نامه به سردبیر
Letter to the Editorial
مجله دانشگاه علوم پزشکی رفسنجان
دوره شانزدهم، مرداد 1396، 490-487
برآورد عیار علمی ایران در حوزه پزشکی (1996-2016)
دریافت مقاله: 16/2/96 ارسال مقاله به نویسنده جهت اصلاح: 17/2/96 دریافت اصلاحیه از نویسنده: 17/4/96 پذیرش مقاله: 18/4/96
سردبیر محترم
در عصر نوین، پاسخ مناسب به نیازهای درمانی و ارائه خدمات پزشکی مؤثر به مردم، مستلزم بهروزرسانی دانش شاغلان حوزه سلامت میباشد. پیشنیاز این امر، تزریق مداوم دانش است که جز از طریق تحقیق و توسعه و به اشتراکگذاری آن میسر نمیشود. به عبارتی، پیشرفت علمی با انتشار تجربیات و ایدههای جدید در مجلات معتبری حاصل میشود که امروزه بهطور فزایندهای تنها روی اینترنت قرار میگیرند [۱]. در نتیجه، بهموازات اهمیتی که رشته پزشکی به دلیل مواجه بودن با مسئله مرگ و زندگی مردم دارد، رصد آهنگ رشد و تحول علمی این حوزه، با استفاده از پارامترهای علمسنجی که به ارزیابی کمی و کیفی ایدههای علمی میپردازند نیز از اهمیت ویژهای برخوردار است.
علاوه بر تعیین سیر پیشرفت علمی، تعیین وجهه و اعتبار تولیدات علمی از نتایج دیگری است که از ارزیابیهای انجامشده بهوسیله این پارامترها به دست میآید؛ چراکه وجهه و اعتبار علمی مفاهیمی هستند که به میزان کیفیت محصولات علمی و تجمع آن در طول زمان اشاره دارد [۲]. ولی آیا استفاده از این پارامترها، برای برآورد عیار تولیدات علمی نیز کارایی دارد؟ برای پاسخ به این سؤال ابتدا باید بدانیم واژه عیار به چه معناست و عیار علمی چه مفهومی دارد. آشناترین تعبیری که از واژه عیار به ذهن میرسد، همان واحد شناختهشدهای است که برای اندازهگیری و تعیین درجه خلوص طلا و عناصری مانند آن به کار میرود. بر این اساس هر چه درجه خلوص یک عنصر بیشتر باشد، آن عنصر عیار بالاتری دارد. حال چنانچه بخواهیم معنی این واژه را بهعنوان واحدی برای سنجش ایدههای علمی منتشرشده در مجلات تعمیم دهیم، باید از آن بهعنوان مقیاس سنجشی یاد کنیم که توسط پارامتری قابلاندازهگیری است که بتواند کیفیت کلیه مقالات را با دقت بالایی محاسبه کند.
کیفیت یک ایده به میزان تأثیر علمی آن بستگی دارد. میزان تأثیر، همان قدرت نفوذ ایده در ایدههای دیگران است؛ به عبارتی تعداد استناداتی که به یک ایده میشود، حاکی از ارزش علمی یک ایده است و اگرچه استنادات نمیتوانند بهتنهایی شاخصی برای تعیین کیفیت یک اثر به شمار روند، اما همچنان بهعنوان یکی از عیارهای کیفیت مقاله در نظر گرفته میشوند [۳].
در میان شاخصهای مختلفی نظیر: Impact Factor (IF)، Source-Normalized Impact per Paper (SNIP)، Eigenfactor و Article Influence Score (AIS)، که صرفاً به تجزیه و تحلیل ضریب تأثیر مقاله، مجله و یا ضریب تأثیر خام آن بر اساس کمیت استنادات میپردازند، SCImago Journal Rank (SJR)، شاخص جدیدی است که بیان میکند عنوان، کیفیت و شهرت مجله اثر مستقیم بر ارزش استناد دارد و این مسئله را در ارزیابی کیفی مقالات لحاظ میکند [4]. همچنین، برخلاف سایر شاخصها که صرفاً برخی از انواع مقالات را مورد بررسی قرار میدهند، این شاخص کلیه مقالات اعم از سخن سردبیر، نامه به سردبیر، مقالات مروری، مقالات پژوهشی، گزارش مورد و دیگر انواع مقالات منتشرشده در مجلات معتبر نظیر مقالات کنفرانسها را نیز در ارزیابیها مورد محاسبه قرار میدهد [5]. بنابراین، این شاخص از این جهت که ارزیابی دقیقتری از کم و کیف انواع مقالات ارائه میدهد میتواند شاخص مناسبی برای برآورد عیار تولیدات علمی باشد.
