هرگونه مواد خارجی احتمالی از کاغذ صافی (MN 619, Macherey-Nagel GmbH & co.KG, Germany) عبور داده شد. برای تخلیص از ستونهای ایمینوافینیتی M1 استفاده شد. سرنگ مخزندار 50 سیسی را به انتهای ستون متصل و مقدار 50 میلیلیتر شیر صاف شده را به سرنگ منتقل کرده و اجازه داده شد به آهستگی (2 تا 3 میلیلیتر در دقیقه) از ستون عبور کند. این عمل توسط سیستم مکنده تحت خلأ (Manifold, Vac Master, Canada) کنترل شد. سپس ستون با 20 میلیلیتر آب دیونیزه تولید شده با دستگاه دیونایزر Direct-Q5 ساخت شرکت میلیپور آمریکا شستشو داده شد و با ایجاد فشار مثبت، ستون خشک گردید [20]. پس از خشک شدن ستون، 25/1 میلیلیتر استونیتریل از ستون ایمینوافینیتی عبور داده شد و در ویال جمعآوری شد. محتویات ویال با 25/1 میلیلیتر آب دیونیزه رقیق شد و با همزن IKA مدل MS3B آمریکا همگن گردید و عصاره نمونه محتوی ویال به دستگاه کروماتوگرافی مایع با کارآیی بالا تزریق شد.
ارزیابی ریسک مصرف آفلاتوکسین M1 از طریق شیر بر سلامتی با استفاده از شاخص خطرآفرینی (Hazard Index; HI) برآورد شد [22-21]. این شاخص، بهمنظور مقایسه شدت اثرات سرطانزای آفلاتوکسین M1 به علت مصرف شیر و لبنیات براساس رابطه (1) محاسبه شد. HI با تقسیم شاخصهای میزان مصرف روزانه(Estimated Daily Intake; EDI) بر TD50 (میزان دوزی دریافتی روزانه برای یک طول عمر استاندارد، 24 ماه در جوندگان که انتظار میرود، 50 درصد از حیوانات مورد آزمون را مبتلا به یک تومور خاص یا ترکیبی از تومورها کند) تقسیم بر فاکتور ایمنی 50000 محاسبه گردید. مقادیر بیش از 1 و کمتر از 10 برای این شاخص نشاندهنده خطر آفرینی متوسط و مقادیر بیش از 10 نشان دهنده خطر آفرینی قابل توجهی در ابتلاء به سرطان کبد برای مصرف کنندگان است [23].
(1)