بر مبنای دادههای شاخص (SJR)، شاخص SCImago Country Rank (SCR) به تجزیه و تحلیل تولیدات علمی کشورها در مقایسه با یکدیگر یا بهطور جداگانه میپردازد [6]. تجزیه و تحلیلهای SCImago Journal & Country Rank (SJCR) بر اساس دادههای بهدستآمده از پایگاه اطلاعاتی Scopus است که بزرگترین پایگاه اطلاعاتی در علم است و کلیه مقالات مجلات نمایهشده در پایگاه اطلاعاتی ISI را نیز پوشش میدهد [4].
شاخص (SCR) میتواند به ارزیابی کمی و کیفی تولیدات علمی 239 کشور در 27 حوزه موضوعی و 313 موضوع فرعی بپردازد [6]. مواردی که توسط این شاخص مورد بررسی قرار میگیرد عبارتاند از: مدارک (تعداد مدارک منتشرشده در طول سالهای منتخب که بهطورمعمول برونداد علمی کشورها نیز نامیده میشود)، مدارک قابلاستناد (تعداد مدارک قابل استناد در طول سالهای منتخب)، استنادات (تعداد استناد به مدارک منتشرشده در طول سالهای منتخب)، خوداستنادات هر کشور (تعداد خوداستنادات همه تاریخهای دریافتشده توسط مدارک منتشرشده در طول سالهای منتخب)، استناد به هر مدرک (میانگین استنادها به هر مدرک منتشرشده در طول سالهای منتخب)، شاخص H (تولید و تأثیر علمی یک کشور، پژوهشگر و مجله را محاسبه میکند) [6].
با توجه به اینکه تاکنون مطالعهای انجام نشده است که به ارزیابی تولیدات علمی ایران در حوزه پزشکی با استفاده از این شاخص بپردازد، برای پر کردن شکاف اطلاعاتی در این زمینه، اقدام به برآورد عیار علمی ایران در حوزه پزشکی در سالهای 1996 تا 2016 بر اساس شاخص (SCR) گردید.
مطابق با گزارشهای SCR، در سالهای 1996 تا 2016، ترکیه با 203761 و اسرائیل با 99367 مدرک به ترتیب در جایگاه اول و دوم خاورمیانه قرار دارند. این وضعیت هنگامیکه تعداد استنادات بررسی میگردد برعکس میشود و اسرائیل با 2363111 و ترکیه با 1630890 استناد به ترتیب در جایگاه اول و دوم قرار میگیرند. این گزارشها نشان میدهد تعداد تولیدات ترکیه در حوزه پزشکی 5/2 برابر تعداد تولیدات ایران و تعداد استنادات به تولیدات پزشکی اسرائیل 5 برابر تعداد استنادات به تولیدات پزشکی ایران است و ایران بعد از این دو کشور در مکان سوم خاورمیانه هم از نظر تعداد مدارک و هم از نظر تعداد استنادات به این مدارک قرار دارد. بررسی شاخص H نیز نشان داد، ایران بعد از 4 کشور اسرائیل، ترکیه، عربستان و مصر در رتبه پنجم و به لحاظ تعداد استناد به هر مدرک، ایران از میان 16 کشور موجود در منطقه خاورمیانه در رتبه آخر و اسرائیل، فلسطین و سوریه در رتبههای اول تا سوم قرار دارند (جدول یک).
در بررسی جایگاه جهانی کشورها بر اساس این شاخص، آمریکا با 3227211 مدرک و 88324808 استناد، قطب اول دنیا در حوزه پزشکی است. درحالیکه ایران به لحاظ تعداد مدرک نسبت به آمریکا در جایگاه 25 جهان قرار میگیرد. این وضعیت زمانی که میزان استنادات ملاک ارزیابی قرار میگیرد ایران را در جایگاه 39 جهان قرار میدهد (جدول یک). این در حالی است که کشورهایی مانند فنلاند، نروژ، نیوزلند، هنگکنگ، ایرلند، آفریقای جنوبی، سنگاپور، مکزیک، چک، پرتغال، آرژانتین، مجارستان، روسیه و تایلند که تعداد مدرک تولیدشده توسط آنها از ایران کمتر بوده از تعداد استناد بیشتری برخوردار هستند و در رتبههای بهتری نسبت به ایران قرار گرفتهاند.
جدول 1- تعداد و رتبه تولیدات پزشکی ایران در خاورمیانه و جهان 2016-1996
متغیر | تعداد | رتبه در خاورمیانه | رتبه در جهان |
مدارک | 85210 | 3 | 25 |
مدارک قابل استناد | 79596 | 3 | 24 |
استنادات | 557029 | 3 | 39 |
خوداستنادات | 187010 | 3 | 26 |
استناد به هر مدرک | 54/6 | 16 | 213 |
شاخص H | 146 | 5 | 48 |
(Corresponding Author)Tel: (025) 37758758, Fax: (025) 37717674, E-mail: f.masodi@qompl.ir
بازنشر اطلاعات | |
این مقاله تحت شرایط Creative Commons Attribution-NonCommercial 4.0 International License قابل بازنشر است. |